جیهان
مەزڵوم کۆبانێ فەرماندەی گشتیی ھێزەکانی سوریای دیموکرات-ھەسەدە، لە چاوپێکەوتنێکی رۆژنامەوانییدا رایگەیاند، دەزانن ئەو ھێرشەی لە فڕۆکەخانەی سلێمانی کرایەسەر ئەوان و یاوەرە ئەمریکییەکانیان، لەلایەن فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تورکیاوە ئەنجامدراوە، چونکە تورکیا چەندینجار ھەڕەشەی لێکردووە و ھەوڵی تیرۆرکردنیانداوە، لە ئێستاشدا ھەسەدە و ئەمریکا و عێراق لێکۆڵینەوە لە ھێرشەکە دەکەن و دوای تەواوبوونی ئەنجامەکانی بۆ رای گشتی بڵاو دەکەنەوە.
لەبارەی تورکیاوە ئاماژەی بەوەکرد، ئەو وڵاتە خاکی رۆژئاوای کوردستانی داگیرکردووە و خەڵکی عەفرین و سەرێ کانێ و گرێ سپی ناچار کردووە ناوچەکانیان جێبھێڵن، بەڵام ئەگەر کۆتایی بە داگیرکارییەکانی و گۆڕینی دیمۆگرافیا بھێنێت و ھێرشەکانی رابگرێت، ئامادەن دانوستانی لەگەڵدا بکەن.
مەزڵوم کۆبانێ لەبارەی داعشەوە وتی، مەترسییەکانی ئەو گرووپە ھێشتا بەردەوامە و چالاکیی زۆرە و لە ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی حکومەتی سوریا و ناوچەکانی تر بە ئاسانی جموجوڵیان ھەیە.
ئۆپیک ئاماژەی بەوەداوە، لە مانگی ئاداردا بەرھەمی نەوت تێکڕا رۆژانە ٨٦ ھەزار بەرمیل کەمیکردوە و دابەزیوە بۆ ٢٨ ملیۆن و ٨٠٠ ھەزار بەرمیل.
رونیشیکردووەتەوە، ئەگەر پێشبینییەکانی مانگی شوبات بۆ گەشەی خواستی جیھانی لەسەر نەوت بۆ ساڵی ٢٠٢٣ گۆڕانکاری بەسەردا نەیەت رۆژانە خواست لەسەر نەوت دوو ملیۆن و ٣٢٠ ھەزار بەرمیل زیاد دەکات.
وڵاتانی بەرھەمھێنەری نەوت کە بە ئۆپیک پڵەس ناسراوە، لە دووی نیساندا بە شێوەیەکی لەناکاو بڕیاریاندا بڕی بەرھەمھێنانی نەوت بۆ مانگی ئایار کەمبکەنەوە، ئەوەش نرخی نەوتی لە بازاڕەکانی جیھاندا لە ٨٠ دۆلارەوە بۆ ٨٧ دۆلار بەرزکردەوە.
سەبارەت بە پێشبینییەکانیش بۆ ھاوینی داھاتوو، رێکخراوی ئۆپیک رایگەیاندووە، بەرزبوونەوەی ئاسایی خواستی وەرزی لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لەوانەیە بکەوێتە ژێر کاریگەری ھەر لاوازییەکی ئابوری بەھۆی بەرزکردنەوەی سودی بانکی ، بەڵام داواکاری چین لەسەر نەوتی خاو دوای کەمکردنەوەی بەرھەمیش رانەوەستاوە.
ئاژانسی سی سی تیڤی رەسمی چین بڵاویکردووەتەوە، شی جین بینگ سەرۆکی ئەو وڵاتە لە سەردانێکیدا بۆ بنکەیەکی سەربازیی دەریایی لە باشووری وڵاتەکەی کە سەرقاڵی مانۆڕی سەربازین لە ئاوەکانی نزیکی تایوان لە وتارێکدا رایگەیاند، چین رووبەڕووی ھەڕەشە و مەترسییەکی گەورەو راستەقینەی شەڕ بووەتەوە و پێویستیان بە ئامادەکارییەکی زۆری سەربازیی ھەیە بۆ رووبەڕوبوونەوەی مەترسییەکان.
سەرۆکی چین داواشی لە ھێزە وشکانی و دەریایی و ئاسمانییەکانی وڵاتەکەی کرد وەک ئەوەی خۆیان بۆ شەڕێکی راستەقینە ئامادە بکەن، مەشق و راھێنان بکەن، بەڵام شێوەیەک نەبنە ھۆی پێشێلکردنی سەروەری خاکی وڵاتانی دراوسێیان.
جەنگیز چاندار، لەسەردەمی تورکۆت ئۆزال راوێژکاری سەرۆکوەزیرانی تورکیا بووە، پشتگیری لە دۆزی کورد کردووە، رۆڵی سەرەکی ھەبووە لە ناساندنی پرسی کورد لە تورکیا، ھەروەھا حەسەن جەمال زیاتر لە ٥٠ ساڵە ڕۆژنامەنووسە کتێبێکی بەناوبانگی لەسەر کوردەکانی باکور نوسیوە بەناوی لە ئامانەتی ئاشتیدابن.
ترەمپ لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی "فۆکس نیوز" رایگەیاند، بە ھیچ شێوەیەک لە خۆکاندیدکردن بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی کە بڕیارە ساڵی داھاتوو بەڕێوەبچێت ناکشێتەوە، تەنانەت ئەگەر لەلایەن دادگاوە تۆمەتباربکرێت لە بابەتی بەرتیلدان بە ئەکتەرێکی فیلمە پوڕنەکان.
راشیگەیاند، جۆ بایدن، سەرۆکی ئێستای ئەمریکا گونجاو نییە بۆ ئەوەی جارێکی دیکە خۆی بۆ پۆستی سەرۆکایەتی کاندیدبکاتەوە و پێیوایە کە توانای ئەو بەرپرسیارێتییەی لەڕووی جەستەیی و عەقڵییەوە نییە.
لێدوانەکەی "ترەمپ" سەبارەت بە توانای "بایدن" ھاوکاتە لەگەڵ گومانی بەشێک لە کۆمارییەکان، لە تەندروستی و توانای "بایدن" بۆ بەڕێوەبردنی وڵات.
کۆمیسیۆنی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کارەباری پەنابەران رایگەیاند، لەسەرەتای سەرھەڵدانی ھێرش و بۆردومانەکانی سوپا و فڕۆکە جەنگییەکانی روسیا بۆ سەر شار و ناوچەکانی ئۆکراین، تا نۆی ئەم مانگە ھەشت ھەزار و ٤٩٠ ھاووڵاتی مەدەنی ئۆکراین کوژران و ١٤ ھەزار و ٢٤٤ ھاوڵاتی مەدەنی تریش برینداربوون، زۆربەی ئەو کوژراوانەشی تۆمارکراون لەو ناوچانەن کە تائێستاش لە ژێردەسەڵاتی حکومەتی ئۆکراینن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، پێشبینی دەکەن ئەو ژمارانەش زۆر ورد نەبن و ژمارەیەکی زۆر زیاتری کوژران و برینداربوونی ھاوڵاتیانی مەدەنی ھەبێت کە تۆمار نەکراون، بەتایبەتیش لەو ناوچانەی ئۆکراین کە لەلایەن روسیاوە داگیرکراون و رێگەش بە ھیچ کەس و تیمێک نادەن سەردانی ئەو ناوچانە بکات بۆ کۆکردنەوەی زانیاری و بەڵگەکان.
پارتی دادوگەشەپێدان رایگەیاند، لە رۆژی سێ شەممە ١١/ی نیسانەوە، ھەڵمەتی بانگەشەی ھەڵبژاردن بۆ ھەڵبژاردنە سەرۆکایەتی و پەرلەمانییەکەی تورکیا دەستیپێکردووە کە بڕیارە ١٤ی ئایاری داھاتوو بەڕێوەبچێت و ئەگەر لە قۆناغی یەکەمیشدا ھیچ کاندیدێک زیاتر لە ٥٠٪ی دەنگەکانی بەدەست نەھێنێت، لە دوای دوو ھەفتە و لە ٢٥ی ئایار خولی دووەمی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی ئەنجام دەدرێتەوە.
بەپێی میدیاکانی تورکیاش پێشبینی دەکرێت، ئەردۆغان لەم ھەڵبژاردنە روبەڕوی ئاستەنگ و کێبڕکێی توندی رکابەرەکانی ببێتەوە کە ٢٠ ساڵە کەسی یەکەمی سیاسەتی تورکیا و بەپێی راپرسییەکانیش ئاستە جەماوەرییەکەی زۆر کەمبووەتەوە.
ئەمڕۆ دادگای دەستوری تورکیا سەبارەت بە دۆسیەی داخستنی ھەدەپە کۆبووەوە، بەڵام بەھۆی ئەوەی ھەدەپە بەرگری زارەکی لەخۆی نەکرد و لە دانیشتنەکە ئامادەنەبوو، دەستەی گشتی دادگاکە بڕیاریدا راپۆرتنوس لە میانی لێکۆڵینەوە لە دۆسیەکەدا، راپۆرتێک ئامادەبکات.
پارتی دیموکراتی گەلان ھەدەپە رایگەیاند، دۆسیەی داخستنی پارتەکەیان بەپاساوی سیاسی کراوەتەوە و بە دەستوەردانی سیاسی بەڕێوەدەچێت و داواکارییەکانیان بۆ دواخستنی دۆسیەی داخستنی پارتەکەیان بۆ دوای ھەڵبژاردنی پەرلەمان و سەرۆکایەتیی تورکیا کە ١٤ی ئایار بەڕێوەدەچێت، بە پاساوی جیاجیا لەلایەن دادگای دەستوورییەوە رەتکراوەتەوە، لەبەرامبەر رەتکردنەوەی داواکارییەکانیان، پارتەکەیان بەشداری لە دانیشتنی مافی بەرگریی لەخۆکردنی زارەکی نەکرد.
فەرماندەیی ناوەندیی سوپای ئەمریکا، لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، موشەکێک ئاڕاستەی ناوەندی پشتیوانی کێڵگەی غازی کۆنیکۆ لە پارێزگای دێرەزوور کراوە و موشەکێکیش لە شوێنی ئەنجامدانی ھێرشەکە دۆزراوەتەوە، ئاماژەی بەوەشکردووە، ھێرشەکە ھیچ زیانێکی گیانی و ماددی نەبووە.
ھاوکات ھێزەکانی سوریای دیموکرات ھەسەدە، دوای ھێرشەکە ھەڵمەتێکیان لە ناوچەکەدا دەستپێکردووە و تەواوی رێگەکانی ناوچەکەیان داخستووە.
ھەرچەندە تائێستا ھیچ گروپ و لایەنێک بەپرسیارێتی ھێرشەکەی لەئەستۆ نەگرتووە، بەڵام گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێران بە ئەنجامدانی ھێرشەکە تۆمەتبار دەکرێن.
بەپێی زانیارییەکان، بنکە سەربازییەکەی ئەمریکا گەورەترین بنکەی سەربازییە لە سوریا کە لەناو کێڵگەی غازی کۆنیکۆدایە و بەردەوام چاودێری ورد دەکرێت.
ڤێدانت پاتێل، لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، لە ھێرشەکەی حەوتی ئەم مانگەدا بۆ سەر فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی، ھیچ ئەمریکییەک زیانی پێنەگەیشتووە، بەڵام دژی ھەموو ھەنگاوێکن کە ھەڕەشە لەسەر ئەمنییەت و سەلامەتی ئەمریکییەکان دروستدەکات.
وتیشی، وەزارەتی بەرگری ئەمریکا لێکۆڵینەوە لە ھێرشەکەی سەر فڕۆکەخانەی سلێمانی دەکات و جەختدەکەنەوە لەوەی، دەبێت رێز لە سەروەری و سەلامەتی خاکی عێراق بگیرێت.
ئەو لێپرسراوە ئەمریکییە ئاماژەی بەوەشکرد، ھێزەکانی ئەمریکا بۆ پشتیوانی ھاوپەیمانەکانیان بۆ روبەڕوبوونەوەی تیرۆریستانی داعش لە عێراق و سوریان، لەناوبردنی داعشیش لە ناوچەکە کاری لەپێشینەی ئەمریکایە.
سوپای پاسدارانی ئێران لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی میعراج ٥٣٢یان بە سەرکەوتوویی تاقیکردووەتەوە کە توانی بڕینی ٤٥٠ کیلۆمەتری ھەیەو لە ماوەی سێ سەعاتیشدا ١٢ ھەزار پێ بەرزدەبێتەوە و توانایەکی زۆر وردیشی ھەیە لە پێکانی ئەو ئامانجانەی بۆی دیاری دەکرێن.
راشیگەیاندووە، یەکێک لە خاڵە گرنگەکانی فڕۆکەی بێڕۆکەوانی میعراج ٥٣٢ ئەوەیە کە لەسەر بنکەیەکی جێگیرکراوی سەر بارھەڵگرێکی بچوک توانای ھەڵفڕین و نیشتنەوەشی ھەیە کە لەلایەن رێکخراوی توێژینەوە و توانای خودبژێوی سەر بە سوپای پاسدارانەوە بەرھەمھێنراوە.
ئاژانسی ھەواڵی "فارس" لەزاری "عەلی رەزا عنیاتی" یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئێرانەوە گواستییەوە، بەپێی رێککەوتنی گواستنەوەی ئاسمانی، بڕیاردراوە گەشتە ئاسمانییەکانی نێوان ئێران و سعودیە دەستپێبکاتەوە، ئەوەش لە چوارچێوەی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی ھەردوو وڵات، کە ماوەی حەوت ساڵ بوو راگیرابوو.
پێشتریش وەفدێکی تەکنیکی سعودی گەیشتە ئێران بۆ ئامادەکاری بۆ کردنەوەی باڵیۆزخانە و کونسوڵخانەکانی سعودیە لە تاران و مەشھەد. بڕیارە سبەینێش وەفدێکی تەکنیکی ئێران بچنە سعودیە، بۆ ھەمان مەبەست.
ئیران و سعودیە لە ١٠ی ئاداری ئەمساڵ بە نێوەندگیری سەرۆکی چین رێککەوتن لەسەر دەستپێکردنەوەی دانوستان و پەیوەندییە دیبلۆماسییەکان و کردنەوەی باڵیۆزخانەکانیان لە ماوەی دوو مانگدا.
سوپای چین بڵاویکردەوە، مانۆڕەکە ھۆشدارییەکی جدییە بۆ جودایخوازانی تایوان، بەھۆی ئەوەی دەستیان لەگەڵ وڵاتانی تر تێکەڵکردووە، مانۆڕەکەشی بە گرنگ بۆ سەروەری خاکی وڵاتەکە وەسفکردووە.
چین راشیگەیاندووە، فڕۆکەیەکیان کە چەک و تەقەمەنی پێبوە لە نزیک تایوان تاقیکردنەوەی کردووە، ھەروەھا فڕۆکەھەڵگری "شاندونگ" لە مانۆڕەکە لە نزیک گەرووی تایوان بەشداریپێکراوە.
وەزارەتی بەرگری تایوانیش لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردووەتەوە، چین سەردانەکەی سەرۆکی تایوان بۆ ئەمریکا بە ھۆکارێک دەزانێت بۆ دەستپێکردنی مانۆڕە سەربازییەکەی، کە ئەو مانۆڕە مەترسی بە ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکە دەگەیەنێت. راشیگەیاند، سوپای تایوان بە داناییەوە وەڵام دەداتەوە و ١١ کەشتی جەنگی و ٥٩ فڕۆکەی جەنگیان لە دەوروبەری گەرووەکە بینیوە.
ھاوکات دەریاوانی ئەمریکا بڵاویکردووەتەوە، کەشتی جەنگی "میلیوس" کە مووشەکی ھەڵگرتووە، بەرەو دەریای باشوری چین رۆشتووە، کە چین داوای سەروەرییەکەی دەکات.
رێکخراوی "ئەلارم فۆن" کە لە ھەڵمەتەکانی رزگارکردنی کۆچبەران لە دەریای ناوەڕاست کار دەکات بڵاویکردەوە، کەشتییەک کە نزیکەی ٤٠٠ کۆچبەری ھەڵگرتووە، رێگەکەی لەنێوان ماڵتا و لیبیا ونکردووە و ئاویشی تێچووە. راشیگەیاند، پەیوەندییان لە کەشتییەکەوە بۆ چووە سەرنشینەکانی دووچاری ترس بوون و بەشێکیشیان پێویستیان بە ھاوکاری تەندروستییە.
رێکخراوی "سی وۆچ ئینتەرناشناڵ" کە رێکخراوێکی ناحکومی ئەڵمانییە رایگەیاندووە، ھەڵمەتێک بۆ رزگارکردنی ئەو بەلەم و کەشتییانە دەستپێدەکەن کە لە دەریادا دووچاری کێشە بوونەتەوە، لەنێویاندا ئەو کەشتییەی کە رێکخراوی "ئەلارم فۆن" باسی کردووە.
لە لایەکی دیکەوە، بەلەمێک لەنێوان تونس و ئیتاڵیا بە ٤٠ کۆچبەرەوە نقوم بووە و بەھۆیەوە دوو کۆچبەر گیانیان لەدەستداوە و ٢٠ی دیکە بێسەروشوێن بوون، ٢٢ کەسیشیان رزگارکراون.
بەپێی ئامارێکی رێکخراوی کۆچی نێودەوڵەتی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان، لە ساڵی ٢٠٢٢، ھەزار و ٤١٧ کۆچبەر لە دەریای ناوەڕاست بێسەروشوێن بوون، کە یەکێکە لە مەترسیدارترین رێگەکانی کۆچکردن لە جیھاندا.
ھەریەکە لە پارتی گەلی کۆماری و سەعادەت و ئایندە و دیموکراسی و پێشکەوتن و پارتی دیموکراتی بڕیاریاندا بە یەک لیست بەشداری ھەڵبژاردنی پەرلەمانی تورکیا بکەن پارتی باشی نەتەوەیش بڕیاریداوە بە لیستێکی سەربەخۆ بەشدار بێت.
دیاترین کاندیدیش لە لیستەکاندا مستەفا سارگیول سەرۆکی پارتی گۆڕانی تورکیایە کە ریزبەندی یەکەمی لیستی کاندیدانی گرتووە لە ئیرزینجان شوێنی لەدایکبوونی خۆی.
بە پێی یاسای ھەڵبژاردن ھەریەکە لە ئەنقەرە و ئیستەنبوڵ کراون بە سێ بازنەی ھەڵبژاردن و ھەر بازنەیەکیش زیاتر لە ١٨ پەرلەمانتاری ھەیە ، بۆرسا و ئیزمیریش کراون بە دوو بازنەی ھەڵبژاردن، ویلایەتەکانی تریش ھەریەکەی بازنەیەکە لەبەرئەوەی ١٨ پەرلەمانتار کەمتریان ھەیە.
پشکی ئەنقەرە بە ٣٦ پەرلەمانتارو ئیستەنبوڵ ٩٨ و ئیزمیر ٢٨ و بۆرسا٢٠ پەرلەمانتار دیاریکراوە.
ھەڵبژاردنی پەرلەمانی تورکیا پشت بە سیستمی ھۆندت بۆ نوێنەرایەتی رێژەیی دەبەستێت، ھەر پارتێک ئەگەر بەتەنھا بەشداری ھەڵبژاردن بکات دەبێت بەربەستی ٧٪ی ھەڵبژاردن تێپەڕێنێت ئەو کات دەتوانێت بگاتە پەرلەمان.
ئاژانسی میزانی، سەر بە دەسەڵاتی دادوەریی ئێران بڵاویکردەوە، بە ئامانجی وەستانی بەرەنگاربوونەوەی یاسای باڵاپۆشی، کامێرای چاودێریی لە شەقام و شوێنە گشتییەکان جێگیر دەکەن، بۆ تۆمارکردنی دیمەنی ئەو کچ و ژنانەی، پابەندنی یاسای باڵاپۆشی نابن.
ھەروەھا پۆلیسی ئێران رایگەیاند، ئەو ژنانەی پابەندنی یاسای باڵاپۆشی نابن، رووبەڕووی سزا دەبنەوە.
ئەو رێکارەی دەسەڵاتی ئێران لەکاتێکدایە، پێش دوو مانگ نوسینگەی داواکاری گشتیی ئێران، فەرمانێکی ئاڕاستەی پۆلیسی وڵاتەکەی کرد و داوای دەستگیرکردنی ئەو ژنانەی کرد، کە پابەندی یاسای باڵاپۆشی نابن.