"ئەنتۆنی بلینکن" وەزیری دەرەوەی ئەمریکا دەست لە کار کێشانەوەی "زاڵمای خەلیل زادی"ی ڕاگەیاند و وتی، "تۆماس ویست" کە پێشتر ڕاوێژکاری کۆشکی سپی بووە، جێگەی "خەلیل زاد" دەگرێتەوە. 

"زاڵمای خەلیل زاد" تەمەنی ٧٠ ساڵە و لە "ئەفغانستان" لەدایکبووە، لە سەردەمی "جۆرج بوش" پۆستی باڵای ھەبووە و وەک باڵیۆزی ئەمریکا لە "کابوڵ" و ھەروەھا لە "بەغداد" و دواتر لە نەتەوە یەکگرتووەکان دیاری کراوە.

لە ساڵی ٢٠١٨شەوە لەلایەن ئیدارەکەی "دۆناڵد تڕەمپ"‌وە وەک نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ سەرپەرشتی کردنی دانوستانەکان لەگەڵ "تاڵیبان" دیاری کرا.

"حسێن ئەمیر عەبدولھیان" پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ "ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس" سکرتێری گشتی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەنجامدا و ڕایگەیاند، "تاران" پشتیوانی دانوستانی بەرھەمدار دەکات، ئەگەر ھەموو لایەنەکانیش پابەند بن بە دانوستانەکان ئەوا "تاران"یش پابەندی خۆی دەسەلمێنێت. وتیشی پرسی ئاڵوگۆڕکردنی زیندانییەکان نابەستنەوە بە دانوستانەکان چونکە ئەوە بابەتێکی مرۆییە. 

ھەر لەو پەیوەندییەدا "گۆتێرێس" ڕایگەیاند، نەتەوە یەکگرتووەکان ھەموو کات پشتیوانی ڕێککەوتنی ئەتۆمی کردووە و لە دوای کشانەوەی ئەمریکاش ھەمیشە کاری کردووە بۆ دۆزینەوەی ڕێگە چارەیەک بۆ گەڕانەوە بۆ ئەو ڕێککەوتنە.

"ڕەئیسی" لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا ڕایگەیاند، "تاران" ھیچ کات مێزی گفتوگۆی بەجێنەھێشتووە و ھەمیشە گفتوگۆیەکی ویستووە لەگەڵ وڵاتانی خۆرئاوا کە بگەنە ئامانج.

وتیشی، ھەڵگرتنی سزاکان لەلایەن ئەمریکاوە وەک بەڵگەیەکە بۆ جدی بوونیان لەسەر گفتوگۆ ئەتۆمییەکان.

دەستەی ئەرکانی ھاوبەشەی کۆریای باشور ڕایگەیاند، کۆریای باکور مووشەکێکی بالیستی ئاڕاستەی کەناراوەکانی خۆرھەڵات و دەوروبەری شاری "سینبو" کردووە.

"فومیو کیشیدا" سەرۆک وەزیرانی ژاپۆنیش لەو بارەیەوە وتی، دوو مووشەکی بالیستی دۆزراونەتەوە و نیگەرانی دەربڕی لە چالاکییەکانی ئەو وڵاتە لە چەند ھەفتەی ڕابردوودا. 

فەرماندەیی زەریای ھندی و ھێمنیش لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئەمریکا ئیدانەی ئەو تاقیکردنەوەیە دەکات و داوا لە "پیۆنگ یانگ" دەکات دەست لەو چالاکییانە ھەڵبگرێت و سەقامگیری ناوچەکە تێکنەدات و ڕاشیگەیاندووە کە ھیچ ھەڕەشەیەک لەسەر ئەمریکا و ھاوپەیمانەکانی دروست نەبووە. 

ئەو تاقیکردنەوەیەی "پیۆنگ یانگ"یش ھاوکاتە لەگەڵ کۆبوونەوەی بەڕێوەبەری و دەزگاکانی ھەواڵگری ئەمریکا و کۆریای باشور و ژاپۆن لە "سیئۆڵ"، بۆ تاوتوێ کردنی چۆنیەتی ڕووبەڕووبوونەوەی مەترسییەکانی کۆریای باکور.

سەعید خەتیب زادە وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، تاران ھیچ مەرجێکی پێشوەخت بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان دانانێن و نابێت کات بەفیڕۆ بدرێت، لە چەند رۆژی داھاتووشدا دانوستانە ئەتۆمییەکان لە ڤییەنا دەستپێدەکەنەوە.  

وتیشی، ئێران دەیەوێت حکومەتەکەی جۆ بایدن لە حکومەتەکەی دۆناڵد ترامپ جیاواز بێت و سزاکان ھەڵبگرێت.

پێشتریش وەحید جەلال زادە سەرۆکی لیژنەی ئاسایشی نەتەوەیی لە پەرلەمانی ئێران لە زاری وەزیری دەرەوەی وڵاتەکەی رایگەیاندبوو، دانوستانەکان لەو خاڵەوە دەستپێدەکەنەوە کە ترامپ لێی کشاوەتەوە. 

وتیشی، دانوستانەکانیان لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپا دەبێت و ئەگەر ئەمریکاش بیەوێت بەشدار بێت، پێویستە سزاکان ھەڵبوەشێنێتەوە.

سەعید خەتیب زادە وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، گفتوگۆکانیان لەگەڵ سعودیە بەردەوامە، بەڵام ئەوەی لە بەشێک لە میدیاکان بڵاودەکرێتەوە، زیاتر پێشبینی و ھەڵسەنگاندنە و ناتوانێت لێدوان لەبارەیانەوە بدات.

ئاماژەی بەوەشکرد، ئەو دەنگۆیانەی باس لە سەردانی وەفدی سعودیە بۆ تاران دەکەن، راست نین و بابەتی لەو شێوەیە لە بەرنامەیاندا نییە.

عەلی باقری کەنی یاریدەدەری وەزیری دەرەەوی ئێران بۆ کاروباری سیاسی رایگەیاند، لە دوای دەرچوونی ئەمریکا لە رێککەوتننامەی ئەتۆمی ھیچ وڵاتێکی ئەوروپی ھەنگاوی کاریگەریی نەناوە.

ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، مانەوەی وڵاتانی ئەوروپا لە رێککەوتنەکە نەیاتوانیوە کاریگەریی لەسەر پابەندبوون بە رێککەوتنەکە دروست بکەن.بێھیوایی ئێران لە کاتێکدایە کە وڵاتانی بەشدار لە رێککەوتنەکە نەیانتوانیوە ئەمریکا قایل بکەن بە گەرانەوە بۆ نێو رێککەوتننامەکە.

رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا رایگەیاند، وڵاتەکەی پارەی کڕینی چەند فڕۆکەیەکی ئێف٣٥ی بە ئەمریکا داوە، بەڵام ئەمریکا ئامادە نەبوو ئەم فڕۆکانە بە تورکیا بفرۆشێت و ئێستا ئەمریکییەکان بۆ کڕینی فڕۆکەی ئێف١٦ش مەرجیان داناوە و پێیان وتوون تورکیا دەتوانێت بەو پارەیەی بۆ ئێف ٣٥ بە ئەمریکای داوە فڕۆکەی ئێف١٦ بکرێت.

لەگەڵ ئەوەی لە چەند رۆژی رابردوودا میدیاکانی ئەمریکا بڵاویان کردەوە تورکیا داوای کڕینی ئێف١٦ی کردووە و داواکەش لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکایە، بەڵام ئەردۆغان ئەو ھەواڵەی رەتکردەوە و رایگەیاند، ھیچ داوایەکی لەو شێوەیان لە ئەمریکا نەکردووە.

رێکخراوی کەشناسی ئێران لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە رۆژی دوشەمەوە شەپۆلێکی بارانبارین لەگەڵ ھەورە بروسکە روو لە پارێزگاکانی باکور و باکوری خۆرئاوا دەکات و تا ڕۆژی ھەینی بەردەوام دەبێت.

ئاماژەی بەوەشکردووە، لەگەڵ ھاتنی ئەو شەپۆلی بارانبارینە، پلەی گەرما لە پارێزگاکانی سنە، کرماشان، ورمێ، زەنجان، ھەمەدان و لوڕستان ٧ بۆ ١٠ پلە دادەبەزێت و لە ھەندێک ناوچەش بۆ ژێر سفری سیلیزی نزم دەبێتەوە.

رێکخراوی کەشناسی ئێران ھۆشداریشیداوە کە نزمبوونەوەی پلەی گەرما لەو ناوچانە، زیان بە بەرھەمە کشتوکاڵییەکان و سامانی ماسی دەگەیەنێت.

چەند رۆژێک پێش ئێستاش، زریانێکی بەھێز بەناوی شاھین رووی لە ناوچەکانی باشوری ئێران کرد و زیانی گیانی و ماددی لێکەوتەوە.

حوجەتوڵا موجەدەدی جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی رۆژنامەنوسانی ئەفغانستان رایگەیاند، لە دوو مانگی رابردوودا نزیکەی ٢٠٠ رۆژنامە و کەناڵی تەلەفزیۆنی و سۆشیاڵ میدیا بەھۆی یاسا توندەکانی بزوتنەوەی تاڵیبان و کێشە ئابورییەکانەوە داخراون.

پێشتریش لیژنەی پاراستنی پەیامنێران لە ئەفغانستان رایگەیاندبوو، دوای گەڕانەوەی تاڵیبان، ٧٠٪ی میدیای ئەو وڵاتە چالاکییەکانیان راگرتووە و راگەیاندن لە ئەفغانستان بۆ نزمترین ئاست دابەزیوە.

دادگای تاوانە قورسەکانی وان، بە پاساوی بانگەشەکردن بۆ پارتی کرێکارانی کوردستان "پەکەکە" سزای ساڵێک و ھەشت مانگ زیندانیی بەسەر ئایسەل توغڵوک سەپاند کە پەرلەمانتاری پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان "ھەدەپەیە".

ئایسەڵ کە ھاوسەرۆکی پێشووی پارتی کۆمەڵگەی دیموکرات بووە، ساڵی ٢٠١٢ بە پاساوی بانگەشەکردن بۆ تیرۆر لەلایەن دادگاوە تۆمەتبار کرا.

ڕێکخراوی ھیومان ڕایس وۆچ ڕایگەیاندووە، لەسەر سنورەکان حکومەتی ئەنقەرە مافی کۆچبەرانی ئەفغانی پێشێل کردووە و لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانەوە ڕووبەڕووی توندوتیژی بونەتەوە و بە زۆرەملێ دیپۆرتی ئێران کراونەتەوە.

ڕێکخراوەکە دوای لە (ئەنگێلا مێرکڵ) ڕاوێژکاری ئەڵمانیا کردووە، لە سەردانەکەی بۆ تورکیا، فشار لەسەر لێپرسراوانی ئەنقەرە دروست بکات بۆ ڕاگرتنی دیپۆرتکردنەوەی بە کۆمەڵی ئەفغانییەکان بۆ سەر سنوری ئێران.

ڕۆبێرت مالی نێردەی ئەمریکا بۆ دۆسیەی ئێران ڕایگەیاند، لەگەڵ وڵاتانی کەنداو گفتوگۆ لە بارەی پرسی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران دەکەن.

وتیشی، گەشبینە کە تاران بگەڕێتەوە بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی، وەزارەتی دەرەوەی فەڕەنساش ڕایگەیاند، پێویستە لەسەر تاران بە کردار بیسەلمێنێت کە دەیەوێت بگەڕێتەوە بۆ دانوستانەکانی ڤییەننا.

(جۆزێف بۆریڵ) لێپرسراوی سیاسیەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپاش ڕاگەیاندووە، ئەوروپا ئامادەیە بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانی بەرنامەی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران، بەڵام (ئەمیر فەیسەڵ بن فەرحان) وەزیری دەرەوەی سعودیە، ھۆشداری داوە لە پڕۆسەی خێراکردنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران بۆ بەدەستھێنانی چەکی ئەتۆمی و دەشڵێت، گفتوگۆکانی نێوان تاران و ڕیاز تا ئێستا ئەنجامێکی ئەوتۆی نەبووە.

ڕێکخراوی تیرۆریستی داعش لە ئەفغانستان، تەقاندنەوەی مزگەوتێکی شیعەکانی لە قەندەھار لە ئەستۆ گرت کە بووە ھۆی کوژرانی ٦٠ کەس و برینداربوونی دەیان کەسی تر.
ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیش تەقینەوەکەی ئیدانە کرد و داوای سزادانی ئەو کەسانەی کرد لە پشت تەقینەوەکەوە بوون.
پەلامارەکانی داعش بۆ سەر مزگەوتی شیعەکان لە ئەفغانستان چڕبووەتەوە و ھەینی ڕابردووش داعش مزگەوتێکی لە کندوز لە باکوری ئەفغانستان تەقاندەوە و بەھۆیەوە دەیان کەس گیانیان لە دەستدا.