جیهان
وتەبێژی پاسەوانی کەناراوەکانی ژاپۆن بڵاویکردەوە، ئاگادارکردنەوەیەکیان لە کۆریای باکورەوە پێگەیشتووە کە لە چەند ھەفتەی داھاتوودا مانگێکی دەستکرد تاقیدەکەنەوە. پێشبینیش دەکرێت، ئەو ئەو مانگە دەستکردە لە نزیک دەریای خۆرھەڵاتی چین و خۆرھەڵاتی دوورگەی لوزون لە فلیپین بکەوێت.
فومیو کیشیدا، سەرۆک وەزیرانی ژاپۆنیش رایگەیاندووە، ئەو تاقیکردنەوەیە پەیوەندی بە مووشەکی بالستییەوە ھەیە و "پیۆنگ یانگ" بە مانگی دەستکرد ناوی دەبات. داواشی لە لێپرسراوان کرد زانیاری زیاتر کۆبکەنەوە و ھۆشیار بن و ھەماھەنگی بکەن لەگەڵ ھاوپەیمانەکانیان، وەک ئەمریکا و کۆریای باشور.
کۆریای باکور لەم چەند مانگەی رابردوودا تاقیکردنەوە مووشەکییەکانی زیاد کردووە و بەھۆیەوە ژاپۆن سیستمی ئاگادارکردنەوەی دانیشتووانی لە وڵاتەکەی، کاراکردووە.
لای خۆشیەوە، وەزارەتی دەرەوەی کۆریای باشور داوای لە کۆریای باکور کردووە پلانەکەی بۆ ھەڵدانی مانگی دەستکرد ھەڵبوەشێنێتەوە، بەڵێنیشیدا بە ھەماھەنگی لەگەڵ کۆمەڵی نێودەوڵەتی بۆ وەڵامدانەوەی ھەڕەشەکانی پیۆنگ یانگ .
ئاژانسی فرانس پرێسی فەڕەنسی بڵاویکردەوە، تیمە دەریاوانییەکانی فەڕەنسا ئۆپراسیۆنێکیان لە ناوچەی کالێ ئەنجامداوە و ٤٦ کۆچبەریان لە خنکان رزگارکردووە، کە بەلەمەکەیان لە دەریادا پەکی کەوتووە، ھەروەھا لە ئۆپراسیۆنێکی تردا ١٧ کۆچبەری تریان رزگارکردووە.
رزگارکردنی ئەو کۆچبەرانە لە کەناڵی ئینگلیز لەکاتێکدایە، ھەفتەی رابردوو دادگای فەڕەنسا لە چوارچێوەی لێکۆڵینەوەکانی لە ژێرئاو کەوتنی بەلەمێکی کۆچبەران لە کەناڵی ئینگلیز لە ساڵی ٢٠٢١، تۆمەتی کەمتەرخەمی ئاڕاستەی پێنج سەربازی فریاگوزاری دەریایی کرد، کە لە کاتی رووداوەکەدا لە ناوەندێکی چاودێری و بەھاناوەچوونی فەڕەنسی لە کەناڵی ئینگلیز لە ئەرکدا بوون.
٢٤ی تشرینی دووەم ساڵی ٢٠٢١ نزیکەی ٥٠ کۆچبەر ھەوڵیاندا بە بەلەمێک لە رێگەی کەناڵی ئینگلیزەوە لە فەرەنساوە بچنە بەریتانیا، بەڵام بەلەمەکەیان ژێرئاو کەوت و ٢٧ کۆچبەر گیانیان لەدەستدا، کە ١٧ کۆچبەریان کورد بوون.
جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، بەردەوام دەبن لە کارکردن لەگەڵ تورکیا وەک ھاوپەیمانێک لەناتۆ، سەبارەت بە پرسە دوو قۆڵییەکان و ململانێ جیھانییە ھاوبەشەکان.
ڤلادیمیر پوتن، سەرۆکی روسیاش وتی، سەرکەوتنی ئەردۆغان بەڵگەیەکی روونە بۆ پشتیوانی گەل لە سەرۆکەکەیان.
ھاوکات ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەڕەنسا رایگەیاند، فەڕەنسا و تروکیا روبەڕووی ململانێی گەورە بوونەتەوە پێکەوە، وەک گەڕانەوەی ئاشتی لە ئەوروپا و داھاتووی ھاوپەیمانی ئەوروپی ئەتڵەسی و دەریای ناوەڕاست.
لای خۆیەوە، "ریشی سوناک" سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا ھیوای خواست ھەماھەنگی لەگەڵ تورکیا بەردەوام بێت، لە بواری بازرگانییەوە تا چارەسەرکردنی ھەڕەشە ئەمنییەکان.
ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس، سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکانیش سەرباری پیرۆزبایی وتی، چاوەڕێی ھەماھەنگی زیاترن لەنێوان نەتەوە یەکگرتووەکان و تورکیا.
ھاوکات لێپرسراوانی سوید و ئەڵمانیا و کۆمیسیۆنی ئەوروپا و ناتۆ و سعودیە پیرۆزباییان لە ئەردۆغان کرد.
محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراقیش لەوبارەیەوە وتی، ھیوادارین پەیوەندییەکانی عێراق و تورکیا بەرەوپێش بچێت و دۆستایەتی و ھەماھەنگی بەردەوامی ھەبێت.
سەرچاوەکانی ھەواڵ بڵاویانکردووەتەوە، لە چەند ناوچەیەک لە باکوری سوریا کە لەژێر دەسەڵاتی ئۆپۆزسیۆنی سوریادان، ئاھەنگ بەبۆنەی سەرکەوتنی "ئەردۆغان"ەوە گێڕاوە و تەقەی ھەڕەمەکی لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە کراوە، بەوھۆیەوە کەسێک کوژراوە و ژمارەیەکی دیکەش برینداربوون.
لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانیش چەندین ڤیدیۆ بڵاوکراونەتەوە کە لە سەربانی ماڵەکان تەقە دەکرێت، ھەروەھا وێنەی چەندین کەسیش دانراوە کە بەھۆی تەقەکەوە زیانیان بەرکەوتووە.
شەش کۆمپانیای ناسراوی تورکیا بە جیا راپرسییان لە تورکیا ئەنجامداوە و پرسیاری ئەوەیان کردووە کە لە خوولی دووەمدا دەنگ بە کێ دەدەن، لە راپرسییەکەی کۆمپانیاکانی کۆندا، ئاسال، ساروس و بیماردا رەجەب تەیب ئەردۆغان زیاتر لە ٥٢%ـی دەنگەکان و کەمال کڵچدارئۆغلۆش ٤٧%ـی دەنگەکانی بەدەستھێناوە.
ھاوکات بەگوێرەی راپرسی ھەردوو کۆمپانیای ئاریا و ئۆرکیش کە تایبەتن بە توێژینەوە و راپرسی، کەمال کڵچدارئۆغلۆ کاندیدی ئۆپۆزسیۆن لەنێوان ٥٠.٦ بۆ ٥١.٦%ـی دەنگەکان بەدەستھێنێت و دەبێتە ١٣ھەمین سەرۆککۆماری تورکیا.
بەگوێرەی ئەو دیمەنانەی ئاژانسی ئەنادۆڵ بڵاویکردووەتەوە، ئەمڕۆ لە گەڕی دووەمی ھەڵبژاردنەکەدا ھاوڵاتییان بەشێوازی سەیر و جیاواز چوونەتە سەر سندوقەکانی دەنگدان، وەک لە دیمەنەکاندا دەردەکەوێت ھەندێک لە دەنگدەرەکان ئاژەڵە ماڵییەکانیان بردووەتە سەر سندوقەکانی دەنگدان و ھەندێکی دیکەشیان بەھۆی بەتەمەنییانەوە لەگەڵ کارمەندانی تەندروستی چوونەتە بنکەکانی دەنگدان.
ئەوەی لە ھەڵبژاردنەکەدا سەرنجی جیھانی بەلای خۆیدا راکێشابوو، بەشداریکردنی چەند کچ و کوڕێک بوون، کە بڕیاریاندابوو بە جلوبەرگی بووک و زاواوە بەشداری ھەڵبژاردنەکە بکەن و دوای دەنگدانیان راستەوخۆ ھاوسەرگیری بکەن.
بەپێی ئەنجدامی بەراییەکان، رەجەب تەیب ئەردۆغان کاندیدی ھاوپەیمانی کۆمار ٥٢.٩٣٪ ، کەمال کڵیچدارئۆغڵو کاندیدی ھاوپەیمانی میللەت ٤٧.٧٪_ ی دەنگەکانی بەدەستھێناوە.
بەپێی زانیارییەکانی ئاژانسی ئانکای نزیک لە ئۆپۆزسیۆنی تورکیا، ئەردۆغان لەپێش کڵچدارئۆغڵوەوەیە، لە بەدەستھێنانی دەنگەکان.
پارتی گەلی کۆماری جەھەپە دەڵێت، لە پڕۆسەی ھەڵبژاردندا پێشێکاریی روویداوە، پارتی دادو گەشەپێدانیش دەڵێت جەھەپە پشێوی دروستدەکات
دەمیرتاش چەند پەیامێکی لە تویتەر بڵاوکردەوەو سوپاسی ھەموو ئەو کەسانەی کرد کە چوونەتە سەر سندوقەکانی دەنگدان و ئەوانەشی نەچوونەتە سەر سندوقەکانی دەنگدان و ئەوانەشی پارێزگارییان لە دەنگەکان کرد.
راشیگەیاندووە، گەیشتن بەو رێژەیە لە دەنگ لە ھەڵمەتێکی ھەڵبژاردنی پرەنسیپی و ئەخلاقی دژ بەھێزێکی گەورە کە دەستی بەسەر دەوڵەتدا گرتووە موعجیزەیە.
دەمیرتاش ووتوویەتی، لەواقعدا ھەڵبژاردن نەبووە، بەڵکو ئۆپراسیۆنێکی گەورە بووە، کە پڕبووە لە نایەکسانی و سەرکوتکردن و درۆ و بوختان و ناوزڕاندن. سەرەڕای ئەوەش جەماوەر پێداگری لەسەر گۆڕانکاری کرد، بەڵام پرۆسەکە یاری تێداکرا.
دەمیرتاش داواش دەکات کەس بێھیوا نەبێت چونکە شکستیان نەھێناوە و خۆیان رادەستناکەن و لەشەڕ بەردەوام دەبن.
رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا، لە ئیستەنبوڵ وتارێکی پێشکەشی لایەنگرانی کرد و رایگەیاند، ھەموو خەڵکی تورکیا و وڵاتەکەی براوەی ھەڵبژاردنەکەن و سوپاسی سەرجەم ئەو کەسانەشی کرد بەشدارییان لە ھەڵبژاردندا کرد و دڵنیایی پێدان کە پارێزگاری لەو متمانەیە دەکات پێییان بەخشیوە.
ئەردۆغان رەخنەی توندی ئاڕاستەی ھەدەپە و جەھەپە و ھاوپەیمانەکانی کرد و ئاماژەی بەوەش کرد، ئێستا کاتی خۆ ئامادەکردنە بۆ ھەڵبژاردنە ناوخۆییەکانی ساڵی داھاتوو.
ئەردۆغان لەبارەی وتاری سەرکەوتنیش کە بە وتاری باڵکۆن بەناوبانگە و لە دوای ھەموو ھەڵبژاردنێک لە باڵکۆنی بارەگای ئاکپارتی لە ئەنقەرە پێشکەشی دەکات وتی، ئەمشەو دەگاتە ئەنقەرە و لەبری ئەوەی وتاری باڵکۆن پێشکەش بکات، دەچێتە کۆشکی کۆمار و لە کۆشکەوە پەیام ئاڕاستەی جیھان دەکات.
مەرال ئاکشەنەر سەرۆکی پارتی باش لە پەیامێکدا پیرۆزبایی لە رەجەب تەیب ئەردۆغان دەکات کە جارێکی تر وەکو سەرۆککۆمار ھەڵبژێردراوەتەوە، ھیوادارە وەک سەرۆککۆماری ھەموو ھاووڵاتیان رەفتار بکات.
راشیگەیاندووە، وڵاتەکەیان ماندووە و کاتی کۆتاییھێنانە بە قەیرانەکان و ھیج کەسێکیش لە سەرووی ئیرادەی گەلەوە نییە.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، پەیامی گەلیان وەرگرتووە و ئیرادەی گەل تاجی سەریانە.
رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفیزیۆنیدا رایگەیاند، لە گەڕانەکانیان لە ھەردوو پارێزگای ئۆردو و ریزە، کە لە باکووری تورکیاوە دەکەونە سەر دەریای ناوەڕاست، لە یەکێکیان غازی سروشتی و لەوەی تریان نەوت دەدۆزنەوە و بەمنزیکانە مژدەی دۆزینەوەی نەوت رادەگەیەنن.
وتیشی، لە ئەگەری دۆزینەوەی یەدەگێکی گەورەی غاز و نەوت لەو دوو پارێزگایە، ئەوا گەڕانەکانیان زیاد دەکەن، ھەروەھا وتی، رەنگە لە کێڵگەی سەقاری، دۆزینەویە ٧١١ ملیار پێ سێجا غازی سروشتیی رابگەیەنن.
دادگای تێھەڵچوونەوەی پاریس سزای کیڤن گیاڤارش_ی تەمەن ٣٠ی ساڵی پەسەندکرد کە یەکێک بووە لە دیارترین جیھادییە داواکراوەکان لەلایەن نەتەوەیەکگرتوەکانەوە، لە ساڵی ٢٠١٤وە خرابووە لیستی رەشەوە.
ھاوکات ھاوسەرەکەشی بەناوی سەلما سزای شەش ساڵی زیندانی بەسەردا سەپێندرا، بەڵام سزاکەی لە نێو ماڵەکەی بەسەر دەبات و بازنی ئەلکترۆنی دەکرێتەدەست.
گیاڤارش ماوەی چوار ساڵ لە سوریا ژیاوە و سەرەتا لە نێو گروپی فەتح شام و دواتریش لە نێو گروپی داعشدا بووە، لە حوزەیرانی ساڵی ٢٠١٦ لەگەڵ ھاوسەرەکەی لە تورکیا دەستگیرکراون و گەرێندراونەتەوە بۆ فەرەنسا.
کڵچدارئۆغڵو لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا، دەستەی تەکنەلۆژیای زانیاری و پەیوەندییەکانی وڵاتەکەی تۆمەتبارکرد بە جێبەجێکردنی فەرمانەکانی ئەردۆغان بۆ زیانگەیاندن بە ھەڵمەتەکانی بانگەشەی ھەڵبژاردنی.
وتیشی، ناردنی کورتەنامەی بۆ رۆژنامەنوسان و دەنگدەرانی لێ قەدەغەکراوە چونکە ترسیان لێی ھەیە.
کاندیدەکەی ھاوپەیمانی میللەت راشیگەیاند، ئەردۆغان نایەوێت بەشداری خولی دووەمی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی بکات.
تیمی بانگەشەی کڵچدارئۆغلو رایگەیاند، کورتەنامەیەکی زۆریان بۆ دەنگدەران ناردووەو داوایانکردووە بینەری چاوپێکەوتنی تەلەفزیۆنی کڵچدارئۆغڵو بن بەڵام نەگەیشتووە، دەستەی تەکنەلۆژیای زانیاری و پەیوەندییەکانی تورکیاش ھیچ روونکردنەوەکی نەداوە لە بارەی قەدەغەکردنی ناردنی کورتە نامە لەلایەن کڵچدارئۆغلووە.
ئیسماعیل ئەمرا کارایڵ، جێگری سەرۆکی لیژنەی پەیوەندییەکانی پەرلەمانی تورکیا جەختی لەوە کردەوە کە لە گواستنەوەی دەنگەکاندا رێوشوێنی ئەمنی تایبەت گیراونەتەبەر.
وتیشی، بەراورد بە خولی یەکەم ئەم جارە رێژەی بەشداریکردن زیاتر بوو. لە نوێنەرایەتییەکانی دەرەوەی وڵات پێنج رۆژ ماوەی دەنگدان ھەبوو. لەم ماوەیەدا ھاووڵاتییان بەشێوەیەکی چڕ بەشدارییان کرد. زۆرینەشیان کۆتایی ھەفتە دەنگیاندا.
لای خۆیەوە، ئۆنوورکڵچ ئەندامی ئەنجوومەنی ھەڵبژاردنی دەرەوەی وڵاتی جەھەپە، کە لە کاتی گواستنەوەی دەنگەکاندا وەک نوێنەری پارتەکەی ئامادەبوو، ئەوەی خستەڕوو کە پارتەکەی ھەموو ھەوڵێکی خستووەتەگەڕ بۆ ئەوەی رێژەی بەشداریکردنی دەنگدەران لە دەرەوەی وڵات زیاد بکات.
باسی لەوەشکرد، ھەموو ئەندامانی پارتەکەیان بەشێوەی ٢٤ کاتژمێری چاودێری سندووقی دەنگەکان دەکەن تا ریزبەندی دەنگەکان تێکنەچێت.
دیمیتری میدڤیدیڤ، جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی ئاسایشی روسیا رایگەیاند، کێشەی سەرەکی روسیا لەگەڵ ئۆکراین و ھۆکاری سەرەکی ھەڵگیرسانی شەڕیش ئەوەیە کە ئەو وڵاتە خاوەنی بڕیار و دەسەڵات و حکومڕانی خۆی نییە و لەلایەن وڵاتانی خۆرئاوا بە گشتی و ئەمریکا بەتایبەتی بەڕێوەدەبرێت و تا بەو شێوەیەش بەردەوام بێت، کێشە و ئاڵۆزییەکانی نێوانیشیان بەردەوام دەبێت و کۆتایی نایەت.
وتیشی، لەشەڕی نێوان روسیا و ئۆکراین پێدەچێت ناوبەناو ئاگربەست رابگەیەنرێت و ماوەکەی بگاتە ساڵێک یان زیاتریش، بەڵام بە ئاسانی کۆتایی نایەت دەیان ساڵ بەردەوام دەبێت.
ئاندرێ یەرماک، بەرێوەبەری نووسینگەی سەرۆکایەتی ئۆکراین لە پایامێکیدا لە ھەژماری خۆی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان ئاماژەی بەوە کرد، ئاڵوگۆڕی دیل لە نێوان ئۆکراین و رووسیا کراوە و . ١٠٦ سەربازی ئۆکراینی کە ھەشتیان ئەفسەرن، ئازادکراون.
نووسینگەی سەرۆکایەتی ئۆکراین ئەوەشی خستوەتە روو، ئەو سەربازانەی گەڕێنراونەتەوە بۆ ئۆکراین بە گشتی ئەوانەن کە لە بەرەی باخموت لە ئەرکدابوون.
وتیشی زۆربەی ئەوانەی ئازادکراون وەکو ونبوو قبوڵکرابوون. کەسوکاری ئەو کەسانە بە دۆخێکی زۆر خراپدا تێپەڕیبوون.