جیهان
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، واشنتۆن وەڵامی رەشنوسەکەی یەکێتی ئەوروپای سەبارەت بە رێککەوتنی ئەتۆمی رەوانەی تاران کردووە و ئێستا تۆپەکە لە گۆڕەپانی ئەواندایە.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رەتیشیکردەوە لەگەڵ ئێران گەیشتبنە رێککەوتن لەسەر دۆسیەی ئەتۆمی و راشیگەیاند، لەئێستادا دانووستانەکان لەگەڵ تاران ھیچ گۆڕانکاریەکی بەسەردا نەھاتووە.
لەلایەکی ترەوە، باڵیۆزی ئیسرائیل لە نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، ئیسرائیل پابەندی ھیچ رێککەوتنێک نابێت لەگەڵ ئێران کە زیان بە ئاسایشی وڵاتەکەیان بگەیەنێت، وتیشی ئێران ھەڕەشە لە ناوچەکە و جیھان دەکات و دەبێت رێگری لێ بکەن لەوەی ببێتە خاوەن چەکی ئەتۆمی.
رافائیل گرۆسی بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم رایگەیاند، تیمێک لە پشکنەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە، لە رێگەدان بۆ سەردانیکردنی وێستگەی ئەتۆمیی زاپۆریژیا، وتیشی، دوای شەش مانگ لە ھەوڵەکان دواجار ھەنگاو دەنێن و ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم دەچێتە وێستگەکە.
ھاوکات میخائیل ئۆلیانۆڤ، نوێنەری ھەمیشەیی روسیا لە رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان لە ڤییەننا، لەبارەی سەردانی تیمەکەوە رایگەیاند، تیمەکە نزیکەی ١٠ کارمەندی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم لەخۆدەگرێت کە مامەڵە لەگەڵ پارێزبەندییە ئەتۆمییەکان و پرسەکانی سەلامەتی دەکەن، لەگەڵ تیمێک لە کارمەندانی نەتەوە یەکگرتووەکان کە مامەڵە لەگەڵ پرسە لۆجستی و ئەمنییەکان دەکەن.
ئەحمەد سەحاف وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق رایگەیاند، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ فەیسەڵ بن فەرحان وەزیری دەرەوەی سعودیە ئەنجامداوە و ئەنجامەکانی سەردانی وەزیری دەرەوەی عێراق بۆ تاران و پەیوەندییەکانی سعودیە و ئێرانیان تاوتوێکردووە.
رۆژی ٢٩ی ئەم مانگە فوئاد حسین وەزیری دەرەوەی عێراق بە سەردانێک گەیشتە تاران و لەگەڵ ھاوتا ئێرانییەکەی و سەرۆک کۆماری ئەو وڵاتە کۆبووەوە.
ئیبراھیم رەئیسیش، لەمیانی کۆبوونەوەی لەگەڵ فوئاد حسین رایگەیاند، بنیادنانەوە و بەھێزکردنی پەیوەندییەکانی ئێران و سعودیە خزمەت بە ئاسایشی ناوچەکە دەکات، وتیشی، خولی پێنجەمی دانوستانەکانی نێوان تاران و ریاز، سوودبەخشبوون، بۆیە پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ریاز ئاسایی دەبێتەوە ئەگەر سعودیە بەشێک لەو خاڵانە جێبەجێبکات کە لە دانوستانەکانیان بەڵێنیداوە.
ھێزی کەناراوی یۆنان رایگەیاند، بەلەمێک لەنێوان دوورگەی کریت و ئەنتیکسرا لە دەریای ناوەڕاست داوای بەھاناوەچوونی کردووە و توانیوانە ٣٠ کۆچبەر ڕزگار بکەن، کە نۆیان گەنج بوون و چوار ژنیشیان تێدا بووە، بەڵام ھیچ زانیارییەک لەسەر ناسنامەیان بڵاونەکراوەتەوە.
ھاوکات "نوتیس میتاراخی" وەزیری کۆچی یۆنانیش تورکیا تۆمەتباردەکات بەوەی ھانی کۆچبەران دەدات سنورەکانی یۆنان تێبپەڕێنن بە تایبەت کۆچبەرانی سوری، بەڵام رێکخراوە ناحکوی و مرۆییەکان، یۆنان تۆمەتباردەکەن بەوەی بە زۆرەملێ و بەشێوەی نایاسایی کۆچبەران لەسنورە دەریایی و وشکانییەکانی دوور دەخاتەوە.
لێپرسراوانی ئاژانسی گەردووناسی ئەمریکا "ناسا" رایانگەیاند، رۆژی شەممە دووەم ھەوڵی خۆیان دەدەن بۆ ھەڵدانی مووشەکەکەیان بۆ سەر مانگ.
راشیانگەیاندووە، مووشەکەکە کە درێژییەکەی ھێندەی بینایەکی ٣٢ قاتە و لە ناوەندی کێنیدی لە ویلایەتی فلۆریداوە ھەڵدەدرێت، گەشتەکەی ماوەی نزیکەی شەش ھەفتە دەخایەنێت و دواتر دەگەڕێتەوە سەر زەوی.
بڕیاربوو رۆژی دووشەممەی رابردوو ناسا لە چوارچێوەی پڕۆگرامی "ئارتێمیس ١" مووشەکەکەی ئاڕاستەی مانگ بکات، بەڵام بەھۆی بوونی کێشەی تەکنیکییەوە پڕۆسەکە ھەڵوەشایەوە.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، سوپای روسیا کەموکوڕتیەکی زۆری ھەیە لە رووی چەک و کەرەستەی سەربازیەوە، ئەوەش بەھۆی ئەو سزایانەی بەسەر وڵاتەکەدا سەپێندراوە، بۆیە ئێستا بەناچاری پشت بەو وڵاتانە دەبەستێت کە متمانەیان نیە وەک ئێران.
ھەروەھا ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، بەپێی ئەو زانیاریانەی دەستیان کەوتووە، یەکەم کاروانی درۆنی ئێرانی گەیشتووەتە روسیا و پێیان وایە مۆسکۆ لە جەنگی ئۆکراین بەکاریاندەھێنێت.
بەپێی راگەیەندراوەکەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، واشنتۆن بەردەوام دەبێت لە سەپاندنی سزا بەسەر چەکی روسی و ئێرانی و روبەروی ھەڕەشەکانی ئەو دوو وڵاتە دەوەستنەوە.
سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا ریگەیاند، پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئێران چوونەتە رێڕەوێکی نوێ و کار لەسەر ھاریکاریی درێژمەودا لە رووی ئابووری و دروستکردنی ناوچەی بازرگانی ئازاد لەگەڵ ئێران دەکەن و سەرەڕای سزاکانی وڵاتانی رۆژئاوا ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوانیان زیادیکردووە.
لەبارەی رێککەوتننامی ئەتۆمیش رایگەیاند، پێویستە پەلەبکرێت لە زیندووکردنەوەی رێککەوتننامەی ئەتۆمی و لەلابردنی سزاکانی سەر ئێران.
ھاوکات حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، رووداوەکانی ئۆکراین جێگەی نیگەرانی گەورەیە بۆ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، وتیشی، ئامادەن ھاوکاری بۆ دوورکەوتنەوە لەکارەساتی ئەتۆمی لە وێستگەی ئەتۆمیی زاپۆریژیا پێشکەش بکەن، چونکە رەوشی دەوروبەری وێستگەکە جێگەی نیگەرانییە.
وەزیری دەرەوەی ئێران ئاماژەی بەوەشکرد، ئومیدیان ھەیە سزاکانی ئەمریکا لەسەریان لاببرێن، راشیگەیاند، لەگەڵ لاڤرۆڤ رەوشی عێراقیان تاوتوێ کردووە و ھاوھەڵوێستن لەبارەی رووداوەکانەوە و رەوشی عێراق جێگەی نیگەرانیە و ھیوادارن رەوشەکە سەقامگیرببێتەوە.
روانگەی سوریا بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، ھێزەکانی تورکیا نزیکەی ١٠٠ گەنجیان لە رێگەی دەروازەی "باب سەلام" لە شاری ئەعزاز لە باکووری پارێزگای حەلەبەوە دیپۆرتی سوریا کردووەتەوە، بەڵام ھەندێک لەو گەنجانە لەو کاتەی رەتیانکردووەتەوە لەو ئۆتۆمبێلە داببەزن کە پێی گەڕێندرابوونەوە، لە لایەن ھێزەکانی پاسەوانی سنووریی تورکیاوە رووبەڕووی توندوتیژی و لێدان بوونەتەوە و ناچارکراون بەڵێننامەیەک ئیمزا بکەن، کە بەخواستی خۆیان گەڕێندراونەتەوە.
روانگەی سوریا ئاماژەی بەوەشکرد، ناردنەوەی ئەو گەنجە سوورییانە لە چوارچێوەی پلانی تورکیادایە بۆ ناردنەوەی نزیکەی یەک ملیۆن ئاوارەی سوریا لە وڵاتەکەی بۆ ئەو ناوچانەی کە لە سوریا کۆنترۆڵی کردوون.
لە تۆمارێکی ٥٤ لاپەڕەیدا، داواکارانی گشتی ڕۆژی سێشەممە بەڵگەی خۆیان سەبارەت لێدوانی "ناڕاستی" یاریدەدەرەکانی ترەمپ خستە ڕوو، ڕەتیان کردەوە سەرۆکی پێشووی ئەمریکا لەگەڵ جێھێشتنی کۆشکی سپی بەڵگەنامەکانی گەڕاندبێتەوە.
ھەروەھا ئاشکرایان کردووە کە پارێزەرانی ترەمپ "بەڕوونی قەدەغەیان کردووە لە کارمەندانی حکومەت لە کردنەوەی یان سەیرکردنی ناوەوەی ھەریەکێک لە سندوقەکان" لەناو ژوورێکی عەمبارکردندا.
وەزارەتی دادی ئەمریکا رایگەیاند، "حکومەت بەڵگەی دەستکەوتووە کە پێدەچێت تۆمارەکانی حکومەت لە ژووری ھەڵگرتن شاراببنەوە و دەربھێنرێن و ئەگەری زۆرە ھەوڵ درابێت بۆ رێگریکردن لە لێکۆڵینەوەکانی حکومەت".
وەزارەتەکە ھەندێک لەو تۆمارانەی بڵاوکردەوە کە لەناو ماڵەکەی ترەمپدا دۆزراونەتەوە و نیشانەکانی پۆلێنکردنیان لەسەرە کە ھەندێکیان ئاماژەن بۆ سەرچاوە مرۆییە نھێنییەکان.
بڵاوکردنەوەی ئەو تۆمارانەی وەزارەتی داد پێش دانیشتنێکی دادگا دێت کە ڕۆژی پێنجشەممە لەبەردەم دادوەری ناوچەی ئەمریکا ئایلین کانۆن لە وێست پاڵم بیچ بەڕێوەدەچێت.
مووشەکەکە لە ناوەندی گەردوونی کینیدی لە ویلایەتی فلۆریداوە ھەڵدەدرێت لە چوارچێوەی پڕۆگرامی "ئارتێمیس ١"، گەشتەکە ماوەی ٤٢ رۆژ دەخایەنێت بەر لەوەی مووشەکەکە بگەڕێتەوە سەر زەوی.
رەوانە کردنی ئەو مووشەکە، گەورەترین پڕۆژەیە کە ناسا ئەنجامی بدات لە ساڵی ١٩٦٩ەوە، شارەزایانیش دەڵێن، گەڕانەوەی ناسا بۆ سەر مانگ تەنھا بۆ بەجێھێشتنی جێپەنجەی نییە، بەڵکو دەیەوێت بنکەی ھەمیشەیی لەسەر مانگ دابمەزرێنێت، بەر لەوەی وڵاتی چین خۆی بگەیەنێتە سەر مانگ.
ئاژانسی ناسا پلانیشی ھەیە کە ئەگەر بەھۆی خراپی کەشوھەواوە نەتوانرا ئارتێمیس ١ ئاڕاستە بکرێت، ئەوا پڕۆسەکە بۆ رۆژانی ٢ و ٥ی مانگی داھاتوو دوادەخات.
ژمارەیەک لێپرسراوی ئەمریکا بە ئاژانسی رۆیتەرزیان راگەیاند، ئەو دوو کەشتییە سەر بە دەریاوانیی ئەمریکان و ئاوە نێودەوڵەتییەکانیان لە گەرووی تایوان تێپەڕاندووە.
ھێزی دەریاوانی ئەمریکاش رایگەیاند، ئەو ھەنگاوە دەیسەلمێنێت کە ئەمریکا پابەندە بە ناوچەی ئازاد و کراوە لە دەوروبەری زەریای ھندی و ھێمن.
تێپەڕبوونی ئەو دوو کەشتییەی ئەمریکا لە کاتێکدایە کە ناکۆکییەکان لە نێوان چین و تایوان لەلایەک و چین و ئەمریکا لەلایەکی تر قوڵ بووەتەوە، بە تایبەت دوای سەردانەکەی "نانسی پیلۆسی" بۆ تایوان، کە بەھۆیەوە چین مانۆڕی جەنگی نزیک ئەو وڵاتە دەستپێکرد.
لە چەند ساڵی رابردووشدا، کەشتی جەنگی ئەمریکا و وڵاتانی بەریتانیا و کەنەدا گەرووی تایوانیان تێپەڕاندووە، ئەوەش نیگەرانی چینی لێکەوتۆتەوە.
ئاژانسی "نور نیوز"ی نزیک لە ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران بڵاویکردەوە، تاران تا رۆژی ھەینی ھەڵوێستی خۆی سەبارەت بە وەڵامی ئەمریکا لەسەر رەشنوسی رێککەوتنی ئەتۆمی ناخاتەڕوو.
وتیشی تا ئێستا بەردەوامن لە تاوتوێکردنی وەڵامەکانی ئەمریکا سەبارەت بە رێککەوتنەکە و لە ھەمو وردەکارییەکان دەکۆڵنەوە.
لەلایەکی ترەوە، "بەنی گانتس" وەزیری بەرگری ئیسرائیل رایگەیاندووە، گەڕانەوە بۆ رێککەوتنی ئەتۆمی رێگر نابێت لەوەی تاران ببێتە خاوەن چەکی ئەتۆمی.
رەنج پشدەری رۆژنامەنوس رایگەیاند، یەختێک بە٨٠ سەرنشینەوە بێسەروشوێنە و کەسوکاری بەشێک لەو کۆچبەرانە ماوەی دوو رۆژە پەیوەندیان پێوە دەکەن، کە کۆمەڵێ کۆچبەر دوای دەرچونیان لە تورکیا دەنگیان نەماوە، داواکارن لەرێی ئێمەوە سۆراخێکیان دەست کەوێت.
وتیشی، بەپێی وتەی رێبەرەکەیان بێت کۆچبەرەکان ژمارەیان ٨٠ سەرنیشینە، پێکھاتوون لە کورد و فارس و رۆژھەڵاتی، دەڵێت کە گەیشتونەتە ئیتالیا لە کەمپی کرۆتۆن دەستەبەسەرن، بەڵام تاوەکو ئێستا پشتراست نەکراوەتەوە.
ئاماژەی بەوەشکرد، باس لەوە دەکرێت ئێوارەی چوار شەمە کۆچبەرەکان پەیوەندیان کردوە لە ئاوی سێ پەنجەن دواتر دەنگیان نامێنێت.
جۆن کێربی وتەبێژی ئاسایشی نەتەوەیی کۆشکی سپی ئەمریکا، ڕایگەیاند، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لەو بڕوایەدایە، ڕێگەچارەی دیپلۆماتی و گەڕانەوە بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی باشترین چارەسەرە.
جۆن کێربی ئاماژەی بەوەش کرد، وتوێژکارەکان لە ھەموو کات نزیکترن بۆ ڕێککەوتن لەچاو دوو ھەفتە لەمەوبەر.
وتەبێژی ئاسایشی نەتەوەیی کۆشکی سپی ڕوونی کردەوە، ئیدارەی ئەمریکا وەڵامی خۆی پێشکەش کردوە، بەو ھیوایەی ئەنجامی ئەرێنی ھەبێت.
جەختیشیکردەوە، ئەگەر تاران ببێتە خاوەنی چەکی ئەتۆمی چارەسەرکردنی ھەر کێشەیەک لە ناوچەکەدا قورس دەبێت.
فیدانت باتل وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، بەمنزیکانە ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی وڵاتەکەی باڵیۆزێکی گەڕۆک دیاریدەکات بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ وڵاتانی جەمسەری باکور و دانیشتوانە رەسەنەکەی و خاوەن بەرژەوەندییەکان.
وتیشی، جەمسەری باکوری گۆی زەوی ناوچەیەکی ئارام و گەشەکردووە و گرنگییەکی ستراتیژی بۆ وڵاتەکەیان ھەیە.
بەھۆی بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما و توانەوەی بەستەڵەکەکانی باکور، ئەگەرەکانی کردنەوەی رێڕەوی ئاوی زیادکردووە کە پێشتر تێپەڕینی کەشتی بازرگانی و سەربازی لەناوچەکەدا ئەستەم بوو.
ھاوکات روسیاش بە جێگیرکردنی ژێردەریایی و فڕۆکەی جەنگی، پێگەی خۆی لە ناوچەکەدا بەھێزکردووە و بەردەوامە لە پەرەپێدانی گەورەترین کەشتی شکێنەری بەستەڵەک و رێکخستنی گەشت بۆ ناوچەکە.
حکومەتی پاکستان لە کۆبوونەوەیەکدا بۆ تاوتوێکردنی چۆنێتی ڕووبەڕووبوونەوەی باران بارین و لافاوی بەھێز، کە ناوچەیەکی بەرفراوانی وڵاتەکەی گرتووەتەوە، داوای لە سوپای وڵاتەکەی کرد بە ھانای خەڵکەوە بچێت.
نوسینگەی سەرۆک وەزیرانی پاکستانیش بڵاویکردەوە، باران بارین و لافاو کاریگەریی لەسەر ٣٠ ملیۆن کەس ھەبووە لە سەرتاسەری وڵات و بەوھۆیەشەوە تا ئێستا نزیکەی ھەزار کەس گیانیان لەدەستداوە.
سەرۆک وەزیرانی پاکستان داوای کۆبوونەوەیەکی بە پەلەشی کردووە لەگەڵ باڵیۆز و نوێنەرانی وڵاتانی بیانی، بۆ ئەوەی بەفەرمی داوای کۆمەک و ھاریکاری فریاگوزاری لە کۆمەڵی نێودەوڵەتی بکات.
ناوەندی چاودێری کەشناسی پاکستان بڵاویکردەوە، ڕێژەی باران بارین لەم وەرزەدا لە چاو ساڵانی ڕابردوودا بەڕێژەی ٢٠٠٪ زیادیکردووە، بەشێوەیەک ماوەی ٧٠ ساڵە پاکستان باران بارین و لافاوی لەو شێوەیەی بەخۆیەوە نەبینیوە.