جیهان
دادگا ڕایگەیاندووە، ھەردوو ھاوسەرۆک لە ٢٩ی ئایاری ٢٠٢٠ بە تۆمەتی ھەڵواسینی پۆستەری نایاسایی بە باڵەخانەی ھەدەپەدا دەستگیرکراون و دواتریش بە تۆمەتی بانگەشەکردن بۆ تیرۆر دادگاییکراون و سزا دراون، دادگا بڕیاریشیدا جێبەجێکردنی سزاکە بۆ کاتێکی نادیار دوابخات.
لە ١٤ ی ئەم مانگەدا "ئەنریکی مۆرا" دانوستانکاری یەکێتی ئەوروپا سەردانی ئێرانی کرد بۆ قایلکردنی ئەو وڵاتە بە دیاریکردنی وادەیەک بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانەکانی ڤییەننا کە لە مانگی حوزەیرانەوە راگیراوە ، بەڵام تا ئێستا بە رەسمی ھیچ وادەیەک بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان دیارینەکراوە .
ئەو کۆنگرێسمانانە لە ١١ ئەندامی ھەردوو حزبی دیموکرات و کۆمارییەکان پێکدێن و لە نامەیەکدا کە ئاراستە "بایدن" و "ئەنتۆنی بلینکن" وەزیری دەرەوەی ئەمریکایان کردوە ، نیگەرانییان دەربڕیوە لەو راپۆرتانەی کە سەبارەت بە ئەگەری فرۆشتنی ٤٠ فڕۆکەی ئێف ١٦ ی ئەمریکی بە تورکیا بڵاوکراونەتەوە، داواشیان کردووە ئیدارەی ئەمریکا ھیچ رَیککەوتنێک لەوبارەیەوە لەگەڵ تورکیا نەکات، چونکە کۆنگرێس رێککەوتنی لەو شێوەیە رەتدەکاتەوە و رێگەی پێنادات.
بە پێی ھەواڵێکی ئاژانسەکانی ڕۆژئاڤا، فڕۆکە جەنگییەکانی ڕووسیا چەند بارەگایەکی گروپەکانی نزیک لە تورکیا لە ناوچەی جندرێسی سەر بە عەفرین بۆردومان دەکەن، بەو ھۆیەشەوە نزیکەی ١٠ بارەگای ئەو گروپانە کراونەتە ئامانج.
لەلایەکی ترەوە، سوپای تورکیا ھێزێکی سەربازیی گەورە، کە پێکھاتووە لە ٢٠٠ ئۆتۆمبێلی سەربازیی و کەرەستە و چەکی قورس، گواستووەتەوە بۆ ناو خاکی سوریا و لە چیای زاویە و ڕۆژئاوای ئیدلب بڵاوکردووەتەوە.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، پڕۆسەی ھەڵبژاردنی پێشوەخت لە عێراق بە ئارامی بەڕێوەچووە و دەرفەتێک بووە بۆ دەنگدەران تاوەکو بڕیار لەسەر داھاتووی وڵاتەکەیان بدەن. وتیشی پێشوازی لە ڕاگەیەندراوەکەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دەکەن سەبارەت بەو ھەڵبژاردنە.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ڕاشیگەیاندووە دەنگیان دەخەنە پاڵ کۆمەڵی نێودەوڵەتی لە ئیدانە کردنی ئەو توندوتیژییانەی بەرامبەر نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق و کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکان ئەنجام دەدرێت، داواشی لە ھەموو لایەنەکان کرد ڕێز لە سەروەری یاسا و پاکی ھەڵبژاردنەکە بگرن.
بڕیارەکانی عەبدولفەتاح بورھان سەرۆکی ئەنجومەنی سەروەری بۆ ھەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی سەروەری و حکومەت و دەستگیرکردنی عەبدوڵا حەمەدۆکی سەرۆک وەزیران و ژمارەیەکی تر لە بەرپرسان، نیگەرانی لە ناوخۆی ئەو وڵاتەدا لێکەوتووەتەوە و بەشێک لە ھاووڵاتیانی بۆ دەربڕینی ناڕەزایی ڕژاونەتە سەر شەقامەکان، بەھۆی تەقەی ھێزە ئەمنییەکانیش ٨ خۆپیشاندەر کوژراون و زیاتر لە ١٤٠ کەسی تریش برینداربوون.
ھاوکات، ئەمڕۆ ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کۆبوونەوەیەکی داخراو سەبارەت بە ڕەوشی "سودان" ئەنجام دەدات، ئەوەش دوای ئەوەی "بەریتانیا و ئێرلەندا و نەرویژ و ئەمریکا و ئیستۆنیا و فەڕەنسا" داوای کۆبوونەوەیەکی بەپەلەیان کرد.
"جاوید رەحمان" بڕیاردەری نێودەوڵەتی تایبەت بە کاروباری مرۆیی ڕایگەیاندووە، ئێران لە ساڵی ٢٠٢٠ زیاتر لە ٢٥٠ کەسی لە سێدارەداوە کە ٤یان نەوجەوان بوون، بۆ ئەمساڵیش تا ئێستا ٢٣٠ کەس لە سێدارەدراون کە ٩ ژن و نەوجەوانێکیش لەخۆدەگرێت.
"جاوید رەحمان" ڕاشیگەیاندووە، ئامارەکانی لە سێدارەدان لە "ئێران" لە ئاستێکی مەترسیداردایە و لە ساڵی ڕابردوودا یەکەم وڵات بووە لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاست لە ڕووی زۆری لە سێدارەدانەوە. ھاوکات ڕەوشی گشتی مافی مرۆڤ لەو وڵاتە شەفاف نییە و جێی مەترسییە.
ستیڤان دوجاریک وتەبێژی ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس ئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاند، گۆتێرێس بە توندی ئیدانەی کودەتا سەربازییەکەی سودان دەکات، کە بووەتە مایەی ھەڕەشە بۆ سەر ئاسایش و سەقامگیری ئەو وڵاتە.
دەستگیرکردنی سەرۆک وەزیران و بەرپرسانی تری حکومی و سیاسی کارێکی ڕەتکرایەوە و پێچەوانەی بەڵگەنامەی دەستوری و ھاوبەشییە بۆ سەرخستنی قۆناغی گواستنەوە.
جەختیشی کردەوە، تا ئێستا ئەمریکا و ھاوپەیمانەکانی دەخوازن بگەنە چارەسەرێکی دیپلۆماسی بۆ پابەندکردنی ئەمریکا و ئێران بە ڕێککەوتنی ئەتۆمی ساڵی ٢٠١٥، لەگەڵ ئەوەشدا تاوتوێی ئاڕاستەی تری دیپلۆماسی دەکەن، سەرەڕای ئەوەی بڕیارەکە پشت دەبەستێت بە کردارەکانی ئێران.
ڕاشیگەیاند، گفتوگۆکانی ڤییەنا لە دوای گەڕی شەشەم بەھۆی ھەڵبژاردنەکانی ئێران ڕاگیران، لەگەڵ ئەوەشدا سەرۆک کۆماری ئێران کە لە مانگی ئابەوە دەستبەکار بووە و دوای تێپەڕبوونی کاتێکی زۆر ھێشتا ئامادە نیە وادەیەک بۆ دەستپێکردنەوەی گفتوگۆکان دیاری بکات.
سەرۆک کۆماری تورکیا لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەواندا ڕایگەیاند، ئەو باڵیۆزانە پاشگەزبوونەتەوە و لە ئێستا بە دواوە زیاتر ئاگاداری لێدوانەکانیان لە بارەی سەروەری تورکیا دەبن، چونکە تورکیا بەرگەی کۆمەڵە باڵیۆزێک ناگرێت، کە دەستوەردان لە پرسێکدا بکەن، کە بە پێی دەستوور، دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردنیش ناتوانن دەستووەردانی تێدا بکەن.
پاشگەزبوونەوەی ئەردۆغان لە دەرکردنی ئەو باڵیۆزانە، دوای ئەوە دێت ئەو باڵیۆزانەش پاشگەزبوونەوە لە داواکەیان بۆ ئازادکردنی عوسمان کاڤالا، کە بە تۆمەتی بەشداریکردن لە کودەتا شکستخواردووەکەی ساڵی ٢٠١٦ی تورکیا، دەستگیرکراوە.
نێد پرایس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاند، وڵاتەکەی ئیدانەی ئەو ڕێوشوێنانە دەکات کە دەسەڵاتی سەربازی لە سودان ئەنجامی داون و پێویستە بە زووترین کات ھەموو ئەو کەسانە ئازاد بکرێن کە دەستگیرکراون.
ڕاشیگەیاند، ھەر گۆڕانکارییەک لە ڕێگەی ھێزەوە لە حکومەتی کاتی، ھەڕەشە لە پەیوەندییە دووقۆڵییەکان و ھاوکارییە داراییەکان دەکات، بە شێوەیەکی کاتیش بڕیاردراوە بە ڕاگرتنی ٧٠٠ ملیۆن دۆلاری ھاوکاری بۆ پشتیوانیکردنی ئابوری سودان.
"عەبدولفەتاح سیسی" لە ڕێی تویتەرەوە ڕایگەیاند، بە ھەوڵی ھەمووان لە ئێستادا میسڕ ئارام و سەقامگیرە و بۆ یەکەمین جار لە دوای زیاتر لە ٤ ساڵ، باری نائاسایی درێژ ناکەنەوە.
لە ساڵی ٢٠١٧ەوە و لە دوای تەقینەوەی دوو کڵێسا لە شارەکانی "ئەسکەندەریە و تەنتا" کە بەھۆیەوە زیاتر لە ٤٠ کەس کوژران و زیاتر لە ١٠٠ کەس برینداربوون، باری نائاسایی لە "میسڕ" ڕاگەیەندراوە و ھەموو سێ مانگ جارێک درێژکراوەتەوە، کە لە ڕێیەوە دەسەڵاتی ھێزەکانی پۆلیس و ھێزە ئەمنییەکان زیاتر کراون و ئازادی ھاووڵاتیان کەمکراونەتەوە و چەندین کەس ڕەوانەی دادگا کراون.
باسیان لەوەشکردووە، لە کۆتا ھەڵمەتدا شەوی ڕابردوو ٧١ کۆچبەر ڕزگارکراون کە ھەوڵیان داوە بە بەلەمی پلاستیکی دەریای ناوەڕاست تێبپەڕێنن، بەڵام بەھۆی کەش و ھەواوە شەپۆلەکانی دەریا زیادیان کردووە و بەرزیەکەیان گەیشتووەتە ٣ مەتر، ئەمەش مەترسی گەورەی لەسەر کۆچبەرەکان دروستکردووە.
ئەمڕۆ پەرلەمانی تورکیا کۆدەبێتەوە و دەنگ لەسەر پڕۆژە یاسای درێژکردنەوەی ئۆپراسیۆنە سەربازییەکان لە عێراق و سوریا دەدات، بە پێی پڕۆژە یاساکە کە ھەفتەی ڕابردوو لەلایەن سەرۆکایەتی کۆماری ئاڕاستەی پەرلەمان کرا، مانەوەی ھێزەکانی تورکیا لە عێراق و سوریا و دەسەڵاتی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ ناردنی ئەو ھێزانە بۆ جێبەجێکردنی ئۆپراسیۆنە سەربازییەکان، تاکو دوو ساڵی تر درێژدەکرێتەوە.
ھەرچەندە پارتی گەلی کۆماری "جەھەپە" و پارتی دیموکراتی گەلان "ھەدەپە"، دژایەتی پڕۆژە یاساکە دەکەن و دەنگی پێنادەن، بەڵام تێپەڕاندنی پڕۆژە یاساکە ئەگەرێکی بەھێزە، چونکە ھەر یەکە لە پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتدار "ئاکەپە" و پارتی بزوتەوەی نەتەوەپەرست "مەھەپە" و "ئی پارت"، دەنگ بە پڕۆژە یاساکە دەدەن.
سەعید خەتیبزادە وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران ڕایگەیاند، ڕۆژی چوارشەممە کۆنگرەی شەش وڵاتی دراوسێی ئەفغانستان، کە پێکدێن لە "چین و ئێران و پاکستان و ئۆزبەکستان و تاجیکستان و تورکمانستان"، لەسەر ئاستی وەزیرانی دەرەوە لە تاران بەڕێوەدەچێت و وەزیری دەرەوەی ڕووسیاش بەشداری کۆنگرەکە دەکات.
سەعید خەتیبزادە وتیشی، ئیبراھیم ڕەئیسی سەرۆک کۆماری ئێران لە کۆنگرەکەدا وتارێک پێشکەش دەکات و پەیامی ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس ئەمینداری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکانیش لە کۆنگرەکەدا دەخوێندرێتەوە.
ئاژانسەکە ڕایگەیاندووە، ئێران دەستیکردووە بە زیادکردنی پیتاندنی یۆرانیۆم بە ڕێژەی زیاتر لە ٢٠٪ لە وێستگەی "نەتەنز"، کە ئەو ھەنگاوەش لەلایەن وڵاتانی خۆرئاواوە ئیدانە دەکرێت.
ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم ئاماژەی بەوەشکرد کە ئەو ھەنگاوانەی "تاران" وایان لێدەکات زیاتر چاودێری ناوەندە ئەتۆمییەکانی ئەو وڵاتە بکەن و پشکنینەکانیان زیاتر بکەن.
تا ئێستاش ئێران وادەی دەستپێکردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەکانی لە "ڤییەنا" ڕانەگەیاندووە، ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپاش دەڵێن دەرفەتی بەردەم "ئێران" بۆ ئەو دانوستانە تا ھەتایە بە کراوەیی نامێنێتەوە.