مستەفا کەرعاوی، ئەندامی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، بەھۆی سەرقاڵبوونی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران بە یاسای ھەڵبژاردن، تائێستا پرۆژەیاسای بودجەی ٢٠٢٣ی عێراق کە رەوانەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنەکە کراوە، ئاراستەی لیژنەی یاسایی نەکراوە.

وتیشی، چەند تێبینییەکانیان لەسەر پرۆژەیاسای بودجە ھەیە کە گرنگترینیان بەھای دۆلار و دینارە لەگەڵ نرخی نەوت و وربینی نەکردن لە داھات بەتایبەتی بەھۆی ناجێگری نرخی نەوتەوە کە حکومەتی عێراق بۆ داھات بە پلەی یەکەم پشتی بە نەوت بەستووە، جەختیشیکردەوە، بۆ بەرچاوڕوونی زیاتر لە سەر ئەو تێبینییانە و کۆی پرۆژەیاساکە، لەگەڵ حکومەتی عێراق کۆدەبنەوە.

وتیشی، عێراق ئەندامێکی کارای رێکخراوی ئۆپیک و سەرجەم لیژنەکانیەتی و رۆڵێکی گرنگیشی ھەیە لە لە سەقامگیری بازاڕی جیھانیی نەوت.

ئەمینداری ئۆپیک راشیگەیاند، بەھەماھەنگی عێراق سەرقاڵی ئامادەکارین بۆ یادی ٦٠ ساڵەی دامەزارندنی ئۆپیک کە یەکەم کۆبوونەوەی دامەزراندنی رێکخراوەکە لەساڵی ١٩٦٠ لە ھۆڵی گەل لە بەغداد بەڕێوەچوو و تائێستاش چەند جارێک ئەو یادکردنەوەیە بەھۆی کۆرۆناوە دواخراوە.

تارق ھاشمی لە تویتێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، لە کاتێکدا ٢٠ ساڵ بەسەر پرۆسەی ئازادی عێراقدا تێدەپەڕێت ھیچ گۆڕانکارییەک بە ئاراستەی حکومڕانییەکی باش نەکراوە و خۆڕادەستکردنیش بە رەوشێکی نەخۆش، جێگرەوە و چارەسەر نییە، بەڵکو زیادکردنی نەھامەتییەکانی گەلی عێراقە.

دەشڵێت، لە دوای ٢٠ ساڵ لە پرۆسەی ئازادی، ھیچ ھەنگاوێک بەئاراستەی دابینکردنی ژیانێکی باش بۆ عێراقییەکان نەنراوە کە شایستەیانە، بەڵکو ئەوەی بەدیدەکرێت لە دوای ئەو ٢٠ ساڵە تەنھا گۆڕانی رەوشی عێراقە لە خراپەوە بۆ خراپترین.

ئاژانسی ھەواڵیی میھری ئێرانی بڵاویکردەوە، بەیانیی ئەمڕۆ عەلی شەمخانی سکرتێری ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتمانیی ئێران، بە سەرۆکایەتیی وەفدێکی باڵا، کە پێکھاتووە لە پارێزگاری بانکی ناوەندیی ئێران و وەزیری ئیتلاعات و بەرپرسانی سوپای پاسداران، گەیشتووەتە بەغداد.

ئاماژەی بەوەشکردووە، بڕیاروایە شەمخانی لە بەغداد چاوی بە سێ سەرۆکایەتییەکەی عێراق بکەوێت، ھەروەھا رێککەوتنێکی سێ لایەنە لە نێوان ئێران و حکومەتی عێراق و ھەرێمی کوردستان ئیمزا بکرێت.

وەزارەتی ناوخۆی عێراق رایگەیاند، ئێوارەی ئەمڕۆ ھێزێکی سەر بە دەزگای ھەواڵگری و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر لە شەقامێکی سەرەکی موسڵ بۆسەیان بۆ داواکراوێک داناوە، لە کاتی گەیشتنی داواکراوەکەدا رووبەرووبوونەوە دروست بوە و بەھۆیەوە عەمید سەعد حیکمەت حاجی ئەتروشی بەڕێوەبەری ھەواڵگری و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆری موسڵ  کوژراوە و مفەوەزێکیش بریندار بووە. 

ھەروەک لە رووبەرووبوونەوەکەدا داواکراوەکە بریندار بووە و بە برینداری دەستگیر کراوە.

 

سودانی لە چاوپێکەوتنێدا رایگەیاند، رێککەوتنەکەیان لەگەڵ ئێران دەبێتە فاکتەرێک بۆ سەقامگیری سنورەکان و عێراق دژی ھەر جۆرە ھێرشەکە بۆ سەر وڵاتانی دراوسێ.

ئاماژەی بەوەشکرد، پێویستیان بە ھێزی شەڕکەری بیانی نیە و دۆستەکانیان لە واشنتۆن لەو بابەتە تێدەگەن، رونیشیکردەوە، پێویستە پەیوەندی نێوان ئێران و ئەمریکا و ھەندێ وڵاتی کەنداو رەنگدانەوەی لەناوخۆی عێراقدا نەبێت.

سەرۆک وەزیرانی عێراق راشیگەیاند، داواکارییەکانی عەرەبی سونە ئەستەم نین و دەبوو چەند ساڵێک لەمەوبەر جێبەجێبکرانەیە،پێشبینیشی کرد بەمنزیکانە چەند ناوێکی گەورە بەتۆمەتی تێوەگلان لە گەندەڵی دادگایی بکرێن.

سەبارەت بە بوونی چەک لە دەرەوەی دەسەڵاتی دەوڵەت سودانی رایگەیاند، بەمنزیکانە دەگەنە قۆناغی داماڵینی چەک لە ھەموو ھێزە سیاسییەکان و چەک لە دەرەوەی کۆنترۆڵی دەوڵەت نامێنێت.

سەرۆک وەزیرانی عێراق سەبارەت بە موقتەدا سەدر رایگەیاند، رەوتی سەدر لە حاڵەتی گۆشەگیریدا نیە، دوای سەرنەکەوتنیان لە پێکھێنانی حکومەت بە پێی دیدگای خۆیان کشاونەتەوە، دووپاتیشیکردەوە، ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەختی ئەنجومەنی نوێنەران پێویستی بە بڕیاری ئەنجومەنی نوێنەرانە بۆ ھەڵوەشاندنەوەی خۆی.

مەھدی سەھر جبوری، بریکاری وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق رایگەیاند، شەپۆلی بارانبارینی چەند رۆژی رابردوو کە زۆربەی ناوچەکانی وڵاتی گرتەوە، جگەلە زیادکردنی ئاوی کۆگاکراو، رۆڵێکی گرنگ و بنەڕەتی ھەبووە لە ئاودانی کشتوکاڵی دێمی ناوچەکانی باشور و ناوەراست، لەبەرئەوە پێشبینی دەکەن ئەمساڵ بگەنە ئاستی خودبژێوی لە بەرھەمی گەنم و جۆدا.

بریکاری وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق، ھیواشی خواست سود لەو بارانە وەربگیرێت بۆ ئامادەکاری وەرزی کشتوکاڵی ھاوینە و زیاتر بەکاربھێنرێت بۆ ئاودانی بەرھەمی سەوزەوات و ئەو بەرھەمانەی لەژێر سیستمی ئاودێریدا دەڕوێنرێن. 

دەستەی حەشدی شەعبی رایگەیاند، لە ئۆپراسیۆنەکەدا ھێزی ئۆپراسیۆنەکانی کەرکوک، ئۆپراسیۆنەکانی رۆژھەڵاتی دیجلە، ھێزەکانی میحوەری باکوری حەشدی شەعبی و ھێزە ئەمنییەکانی  بەشدارن و ھەڵدەستن بە کێوماڵکردنی ناوچە ھاوبەشەکانی نێوان ھەردوو پارێزگای کەرکوک و سەڵاحەدین.

ئەوەشی خستوەتەڕوو، لە ئۆپراسیۆنەکەدا پێنج لیوا و  یەکەی ئەرکە تایبەتییەکان، یەکەی ئەرکە تایبەتییەکانی کەرکوک، ئۆپراسیۆنەکانی رۆژھەڵاتی دیجلە و ھێزی ئاسمانی سوپای عێراق بەشدارن و سەرەتای ئۆپراسیۆنەکەش لە ناوچە شاخاوییەکانی خورماتو دەستیپێکردووە.

ئۆپراسیۆنی ھێزە ئەمنییەکانی عێراق بەمەبەستی کێوماڵکردنی شانە نوستوەکانی داعش و کەمکردنەوەی تاوانەکانی کوشتنە کە ماوەیەکە لەنێوان پارێزگاکانی سەڵاحەدین و کەرکوک دوبارە دەبێتەوە، ئامانجێکی دیکەی ئۆپراسیۆنەکەش گەڕانەوەی ئارامیی بۆ ناوچەکە و کۆنتڕۆڵکردنی دۆخی ئەمنییە کە بەھۆی ھێرشی داعش روبەڕوی مەترسی بونەتەوە.

رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی لە نوێترین راپۆرتێدا تایبەت بە مافەکانی مرۆڤ لە عێراق رایگەیاند، لەگەڵ ئەوەی چەند جارێک محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق جەختیکردووەتەوە لەسەر پاراستنی ئازادییە کەسییەکان و مافەکانی مرۆڤ، بەڵام وەزارەتی ناوخۆی حکومەتەکەی چاودێرییەکی زۆری خستووەتە سەر تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و دادگاکانی عێراقیش شەش کەسیان لەسەر ئازادی رادەربڕین سزا داوە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، پێویستە حکومەتی ئێستای عێراق ھاوشێوەی حکومەتەکانی رابردوو نەبێت و رێکاری پێویست بۆ زیاتر پاراستنی مافەکانی مرۆڤ و ئازادی رادەبڕین بگرێتەبەر و ئەوانەی بەھۆی پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ زیانیان پێدەگات قەرەبوویان بکاتەوە.

عامر جابری، بەڕێوەبەری گشتی دەستەی کەشناسی و چاودێری بومەلەرزەی عێراق رایگەیاند، تا ئێستا ھیچ نیشانەیەک نیە سەبارەت بەوەی ھاوینی داھاتوو وشکەساڵی بێت و پێشبینییەکان ئاماژە بەوە دەکەن، پلەکانی گەرمای ھاوینی داھاتوو ھاوشێوەی ھاوینی رابردوو دەبێت.

ئاماژەی بەوەشکرد، لە ساڵی ٢٠٢١دا نیشانەکانی وشکەساڵی بەھۆی کەمبارانی بەروونی دەرکەوتن کە بووە ھۆی وشکبوونی زەوی و قەتیسبوونی گەرما و نەمانی ئاوی رووبارەکان، بەڵام لە سێیەکی کۆتایی ساڵی ٢٠٢٢ و سەرەتای ٢٠٢٣ شەپۆلی بارانبارین پێش وادەی خۆی دەستیپێکرد بەتایبەت لە ھەرێمی کوردستان و بەشەکانی رۆژئاوا. لە چەند رۆژی رابردووشدا بڕێکی باش بارین لە ناوچەکانی باکور باریوەو شەپۆلی بارانبارینیش بەردەوام دەبێت.

بەڕێوەبەری گشتی دەستەی کەشناسی عێراق راشیگەیاند، سلێمانی، مەندەلی، خانەقین و عەلی غەرەبی لە کوت و ناوچەی بەدرە لە واست دەکەونە سەر ھێڵی بومەلەرزەو بە گوڕی کەم بوومەلەرزە روودەدات بەڵام کاریگەری نابێت لەسەر سەرچاوە مرۆیی و ماددییەکان.

غەریب ئەحمەد، ئەندامی فراکسیۆنی یەکێتی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، سبەی یەکشەممە ئەنجومەنی نوێنەران کۆدەبێتەوە و دەنگ لەسەر پڕۆژەیاسای ھەڵبژاردنەکان دەدات، دوای ئەوەی زۆرینەی لایەنەکان لەسەر رەشنوسی پڕۆژەکە گەیشتن بە رێککەوتن.

ئاماژەی بەوەشکرد، بەگوێرەی پڕۆژەیاساکە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان لە ھەر ١٥ پارێزگاکەی عێراق (جگە لە چوار پارێزگاکەی ھەرێمی کوردستان) لەکۆتایی ئەمساڵ یان چارەکی یەکەمی ساڵی داھاتوو ئەنجام دەدرێت، فراکسیۆنی یەکێتیش جەخت لە زیاتر دوانەخستنی ھەڵبژاردنەکە دەکاتەوە و پشتیوانی پەسەندکردنی یاساکە دەکات.

بەگوێرەی زانیارییەکان، لایەنە سیاسییەکانی عێراق رێککەوتون ھەڵبژاردن بەھەمان شێوازی ساڵانی ٢٠١٠ و٢٠١٤ و٢٠١٨ ئەنجام بدرێت و پشت بە بنەمای سانت لیگۆی ١.٦ دەبەسترێت، لەجێگەی ١.٩ ئەوەش رێژەیەکی ناوەندییە و لەبەرژەوەندی کاندیدە سەربەخۆ و ئەو پارتانە دایە کە ئاستی جەماوەرییان مام ناوەندییە، ھەروەھا بەگوێرەی رێککەوتنی لایەنەکان ھەر پارێزگاک دەکرێتەوە بە یەک بازنەی ھەڵبژاردن.

کۆمپانیای ستاتیستای ئەڵمانی کە تایبەتە بە ئامارە نێودەوڵەتییەکان، رایگەیاند، لە دوای پرۆسەی ئازادی عێراقەوە لە ساڵی ٢٠٠٣ تا ساڵی ٢٠١٣ زۆرترین کردەوەی تیرۆریستی وەک پەلاماری تیرۆریستی و تەقینەوەی ئۆتۆمبێل و بۆمبی چێنراو لە عێراق روویانداوە و کەمترین کوژراویش لە ساڵی ٢٠٠٣ بووە کە تێکڕا رۆژانە ١.٥ ھاوڵاتی لە عێراق کوژراون.

ئاماژەی بەوەشکردووە، ساڵی ٢٠٠٧ خوێناوترین ساڵی عێراق بووە، بەھۆی کردەوە تیرۆریستییەکانەوە کە لەو ساڵدا ٧ ھەزار و ٩٢٠ کەس کوژراون، واتە لە ساڵی ٢٠٠٧دا تێکڕا رۆژانە ٢٢ کەس لە عێراق کوژراون.

 

داھاتی خەمڵێنراو لە پڕۆژەیاسای بودجەدا، بە ١٣٤ ترلیۆن و ٥٥٢ ملیار ٩١٩ ملیۆن دینار دیاریکراوە.

ھەر بە گوێرەی رەشنووسی پڕۆژەیاساکە قەبارەی کورتھێنان لە پڕۆژەیاسای بودجەدا، بریتییە لە ٦٤ ترلیۆن و ٤٦٩ ملیار ١٩٢ ملیۆن دینار.

پڕۆژەیاسای بودجە، ھەرێمی کوردستان پایەند دەکات بە ھەناردەکردنی ٤٠٠ ھەزار بەرمیل نەوت رۆژانە.

نرخی دۆلار لە پڕۆژەیاسای بودجەدا بە ١٣٠ ھەزار دینار جێگیرکراوە و نرخی یەک بەرمیل نەوت لە پڕۆژەیاسای بودجەی عێراقدا بە ٧٠ دۆلار خەمڵێنراوە 

سەجاد سالم، پەرلەمانتاری سەربەخۆ لە ئەنجومەنی نوێنەران ئاماژەی بەوەکرد، تا ئێستا ھیچ رێککەوتنێک لەسەر شێوەی یاسای نوێی ھەڵبژاردن بوونی نیە و زیاتر لە پێشنیازێک ھەیە سەبارەت سیستمی سانت لیگۆ و سیستمەکانی تر، لەبەرئەوە لە نێو کوتلە سیاسییەکان لەلایەک و پەرلەمانتارانی سەربەخۆ لە لایەکی تر رێککەوتن لە ئارادا نییە.

وتیشی، لە نێو پەرلەمانتارانی سەربەخۆ جیاوازی دیدو بۆچوون ھەیە لەبارەی شێوەی سیستمی یاسای ھەڵبژاردن و ھەندێک داوای سیستمی فرە بازنەیی و ھەندێکی تریش داوای سیستمی سانت لیگۆی رەسەن و ھەموارنەکراو دەکەن، لەبەر ئەوە گفتوگۆکان بەبێ رێککەوتن بەردەوامن.

ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رۆژی چواری ئادار خوێندنەوەی دووەمی بۆ ھەمواری یاسای ھەڵبژاردن کردوو بە پێی بەرنامەی کاری رۆژی یەکشەممەی داھاتوو دەنگ لەسەر یاساکە دەدرێت.

وەزیری سەرچاوەکانی ئاو لە عێراق، لە دیدارێکدا لەگەڵ محەمەد رەزا گۆنای، باڵیۆزی تورکیا لە عێراق ئاماژەی بە دۆخی ئاو لە وڵاتەکەیدا کرد کە ماوە چوار ساڵە بە دۆخێکی وشکەساڵی سەختدا تێپەڕ دەبێت و لە ساڵی ١٩٣٣_ ەوە ھاوشێوەی نەبووە. داواشی لە لایەنی تورکی کرد زیانەکان لەگەڵ عێراق بەش بکات و یاداشتی لێکتێگەیشتنی ھەردوو وڵات لەبواری ئاو کارا بکات.

زیاب جەختیشی کردەوە، لەسەر پێویستی بوونی ھەماھەنگی جدی بۆ گەیشتن بە چارەسەر و ئاڵوگۆڕی دیدو بۆچوونەکان و بەھێزکردنەوەی پەیوەندییە دوو قۆڵییەکان بەو پێیەی ھەردوو وڵات پەیوەندییەکی مێژوویی بەھێز پێکیانەوە گرێدەدات.

 ئاشکراشیکرد، بەمنزیکانە وەفدێکی باڵای عێراق سەردانی تورکیا دەکات بۆ گفتوگۆکردن لەبارەی دۆسیەی ئاو و لێکەوتەکانی لەسەر وڵاتەکەی.

ئاماژەی بەوەشکرد، لە دوایین کۆبوونەوەی ھاوبەشی سەندیکای ئەندازیارانی ئێران و عێراق کە لە بەغداد بەڕێوەچوو، حکومەتی عێراق رازی بووە قەربووی زیانەکان بکاتەوە، بەپێی پێشبینییەکانیشیان، قەبارەی زیانەکان دەگاتە نزیکەی ٦٠٠ ملیۆن دۆلار.