جیهان
بە پێی روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ، روسیا ھێزێکی لە چەکدارانی سوریا ئامادە کردووە بە مەبەستی گواستنەوەیان بۆ ئۆکراین، ئاشکراشیکردوە، مانگی رابردوو بۆ ئەو مەبەستە وەفدێکی باڵای سەربازیی کە پێکھاتوو لە ئەفسەرانی فرقەی ٢٥ی سوپای سوریا و لیوای قودسی فەڵەستینی و کەتیبەکانی بەعس، سەردانی خۆرھەڵاتی ئۆکراینیان کردووە.
روانگەی سوری رونیشکردوە، تا ئێستا نزیکەی ٢٢ ھەزار چەکداری بەکرێگیراو ئامادە کراون بە مەبەستی گواستنەوەیان بۆ ئۆکراین.
رۆژنامەی شەرقولئەوسەتیش بڵاویکردوە، نزیکەی ١٠٠ چەکداری بیانی "بەرەی نوسرە و حوراسولدین" کە پێشتر داعش بوون، لە ریفی ئیدلبەوە گواستراونەتە بۆ ئۆکراین بەمەبەستی شەڕکردن لە دژی روسیا.
ھانس گرۆندبێرگ نێردەی تایبەتی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری یەمەن ڕایگەیاند، دوای پێشنیازی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ڕاگەیاندنی ئاگربەست لە یەمەن، لایەنەکانی شەڕ لەو وڵاتە ڕێککەوتوون بۆ ماوەی دوو مانگ ئاگربەست ئیمزا بکەن و لە ئەمڕۆشەوە ئاگربەستەکە دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە. ئاماژەی بەوەشکرد، دوای کۆتاییھاتنی ئەو ماوەیە دەتوانرێت ماوەی ئاگربەستەکە درێژ بکرێتەوە.
جۆو بایدن سەرۆکی ئەمریکاش پشتیوانی لە ڕێککەوتنەکە کرد و ڕایگەیاند، ھەرچەندە ئەوە ھەنگاوێکی گرنگە، بەڵام تەنھا ئاگربەست بەس نییە و دەبێت کۆتایی بە شەڕ و پێکدادانەکانی یەمەن بھێنرێت.
سەعید خەتیب زادە وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران ڕایگەیاند، پێشوازی لە بڕیاری لایەنەکان بۆ ڕاگەیاندنی ئاگربەست لە یەمەن دەکەن و ھیواخوازن دەستپێکێک بێت بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی ئەو وڵاتە.
شی جین پینگ، سەرۆکی چین بە ڤیدیۆ کۆنفرانس لەگەڵ شارڵ میشێل، سەرۆکی ئەنجومەنی یەکێتی ئەوروپا و ئۆرسۆلا ڤۆن دێر لاین، سەرۆکی کۆمسیۆنی ئەوروپا و جۆزێپ بۆرێل، ڕێکخەری سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی یەکێتی ئەوروپا کۆبووەوە.
لە کۆبوونەوەکەدا سەرکردەکانی یەکێتی ئەوروپا ھەوڵیان داوە ھانی چین بدەن ڕۆڵێکی زیاتری ھەبێت بۆ کۆتاییھێنان بە جەنگی ئۆکراین.
لە دوای کۆبوونەوەکە "ڤۆن دێر لاین" ئاماژەی بەوە کرد بە ڕاشکاویی باسیان لە ناکۆکییەکانیان کردووە و بە ھیواشن چین پێگە بەھێزەکەی لە ئەنجومەنی ئاسایش و پەیوەندییەکانی لەگەڵ ڕووسیا بەکاربھێنێت بۆ ڕازیکردنی مۆسکۆ بە کشانەوە لە ئۆکراین.
زیلینسکی ڕایگەیاند، بە تاوانی ناپاکی سەرۆکی دەزگای ئاسایشی ناوخۆ و سەرۆکی دەزگای ئاسایشی ناوچەی خێرسۆنی وڵاتەکەی لە پۆستەکانیان دوورخستەوە.
وتیشی، کاتی ئەوەی بە دەستەوە نییە مامەڵە لەگەڵ ھەموو ناپاکەکان بکات، بەڵام لە داھاتوودا یەک بە یەک سزای خۆیان وەردەگرن.
روونیشیکردەوە، ئەو دوو لێپرسراوە ناپاکییان لە بەرگریکردن لە ئۆکراین کردووە، بێ ئەوەی ھیچ زانیارییەکی دیکە ئاشکرا بکات.
لە دوای ھێرشەکەی ڕوسیاوە بۆ سەر ئۆکراین، ئەوە یەکەمجارە زیلینسکی بە ئاشکرا دوورخستنەوەی دوو لێپرسراوی باڵای ئەمنی و بەرگری لە وڵاتەکەی ڕابگەیەنێت.
لەسەر ئاستی مەیدانیش، سەرۆکی ئۆکراین ئاشکرایکرد، ڕەوشی ناوچەی دونباس زۆر سەختە و ڕوسیا سەرلەنوێ ھێزەکانی کۆکردووەتەوە لە دەوروبەری شاری ماریۆپۆڵی گەمارۆ دراو.
خانەی فەتوای میسر، کە نوسینگەی لە زۆربەی وڵاتانی عەرەبی ھەیە ڕایگەیاند، لە ئێوارەی ئەمڕۆوە بەدواچوون دەکەن بۆ بینینی مانگ، ھەر کاتێکیش مانگ بینرا، لە ناوەندی ئەزھەر ئاھەنگێکی تایبەت بەو بۆنەیەوە ڕێکدەخرێت و یەکەم رۆژی مانگی رەمەزان دیاری دەکرێت.
بڕیاریشە ئێوارەی ئەمڕۆ وەزارەتەکانی ئەوقاف و لایەنە پەیوەندارەکان، لە وڵاتانی سعودیە و ئیمارات و لوبنان و جەزائیر و سوریا چاودێری بینینی مانگی بکەن.
سەرباری ئەوەی پێشتر نوسینگەی عەلی سیستانی مەرجەعی باڵای شیعەکانی عێراق ڕایگەیاندبوو، ڕۆژی یەکشەممەی داھاتوو ٣ی نیسان یەکەم ڕۆژی مانگی ڕەمەزانە، بەڵام تا ئێستا کۆمەڵگەی فیقھی عێراقی ھیچ لێدوانێکی لەسەر ئەو بابەتە ڕانەگەیاندووە.
دوێنی وەزارەتی ئەوقاف و کاروباری ئایینی ھەرێمی کوردستانیش بڵاویکردەوە، بۆ ھیچ کەسێک نییە قسە بکات لە دیاریکردنی یەکەم ڕۆژ و کۆتا ڕۆژی مانگی ڕەمەزان، چونکە ئەوە تەنھا لە دەسەڵاتی لیژنەی باڵای بینی مانگە، کە لە پارێزگاکانەوە چاودێری بینینی مانگ دەکەن.
لە راگەیەندراوێکدا بە بۆنەی دامەزراندنی کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە لە ساڵی ١٩٧٩دا، سوپای پاسداران رایگەیاند، دواکەتوویی ئەمریکا دەربارەی پێشکەوتن و گەشەسەندنەکانی جیھان، ھۆکارە بۆئەوەی دژی دامەزراوەیەکی جەماوەریی و شۆڕشگێڕی وەک سوپای پاسداران بێت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، سەرەڕای ھەموو دەستوەردانە ناوخۆیی و دەرەکییەکان و ئەو قەیران و کێشانەی، کە ڕوبەڕوی بووەتەوە، ئێران لەسەر ھەموو ئاستەکان، بە تایبەت ئاستی بەرگری دەستکەوتی مەزنی تۆمار کردووە.
سوپای پاسداران جەختیکردووەتەوە، دەستکەوتەکانی ئێران لە ماوەی ٤٣ ساڵی ڕابردوودا، بوونەتە پاڵپشت و دیوارێکی بەھێز، بۆ بەرپەرچدانەوەی پلانی دوژمنان و ئێرانی زیاتر بەھێزتر کردووە، بۆیە وەڵامی وێرانکەریان دەبێت بۆ ھەر ھەڵەیەک لەبەرامبەر جیھانی ئیسلامی ئەنجام بدرێت.
رێکخراوی پاراستنی منداڵان و چاودێری مافەکانی مرۆڤ، ئاشکرایکردوە، لە کاتی پەلامارەکانی داعش بۆ سەر گرتوخانەی غوێران لە حەسەکە، ٧٠٠ منداڵی کوڕ لە زیندانەکەدا بوون، بەڵام لە ئێستادا لانیکەم ١٠٠ منداڵیان بێسەروشوێنن، ئەوەش نیگەرانی بۆ رێکخراوەکە دروستکردوە.
دەشڵێت رەنگە ھەندێک لە حاڵەتەکان بچنە خانەی بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێوە.
ھێرشەکەی داعش بۆ سەر گرتوخانەی غوێران بووە ھۆی پێکدادانێکی توند لەگەڵ ھێزەکانی سوریای دیموکرات و بە ھۆیەوە، سەدان کەس کوژران. ڕوانگەی سوریاش بۆ مافەکانی مرۆڤ، دەڵێت چەند تیرۆریستێک توانیویانە ھەڵبێن.
ئاشکراشیکردوە، سوپای روسیا چەندین ھێرشی ھەڕەمەکی کردوەتە سەر ھاوڵاتیانی ئەو وڵاتە و ئەوانەش بە تاوانی جەنگ ئەژمار دەکرێن.
پێشتریش سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتوەکان رایگەیاند، روسیا بۆمبی ھێشوویی قەدەغەکراوی بەکارھێناوە، لە بەرامبەردا مۆسکۆ بە دەنگۆیەک وەسفیکرد و رەتیکردەوە.
رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی پێشتر داوای لە روسیا کردبوو رێگە بە گەیاندنی کۆمەک و ھاوکاری بۆ ھاوڵاتیانی گەمارۆدراوی شارەکانی ئۆکراین بدات و رێڕەوی سەلامەت بۆ دەربازکردنیان بکاتەوە.
وتیشی، دانوستانکارانی ئۆکراین ڕازی بوون وڵاتەکەیان ئەتۆمی نەبێت و گەرەنتی ئاسایشی بکرێت لە دەرەوەی ناتۆ ئەوەش بەرەپێشچوونێکی گەورەیە.
لەوانەیە ئەوەش کاریگەری ھەبێت لەسەر بڕیاری پوتن دەربارەی دانوستانەکانی ئاشتی لەگەڵ حکومەتی ئۆکراین.
وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا ڕوونیشیکردەوە، کشانەوەی بەشێکی کەمی ھێزەکانی ڕووسیا لە دەوروبەری کیێڤ ھەبووە، کە وەک بەرپرسانی ڕووسیا دەڵێن دەستپێشخەرییەکە بۆ نیاز پاکی.
"زیلینسکی" لە وتەیەکیدا ڕایگەیاند، ھێزەکانی ئۆکراین ئامادەکاری دەکەن بۆ ئۆپراسیۆنی نوێ لە خۆرھەڵاتی وڵاتەکە.
وتیشی، چیتر باوەڕ بە ھیچ کەس و قسەیەک ناکەن و دەستبەرداری بستێکی خاکی وڵاتەکەیان نابن و لە پێناو ھەموو پارچەکانی وڵاتەکەدا بەرگری دەکەن، لە ئێستاشدا ھێزەکانی ڕووسیا ئامادەکاری دەکەن بۆ ھێرشکردنە سەر "دۆنباس".
"زیلینسکی" ڕاشیگەیاند، بۆ ماوەی سەعاتێک قسەی لەگەڵ "جۆو بایدن" سەرۆکی ئەمریکا کردووە و پێی وتووە ئۆکراین پێویستی بە چییە.
فەرمانگەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری باکور و خۆرھەڵاتی سوریا بە پێی بەڵگەنامەیەکی ڕەسمی، ٢٧ منداڵ و ١٠ ژنی تیرۆریستانی داعشی ڕادەستی وەفدێکی وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا کرد.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، لەوانەیە ئێستا بەسەر ڕێگایەکی پڕ لەدڕکدا بڕۆن، بەڵام بەردەوامن لەسەر رێکردن و ڕۆژێک دێت ھەمووان بە یەکەوە دەگەنە کەناری ئارام.
ناوچەی "ئۆسێتیا"ی باشور لە قەوقاز کە لە ساڵی ٢٠٠٨ لە "جۆرجیا" جیابووەتەوە، ئامادەیی دەربڕیوە ببێت بە بەشێک لە ڕووسیا، "ئەناتولی بیبیلوڤ" حاکمی ئەو ناوچەیە ڕایگەیاند، ڕێکخستنی ڕاپرسییەک بۆ ئەو ھەنگاوە گرنگە و چوونە سەر ڕووسیا ئامانجێکی کۆنی ئەوانە.
ناوچەی "ئۆسێتیا" سەر بە "قەوقاز"ە و لە جۆرجیا جیابووەتەوە، لە ساڵی ٢٠٠٨ ڕووسیا دانی بە سەربەخۆیی ناوە، لەو کاتەشەوە ھەزاران ھێزی ڕووسیا بە شێوەیەکی ھەمیشەیی لەو ناوچەیەدا جێگیرکراون.
ئەوەش لە کاتێکدایە کە سەرکردەی جوداخوازەکان لە لۆھانسک و دۆنێتسک لە خۆرھەڵاتی ئۆکراین، پشتیوانی بوون بە بەشێک لە ڕووسیا دەکەن و دەڵێن ڕاپرسی لەو بارەیەوە ڕێکدەخەن.
"ماگدالینا ئەندرسن" رایگەیاند، بەھۆی جەنگی روسیا لە ئۆکراین، بە دووری نازانێت سوید داواکاری بە ئەندامبوون لە ناتۆ پێشکەش بکات، ئەوەش لە کاتێکدایە کە لە ٢٤ی شوبات کە روسیا ھێرشەکەی بۆ سەر ئۆکراین دەستپێکرد رایگەیاندبوو، لە ئێستادا سیاسەتی ئەمنی وڵاتەکەیان ناگۆڕن.
سوید ئەگەرچی ھاوپەیمانی ناتۆیە، بەڵام ئەندام نییە تێیدا و لە ڕووی سەربازییەوە بەشداری جەنگ و ئاڵۆزییەکان ناکات، روسیاش بە ھەموو شێوەیەک بە ئەندامبوونی سوید و ھەروەھا فینلەندا لەو ھاوپەیمانییە رەتدەکاتەوە.
بەپێی راپرسییەکیش کە لە ماوەی رابردوودا ئەنجامدرابوو، ٥٠%ی ھاووڵاتیانی سوید پشتیوانی بە ئەندامبوونی وڵاتەکەیان لە "ناتۆ" دەکەن و ٣٠%یش رەتیانکردەوە. چاوەڕوانیش دەکرێت بابەتی بە ئەندامبوونی سوید لە ناتۆ یەکێک بێت لە بابەتە سەرەکییەکانی ھەڵبژاردنی گشتی لەو وڵاتە، کە بڕیارە لە ١١ی مانگی ئەیلولی داھاتوو بەڕێوەبچێت.