جیهان
"ناسڕ یاسین" وەزیری ژینگەی لوبنان ڕایگەیاند، پێشنیاری دەستلەکارکێشانەوەی "جۆرج قەرداحی" یەکێکە لە بژاردەکان و لە ماوەی ٢ ڕۆژی داھاتوودا تاوتوێ دەکرێت.
وتیشی، وڵاتەکەی پێویستی بە گەڕانەوەی متمانە ھەیە لەگەڵ وڵاتانی کەنداو و پەنایان بۆ ھەوڵی وڵاتانی عەرەبی بردووە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانیان.
سەرۆکایەتی وەزیرانی لوبنانیش ڕایگەیاند، "شێخ تەمیم بن حەمەد ئالسانی" میری قەتەر، وەزیری دەرەوەی وڵاتەکەی ڕەوانەی "بەیروت" دەکات بۆ تاوتوێ کردنی ئەو قەیرانەی لە نێوان "لوبنان" و "سعودیە" و بەشێکی تر لە وڵاتانی کەنداوی عەرەبی دروست بووە.
لێدوانێکی "جۆرج قەرداحی" وەزیری ڕاگەیاندنی لوبنان سەبارەت بە ڕۆڵی "سعودیە و ئیماڕات" لە جەنگی "یەمەن" ئەو کێشەیەی دروست کردووە و ڕەتیشیکردووەتەوە دەست لەکارکێشانەوە پێشکەش بکات.
"ئەردۆغان" لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، وڵاتەکەی تەواوی ڕێکارە پێویستەکانی گرتووەتە بەر بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی شەپۆلی نوێی کۆچبەران لە وڵاتی "ئەفغانستان"ەوە، ھیچ نیەتێکیشیان نییە بۆ کردنەوەی سنورەکانیان بە ڕووی کۆچبەرانی ئەو وڵاتەدا.
"ئەردۆغان" ئەوەشی ڕاگەیاند کە لە ئێستادا پێشبینی ناکەن کۆچکردنی بە کۆمەڵی ھاووڵاتیانی ئەفغانستان ڕووبدات.
بە پێی ئامارە ڕەسمییەکان، نزیکەی ٣٠٠ ھەزار کۆچبەری ئەفغانی لە خاکی تورکیادان و لێپرسراوانیش دەڵێن ئامارەکە لەوەی بڵاوکراوەتەوە زیاترە.
سەرچاوەیەک لە ئۆپۆزسیۆنی سوریاوە ئاشکرای کردووە، فەرمان دەرکراوە بۆ میلیشیا ئۆپۆزسیۆنەکان کە ئامادەبن بۆ ئۆپراسیۆنە سەربازییەکەی تورکیا دژی ھێزەکانی سوریای دیموکرات، کە پێشبینی دەکرێت لەمڕۆوە دەستپێبکات.
سەرچاوەکە ڕاشیگەیاندووە، ئۆپراسیۆنەکە لە چەند میحوەرێکەوە لە باکوری سوریا ئەنجام دەدرێت، وەک میحوەری "ئەعزاز" و "گرێ سپی".
پێشتر "ڕەجەب تەیب ئەردۆغان" سەرۆکی تورکیا ڕایگەیاندبوو، لە کاتی پێویستدا ئۆپراسیۆنی سەربازی دژی ھێزە کوردییەکان بەرپا دەکەن، پەرلەمانی تورکیاش بە زۆرینەی دەنگ پێشنیارێکی "ئەردۆغان"ی پەسەندکرد بۆ ھێشتنەوەی ھێزەکانیان لە "سوریا و عێراق" بۆ ماوەی ٢ ساڵی تر.
ئاژانسی "سانای" ڕەسمی سوریاش ھەفتەی ڕابردوو ڕایگەیاندبوو، سوپای تورکیا ٢٠٠ ئۆتۆمبێلی سەربازی ڕەوانەی ڕیفی "ئیدلب" لە باکوری خۆرئاوای سوریا کردووە و خاڵەکانی لە ڕیفی "حەسەکە" و ناوچەی "سەرێکانێ" پتەو کردووە.
دیمیتری شوگاییڤ، سەرۆکی ناوەندی ڕووسیا بۆ ھەماھەنگیە تەکنیکی و سەربازییەکان ڕایگەیاند، چین و ھندستان و ژمارەیەکی تر لە ھاوبەشەکانی ڕووسیا، لە یەکەمی ئەو وڵاتانەن کە دەتوانن ببنە خاوەنی سیستمی ئێس ٥٠٠ی ڕووسی.
وتیشی، تاکو کۆتاییەکانی ئەمساڵ یەکەم کاروانی پارچەکانی سیستمی ئێس ٤٠٠ بە ھندستان دەفرۆشن و ئەو وڵاتە خواستی بۆ کڕینی ئێس ٥٠٠یش ھەیە.
نزیکەی ٢ ساڵ پێش ئێستا تورکیا سیستمی بەرگری مووشەکی ئێس ٤٠٠ی لە ڕووسیا، ئەوەش کاردانەوەی فراوانی ئەمریکا و ناتۆی لێکەوتەوە و واشنتۆن ئەنقەرەی لە پڕۆگرامی ھاوبەشی دروستکردنی فڕۆکەی ئێف ٣٥ دوورخستەوە.
"سولیڤان" ڕایگەیاندووە، کاراکردنەوەی ڕێککەوتنی ئەتۆمی لە پێشینەیە بۆ ئەمریکا، دواتر چالاکییەکانی تری "ئێران" سەبارەت بە پڕۆگرامی مووشەکی "بالیستی" و ھەڕەشەکانی بۆ سەر ناوچەکە تاوتوێ دەکەن.
لە ماوەی ڕابردوودا ئەمریکا لێدوانەکانی بەرامبەر بە "ئێران" توند کرد سەبارەت بە گەڕانەوە بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی و "جۆن کێربی" وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا ئاماژەی کردبوو بە بوونی چەند بژاردەیەکی تر ئەگەر بێت و "تاران" پابەند نەبێت بە دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان.
دانوستانە ئەتۆمییەکان لە "ڤییەنا" لە مانگی نیسانی ڕابردوو دەستیپێکرد و لە مانگی حوزەیرانەوە ڕاگیراوە و تا ئێستا وادەیەک بۆ دەستپێکردنەوەی دیاری نەکراوە و "ئێران" تۆمەتبار دەکرێت بە دواخستنی دانوستانەکان.
قاری سەعید خوستی، وتەبێژی وەزارەتی ناوخۆی ئەفغانستانیش رایگەیاندووە، تەقینەوەکە لە دەروازەی نەخۆشخانەکە روویداوە و لەگەڵ ئەوەی گومان دەکرێت رێکخراوی تیرۆریستی داعش تەقینەوەکانی ئەنجامدابێت، بەڵام تا ئێستا ھیچ لایەنێک تەقینەوەکانی لە ئەستۆ نەگرتووە.
بایدن لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا لە کۆتایی کۆبوونەوەکانی جی ٢٠ لە رۆما وتی، وەڵامی ھەر ھەنگاوێکی ئێران دەدەنەوە کە دژی بەرژەوەندییەکانیان بێت، گەڕانەوەش بۆ رێککەوتنی ئەتۆمی پەیوەستە بە ھەڵسوکەوتەکانی تاران و لەگەڵ سەرکردەکانی فەڕەنسا و ئەڵمانیا و بەریتانیا رێککەوتوون لەسەر ئەوەی دیبلۆماسیەت تاکە رێگەچارەیە بۆ رێگریکردن لە پەرەپێدانی چەکی ئەتۆمی.
ئاماژەی بەوەش کرد، ئێران لەڕووی ئابورییەوە باجی گەورە دەدات ئەگەر نەگەڕێتەوە ناو رێککەوتنەکە.
ئاژانسی تاسی روسی رایگەیاند، زیاتر لە حەوت ملیار دۆزی ڤاکسینە جیاوازەکان لە جیھاندا بەکارھێنراوە و زیاتر لە نیوەی ئەو بڕەش لە چین و ھندستان و ئەمریکا بەکارھێنراون، بەشێوەیەک لە چین ٢.٣ ملیار دۆز و لە ھندستان ١.١ ملیار بەکارھاتووە.
رێکخراوی تەندروستی جیھانیش ھێشتا نیگەرانە لەوەی ڤاکسینەکان بەشێوەیەکی دادپەروەرانە بەسەر وڵاتاندا دابەش نەکراوە و وڵاتانی پێشکەوتوو زۆرترین ڤاکسینیان بەرکەوتووە.
بوحەبیب لە چاوپێکەوتنێکدا رایگەیاندووە، شانەی روبەڕوبوونەوەی قەیرانەکانی حکومەتی لوبنان نەگەیشتۆتە چارەسەر لەگەڵ سعودیە و داواشی کردووە کۆمکاری عەرەبی بێتە دەنگ و دانوستان دەستپێبکەن. وەزیری دەرەوەی لوبنان دەشڵێت، سعودیە ھیچ نەرمییەک نانوێنێت و کێشەکە ئاڵۆز کراوە، لەکاتێکدا پێویستە کێشەی وڵاتان لەڕێی دانوستانەوە چارەسەر بکرێت.
لە دوای لێدوانێکی جۆرج قەرداحی وەزیری راگەیاندنی لوبنان لەبارەی شەڕی یەمەن، ناکۆکی لەنێوان بەشێک لە وڵاتانی کەنداوی عەرەبی و لوبنان دروست بووە، سعودیە و ئیمارات و بەحرەین و کوەیتیش بڕیاری کشاندنەوەی باڵیۆزەکانیان لەو وڵاتە داوە.
سەرۆکانی چوار وڵاتی ئەمریکا و فەڕەنسا و ئەڵمانیا و بەریتانیا لە ڕاگەیەنراوێکدا ھاوبەشدا نیگەرانیان لە بەردەوامی چالاکییە ئەتۆمییەکانی ئێران و نەگەڕانەوەی بۆ سەر مێزی گفتوگۆ دەربڕی و ڕایانگەیاند، بەرەپێشچوونی خێرا لە بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران ھیچ پاساوێک ھەڵناگرێت و کێشە بۆ زیندووکردنەوەی ڕێککەوتننامەی ئەتۆمی دروست دەکات.
ئاماژەیان بەوەشکردووە، لە پەراوێزی لوتکەی گروپی ٢٠ کۆبوونەتەوە و جەختیان لەوە کردووەتەوە کە نابێت ھەرگیز ئێران دەستی بە چەکی ئەتۆم بگات.
سەرکردەکانی ئەوروپا و ئەمریکا داواشیان لە ئیبراھیم ڕەئیسی سەرۆک کۆماری ئێران کردووە، کەڵک لە ھەلی گەڕانەوەی ئەمریکا بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی وەربگرێت و بە نیەت پاکییەوە بڕیار لە گەڕانەوەی ئێران بۆ سەر مێزی گفتوگۆ بدات، بۆ ئەوەی دانوستانەکان بە زووترین کات بە ئەنجام بگات.
"خەلیفە شاھین" وەزیری دەوڵەتی ئیماڕات ڕایدەگەیەنێت، بۆ پشتیوانیکردنی "سعودیە"، بڕیاری کشانەوەی دیبلۆماتکارەکانیان لە "لوبنان" داوە و ڕێگریش لە ھاووڵاتیانی وڵاتەکەی دەکات گەشت بۆ ئەو وڵاتە بکەن.
بەھۆی ڕەخنەیەکی جۆج قەرداحی وەزیری ڕۆشنبیری ڕاگەیاندنی لوبنان بەرامبەر ھێرشەکانی "سعودیە" و ھاوپەیمانەکانی بۆ سەر "یەمەن"، "سعودیە و بەحرەین و کوەیت" پەیوەندییەکانیان لەگەڵ "لوبنان" پچڕاند و بڕیاریاندا باڵیۆزەکانیان بکشێننەوە.
ھاوکات "میشێل عەون" سەرۆکی لوبنان ڕایگەیاندووە، وڵاتەکەی پابەندە بە دروست کردنی پەیوەندیی باش لەگەڵ "سعودیە" و وڵاتانی تر و دەیانەوێت پەیوەندییەکان ئاسایی بکەنەوە.
فیسەڵ بن فەرحان وەزیری دەرەوەی سعودیە بە ڕۆیتەرزی ڕاگەیاندووە، تا ئێستا چوار خولی دانوستانیان لەگەڵ ئێران ئەنجامداوە و گفتوگۆکانیان دۆستانە و لە قۆناغە سەرەتاییەکانی تاوتوێکردنی بابەتەکانی نێوانیان بووە.
وتیشی، ھەرچەندە ھیواخوازن دانوستانەکان بە شێوەیەکی بەرچاو بەرەوپێش بچن، بەڵام تا ئێستا دەستکەوتێکی ئەوتۆیان لەو بارەیەوە نەبووە.
سەبارەت بەوەی کە ئایا دانوستانەکانیان لەگەڵ ئێران بەردەوامیان دەبێت، وەزیری دەرەوەی سعودیە ڕایگەیاند، ھیچ بەرنامەیەک بۆ ئەو مەبەستە لە ئارادا نییە، بەڵام ئەوان ئامادەن دەست بە دانوستان بکەنەوە.
ھاوکات ھەڵچوونی دەریای ناوەراست شەپۆلێکی دروستکردووە کە لە کەناراوەکانی لیبیاوە درێژ بووەتەوە و کاریگەریی کردووەتە سەر میسڕ و چەند وڵاتێکی تر.
بە پێی زانیارییەکان چاوەڕوان دەکرێت شەپۆلەکە نزیکەی ٨٠٠ کیلۆمەتر ببڕێت و کاریگەریی لەسەر چەند ناوچەیەکی تری میسڕ دروست بکات. ئەمە سەرباری ئەوەی زیانی زۆری بە لیبیاش گەیاندووە.
وەزارەتی دەرەوەی سوریا لە ڕاگەیەندراوێکدا، بە توندی ئیدانەی ڕەوانەکردنی ھێزی زیاتر بۆ سوریا دەکات و دژی بڕیاری پەرلەمانی تورکیاش دەوەستێتەوە لە بارەی درێژکردنەوەی مانەوەی ھێزەکانی وڵاتەکەی لە سوریا و عێراق بۆ ٢ ساڵی تر.
وەزارەتی دەرەوەی سوریا ڕایگەیاندووە، سیاسەتەکانی سەرۆکی تورکیا ھەڕەشەیەکی ڕاستەوخۆیە لەسەر ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکە و بڕیارەکانی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی تایبەت بە "سوریا" پێشێل دەکات.
پەلاماردەرەکان بە ناوی تاڵیبانەوە چوونەتە ناو ئاھەنگەکە و داوایانکردووە، لێدانی میوزیک و گۆرانی ڕابگیرێت، بەڵام گوێنەدان بە داواکارییەکە ڕووداوەکەی لێکەوتووەتەوە.
دوابەدوای پەلامارەکە، زەبیحوڵا موجاھید وتەبێژی حکومەتی تاڵیبان ڕایگەیاندووە، تەقەکەرەکان سێ کەس بوون و دوانیان دەستگیر کراون. ڕەتیشی کردەوە پەلامارەکە، بە ھاندانی بزووتنەوەی تاڵیبان بووبێت.
کۆبوونەوەکە لە پەراوێزی کۆبوونەوەکانی جی ٢٠ لە "ڕۆما" بەڕێوەچوو و کڕینی فڕۆکەی جەنگی ئێف ١٦ و پەیوەندی بەرگری نێوان ئەو دوو وڵاتە و ڕەوشی سوریا و لیبیا تاوتوێ کرا.
لێپرسراوێکی ئەمریکیش ڕایگەیاندووە، "بایدن" ھۆشداری داوەتە "ئەردۆغان" لە ھەر ھەڵوێستێک کە زیان بە پەیوەندییەکانی "ئەنقەرە و واشنتۆن" بگەیەنێت و جەخت دەکاتەوە لە چارەسەرکردنی کێشەکان.
ئەو کۆبوونەوەیە لە کاتێکدایە کە پەیوەندییەکانی نێوان ئەو دوو وڵاتە ئاڵۆزە، بە تایبەت دوای ئەوەی "ئەنقەرە" سیستمی مووشەکی ئێس ٤٠٠ی لە "ڕووسیا" کڕی، ھەروەھا لێدوانەکەی ئەم دواییەی "ئەردۆغان" سەبارەت بە دەرکردنی ١٠ باڵیۆز کە لە نێویاندا باڵیۆزی ئەمریکای ھەبوو، گرژی نێوانیانی زیاتر کرد.