جیهان
ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری رایگەیاند، هەوڵ هەیە بۆ پەرەپێدانی شەڕی ئایینی لە هەرێمەكە، داوا لە گەلانی هەرێمەكەش دەكات، ئاگاداری هەواڵی ناڕاست بن.
ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری باكور و رۆژهەڵاتی سوریا لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بۆ ئەوەكردووە، توركیا و گروپە چەكدارەكان دەیانەوێت لە رۆژئاوا ترس و دڵەڕاوكێ دروست بكەن، داوا لە گەلانی هەرێمەكەش دەكات نەكەونە ژێر كاریگەری هەوڵی هەندێك لایەن كە دەیانەوێت ناكۆكی ئایینی و هەواڵی ساختە بڵاوبكەنەوە و ئارامی گەلەكەیان تێكبدەن.
هاوكات داوا لە گەلانی هەرێمەكەش دەكات، ئاگاداری ئەو كارانە بن كە ئەو گروپانە ئەنجامی دەدن و تەنیا خزمەت بە دوژمنانی گەل دەكەن و باوەڕ بە هیچ هەواڵێكی ساختەش نەكەن.
دەسەڵاتدارانی ئێستای سوریا بڕیاری لێبوردنی گشتییان بۆ سەربازانی هەڵاتوو دەركردووە
سوریا گفتوگۆ لەگەڵ حكومەتی عیراق دەكات بۆ گەڕاندنەوەی زیاتر لە دوو هەزار سەرباز كە لەكاتی روخانی دەسەڵاتەكەی ئەسەد هەڵاتوون و رویان لە عیراق كردووە.
ژمارەیەك لە میدیاكانی عیراق و سوریا بڵاویانكردووەتەوە، لەكاتی هێرشی گروپە چەكدارەكان و كۆنترۆڵكردنی سەرجەم شارەكانی سوریا كە رووخانی دەسەڵاتەكەی بەشار ئەسەدی لێكەوتەوە، هەزاران سەربازی ئەو وڵاتە هەڵاتوون و رویان لە وڵاتانی دراوسێی سوریا كردووە و لەو چوارچێوەشدا زیاتر لە دوو هەزار سەربازی ئەو وڵاتە رویان لە عیراق كردووە.
ئاماژە بەوەشكراوە، لەئێستادا دەسەڵاتدارانی سوریا بڕیاری لێبوردنی گشتیان بۆسەرجەم سەربازانی سەردەمی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد دەركردووە كە هەڵاتوون و لەگەڵ حكومەتی عیراقیش گفتوگۆ دەكات بە مەبەستی گەڕاندنەوەی ئەو دوو هەزار سەربازە بۆ سوریا.
وەزیری بەرگریی توركیا داوا لە ئەمریكا دەكات هەڵوێستی بەرانبەر هێزە كوردییەكان لە سوریا بگۆڕێت و دەڵێت ئامادەن هاریكاری سەربازی دیمەشق بكەن.
یاشار گولەر وەزیری بەرگریی توركیا ڕایگەیاند، ئەوان هیچ كێشەیەكیان لەگەڵ كورد لە عێراق و سووریادا نییە. كێشەی ئەوان لەگەڵ پەكەكەدایە.
وتیشی لە سوریا، لەپێشینەی كارەكانیان كۆتایی پێهێنانە بە پەكەكە و یەپەگە و ئەوەشیان بە ئەمریكییەكان وتووە چاوەڕوانن ئەوانیش هەڵوێستی خۆیان بگۆڕن.
جەختیشیكردەوە، ئامانجی سەرەكیمان لە سوریا، پاراستنی یەكپارچەیی و یەكگرتوویی خاكی وڵاتەكەیە و ئامادەن هاریكاریی و مەشقی سەربازیی دەسەڵاتدارانی نوێی سوریا بكەن.
فەرماندەی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) پێشوازی لە راگەیەندراوی کۆتایی لوتکەی عەقەبە دەکات و دەشڵێت، "پێویستە پڕۆسە سەربازییەکان بوەستێندرێن".
مەزڵوم كۆبانێ فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە)رایگەیاند: "پێشوازی لە راگەیەنراوی كۆتایی لوتكەی عەقەبە دەكەین لەبارەی دۆخی سوریا، هەروەها وەستانی پڕۆسە سەربازییەكان هەنگاوێكی سەرەكییە بۆ بنیاتنانی سوریای نوێ".
فەرماندە مەزڵوم دەشڵێت،بەشداری سەرجەم لایەنەكان و پاراستنی یەكپارچەیی سەقامگیریی لێدەكەوێتەوە.
دوای روخانی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد، ئیسرائیل هەوڵەکانی چڕکردووەتەوە بۆ گەڕاندنەوەی روفاتی ئیلی کۆهین، یەکێک لە بەناوبانگترین سیخوڕەکانی سەدەی ٢٠ لە سوریا، کە لە ساڵی ١٩٦٥ لە دیمەشق لەسێدارەدرا.
رۆژنامەی ئۆرشەلیم پۆستی ئیسرائیلی، پشتبەست بە راپۆرتێکی میدیایی لوبنان بڵاویکردەوە، دوای کۆتایی دەسەڵاتەکەی ئەسەد، ئیسرائیل دەستی بە دانوستان لەگەڵ چەند وڵاتێکی جیاواز و چەند کەسێکی سووری کردووە بۆ دۆزینەوەی شوێنی شاردنەوەی کۆهین.
ئاماژە بەوە کراوە، دیمەشق چەندین جار رەتیکردووەتەوە روفاتی کۆهین بگەڕێنێتەوە و زیاتر لە جارێکیش شوێنی ناشتنی گواستووەتەوە تاکوو ئیسرائیل دەستی پێ رانەگات.
ئیلیاهو بن شائول کۆهین، لە ساڵی ١٩٢٤ لە ئەسکەندەریە لە میسڕ لە خێزانێکی جوولەکە لەدایکبووە، کە لە شاری حەلەبی سوریاوە کۆچیان کردووە.
خانەوادەی کۆهین لە ساڵی ١٩٤٩ بەرەو ئیسرائیل کۆچ دەکەن، بەڵام خۆی بۆ تەواوکردنی خوێندنەکەی لە میسڕ دەمێنێتەوە و دوای قووڵبوونەوەی "کێشەی سوێز"، لە ساڵی ١٩٥٦ ئەویش بەرەو لای خانەوادەکەی دەچێت و لەلایەن بەرگریی ئیسرائیلەوە لە بەشی هەواڵگری و زانیاری وەک شیکەرەوە و وەرگێڕ دەستبەکار دەبێت، دواتر دەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل (مۆساد) ئەرکێکی نوێی پێ دەسپێرێت و لە ساڵی ١٩٦١ وەک بازرگانێکی سووری بەناوی " کامل ئەمین سابت" بەرەو بۆینس ئایرسی پایتەختی ئەرژەنتین دەچێت و خۆی لە پلەدارەکانی سوپای سوریا نزیک دەکاتەوە و پاشان لەو رێگایەوە دزە دەکاتە نێو شوێنە هەستیارەکانی حکومەت و سوپای سوریاوە.
کۆهین وەک سیخوڕی ژمارە ٨٨، لەماوەی کارکردنیدا توانی چەندین زانیاریی گرنگ و هەستیار دەستبخات و رەوانەی ئیسرائیلیان بکات، بەپێی زانیارییەکانی نێو فیلمێکی دۆکیومینتاریی کەناڵی "RT"، ئیلی کۆهین بەجۆرێک بووەتە جێی متمانە، کە ئەمین ئەل-حافز سەرۆکی ئەوسای سوریا کە لە ساڵی ١٩٦٣ بۆ ١٩٦٦ لە دەسەڵاتدا بوو، ویستوویەتی بیکات بە جێگری وەزیری بەرگریی وڵاتەکەی.
سیخوڕە ئیسرائیلییەکە لە ساڵی ١٩٦٥ دوای ئاشکرابوونی، بە تۆمەتی سیخوڕی دادگایی دەکرێت و لە دیمەشق لەسێدارە دەدرێت.
ئەو زانیارییانەی کۆهین بەدەستی هێنابوون، کاریگەرییەکی زۆریان هەبوو و سوپای ئیسرائیل سوودی لێ بینین لە کۆنتڕۆڵکردنی بەرزاییەکانی جۆلان لە ساڵی ١٩٦٧.
چیرۆکی کۆهین، سیخوڕی ژمارە ٨٨، بەناوی "The Spy" کراوە بە زنجیرەیەکی شەش ئەڵقەیی و لە ساڵی ٢٠١٩ تۆڕی نێتفلیکس بڵاویکردەوە.
سەرۆكی دەستەی تەحریر شام دەڵێت، كورد بەشێكی سەرەكی دەبێت لە قۆناغی داهاتووی سوریا و لەمەودوا هیچ ستەمێك لە كورد ناكرێت.
ئەحمەد شەرع، سەرۆكی دەستەی تەحریر شام لە پەیامێكیدا رایگەیاند، كورد بەشێكە لە سوریا و لەسەردەمی رژێمی ئەسەد روبەڕووی ستەمی زۆر بووەتەوە و بەپێی یاسا لە قۆناغی داهاتووی سوریا مافی خۆیان وەردەگرن.
وتیشی قۆناغی داهاتووی سوریا هەڵبژاردن لەخۆدەگرێت و وەزارەتی بەرگری سەرجەم گروپە چەكدارە نێوخۆییەكان هەڵدەوەشێنێتەوە و هیچ چەكێك لە دەرەوەی دەسەڵاتی دەوڵەت نەمێنێت.
ئەحمەد شەرع ئەوەشی خستەڕو، نایانەوێت شەڕ دژی ئیسرائیل رابگەیەنن، بەڵام ئەو وڵاتە رێككەوتنی ئاگربەستی ساڵی ١٩٧٤ پێشێلكردووە و جموجۆڵەكانی ئەم دواییەی و هاتنە پێشەوەی لە سوریا هیچ پاساوێك هەڵناگرن، بە تایبەتی كە ئێران و گروپە هاوپەیمانەكانی لە وڵاتەكەدا نەماون.
پێش كەوتنی "رژێمەكەی"، بەشار ئەسەد بە وەزیری دەرەوەی ئێرانی راگەیاندووە توركیا پشتیوانیی لە گرووپە چەكدارەكان دژی دەسەڵاتەكەی دەكات.
ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویكردەوە، بەشار ئەسەد لە دوایین دیداریدا لەگەڵ عەباس عیراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران، بێ هیوا بووە لە پشتیوانیی روسیا و نیگەرانی بە روخساریەوە دیار بووە و بە عیراقچی راگەیاندووە، توركیا بە هەموو شێوەیەك پشتیوانیی لە گرووپەچەكدارەكان دەكات، ئەوەش وایكردووە ئەو گرووپانە بە خێرایی بەرەو دیمەشق پێشڕەویی بكەن.
رۆیتەرز لە زاری چەند سەرچاوەیەکەوە ئاماژەی بەوەكردووە، وتەكانی بەشار ئەسەد وای لە عەباس عیراقچی كردوە، دوای ١٣ ساڵ بە گەشتێكی فڕۆكەی راستەوخۆ لە دیمەشقەوە بچێتە ئەنكەرەی پایتەختی توركیا و گفتوگۆی توند لە نێوان عێراقچی و هاكان فیدان، وەزیری دەرەوەی توركیا روویداوە.
بەپێی ئاژانسەكە، روسیا و ئێران لەگەڵ یەكەم رۆژی دەستپێكردنی هێرشی گروپە چەكدارەكان بە بەشار ئەسەد-یان راگەیاندووە، كە ناتوانن لە رووی سەربازییەوە هاوكاریی بكەن، بەڵام ئەسەد تا رۆژی هەڵاتنی لە دیمەشق، كەسی ئاگادارنەكردووەتەوە و سوپای سوریا هەر لە چاوەڕوانیی گەیشتنی پشتیوانیی روسیادا بووە.
ژمارەی كوژراوانی هێرشەكانی ئیسرائیل بۆ غەززە زیاتر بەرزبووەوە و وەزارەتی تەندورستیش دەڵیت، نزیكەی ٥٠ هەزار كەس كوژراون.
وەزارەتی تەندروستی غەززە بڵاویكردووەتەوە تەنها لە ٢٤ سەعاتدا بەهۆی هێرشەكانی ئیسرائیل بۆسەر كەرتی غەزە لانیكەم ٥٥ كەس كوژراون و ١٧٠ كەسیش برینداربون و ئەوەش ئاماری قوربانییانی بەرز كردوەتەوە.
بەپێی ئامارەكانی وەزارتی تەندروستی غەززە، لە ماوەی ٤٣٥ رۆژی هێرشەكانی ئیسرائیل ٤٤ هەزار و ٩٣٠ كەس لە غەززە كوژراون، ١٠٦ هەزار و ٦٢٤ كەسیش برینداربوون.
حكومەتی دانیمارك ٢٧ هەزار یۆرۆ دەبەخشێتە هەر پەناربەرێكی سوری كە بەشێوەیەكی ئارەزوومەندانە بگەڕێتەوە وڵاتەكەی خۆی.
حكومەتی دانیمارك رایگەیاند، ژمارەیەكی زۆر پەنابەری سوری لە وڵاتەكەیدا دەژین و داوای مافی پەنابەرێتیان كردووە.
دەشڵێت، هەر پەنابەرێكی ئەو وڵاتە بیەوێت بە شێوەیەكی ئارەزوومەندانە بگەڕێتەوە سوریا ئەوا بڕی ٢٧ هەزار یۆرۆی پێدەدرێت و بۆ هەر منداڵێكیش شەش هەزار و ٧٠٠ یۆرۆ خەرجدەكرێت.
باس لەوەشدەكات، لە ساڵی ٢٠١٥ دا زیاتر لە پێنج هەزار پەنابەری سوری دانیماركیان جێهێشتووە و ٦٠٠ پەنابەریش لە ساڵی ٢٠١٩ پشتیوانی داراییان بۆ خەرج كراوە، ئەوەش لە پێناو گەڕانەوەیان بۆ سوریا.
دوای روخانی حكومەتەكەی ئەسەد زۆربەی وڵاتانی ئەوروپی پێدانی مافی پەنابەرییان بە پەنابەرانی سوری راگرت، بەپێی دواین ئاماری ئاژانسی یەكێتی ئەوروپا بۆ كاروباری پەنابەران زیاتر لە ١٠٠ هەزار سوری لە ئەوروپا داوای مافی پەنابەریان كردووە.
بەهۆی راگەیاندنی باری نائاسایی سەربازییەوە، پەرلەمانی كۆریای باشور بە زۆرینەی دەنگ بڕیاریدا بە سڕكردنی سەرۆكی وڵاتەكەی.
لە دانیشتنێكی تایبەتدا پەرلەمانی كۆریای باشور بە زۆرینەی دەنگ بڕیاریدا بە سڕكردنی یون سوك یول سەرۆكی وڵات ئەوەش بەهۆی راگەیاندنی باری نائاسایی سەربازی لە وڵاتە و داخستنی پەرلەمان.
رۆژی ٣ی ئەم مانگە سوك یول بڕیاریدا بەداخستنی پەرلەمان و راگەیاندنی باری نایاسایی سەربازی ئۆپۆزسیۆنیشی تۆمەتبار كرد كە كار لە بەرژەوەندی كۆریای باكور دەكات.
لە ٧ی ئەم مانگە لەسەر پێشنیازی ئۆپۆزسیۆن بۆ سڕكردنی سەرۆكی وڵاتەكەیان پەرلەمانی كۆریای باشور كۆبوەوە، بەڵام بەهۆی تەواونەبوونی رێژەی یاساییەوە كۆبونەوەكە دواخرا.
ئەو سەرباز و ئەفسەرانەی سوپای سووریا، کە لە رۆژی 7ـى ئەم مانگەدا لە دوای رووداوەکانی ناوخۆیی سووریا هاتنە ناو عێراقەوە، داوای گەڕانەوە دەکەن بۆ وڵاتەکەیان.روانگەی سوریش دەڵێت بە هەزاران ئەفسەر و سەرباز دیار نەماون
روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، ئەو سەرباز و ئەفسەرانە سەر بە لیوای 103ـى گاردی کۆماریی و پاسەوانی سنوور و گومرک بوون و ژمارەیەک هاوڵاتی فەرمانبەری مەدەنیشیان سەدان ئەفسەر و سەرباز لە ناوخۆیی خاکی سووریادا، چارەنووسیان نادیارە، رۆژی 7ـى ئەم مانگە بەنزیکەی ٢٠٠٠هەزار سەربازی حکومەتی ئەسەد بە هەماهەنگی هاتنە نێو خاکی عێراقەوە لەگەڵدایە
سوپای ئیسرائیل بۆردومانی دیمەشق و چەند ناوچەیەكی پارێزگای حەمای كرد، حكومەتی نوێی سوریاش داوا لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەكات بڕیارێك بۆ وەستاندنی هێرشەكانی ئیسرائیل بدات.
سوپای ئیسرائیل بەچڕی بۆردومانی دەوروبەری دیمەشقی پایتەختی سوریا و حەمای كرد و دەنگی تەقینەوەی بیستراوە.
میدیاكان باس لەوەدەكەن، ئیسرائیل چەند كارخانەیەكی سەربازی و ناوەندی توێژینەوەی سەربازی بە موشەك بۆردومان كردووە.
لە بەرانبەریشدا، حكومەتی نوێی سوریا نامەیەكی ئاڕاستەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كردووە و داوایكردووە بڕیار لەبارەی راگرتنی هێرشەكانی ئیسرائیل بۆ سەر وڵاتەكەی بدات و سوپای ئیسرائیل لەو ناوچانەدا بكشێتەوە كە كۆنتڕۆڵیكردوون.
ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری دەڵێت، هیچ لێكتێگەیشتنێك لەگەڵ دیمەشق ئەنجام نەدراوە.
بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر لە رۆژهەڵات و باكوری سوریا لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بۆ ئەوەكردوە، تائێستا هیچ رەشنوس و لێكتێگەیشتنێك لە نێوان ئیدارەی خۆسەر و لێپرسراوانی دیمەشق ئەنجام نەدراوە، بەڵام ئامادەكاری دەكەن بۆ كۆبونەوە و گفتوگۆ لەگەڵ لێپرسراوانی دیمەشق، بۆ بە یەكخستنی هەوڵەكان بۆ خزمەتكردنی سوریا.
ئەو رونكردنەوەش دوای ئەوەش دێت پێشتر دەنگۆی ئەوە بڵاوكرایەوە بە ئامانجی رێككەوتنی نێوان كۆبونەوەی لێپرسراوانی خۆبەڕێوەبەری و دیمەشق بەڕێوەچووە.
تورکیا داوا لە دەسەڵاتدارانی نوێی دیمەشق دەكات دان بە یەكینەكانی پاراستنی گەلدا نەنێن،و پێویستە هێزەکانی پاراستنی گەل سوریا بەجێبهێڵن
هاكان فیدان، وەزیری دەرەوەی توركیا رایگەیاند، ئامانجی ستراتیجی تورکیا لەناوبردنی هێزەكوردیەكانی سوریایە پێویستە سوریا بەجێبهێڵن یان چەك دابنێن، پێویستە لەسەر ئەو ئەندامانەی یەكینەكانی پاراستنی گەل كە خەڵكی سوریا نین بەزووترین كات وڵاتەكە بەجێبهێڵن و ئەوانەی دەشمێننەوە دەبێت چەكەكانیان دابنێنن.
ئەمە لە کاتێکدایە لە ماوەی رابردوودا ئەو گروپانەی تورکیا پاڵپشتیان دەکات،چەند جارێک هێرشیان کردۆتە سەر هێزە کوردەکان لە عەفرین و مەنبج
روسیا و سەرۆكی دەستەی تەحریر شام نزیكن لە ئەنجامدانی رێككەوتن.
ئاژانسی بلومبێرگ لە سەرچاوەیەكی باڵای روسیاوە رایگەیاندووە، روسیا جوڵەكانی دەستپێكردووە بۆ ئەوەی هێزەكانی لە سوریا بمێنێتەوە و لەو چوارچێوەیەشدا نزیكە لەوەی رێككەوتن لەگەڵ دەستەی تەحریر شام بكات بۆ پاراستنی دوو بنكەی سەربازی خۆی لەو وڵاتەدا.
هاوكات، میخائیل بوگدانۆڤ جێگری وەزیری دەرەوەی روسیا جەختیلەوە كردوەتەوە، مۆسكۆ لەگەڵ تەحریر شام لە گفتوگۆدایە لە پێناو سەلامەتی دیبلۆماتكارە بیانییەكان و پاراستنی بنكە سەربازییەكانی بۆ درێژەدان بە شەڕی داعش.
پێشتر روسیا بە رێكەوتنی لەگەڵ حكومەتی بەشار ئەسەد لە ساڵی ٢٠١٧دا بنكەی سەربازی تەڕتوسی لە سوریا دامەزراند.
حکومەتی کاتیی سوریا داوای لە ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان کرد، ئیسرائیل ناچار بکات دەستبەجێ هێرشەکانی بۆ سەر خاکی سووریا بوەستێنێت و لەو ناوچانەی کە داگیری کردووە بکشێتەوە، چونکە ئەوە پێشێلکردنی ڕێککەوتنی ساڵی ١٩٧٤، دادەنرێت
باڵیۆزی سووریا لە نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاند،یەکەم پەیامم لەلایەن حکوومەتی کاتیی سووریاوە بە سەرۆکایەتیی محەممەد بەشیر، ئاراستەی نەتەوە یەکگرتووەکانم کرد، دوادەکەم بەزووترین کات هێرش و داگیرکاریەکانی ئیسرائیل بۆ سەر شام رابگیرێت
هاوکات، باڵیۆز زەحاک نووسیویەتی: "لە کاتێکدا کە سوریا بە قۆناغێکی نوێ لە مێژوی خۆیدا تێ دەپەڕێت، گەلەکەی ئاواتەخوازن دەوڵەتێکی ئازادی و یەکسانی و سەروەری یاسا دابمەزرێنن و هیواکانیان بۆ خۆشگوزەرانی و سەقامگیریی بەدی بهێنن.بەڵام " سوپای ئیسرائیل خاکەکەی "جبل الشیخ و پارێزگای قونەیترە" بۆمباران و داگیر دەکات."
لە لایەکی دیکەشەوە بە وتەی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، ئەو ڕێککەوتنەی لەگەڵ سووریا لە ساڵی 1974 مۆر کرابوو، دوای گۆڕینی دەسەڵات لە دیمەشق، کۆتایی پێ هات.