جیهان
جەبار عۆدە سەرکردە لە چوارچێوەی ھەماھەنی رایگەیاند، ھەموو ھێزە سیاسییەکان بە بێ جیاوازی درکیان بە ترسناکی گەندەڵی لەسەر دامەزراوەکانی دەوڵەت و ئەنجامی کارەساتباری کردووە.
وتیشی، لێکۆڵینەوە لە ١٠ ترسناکترین دۆسیەی گەندەڵی دەستیپێکردوە، کە سیانیان لە پارێزگای ئەنبارن و دیارترینیان دەستگرتنە بەسەر چەندین پارچە زەویدا کە تا ئێستاش بەردەوامە.
ئەو سەرکردەیەی چوارچێوەی ھەماھەنگی ئاماژەی بۆ ئەوەش کردووە، کە دۆسیەی گەندەڵی لە پێنج وەزارەتدا کراوەتەوە و لێکۆڵینەوەکانیش بەردەوامن.
محەمەد تەمیمی ئەو منداڵە تەمەن دوو ساڵە بوو کە ھەفتەی رابردوو، لە نزیک گوندەکەی خۆی لە نەبی ساڵح لە کاتی چونەدەرەوەی لەگەڵ باوکی بە گولـلەی سوپای ئیسرائیل برینداربوو ئەمرۆ گیانیلەدەستدا.
بەپێی ئامارێک لەسەرەتای ئەم ساڵەوە تا ئێستا ٢٨ منداڵی فەڵەستینی بە گولـلەی ھێزە ئەمنییەکانی ئیسرائیل کوژراون.
ئەنجوومەنی سیاسیی پارتی دیموکراتی گەلان"ھەدەپە"و پارتی چەپی سەوز بە مەبەستی تاوتوێکردنی ئەنجامی ھەڵبژاردنەکان لە ناوەندی بازرگانیی جیھانی لە ئەنقەرە کۆبوونەوە.
ئیبراھیم ئاکن ھاووتەبێژی پارتی چەپی سەوز لەبارەی ئەنجامی ھەڵبژاردنەکان رایگەیاند، ئەوەی پەیوەندی بە ئەوانەوە ھەیە چوونەتە ناو پرۆسەی ھەڵسەنگاندنێکی چڕەوە، لە میانی بەڕێوەچوونی پرۆسەکەدا دووچاری ھەڵسوکەوتی دژەدیموکراسییەت و نادادی و کاری نایاسایی بوونەتەوە.
وتیشی، تەواوی تواناکانی دەوڵەت لە دژی حزبەکەیان خرانە گەڕ، حزبەکە و رێکخستنەکانیان دووچاری ھێرشێکی توند بوونەتەوە، ھەوڵیشیانداوە رێوشوێنی پێویست بەرامبەر تەواوی ھێرشەکان بگرنە بەر، بەڵام ئەو سیاسەتەی گرتیانە بەر وەک پێویست نەبوو، لەبەرئەوە پێویستە بەخۆیاندا بچنەوە.
جەختی لەوەشکردەوە، بە تێکڕایی لە ھەڵبژاردنەکانی پەرلەمان و سەرۆکایەتیی کۆماردا ئۆپۆزسیۆن سەرکەوتوونەبوو، ٥٠٪ی گەل بۆ گۆڕینی ئەو رژێمە ھاتنە مەیدان و لەو خەباتەش بەردەوام دەبن.
رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ رایگەیاند، چوار کۆڵبەری تەمەن ١٧ ساڵ، ١٨ ساڵ، ٢٠ ساڵ و ٣٥ ساڵی خەڵکی گوندەکانی سنووری شاری پاوەی رۆژھەڵاتی کوردستان، لە بەرزایییەکانی سنووری شاری نەوسوود بە تەقەی راستەوخۆی ھێزە ئەمنییەکانی ئێران برینداربوون.
رێکخراوی ھەنگاو راشیگەیاند، ئەو چوار کۆڵبەرە قاچ، دەست و پشت و کەمەریان بریندار بووە و یەکێکیان برینەکەی سەختە.
برینداربوونی ئەو کۆڵبەرانە لەکاتێکدایە، کە رۆژی دووشەممە بە تەقەی راستەوخۆی ھێزە ئەمنییەکانی ئێران کۆڵبەرێکی دیکە، لە سنووری بانەی رۆژھەڵاتی کوردستان گیانیلەدەستدا، کە تەمەنی ٢٠ ساڵ بووە.
بەپێی ئامارێکی رێکخراوی ھەنگاو، لە ماوەی نێوان مانگی ئاداری ساڵی رابردوو تاکو مانگی ئاداری ئەمساڵ، لانیکەم ٤٤ کۆڵبەر و کاسبکاری کورد کوژراون و ٢١٨ کەسیش بریندار بوون.
ئیگور کوناشینکۆڤ، وتەبێژی وەزارەتی بەرگری روسیا رایگەیاند، ئۆکراین ھێرشی کردووەتە سەر پێنج ناوچە لە بەری باشوری ناوچەی دۆنیتسک، بەبێ ئەوەی ئامانجەکەیان بپێکن.
وتیشی، ھێزەکانی روسیا بە سەرۆکایەتی سەرۆک ئەرکانی سوپای روسیا بەرپەرچی ھێرشەکەیان داوەتەوە و زیانی گەروەیان پێگەیاندوون، بەشێوەیەک زیانە گیانییەکان ٢٥٠ کەسن لە ھێزەکانی ئۆکراین و ١٦ تانک و ٢١ ئۆتۆمبێلی سەربازیشیان زیانیان بەرکەوتووە.
جەیک سۆلیڤان، راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا رایگەیاند، ھێرشی پێچەوانەی ئۆکراین بۆ سەر ناوچەکان، ھاوکار دەبێت بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی چەندین ناوچەی ستراتیژی، کە ئێستا لەژێر کۆنترۆڵی روسیادایە. جەختیشی کردەوە لەوەی، واشنتۆن دەیەوێت ھاوکاری کیێڤ بکات بۆ بەرەوپێشچوون لە گۆڕەپانی جەنگدا.
ئەوەش لەکاتێکدایە کە چەندین مانگە ئۆکراین دەڵێت، ئامادەکاری دەکات بۆ ھێرشێکی پێچەوانەی گەورە بۆ سەر ئەو ناوچانەی لەژێر کۆنترۆڵی روسیادایە.
وەزارەتی بەرگری ئەمریکا رایگەیاند، دەنگی تەقینەوەی بەھێز لە واشنتۆن بیستراوە و ترس لەنێو دانیشتوواندا دروست بووە و پەنجەرەی ماڵەکان لەریونەتەوە.
پنتاگۆن ئاشکراشی کرد، ھۆکاری ئەو دەنگە بەھۆی فڕینی فڕۆکەی جۆری ئێف ١٦ بووە بە خێراییەکی زۆر، کە بەرپەرچی چەند فڕۆکەیەکی شەڕکەری بچووکی لە جۆری سیسنا ٥٦٠ داوەتەوە، چونکە چوونەتە ناوچەیەکی قەدەغەکراو، لە ئاسمانی باکوری ویلایەتی ڤێرجینا.
لێپرسراوانی ئەمریکا دڵنیاییاندا لەوەی، ھیچ مەترسییەکی ئەمنی بوونی نییە.
بەپێی نوسراوێکی کۆمسیۆنی فیدراڵی ھەڵبژاردنەکانی ئەمریکا، مایک پێنس جێگری پێشووی سەرۆکی ئەمریکا بە فەرمی خۆی بۆ پۆستی سەرۆکی ئەمریکا کاندیدکرد کە بڕیارە رۆژی ٥ی تشرینی دووەمی ساڵی ٢٠٢٤ بەڕێوەبچێت.
مایک پێنس لە ھەڵبژاردنەکەدا چەند رکابەرێکی ھەیە، دیارترینیشیان دۆناڵد ترەمپ و رۆن دیسانتیس دادوەری ویلاتی فلۆریدایە کە بە دوو پاڵێورای بەھێزی کۆمارییەکان بۆ ئەو پۆستە ھەژماردەکرێن.
ئاژانسە جیھانییەکان بڵاویانکردووەتەوە، بڕیارە لە چەند رۆژی داھاتوودا مایک پینسی تەمەن ٦٣ ساڵ بانگەشەکانی ھەڵبژاردنی دەستپێبکات بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا و بۆ ئەو مەبەستەش ماوەی چەند مانگێکە ئامادەکارییەکانی دەستپێکردووە.
پەروین بوڵدان و مدحەت سانجار ھاوسەرۆکانی پارتی دیموکراتی گەلان (ھەدەپە) لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا رایانگەیاند، لە ھەڵبژاردنە پەرلەمانی و سەرۆکایەتییەکەی مانگی رابردوو نەیاتوانی دەنگی پێویست بەدەستبھێنن، بۆیە بە لەبەرچاوگرتنی ئەو پێشھات و گۆڕانکارییانەی بەم دواییە ھاتوونەتە ئاراوە، بڕیاردراوە لە چەند مانگی داھاتوودا کۆنگرەی ھەدەپە بەڕێوەبچێت، چونکە ئامانجەکانیان لە ھەڵبژاردندا بەدی نەھات و وەک ھاوسەرۆکانیش ئامادەن پارتەکەیان لێپرسینەوەیان لەگەڵ بکات لەسەر ئەنجامەکانی ھەڵبژاردن.
ئاماژەیان بەوەشکرد، وەک ھاوسەرۆکانی ھەدەپە بڕیاریانداوە لە کۆنگرەی داھاتوودا دەستلەکار بکێشنەوە و خۆیان بۆ ھیچ پۆستێک کاندید نەکەن.
جەختیشیان کردەوە، سەردانی سەڵاحەدین دەمیرتاش و فیگەن یوکسەکداغ و گوڵتان کشاناکیان کردووە و لەسەر ھەموو ئەگەر و پێشھات و کەموکوڕییەکان قسەیان کردووەو لە کاتی بانگەشەی ھەڵبژاردنیشدا جگە لە خۆیان پشتیان بە ھیچ ھێز و لایەنێکی تر نەبەستووە.
بەپێی سەرچاوەکان لە گەرەکی ئوم دەرمان کە بارەگای رادیۆ و تەلەفزیۆنی رەسمی تێدایە، چەندین گولـلە تۆپی ئاراستە کراوە.
ھاوکات فرۆکە جەنگییەکانی سوپا ناوچەکەیان بۆردومان کردووە و مەترسی درێژەکێشانی ھەیە، ئەوەش لە کاتێکدایە کە ھەردوولا بە مەبەستی کۆتاییھێنان بە ناکۆکییەکان چەندین جار ئاگربەستیان راگەیاندووە.
ھاووڵاتیان خورتومی پایتەخت رایانگەیاندووە، وێرای زیانی گیانی و ماڵی کە رۆژانە رووبەروویان دەبێتەوە، مەترسیی زۆر لەسەر ژیانیان ھەیە و ناتوانن کاروبارەکانیان بەرێ بکەن.
لە ئاکامی شەپۆلێکی بەھێزی بارانبارینی بەخوڕ لەسەرانسەری ژاپۆندا لافا و دروستبوو، بەھۆیەوە کەسێک گیانیلەدەستدا و دوو کەسیش بێسەروشوێنبوون و سەدان ھەزار کەسیش بێماڵوحاڵبوون، ھەزاران ماڵیش تۆڕی کارەبایان بچڕاوە، بۆ چەند سەعاتێکیش ھێڵی شەمەندۆفێر راگیرا.
بەپێی سەرچاوەکانی ھەواڵ تیمێکی فریاگوزاری لە ناوچەی تۆیۆھاشی ناوەڕاستی ناوچەی ئایچی، کە بەرزترین ئاستی ئاگادارکردنەوەی چۆڵکردنی ناوچەکەی تیایدا راگەیەنرابوو، تەرمی پیاوێکی تەمەن ٦٠ ساڵیان دۆزیوەتەوە کە لەناو ئۆتۆمبێلەکەیدا خنکاوە.
ھاوکات بەرەبەیانی ئەمرۆش لە چەند ناوچەیەکی نزیک تۆکیۆی پایتەخت، ھۆشداریی بە ھاوڵاتیان دراوە لە بارەی مەترسی دووبارەبوونەوەی لافاو.
بەپێی راگەیەندراوێکی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، رۆژی شەشی ئەم مانگە ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا دەگاتە سعودیە، ھەر ھەمان رۆژ لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای ئەو وڵاتە کۆدەبێتەوە بۆ گفتوگۆ لەسەر ھاوکاری ستراتیژی نێوانیان لە پرسە نێودەوڵەتی ھەرێمییەکان و لەگەڵ ھاوکاری نێوان واشنتۆن و ریاز لە بوارە ئابووری و ئەمنییەکاندا.
ئاماژە بەوەشکراوە، رۆژی حەوتی ئەم مانگە وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بەشداری لە کۆبوونەوەی وزاری نێوان ئەمریکا و ئەنجومەنی ھاریکاری کەنداو دەکات، تەوەری سەرەکی کۆبوونەوەکەش ئاسایش، سەقامگیری، کەمکردنەوەی ئاڵۆزییەکان و باشتکردنی رەوشی ئابووری لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاست و کەنداو.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا راشیگەیاندووە، رۆژی ھەشتی ئەم مانگە بلینکن بەشداری لە کۆبوونەوەی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش دەکات.
وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا رایگەیاندووە، کۆمپانیای (ئاروان کلاود) لە ناوخۆی ئێران و کۆمپانیایەکی تریش لە دەرەوەی ئێران کە ھەردووکیان لە بواری تەکەنەلۆژیادا کاردەکەن پەیوەندی راستەوخۆیان لەگەڵ دەزگای ھەواڵگری ئێران ھەیە، لەماوەی رابردووشدا لەگەڵ ھێزە ئەمنییەکان و ھەواڵگری ئێران کۆتوبەندیان خستووەتەسەر ھێڵەکانی ئینتەرنێت، ھەموو زانیارییەکی بەکارھێنەرەکانیشیان داوەتە ھەواڵگری ئەو وڵاتە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، دوای ساغبوونەوەی بەڵگەکان و سەلماندی کارە نایاساییەکانیان، سزایان بەسەر ھەردوو کۆمپانیاکە و دوو فەرمانبەریشدا سەپاندووە، چونکە بەشدارێکی راستەوخۆ بوون لە سەرکوتکردنی خۆپیشاندەران و پێدانی زانیارییە کەسییەکان بە دەسەڵاتدارانی ئێران.
ئەمرۆ نرخی نەوت لە بازارەکانی جیھاندا بە رێژەی لە ٪٢ بەرز بووەوە، ئەوەش لە کاتێکدایە کە کۆنگرێسی ئەمریکا رێککەوتننامەیەکی پەسەند کرد کە پەیوەستە بە دیاریکردنی قەرزەکان، بەوەش یاساکە رێگریی دەکات لە حکومەت کە وەک گەورەترین بەکارھێنەری نەوت لە جیھاندا کە قەرزەکان نەداتەوە.
ھاوکات چاوەروان دەکرێت رێکخراوی ئۆپیک بۆ ئەو مەبەستە کۆببێتەوە، بەپێی گرێبەستەکان نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێت بەرێژەی ١.٨٢ بۆ ٢.٥ بەرزبوەتەوە، بەو پێیش نرخی یەک بەرمیل نەوت گەیشتوەتە ٧٦.١٣ دۆلار و نەوتی خاوی تەکساس گەیشتوەتە ٧١.٧٤ دۆلار.
جەیک سۆلیڤان راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا رایگەیاند، ھەموو کاتێک ئەمریکا بۆ کێشەو قەیرانەکان دەستپێشخەری ئاشتی ھەبووە، ھەوڵیداوە کێشەکان بە دانوستان و گفتوگۆ رێگەی دیبلۆماسی چارەسەر بکرێن، دۆسێی ئەتۆمیش کە بابەتێکی پەیوەندی بە ھەموو جیھانەوە پێویستە سنوردار بکرێت و بزانرێت بۆ چ مەبەستێک بەکار دەھێنرێت، نەک ھەر وڵاتێک بەپێی ئارەزووی خۆی ھەوڵ بۆ بەدەستھێنانی ئەتۆمی بدات.
وتیشی، ئەمریکا پێشتریش وتوویەتی و ئێستاش جارێکی تر ئامادەیی پیشاندەدات لەسەر دۆسێی ئەتۆمی گفتوگۆ لەگەڵ چین و روسیا بکات ئەگەر ئەو دوو وڵاتە ھیچ مەرجێکیان بۆ گفتوگۆ نەبێت، چونکە ئەمریکاش مەرجی نییە.
پرابۆو سوبیانتۆ، وەزیری بەرگری ئەندەنوسیا ژمارەیەک پێشنیازی، بۆ کۆتاییھێنان بە جەنگی روسیا و ئۆکراین، دروستکردنی ناوچەی لە چەک داماڵدراو بە چاودێری نەتەوەیەکگرتووەکان و جێگیرکردنی ھێزی ئاشتیپارێز راگەیاند، ھەروەھا پێشنیازی کرد، لەکاتێکی گونجاودا ئەو ناوچانەی ناکۆکییان لەسەرە لە نێوان روسیا و ئۆکراین، بە ریفراندۆم یەکلایی بکرێنەوە.
لە وەڵامی ئەو پێشنیازانەدا، ئۆلێکسی رێزنیکۆڤ، وەزیری بەرگریی ئۆکراین رایگەیاند، دەستپێشخەرییەکەی وەزیری بەرگریی ئەندەنوسیا رەتدەکەنەوە، ھەروەھا بە پێشنیازێکی سەیر ناوی برد.
لە ٢٥ی شووباتی ساڵی ٢٠٢٢ ەوە روسیا ھێرشی بۆ سەر ئۆکراین دەستپێکردووە و تاکو ئێستاش شەڕ و پێکدادانی سەخت لە نێوان سوپای روسیا و ئۆکراین بەردەوامە، چەندین دەستپێشخەریش بۆ راگرتنی شەڕەکە کراون، بەڵام بێ ئەنجام بوون.
زیلینسکی لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ رۆژنامەی وۆڵسترین جۆرناڵ ئاماژەی بەوەکردووە، وڵاتەکەی ئامادەیە بۆ ئەنجامدانی ھێرشی پێچەوانە بەمەبەستی کۆنترۆڵکردنەوەی ئەو ناوچانەی وڵاتەکەی کە لەژێر دەستی روسیادایە.
وتیشی، نازانن چەند کاتی تریان پێویستە، بەڵام ئەو کارە دەکەن و بە چەند رێگەیەکی جیاواز ئامادەکاری دەکەن.
سەرۆکی ئۆکراین دووپاتیشیکردەوە، تێچووی ھێرشەکە گەورە دەبێت و ھیواخوازن ببێتە مایەی رێڕەوی شەڕ کە ماوەی ١٥ ساڵە دەستیپێکردووە.