جیهان
سویلا برافرمان وەزیری ناوخۆی بەریتانیا لە راگەیەنراوێکدا رایگەیاند، لە چوارچێوەی بەردەوامی ھاوکاریەکانیان بۆ ئۆکراین و پشتبەستن بە یاساکانی وڵاتەکەیان و یاسا نێودەوڵەتییەکان، بە نیازن ھاوشێوەی داعش و قاعیدە، گروپی چەکداری ڤاگنەری رووسی بخەنە لیستی تیرۆرەوە، چونکە چەندین تاوانیان دژی مرۆڤایەتی و ئاسایشی جیھانی ئەنجامداوە.
وەزیری ناوخۆی بەریتانیا راشیگەیاند، رژێمەکەی پوتن وەحشیگەری کردووە و چالاکییەکانی ڤاگنەریش بەردەوامن بۆ تێکدانی ئاسایش و ئارامی و بەدیھێنانی ئامانجی سیاسی کرملین کاردەکەن.
یاسای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆری ساڵی ٢٠٠٠ لە بەریتانیا، دەسەڵات بە وەزیری ناوخۆی وڵاتەکە دەدات ھەر رێکخراوێک بەشداربووبێت لە کاری تیرۆر، بیخاتە لیستی تیرۆرەوە.
بڕیاریشە، رۆژی چوارشەممە ئەو پڕۆژەیەی وەزیری ناوخۆ ئامادەیکردووە سەبارەت بە گروپی ڤاگنەر بچێتە پەرلەمانی ئەو وڵاتە.
سەرۆکایەتی بەڕێوەبردنی کارەسات و دۆخی لەناکاوی تورکیا ئافاد رایگەیاند، شەپۆلێکی بەھێزی بارانبارین و لافاو لە رۆژی سێشەممەوە چەند ناوچەیەکی شاری ئیستەنبوڵی گرتووەتەوە، کە بەھۆیەوە ئاستی باراناو زۆر بەرزبووەتەوە.
راشیگەیاندووە، بەھۆی بارانبارینەکە و دروستبوونی لافاوەوە سێ کەس گیانیانلەدەستداوە کە یەکێکیان بیانییە، ھەروەھا پێنج کەسی دیکەش برینداربوون لە ناوچەی "ئارنائوتوکی".
ھاوکات سەرۆکایەتی بەڕێوەبردنی کارەسات و دۆخی لەناکاوی تورکیا ئافاد ئاماژەی بەوەشکردووە، بەھۆی لافاوەکەوە ٥٦٠ شوێنی نشتەجێبوون و ٦٦٠ شوێنی کارکردن لە سەرتاسەری ئیستەنیوڵ زیانیان بەرکەوتووە.
بەرزبوونەوەی نرخی نەوت، دوای بڕیارێکی سعودیە و رووسیا ھات بۆ کەمکردنەوەی ئاستی بەرھەمھێنانی نەوت و کەمکردنەوەی خستنەروو لە بازاڕەکانی جیھاندا.
لەو چوارچێوەیەشدا مۆسکۆ رایگەیاند، کەمکردنەوەی ئاستی ھەناردەکردنی نەوت بە بڕی ٣٠٠ ھەزار بەرمیل لە رۆژێکدا درێژدەکاتەوە تا کۆتایی ئەمساڵ، ئەوەش ھاوکات بوو لەگەڵ بڕیارێکی سعودیە، بۆ کەمکردنەوەی بەرھەمھێنانی نەوت بە بری یەک ملیۆن بەرمیلی رۆژانە بۆ ماوەی سێ مانگ.
ئاژانسی پەنابەرانی یەکێتی ئەوروپا لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، پێشکەشکردنی داوای مافی پەنابەرێتی لە نیوەی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٣، زیاتربووە و ٥١٩ ھەزار داواکاری تێپەڕاندەوە کە ئەوەش بەراورد بە ھەمان کاتی ساڵی رابردوو لە ٢٨٪ زیادیکردووە. ئاماژەی بەوەشکردووە، لە ٤٤٪ ئەو کەسانەی داوای مافی پەنابەرتیانکردووە بەرەگەز سوری و ئەفغانی و تورک و کۆلۆمبی بوون.
راشیگەیاند، ئەگەر داوای مافی پەنابەرێتی بەو شێوەی ئێستا بەردەوامبێت، ئەوا چاوەڕواندەکرێت تا کۆتایی ئەمساڵ ملیۆنێک تێپەڕێنێت.
ھەروەھا ئاژانسی پەنابەرانی یەکێتی ئەوروپا روونیشکردووەتەوە، زۆرینەی پێشکەشکردنی داوای مافی پەنابەریەتی لەئەمساڵدا لە وڵاتانی نەرویج و سویسرا بووە لە دوای ئەوانیش ئەڵمانیان و فەڕەنسا بوون.
رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا، لە ھاوینە ھەواری "سوچی" لەگەڵ "ڤلادیمیر پوتن" ھاوتا روسیەکەی کۆدەبێتەوە و چەندین تەوەر تاوتوێدەکەن، کە گرنگترینیان باسکردن دەبێت لە داھاتووی گەرانەوەی مۆسکۆ بۆ رێککەوتنی دانەوێڵەی ئۆکراین کە کاریگەری ھەیە لەسەر ئاسایشی خۆراک لە جیھاندا.
ھەر لە کۆبونەوەکەدا بریارە باس لە چەند تەوەرێکی دیکەش بکرێت لەوانە، پڕۆژەی گواستنەوەی غازی روسیا بۆ ئەوروپا لە رێگای تورکیاوە، ئاڵوگۆڕی دیلەکان لە نێوان مۆسکۆ کیێڤ و دۆسیەی سوریا.
فادیم کۆلیت، جێگری بەڕێوەبەری ناوەندی ئاشتەوایی روسیا لە سوریا لە راگەیەنراوێکدا باسی لەوەکرد، چوار فڕۆکەی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی بەسەرۆکایەتی ئەمریکا، دوو ئامانجیان لە پارێزگای حمسی سوریا بۆردومانکردووە.
ئەوەشی خستوەتەڕو، بۆردومانەکان لەرێگەی فڕۆکەی جەنگی ئێف ١٦ و ئێف ٣٥ەوە ئەنجام دراون و فڕۆکەکان لە بنکەی تەنەفەوە ھاتوونەتە حمس و بۆردومانەکانیان ئەنجامداوە.
ناوەندی ئاشتەوایی روسیا لە سوریا دەڵێت، ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی بەو رەفتارانەی ناوەڕۆکی ئەو لێکتێگەیشتنەی پێشێلکردووە کە ساڵی ٢٠١٧ لەگەڵ مۆسکۆدا ئیمزای کردووە و تایبەتە بە کەمکردنەوەی گرژییەکان لە باشوری سوریا.
سەرۆکی ئۆکراین لە پەیامێکدا رایگەیاندوە، رێزنیکۆڤ زیاتر لە ٥٥٠ ڕۆژی لە جەنگی وڵاتەکەیدا بەسەر بردووە و کاتە ئەوەیە کە گۆڕانکاریی لە سوپادا بکرێت.
ئاماژەی بۆ ئەوەش کردوە، ڕوستەم ئۆمیرۆڤ، وەک وەزیری بەرگری نوێی ئۆکراین دەستبەکاردەبێت و چاوەروانی ئەوەش دەکات کە پەرلەمانی ئۆکراین پشتیوانی لە کانیدەدە نوێیەکەی بۆ پۆستی وەزیری بەرگری بکات.
ئۆلێکسی ڕێزنیکۆڤ کە لە کارکەی دوور خراوەتەوە، لە تشرینی دووەمی ساڵی ٢٠٢١ەوە وەک وەزیری بەرگری کاری کردووە، ھەروەھا ڕۆڵی ھەبووە لە دەستخستنی سەدان ملیار دۆلار لە ھاوکارییە سەربازییەکانی خۆرئاوا کە بۆ پشتیوانیکردن لە ئۆکراینییەکان پێشکەشیان کردوە.
مەزڵوم کۆبانێ فەرماندەی گشتی ھێزەکانی سوریای دیموکرات لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ھەسەدە بە ناردنی ھێزی زیاتر بۆ دێرەزور لە ھەوڵەکانی بەردەوامە بۆ بەرقەرارکردنی ئاسایش و سەقامگیری لەو ناوچەیە و لەئێستادا تاڕادەیەک تواندراوە ئاسایش و سەقامگیری بۆ ناوچەکە بگەڕێندرێتەوە.
ئەوەشی خستەڕوو، سوپای سوریا لە مەنبج کشاوەتەوە، بەڵام تورکیا و گروپە چەکدارەکانی نزیک لەو وڵاتە ھێرشدەکەنەسەر تەلتەمر و مەنبج بە مەبەستی دروستکردنی گرژی و ئاڵۆزی لەو ناوچانە.
فەرماندەی گشتی ھێزە سوریای دیموکرات راشیگەیاند، پیلانێکی سوپای سوریایان بۆ کۆنترۆڵکردنی دێرەزور پووچەڵکردەوە، ھۆزە عەرەبەکانی ناوچەکەش ھاتنەوەی سوپای سوریا بۆ ناوچەکە رەتدەکەنەوە.
ئیوانیس ئەرتۆبیوس وتەبێژی بەرگری شارستانی یۆنان رایگەیاند، لەکاتی گەڕان لە گوندەکانی جیانولی و دادیا لەناوچەی ئیفروس لە باکوری رۆژھەڵاتی وڵات، ٢٥ کۆچبەری عێراقی و سوری و لوبنانییان دۆزیوەتەوەو گواستراونەتەوە بۆ شوێنێکی تر.
وتیشی، ھەموو کۆچبەرەکان لە رەگەزی نێرن و ژمارەیەکیان دەستگیرکراون.
ماوەی دوو ھەفتەیە ئاگری دارستانەکانی ناوچەی ئیفروسی یۆنان بەردەوامەو تا ئێستا لانی کەم ٢٠ کەس گیانیان لەدەستداوە و جگەلە یەک حاڵەتیان سەرجەمیان کۆچبەر بوون و لە تورکیاوە بەڕێکەوتوون و لە دارستانەکاندا خۆیان شاردوەتەوە.
رێکخراوی مافی مرۆڤی ھەنگاو رایگەیاند، لە مانگی رابردوودا ٧٤ بەندکراو لە زیندانەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان ئێران لە سێدارەدراون، بەپێی ئەو ئامارەش بەراوورد بە مانگی تەمموز ١٣ حاڵەتی لە سێدارەدان زیادیکردووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لەماوەی مانگی ئابدا، لەو ژمارەیە ٥٣ بەندکراو بە تۆمەتی بازرگانیکردن بە ماددە ھۆشبەرەکان لەسێدارە دراون، ١٥ حاڵەتیش بەھۆی کوشتنی بەئەنقەستەوە بووە.
رێکخراوەکە ئەوەشی خستووەتەڕوو، مانگی رابردوو، ١٦ بەندکراوی بەلوچ و ١٠ بەندکراوی کورد و ھەشت بەندکراوی تورک و سێ ئەفغانی لە ئێران سێدارە دراون.
فیریت خوجە نێردەی ھەمیشەیی ئەلبانیا لە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان کە ئەم مانگە وڵاتەکەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دەکات رایگەیاند، بڕیارە ٢٠ ئەم مانگە کۆبوونەوەیەکی ئەنجومەنی ئاسایش تایبەت بە رەوشی ئۆکراین بەڕێوەبچێت و ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی سەرۆکی ئەو وڵاتەش دەگاتە نیویۆرک و ئامادەی کۆبوونەوەکە دەبێت.
وتیشی، چاوەڕوان دەکرێت ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین لە پەراوێزی کۆبوونەوەکەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتیدا لەگەڵ ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان و ژمارەیەک لە نێردەی وڵاتان کۆببێتەوە.
میدیاکانی تورکیا بڵاویانکردووەتەوە، ئۆتۆمبێلێکی بارھەڵگر کە لمی بارکردووە لەناوچەی ھوناز لەسەر رێگای سەرەکی ئەفیون لە سنوری پارێزگای دەنیزلی، بەھۆی تیژڕەوییەوە کۆنترۆڵی لە دەستداوە و خۆی کێشاوە بە پاسێکدا کە ژمارەیەکی زۆر سەرنشینی تێدابووە کە ھەموویان کەسوکاری یەکترن و لە ئاھەنگێکی ھاوسەرگیریی دەگەڕانەوە.
ئاماژەیان بەوەشکردووە، لە ئەنجامی رووداوەکەدا شەش سەرنشینی پاسەکە گیانیانلەدەستداوە و ٤٣ی تریش برینداربوون.
ئاژانسی گەردوونی روسیا بڵاویکردەوە، وڵاتەکەی مووشەکی سارمات کە مووشەکێکی بالیستی پێشکەوتووی کیشوەربڕە دەخاتە خزمەتی سەربازییەوە، بەبێ ئەوەی وردەکاری زیاتر بخاتەڕوو.
موشەکی سارمات یەکێکە لەو مووشەکانەی پوتن لە ساڵی ٢٠١٨ پەرەپێدانی راگەیاندو توانای ھەیە کڵاوەی ئەتۆمی ھەڵبگرێت و بشگۆڕدرێت بۆ مووشەکی بالیستی کیشوەر بڕی ( ئاڕ ٣٦) ، ناتۆش بە شەیتان ناوی دەبات.
پێشتر ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا لە بارەی مووشەکەکەوە ئاماژەی بەوەکردوو، ئەو جۆرە موشەکە وا لە دوژمنەکانی روسیا دەکات دووجار بیربکەنەوە.
رۆژنامەی وەتەنی سوری بڵاویکردووەتەوە، لە ناوچەی دۆڵی رەبیعە سەر بە پارێزگای لازقیە لە سوریا، ھێزێکی سوپای سوریا کەوتووەتە ناو بۆسەی گرووپێکی تیرۆریستیی سەربە بەرەی نوسرە، شەڕ و پێکدادانێکی قورس روویداوە و بەھۆیەوە ١٦ سەربازی سوپای سوریا کوژران و پێنجی تریش برینداربوون.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەرچەندە ھێزێکی تری سوپای بۆ ھاوکاریکردنی ئەو ھێزەی کەوتوونەتە بۆسەکەوە گەیشتوونەتە شوێنی رووداوەکە، بەڵام پێش گەیشتنیان چەکدارەکان بەرەو ناوچەیەکی نادیار ھەڵاتوون.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردوە، کۆنگرێس رەمەزاندی داوە لەسەر گرێبەستێکی سەربازیی کە لە نێوان ئەمریکا و بولگاریا ئیمزا کراوە و بەھاکەی زیاتر لە یەک ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلارە و تایبەتە بە فرۆشتنی ١٨٣ زرێپۆش و بڕێکی زۆر چەکی سوک و کەرەستەی سەربازیی بە بولگاریا.
لە بەرامبەریشدا وەزارەتی دەرەوەی روسیا رایگەیاندووە، ئەمریکا ھەموو ھەوڵێک دەدات بۆ ئەوەی زیان بە روسیا بگەیەنێت، بەڵام تائێستا شکستیھێناوە لەسەرجەم ئەو ھەوڵانەی و پێدانی زرێپۆش و چەک و کەرەستەی سەربازیش بە بولگاریا و ھەوڵێکی ترە کە ئەویش پوچەڵ دەبێتەوە و ھیچ ئەنجامێکی نابێت.
میدیاکانی فەرەنسا ئاشکرایانکرد، گابریل ئاتال وەزیری پەروەردەی ئەو وڵاتە رایگەیاندووە، تەنیا پێشوازی لەو خوێندکارانە دەکرێت کە بەرپرسیارێتی بریارەکانی حکومەت لە ئەستۆ دەگرن. باسلەوەشکراوە، عەلمانیەتی فەرەنسی یەکێکە لە بەھا سەرەکییەکان کە لە خوێندنگەکانی فەرەنسادا پەیڕەو دەکرێت و رێگە بە باڵا پۆشی خوێندکارە کچەکان نادرێت.
لە کاردانەوەیەکیشدا ژان لوک مێلینشۆن سیاسەتمەداری ناسراوی چەپی فەرەنسی بە توندی رەخنەی لە بڕیارەکە گرت و داوای لە بەرپرسان کرد، خۆیان لە وروژاندنی ململانێی ئایینی بەدوور بگرن.
ھاوکات ئەو بڕیارەی وەزیری پەروەردەی فەڕەنسا، پارتە چەپەکانی فەرەنسای دابەشکردوە بەسەر دوو بەرەدا و بەرەیەکیان زۆر بە توندی دژی بریارەکەن و بە پێشێلکردنی ئازادییەکانی وێنای دەکەن و بەرەکەی دیکەش پشتیوانی لێدەکەن.