جیهان
وەزارەتی بەرگری تورکیا لە راگەیەندراوێک بڵاویکردووەتەوە، رۆژی پێنجشەممە لە رێگەی ھێرشە ئاسمانییەکانەوە ٣٠ شوێنی سەر بە یەکینەکانی پاراستنی گەلیان لە ناوچەکانی تەل رەفعەت و جیزری و دێریک لە رۆژئاوای کوردستان کردووەتە ئامانج.
ھاوکات ھێزەکانی ئاسایشی ناوخۆی رۆژائاوای کوردستانیش لە راگەیەندراوێک ئاشکرایکردووە، تورکیا لە حەسەکە و تەلتەمر و کۆبانێ و شەھبا و قامیشلو ٢١ ھێرشی ئاسمانی ئەنجامداوە کە ١٠ پرۆژەی ژێرخان و ھەشت ناوچەی نیشتەجێبوونی کردووەتە ئامانج.
راشیگەیاند، بەھۆی ھێرشەکاتی تورکیاوە، ١١ کەس گیانیانلەدەستداوە کە پێنجیان ھاووڵاتی مەدەنی بوون و شەشیان ئەندامی ھێزەکانی ئاسایشی ناوخۆن، ١٠ کەسی دیکەش برینداربوون کە ھەشت ھاووڵاتی مەدەنی و دوو ئەندامی ھێزەکانی ئاسایشی ناوخۆن.
چڕبوونەوەی ھێرش و بۆردومانەکانی تورکیا بە تایبەت بۆ سەر ناوچەکانی رۆژئاوای کوردستان، دوای لێدوانەکەی رۆژی چوارشەممەی ھاکان فیدان وەزیری دەرەوەی تورکیا دێن، کە رایگەیاند، لەمەودوا سەرجەم دامەزراوەکانی سەر بە پەکەکە لە عێراق و سوریا دەکەنە ئامانج.
ترەمپ لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ تۆڕی فۆکس نیوز رایگەیاند، رازییە بەوەی پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا بەشێوەیەکی کاتی وەربگرێت و کاردەکات لەسەر یەکخستنی پارتی کۆمارییەکان کە لە ئێستادا دابەشبوون، تا ئەوکاتەی بڕیار دەدەن کێ ببێتە سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا.
ترەمپ راشیگەیاند، ئەگەر بێتو کۆمارییەکان رێکنەکەون لەسەر کەسێک بۆ شوێنگرەوەی مکارتی، ئەوا لەوانەیە بۆ ماوەی ٣٠ رۆژ یاخود ٦٠ بۆ ٩٠ رۆژ ببێتە سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا.
رۆژی سێشەممە، کێڤن مکارتی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا بەدەنگی ئەندامانی پارتەکەی لە کۆمارییەکان، لە پۆستەکەی دوورخرایەوە، ئەوەش یەکەمینجار بوو لە مێژووی ئەمریکا کە سەرۆکی ئەو ئەنجومەنە لەسەر پۆستەکەی لاببرێت.
رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، شەھین ئەحمەدی دایکی ئارمیتا لە نەخۆشخانەی فەجری تاران لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە دەستگیرکراوە و بۆ شوێنێکی نادیار گواستراوەتەوە.
سەرچاوەیەک بە رێکخراوەکەی راگەیاندووە، بە بەکارھێنانی توندوتیژی شەھین ئەحمەدی دەستگیرکراوە و تائێستا ھیچ زانیارییەک لەسەر چارەنووس و شوێنی مانەوەی نییە، بنەماڵەکەشی لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانەوە ھەڕەشەی لێکراوە کە خۆیان بەدووربگرن لە بڵاوکردنەوەی ئەو ھەواڵە.
رۆژی یەکشەممە، ھێزەکانی پۆلیسی رەوشت لە میترۆی شەھۆدا لە تاران ھێرشیانکردەسەر کچێکی تەمەن ١٦ ساڵ بە ناوی ئارمیتا گەڕاوەند، کە خەڵکی کرماشانە و دانیشتووی تارانە بە بیانووی ئەوەی پابەندی باڵاپۆشی ، بە شێوەیەکی دڕندانە لێیاندا و لە ئێستادا لە ھۆش خۆی چووە و لە نەخۆشخانەی فەجر لە کۆمادایە، میدیاکانی سەر بەحکومەتیش ئەو ھەوڵانە بە درۆدەخەنەوە و دەڵێن پەستانی خوێنی دابەزیووە.
ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیا لە کۆڕبەندی ڤاڵدای کە لە شاری سوچی بەڕێوەچوو رایگەیاند، پەیوەندییەکانی نێوان بەغداد و مۆسکۆ ستراتیژین و چەندین بەرژوەندی ھاوبەشیان ھەیە، لەسەرووی ھەمووشیانەوە کەرتی وزە و ئابووری، روسیاش ھەموو کاتێک کاری بۆ پاراستنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ عێراق کردووە، چونکە ئەو وڵاتە بە ھاوبەشێکی سەرەکی روسیا دەزانن.
وتیشی، لەچەند رۆژی داھاتوودا محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق دێتە روسیا و خۆشحاڵن بەو سەردانە و پێشوازی لێدەکەن و دەیانەوێت ھەردوولا گفوگۆ لەسەر زیاتر گەشەپێدانی پەیوەندییەکانیان بکەن.
ئەوەش لەکاتێدا کە بڕیارە رۆژی ١٠ی ئەم مانگە سودانی سەردانی روسیا بکات و ماوەی دوو رۆژ لەو وڵاتە دەمێنێتەوە و لەگەڵ پوتنیش کۆدەبێتەوە.
لێپرسراوانی ھندستان رایانگەیاندووە، بەھۆی دروستبوونی لافاو لە دەریاچەی سەھۆڵی لوناک کە دەکەوێتە ھەرێمی سیکیم لە چیاکانی ھیمالایا لە وڵاتەکەیان، تائێستا تەرمی زیاتر لە ٤٠ کەس دۆزراونەتەوە و سەدانی تریش بێسەروشوێنن و تیمە فریاگوزارییەکان بەدوایاندا دەگەڕێن.
ئاماژەیان بەوەشکردووە، جگە لە زیانە گیانییەکان، بەھۆی لافاوەکەوە چەند پردێکی گەورە رووخاون و ئاستەنگی ھاتووچۆش لە زۆربەی ناوچەکانی ھەرێمی سیکیم درووستبووە و کارەباش نەماوە.
ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیا رایگەیاند، بەپێی بیروباوەڕی سەربازیی وڵاتەکەی بە دوو ھۆکار یان لە دوو حاڵەتدا ئامادەن چەکی ئەتۆمی بەکاربھێنن، یەکەمیان ئەگەر چەکی ئەتۆمی لە دژی روسیا بەکاربھێنرێت بەھەمان چەک وەڵام دەدەنەوە، دووەمیشیان ئەگەر چەکی ئەتۆمی وەک ھەڕەشەیەک بۆ لەناوبردنی دەوڵەتی روسیا بەکاربھێنرێت و بوونی روسیا بکەوێتە مەترسییەوە.
وتیشی، تا ئەوکاتە ھاوکارییە سەربازیی و دارییەکانی خۆرئاوا بۆ ئۆکراین بەردەوام بن شەڕیش زیاتر درێژە دەکێشێت، بەڵام ئەگەر ئەو ھاوکارییانە رابگیرێن، لەماوەی تەنھا یەک ھەفتەدا شەڕی ئۆکراین کۆتاییدێت.
وەزارەتی دەرەوەی تورکیا لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، رۆژی ٥ی ئەم مانگە بە پشتبەستن بە زانیارییەکانی دەزگای ھەواڵگری، ئۆپراسیۆنەکانی دژ بە یەپەگە و پەکەکە لە عێراق و سوریا، بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان چەند ناوەندێکیان لە تەل رەفعەت و جەزیرە و دێرک لە باکوری سوریا بۆردومانکردووە.
ئەوەشی خستەڕوو، لەمیانی بۆردومانەکاندا فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانیان بەھۆی ھەڵەی تەکنیکییەوە و بە ئامانجگرتنەوەی لەلایەن ھێزەکانی ئەمریکاوە لە سوریا کەوتووەتەخوارەوە.
وەزارەتی دەرەوەی تورکیا جەختیشیکردەوە، کەوتنەوەخوارەوەی فڕۆکەکەیان لە سوریا کاریگەری لەسەر ئۆپراسیۆنەکانیان لەو وڵاتە نابێت و بەردەوامدەبن لە ئۆپراسیۆنەکانیان دژی یەپەگە و پەکەکە.
لای خۆشیەوە، وەزارەتی بەرگری ئەمریکا رایگەیاند، ، خستنەخوارەوەی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە تورکییەکە، رێوشوێنێکی خۆپارێزی بووە و مەترسی دروستکردووە.
میدیاکانی سوریا بڵاویانکردەوە، بەھۆی ئەو ھێرشەی لە رێگەی فڕۆکەی بیفڕۆکەوانەوە لە شاری حومس کرایە سەر ئاھەنگێکی دەرچوونی کۆلێژی سەربازیی تائێستا ١٢٣ کەس کوژراون و ژمارەی بریندارەکانیش ١٥٠ کەسی تێپەڕاندووە.
ئاماژەیان بەوەشکردووە، لەناو کوژراوەکاندا ٦٢یان سەربازیی دەرچووی کۆڵیژەکە بوون ١٥٠شیان برینداربوون، ٥٤ کوژراویش کەسوکاری سەربازەکانن کە ٣٩یان منداڵن لەگەڵ ژنێکدا کە ئەفسەری سوپا بووە لەو ئاھەنگەدا بەشدارییان کردبوو.
بەپێی میدیاکانی سوریا ھەرچەندە تائێستا ھیچ لایەنێک بەرپرسیارێتی خۆی لەو ھێرشە رانەگەیاندووە، بەڵام دیمەشق گروپە تیرۆریستییەکانی بە ئەنجامدەری ھێرشەکە تۆمەتبارکردووە و بۆ سێ رۆژیش ماتەمینی سەرتاسەری لە وڵاتدا راگەیاندووە.
عومران رەزا رێکخەری نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری مرۆیی رایگەیاند، لوبنان رووبەڕووی یەکێک لە خراپترین قەیرانە مرۆییەکان بووەتەوە لە جیھاندا، چونکە سێ ملیۆن و ٩٠٠ ھەزار کەس لەو وڵاتە پێویستیان بە خۆراک و ھاوکارییە مرۆییەکانی دیکە ھەیە، لەو ژمارەیەش دوو ملیۆن و ١٠٠ ھەزاریان لوبنانین و یەک ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار سوری و ١٨٠ ھەزار پەنابەری فەڵەستینیشی تێدایە، بەڵام کەمتر لەنیوەی ئەو ژمارەیە ھاوکاری وەردەگرن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لوبنان نزیکەی ساڵێکە بێ سەرۆکە و زۆرینەی دامەزراوەکانی کارناکات، تائێستاش ھیچ چارەسەرێک بۆ دۆخی سیاسی وڵاتەکە نەدۆزراوەتەوە.
لە ساڵی رابردوودا، نەتەوە یەکگرتووەکان ٤٠٪ی ئەو ھاوکارییەی وەرگرت کە پێویستبوو بۆ لوبنان، پێشبینیدەکرێت بۆ ئەمساڵیش ھاوکارییەکان تا ئەو رێژەیە بن.
پات رایدەر، وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا (پنتاگۆن) بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، واشنتن چەندینجار ھۆشداری داوە بە تورکیا کە لە ئۆپەراسیۆنەکانیدا لە سوریا، ھەماھەنگییان لەگەڵدا بکات و بەبێ ھەماھەنگی ئۆپەراسیۆن لەو ناوچانەدا ئەنجام نەدات کە ھێزەکانی ئەمریکای تێدایە.
باسی لەوەشکرد، کاتێک فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی تورکیا لە ھێزەکانیان لە سوریا نزیک بووەتەوە، بڕیاری خستنەخوارەوەی دراوە.
وتەبێژی پنتاگۆن وتیشی، سەبارەت بەو روداوەکەش وەزیری بەرگری ئەمریکا لەگەڵ ھاوتە تورکییەکەی قسەی کردووە، دڵنیاشن کە تورکیا مەبەستی نەبووە ھێزەکانی ئەمریکا بکاتە ئامانج، لە ئەنجامی روداوەکانی چەند سەعاتی رابردوش ھیچ سەربازێکی ئەمریکی زیانی پێنەگەیشتووە.
ساڵح موسلیم، ھاوسەرۆکی پارتی یەکێتی دیموکرات (پەیەدە) بە میدیای نزیک لە حیزبەکەی راگەیاندووە، ئامانجی بۆردومانەکانی تورکیا لەناوبردنی ژێرخانی رۆژئاوای کوردستانە و بەشێکە لە پیلانی جینۆسایدی گەلی کورد، جەختیش دەکاتەوە کە ئەوەی لە ئەنقەرە روویداوە، ھیچ پەیوەندییەکی بە رۆژئاوای کوردستانەوە نییە.
ئاماژەی بەوەشکردوە، ئەوەی تورکیا لە باکوری سوریا و رۆژئاوای کوردستان ئەنجامی دەدات تاوانی دژ بە مرۆڤایەتییە و کاتی ئەوەیە ھاوپەیمانان لەسەری بێنەدەنگ، لە یەکەم ھەنگاویشدا پێویستە ناوچەی دژەفڕین لە رۆژئاوای کوردستان رابگەیەنن.
ھاوسەرۆکی پەیەدە دەڵێت، ئەو شێوازە بیرکردنەوەی دەوڵەتی تورکیا بۆ چارەسەری کێشەکان مەترسییەکی گەورەیە بۆسەر ھەموو ناوچەکە.
پەیامنێری کوردسات نیوز لە رۆژئاوای کوردستان رایگەیاند، درۆنی تورکی سێ وێستگەی کارەبا، بەنداوێک و پێنج کڵێگەی نەوتی لە ھەرێمی جەزیرە بۆردومان کردووە، لە ئەنجامیشدا زیانێکی زۆر بە ژێرخانی شارەکان گەیشتووە.
راشیگەیاند، جگە لە کردنە ئامانجی پڕۆژەکانی ژێرخان، ژمارەیەک بنکەی مەدەنی و سەربازی سەر بە حکومەتی سوریاش لە حەسەکە بۆردومانکراون، ھەروەھا سێ گوندی ناحیەی شیراوەی سەربە عەفرین کراونەتە ئامانج.
دژی ھێرشەکانی تورکیاش لە شارەکانی حەسەکە، قامیشلۆ، دێرک و عامودا ھاوڵاتیان خۆپیشاندانی ناڕەزاییان ئەنجامدا و داوایانکرد ھێرشەکان رابگیرێن و ناوچەی دژەفڕین بۆ رۆژئاوای کوردستان دروست بکرێت.
ئاژانسی روسیا تودەی بڵاویکردووەتەوە، سەرۆکایەتی کۆماری تورکیا بە نووسراوێک داوای لە پەرلەمانی وڵاتەکەی کردووە، ئەرکی سوپای تورکیا لە ھەریەکە لە عێراق و سوریا بۆ ماوەی دوو ساڵ درێژبکاتەوە.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، رۆژی سێشەممەی داھاتوو پەرلەمانی تورکیا لەسەر داواکارییەکی سەرۆکایەتی کۆمار کۆدەبێتەوە و بڕیاری لەبارەوە دەدات.
کۆتاییەکانی مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ پەرلەمانی تورکیا لەسەر داوای ئەردۆغان بۆ ماوەی دوو ساڵ ئەرکی سوپای وڵاتەکەی لە عێراق و سوریا درێژکردەوە.
چالاکییەکانی سوپای تورکیا لەم دواییانەدا لە سوریا و عێراق بە تایبەتی ھەرێمی کوردستان بەڕێژەیەکی بەرچاو زیادیکردووە و رۆژانە فڕۆکە سەربازییەکانی ئەو وڵاتە، بە پاساوی ھەبوونی چەکدارانی پەکەکە، ناوچەکانی ھەرێمی کوردستان و رۆژئاوای کوردستان بۆردوماندەکەن.
لیۆنید تیمتشنکو، جێگری وەزیری ناوخۆی ئۆکراین لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، لە سەرەتای دەستپێکی جەنگی نێوان ئۆکراین و روسیاوە لە وڵاتەکەدا، زیاتر لە ٢٦ ھەزار ئۆکراینی بێسەروشوێنبوون.
لای خۆشیەوە، ماریانا ریڤا وتەبێژی وەزارەتی ناوخۆی ئۆکراین رایگەیاند، لێکۆڵینەوە و بەدواداچوون بۆ دۆزینەوەی بێسەروشوێنبووانی جەنگ دەستیپێکردوو، چاوەڕوانیش دەکرێت ژمارەی بێسەروشوێنبووان زیاتر بەرزببێتەوە.
وەزارەتی دەرەوەی عێراق لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق پێشوازیکردووە لە ئالینا رۆمانۆڤسکی باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق، لە سەرەتای کۆبوونەوەکەدا باڵیۆزی ئەمریکا پەیامێکی جۆ بایدنی، ئاڕاستەی د. لەتیف ڕەشید سەرۆک کۆماری عێراق کردووە و تیایدا پیرۆزبایی لە حکومەت و گەلی عێراق کردووە بە بۆنەی یادی ٩١ ساڵەی سەربەخۆیی عێراق.
لە راگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، جۆ بایدن جەختیکردووەتەوە لەسەر کارکردنی ھاوبەشی نێوان ھەردوو وڵات و پاڵپشتیکردنی پڕۆسەی دیموکراسی لە عێراق و بەھێزکردنی دامەزراوەکان بۆ پشتیوانیکردنی گەلی عێراق.
سەرۆکی ئەمریکا راشیگەیاندووە،ھەمیشە دەڕوانێتە پتەوکردنی کاری ھاوبەشی نێوان واشنتن و بەغداد و لە پێشینەی کارەکانیەتی، وتیشی، بۆ بەدیھێنانی جیھانێکی سەقامگیر و ئارام، پێویستە شەڕی دژی تیرۆرستان بەردەوامی ھەبێت.
ھاوکات، ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، بەردەومدەبن لە بەھێزکردنی ئەو رێککەوتنە ھاوبەشەی لەنێوان ھەردوو وڵاتدا ھەیە، کاردەکەن بۆ ئەوەی پێکەوە روبەڕوی ئەو ئاستەنگیانە ببنەوە کە لە جیھاندا ھەیە.
"مات گیتس" ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا لە کۆمارییەکان داواکارییەکی خستە دەنگدانەوە بۆ دوورخستنەوەی "کیڤن مکارتی" سەرۆکی ئەنجومەنەکە.
بەپێی دەنگدانەکە، ٢١٦ ئەندام دەنگیاندا بە دوورخستنەوەی "مکارتی" و ٢١٠ ئەندامی ئەنجومەنەکەش بە نەخێر بۆ دوورخستنەوەی دەنگیاندا.
دوای دەنگدانەکە دروستبوونی بۆشایی لەو پۆستەدا راگەیەندرا و "پاتریک ماکھنری" لە کۆمارییەکان وەک سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا بە شێوەیەکی کاتی دیاریکرا.
دوورخستنەوەی مکارتی دوای ئەوەھات کە رۆژی شەممەی رابردوو کۆنگرێسی ئەمریکا بودجەیەکی کاتی بۆ بەردەوامبوونی خەرجییەکانی ئەمریکا و رێگریکردن لە داخستنی حکومەتی فیدراڵی پەسەندکرد بۆ ماوەی ٤٥ رۆژ، لەکاتێکدا زۆرێک لە ئەندامانی کۆمارییەکان دژی ئەو ھەنگاوە بوون.
مکارتی سەربە پارتی کۆمارییەکانە و دوای دوورخستنەوەی رایگەیاند، ھەوڵەکانی مات گیتس بۆ دوورخستنەوەی بە ھۆکاری تایبەتی بووە و پەشیمان نییە لەسەر ھیچ بڕیارێک کە داوێتی، وتیشی بۆ ئەوە دروستبووە کە کێشەکان چارەسەربکات نەک کێشە دروستبکات و بە شانازییەوە پۆستەکەی بەجێدەھێڵێت.
"جۆ بایدن" سەرۆکی ئەمریکاش رایگەیاند، ھەموو کات لەگەڵ کۆماری و دیموکراتەکان بە نیازپاکییەوە کاردەکات و گەلی ئەمریکاش پێویستی بە کەسێکە کە ئەو بابەتانەی پەیوەندی بە ژیانیانەوە ھەیە بیکاتە لەپێشینە.