ناوەندی بومەلەرزەزانی ئەمریکا ڕایگەیاند، سەعات "٥:١٠ " خولەکی بەرەبەیانی رۆژی چوارشەممە، بوومەلەرزەک لە نزیکەی ٢٩ کیلۆمەتر لە باکووری شاری ھێرات لە رۆژئاوای ئەفغانستان روویداوە، بەڵام تائێستا ژمارەی قوربانییەکان و زیانە ماددیەکان نەزانراوە.

ئەو بومەلەرزەیە لەکاتێکدایە کە ڕۆژی شەممە بومەلەرزەیەک بە ھەمان گوڕ لە ھەمان ناوچەی ئەفغانستان روویداو، ئاژانسی ئیدارەی کارەساتەکان لە ناوچەی ھیرات رایگەیاند زیاتر لە دوو ھەزار و ٤٠٠ کەس گیانیان لەدەستدا و زیاتر لە ١٣ گوندیش بەتەواوەتی وێرانبوون.

 

ناوەندی ئامار و بەڵگەنامەکانی ڕێکخراوی مافی مرۆڤی ھەنگاو بڵاویکردەوە، لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٣ تا ئێستا واتە لە ماوەی ٢٨١ رۆژدا سزای سێدارەی ٥٣٨ بەندکراو لە زیندانەکانی ئێران جێبەجێکراوە، بەو پێیەش رۆژانە دوو کەس لە سێدارە دراون.

ھەر بەپێی راپۆرتەکە لەو ژمارەیەش ١٣ کەسیان ژن بوون، کە سزای سێدارەیان بەسەردا جێبەجێ کراوە،سێ بەندکراویش تەمەنیان لە خوار ١٨ ساڵەوە بووە.

لە بەشێکی تری راپۆرتەکەدا ھاتووە، ١١٨ بلووچ و ٨٣ کورد و ١٦ ھاووڵاتی ئەفغانی سزای لە سێدارەدانیان بەسەردا جێبەجێکراوە، ھەروەھا زۆرترین ڕێژەی لەسێدارەدراوەکان کە ٩٠ بەنکراو بووە، لە بەندیخانەکانی پارێزگای ئەلبۆرز تۆمارکراوە، ٥٠ بەندکراو لە کرمان و ٤٦ لە پارێزگای سیستان و بەلووچستان و ٣٦ لە بەندیخانەکانی پارێزگای فارس تۆمار کراون.

رێکخراوی تەندروستیی جیھانی رایگەیاند، ١٣ نەخۆشخانە لە کەرتی غەززە لەلایەن ئیسرائیلەوە بۆردومانکراون و ھەشتیان بەتەواوەتی وێران بوون، ھاوکات مەی کیلە وەزیری تەندروستیی فەڵەستین رایگەیاند، سوپای ئیسرائیل بە ئەنقەست، نەخۆشخانەکانی غەززە بۆردومان دەکات و تیمە پزیشکییەکان دەکاتە ئامانج.

ھاوکات بەرگریی شارستانیی کەرتی غەززە رایگەیاند، لە ھەر ساتێکدا بێت خزمەتگوزارییەکانیان دەوەستێت و راشیگەیاند، دەیان کەس بوون بە  ژێرداروپەردوی باڵەخانە بۆردومانکراوەکانەوە، ھەربۆیە بە دروستی ئاماری قوربانییەکان نازانن، ھەروەھا کۆمپانیای کارەبای کەرتی غەززە رایگەیاند، زیاتر لە ٣٠ سەعاتە بە تەواوەتی کارەبا لە غەززە بڕاوە.

پارتی ھەرێمە دیموکراتییەکان"دەبەپە" رایگەیاند، زەکیە ئیلباسان جێگری ھاوسەرۆکی گشتی"دەبەپە" لە کاتی ناڕەزایەتییەکانی ساڵڕۆژی پیلانگێڕی نۆی تشرینی یەکەم، بە بیانوی بەرەنگاربونەوەی پۆلیس دەستبەسەر کراوە و رەوانەی زیندانی ژنانی ئامەد کراوە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، دەستگیرکردنی جێگری ھاوسەرۆکی گشتی"دەبەپە"لە چوارچێوەی قڕکردنی سیاسی و کۆتاییھێنانە بە چالاکییەکانیان.

جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا تەواوی پشتیوانی خۆی بۆ ئیسرائیل راگەیاند و وتی، لە ھەوڵدان ھاوکاری سەربازی زیاتر پێشکەشی ئیسرائیلییەکان بکەن.

ئەوەشی خستەڕوو، ئەگەر پێویست بکات راستەوخۆ بەشداری شەڕی نێوان چەکدارانی حەماس و سوپای ئیسرائیل دەکەن، وتیشی، پشتیوانیکردنی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل پەیوەندی بە حزب و سیاسەتەوە نییە و پەیوەندی بە ئاسایشی جیھانەوە ھەیە.

سەرۆکی ئەمریکا راشیگەیاند، لانی کەم ١٤ ھاوڵاتی ئەمریکی بەدەستی چەکدارانی حەماس کوژراون و ژمارەیەک ھاوڵاتی ئەمریکی دیکەش بە دیل گیراون.

بەپێی راگەیەندراوی وەزارەتی تەندروستی ئیسرائیل، نزیکەی ٩٠٠ ئیسرائیلی بە بۆردومانی چەکدارانی حەماس کوژراون و زیاتر لە دوو ھەزار و ٦٠٠ کەسیش برینداربوون، ھەروەھا وەزارەتی تەندروستی فەڵەستینی دەڵێت، زیاتر لە ٨٣٠ فەڵەستینی بە بۆردومانی سوپای ئیسرائیل کوژراون و نزیکەی چوار ھەزار و ٢٥٠  کەسیش برینداربوون.

لای خۆیانەوە، چەکدارانی حەماس جەخت لەوەدەکەنەوە، کە بە ھەموو ئیرادەیانەوە ھێرشەکانیان بۆ ئیسرائیل چڕدەکەنەوە و تاکو کۆتایی جەنگیش، ھیچ گفتوگۆیەک لەسەر ئاڵوگۆڕپێکردنی دیلە ئیسرائیلییەکان ناکەن، کە دەستبەسەریان کردوون و ژمارەیان نزیکەی ١٥٠ دیلە.

لە بەرامبەردا، سوپای ئیسرائیل رایگەیاند، ١٥ مووشەکیان ئاڕاستەی ناوچەکانی رۆژئاوای لوبنان کردووە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو چەکدارانەی حەماس ھەوڵدەدەن دزە بکەنە ناوخاکی ئیسرائیلەوە، داواش لە دانیشتووانی ناوچە سنوورییەکانی ئیسرائیل دەکەن، رێوشوێنەکانی خۆپارێزی بگرنەبەر و لە ماڵەکانیان بمێننەوە.

ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بەبێ ئامادەبوونی نوێنەرانی فەڵەستین و ئیسرائیل، کۆبوونەوەیەکی بە پەلەی ئەنجامدا لەبارەی دەستپێکردنی شەڕ و ھێرشەکانی نێوان بزوتنەوەی حەماس و ئیسرائیل و نوێنەری ئەمریکاش لە کۆبوونەوەکەدا زۆر ھەوڵیداوە ھەموو ئامادەبووان بە کۆی دەنگ لە دژی بزوتنەوەی حەماس بووەستنەوە و ھێرشەکانی بۆسەر ئیسرائیل ئیدانە بکەن، بەڵام سەرکەوتوو نەبووە.

لە دوای کۆبوونەوەکەش ئەنجومەنی ئاسایش بەھۆی ناکۆکی نێوان وڵاتانی بەشداربووی کۆبوونەوەکە نەیتوانیوە راگەیەندراوێکی ھاوبەش لەبارەی رەوشی ئێستای فەڵەستین و ئیسرائیل بڵاوبکاتەوە.

ناسر کەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە کۆنفرانسی ھەفتانەیدا و لە وەڵامی پرسیاری پەیامنێری کوردسات نیوز لەبارەی جێبەجێکردنی رێککەوتنی ئەمنی ئاماژەی بەوەدا، لە سەردانەکەی قاسم ئەعرەجی راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی عێراق و وەفدی ھەرێمی کوردستان بۆ تاران، راپۆرتێک گەیەندراوەتە دەستی لێپرسراوانی ئێران، ئێرانییەکانیش داواکارییەکانیان بۆ ھەنگاوەکانی داھاتوو خستووەتە بەردەستی لایەنی عێراقی. 

وتیشی، ھەرێمی کوردستان ھەنگاوی باشی ناوە بۆ جێبەجێکردنی رێککەوتنی ئەمنی و لیژنەی ھاوبەشی ئەمنی نێوان ئێران و عێراق کار بۆ جێبەجێکردنی ھەموو بەشەکانی رێککەوتنەکە دەکات. 

کەنعانی ئاماژەی بەوەشکرد، چاوەڕێی ئەوە لە عێراق دەکەن لەسەر بنەمای پەیوەندی باش و برایانەی نێوانیان ھەموو بەشەکانی رێککەوتنەکە جێبەجێ بکات. 

١٩ی ئازاری ئەمساڵ عێراق و ئێران رێککەوتنێکی ئەمنیان ئیمزاکرد، بۆ پاراستنی سنورەکان و چەکداماڵینی حزبەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان لە ھەرێم و گواستنەوەیان بۆ کەمپێکی مەدەنی و ١٩ی ئەیلول وەک کۆتا وادە بۆ جێبەجێکردنی دیاریکرا.

ناسر کەنعانی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران دەڵێت، لەئێستاشدا پرسی فەڵەستین بابەتی یەکەمی وڵاتانی ئیسلامییە و لەم چەند رۆژەشدا ھاودەنگییەکی باش لە نێوان وڵاتانی ئیسلامی لەسەر فەڵەستین دروستبووە.

ئاماژەی بەوەشکرد، گەلی فەڵەستین توانای بەرگری ھەیە و مافێکی یاساییە بەرگری لە خۆی بکات لە بەرامبەر رژێمیک کە ٧٥ ساڵە لە ھەموو مافێک بێبەشی کردوون. وڵاتانی خۆرئاواش تاوانبارن و دەستیان لەو پێشێلکارییەدا ھەیە.

ناسر کەنعانی جەختیشیکردەوە، ھەر وڵاتێک ھەڕەشە لە ئێران بکات، وەڵامێکی توندی روخێنەری پێدەگات و رەوانەکردنی ھێزیش لەلایەن ئەمریکاوە ئاماژەیەکی روونە بۆئەوەی کە پشتیوانی تاوانەکانی ئیسرئیل دەکەن.

تۆڕی ئەی بی سی نیوز بڵاویکردەوە، ٤٢ کۆمپانیای فڕۆکەوانی لە ئەمریکا و کەنەدا گەشتەکانیان ھەڵپەساردووە و کارمەندەکانیشیان گواستووەتەوە.

زاری وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ھاووڵاتیانی لە گەشتکردن بۆ ئیسرائیل و کەرتی خۆرئاوا بەھۆی ئاڵۆزییەکانەوە ئاگادارکردووەتەوە.

راگرتنی گەشتەکان کاریگەری لەسەر پلان و گەشتی دەیان ھەزار کەس دروست کردووە و چاوەڕوان دەکرێت ژمارەی ئەو کۆمپانیایانەی گەشتەکانیان رادەگرن، زیاد بکات. 

وەزارەتی دەرەوەی ئیمارات لە راگەیەندراوێکدا لەبارەی شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیل ئاماژەی بەوە کردووە، ھێرش و بۆردومانەکانی بزوتنەوەی حەماس بۆسەر شار و گوندەکانی نزیک لە کەرتی غەززە، پێشھاتێکی مەترسیدار و ھەنگاوێکی ھەڵەیە و پێویستە ھەردوولاش بە یاسا نێودەوڵەتییەکان پابەند بن بە پاراستنی ھاووڵاتیانی مەدەنی و ھێرش و بۆردومانەکانیان بۆسەر شار و شوێنی نیشتەجێبوونی ھاووڵاتیان نەبێت و شەڕ و ململانێکان لەو شوێنانە دووربخرێنەوە.

وەزارەتی دەرەوەی ئیمارات داواشی لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و سەرجەم وڵاتانی جیھان کردووە ھەوڵ بۆ راگرتنی شەڕی نێوان حەماس و ئیسرائیل بدەن و رێگری بکەن لەوەی ئەو شەڕە فراوانتر ببێت و بێتە شەڕێکی ھەرێمی و ناوچەیی.

جوزیب بۆرێل، بەرپرسی سیاسەتەکانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا ڕایگەیاند، یەکێتیی ئەورووپا بە توندی ئیدانەی ھێرشەکانی حەماس دەکات بۆ سەر ئیسرائیل.

وتیشی، سبەی کۆبوونەوەیەکی بەپەلەی وەزیرانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا بۆ چارەسەرکردنی دۆخی ئیسرائیل و ناوچەکە ئەنجام دەدرێت. ژمارەیەک لە وەزیرانی دەرەوەی یەکێتیی ئەورووپا شلە ئێستادا سەردانی عومان دەکەن بۆ ئەنجامدانی دانوستانێکی درێژخایەن لەگەڵ وڵاتانی ئەنجوومەنی ھاوکاری کەنداو.

ھاوکات، حکومەتی ئەڵمانیا ڕایگەیاند، لە چوارچێوەی پێداچوونەوەی ھەمەلایەنەی ھاوکارییە داراییەکانی وڵاتەکەی، دوای ھێرشە کتوپڕەکەی بزووتنەوەی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل بۆ ماوەیەکی کاتی بەشێک لە ھاوکارییەکانی بۆ ناوچە فەلەستینییەکان رادەگرێت، کە سالڕَنە زیاتربووە لە ١٣١ ملیۆن دۆلار.

حکومەتی ئەڵمانیا جەختیکردەوە، تەنھا ئەو ھاوکاریانە راناگرن کە پەیوەندی بە رزگارکردنی ژیانی خەڵکەوە ھەیە بۆ خزمەتگوزاریە سەرەتییەکان دابیندەکرێت  وەک ئاو و کارەبا و بڕەکەی ساڵانە ٧٣ ملیۆن یۆرۆیە.

خۆبەڕێوەبەریی باکوور و رۆژھەڵاتی سوریا، لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، بەھۆی بۆردومانەکانی رۆژی یەکشەممەی تورکیا لە سنووری ناوچەکانی دێرک و رمێلان، ٢٩ ئەندامی ھێزەکانی بەرەنگاربوونەوەی ماددە ھۆشبەرەکان گیانیانلەدەستداوە، ٢٨ ئەندامی تری ھەمان ھێزیش برینداربوون، کە برینی بەشێکیان سەختە.

لەبارەی ھەڵوێستی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرامبەر ھێرشەکانی تورکیا، خۆبەڕێوەبەریی باکوور و رۆژھەڵاتی سوریا رایگەیاند، بێدەنگی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، پشتیووانییەکی راستەوخۆیە بۆ تورکیا و ئەو بێدەنگییە ھانی تورکیا دەدات بۆ بەردەوامبوون لە پێشێلکارییەکانی، بەڵام کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەرامبەر ھێرشەکان، رۆڵی تەماشاکار دەبینێت، لەکاتێکدا پێویستە ھەڵوێستی ھەبێت.

خۆبەڕێوەبەری جەخت لە بەردەوامبوون لە پاراستنی گەلی باکوور و رۆژھەڵاتی دەکاتەوە و دەشڵێت، بەھۆی گیانلەدەستدانی ئەو ئەندامانەوە سێ رۆژ ماتەمینی گشتی رادەگەیەنن.

پۆلیسی فیدراڵی ئەڵمانیا بە ئاژانسی رۆیتەرزی رایگەیاند، فڕۆکەخانەی ھامبۆرگ بە تەواوی گەشتە ئاسمانییەکانی ھەڵپەسارد، دوای ئەوەی لەڕێی ئیمەیڵەوە ھەڕەشەیەک سەبارەت بە ئەنجامدانی ھێرش ئاڕاستەیان کرابوو، ھەڕەشەکەش سەبارەت بە ھاتنی فڕۆکەیەک بووە لە تاران کە لەو شارە نیشتووەتەوە. 

فڕۆکەخانەکەش لەپێگەی ئینتەرنێت بڵاویکردەوە، ھیچ گەشتێک ئەنجامنەدراوە بەھۆی رێکارەکانی ھێزەکانی پۆلیسەوە. 

ئەوەش لەکاتێکدایە کە ئەمڕۆ ھەردوو حکومەتی فەڕەنسا و ئەڵمانیا یەکەم کۆبوونەوەیان بە ئامادەبوونی ئۆلاف شۆڵتز راوێژکاری ئەڵمانیا و ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەڕەنسا ئەنجامدا.

بنیامین ناتانیاھۆ لە وتارێکدا ئاماژەی بەوەکرد، ھێشتا چەکداری حەماس لەناو ئیسرائیلدا ھەن، بەڵام بوونی کەشتی فڕۆکەھەڵگری ئەمریکی لە ناوچەکەدا، بۆ پشتیووانیکردنی ئیسرائیلە، وتیشی، ئەوەی ئێستا لە غەززە دەیکەن تەنھا سەرەتایە و ئەوەی لە رۆژانی داھاتوودا دەیکەن لە ھزری نەوەکانی داھاتوودا دەمێنێتەوە.

ناتانیاھۆ ھەڕەشەی لە بزووتنەوەی حەماس کرد و وتی، پێگەکانی حەماس دەکەن بە ناوچەی وێرانە و لە کۆتاییدا حەماس درک بەوە دەکات، ئەوەی کردی ھەڵەیەکی گەورە بوو.

وەزارەتی تەندروستیی فەڵەستین، ئاماری کوژراو و بریندارەکانی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ٧٠٤ کەس لە کەناری رۆژئاوا و کەرتی غەززە کوژراون، کە ١٤٣ کەسیان منداڵن و ١٠٥ کەسیان ژنن، ھەروەھا نزیکەی چوار ھەزار کەسیش بەھۆی ھێرش و مووشەکبارانەکانی سوپای ئیسرائیلەوە برینداربوون.

لە بەرامبەردا بەپێی میدیا ئیسرائیلییەکان، ژمارەی کوژراوە ئیسرائیلییەکان گەیشتووەتە زیاتر لە ٩٠٠ کەس، ژمارەی بریندارەکانیش گەیشتووەتە زیاتر لە دوو ھەزار و ٥٠٠ کەس، کە برینی بەشێکیان سەختە، بەپێی ئاماری میدیا ئیسرائلییەکان.

ھاوکات بۆ رۆژی سێهەم لەسەر یەک، بۆردومانە مووشەکییەکانی بزووتنەوەی حەماس و سوپای ئیسرائیل بۆ سەر یەکتر بەردەوامن، حەماس دەیان مووشەکی ئاڕاستەی عەسقەلان کرد، ئیسرائیلیش دەیان مووشەکی ئاڕاستەی کەرتی غەززە کرد.