جیهان
ئاژانسی فەرمی سعودییە لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئێوارەی دوێنێ، لە جددەی پایتەختی سعودییە لەلایەن چەکدارێکەوە دەسترێژی گوللـە لە کونسوڵی ئەمریکا کراوە و بەھۆیەوە ھاوڵاتییەکی بە رەگەز نیپاڵی کە یەکێک بووە لە پاسەوانەکانی کونسوڵەکە گیانی لەدەستداوە.
ئەوەشی خستەڕوو، لە دەرەنجامی رووداوەکە لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانەوە کەسی تەقەکەر کوژراوە و لەئێستاشدا لێکۆڵینەوەکان بۆ زانینی ھۆکاری رووداوەکە دەستیپێکردووە.
ھاوکات، لای خۆیەوە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، لە رووداوەکەدا ھیچ ھاوڵاتییەکی ئەمریکی بریندارنەبووە و لەئێستاشدا بۆ ماوەیەکی کاتی کونسوڵەکە داخراوە تاکو دوای تەواوبوونی لێکۆڵینەوەی ھێزە ئەمنییەکان لە رووداوەکە.
محەمەد شیاع سودانی، بەبۆنەی ھاتنی جەژنی قوربانەوە پەیامێکی بڵاوکردەوە و تیایدا ئاماژەی بەوەکردووە، خوای گەورە ئەم جەژنە بەخێر و دڵنەوایی و سەقامگیری و ئارامی بۆ گەل و خەڵکی خۆشەویستیان لەھەر شوێنک بێت، بگێرێتەوە.
راشیگەیاندووە، ئەم بۆنە پیرۆزە بەدەرفەت دەزانن بۆ ئەوەی پابەندبوون و ژدبوونیان دووپاتبکەنەوە بۆ بەردەوامبوون لەسەر ھەموو کارێک کە بناغەی داھاتوویەکی خۆشگوزەران و ژیانێکی ئازاد و شایستە بۆ ھەموو نەوەکانی گەلی عێراقییان، بەھەموو پێکھاتەکانییەوە دابین بکات.
ھەروەھا سودانی دەشڵێت، بەڵێن بۆ عێراقییە دڵسۆزەکان نوێ دەکەنەوە کە بەردەوام دەبن لە خۆڕاگری و کارکردن بۆ بنیاتنانی عێراقێکی بەھێز کە لەنێو گەلاندا شانازی پێوە بکەن.
بەپێی تۆمارە دەنگییەکە، کە ئاژانسی "سی ئێن ئێن"ی ئەمریکی بڵاویکردووەتەوە و مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ٢٠٢١، دۆناڵد ترەمپ تیایدا دەڵێت، بەڵگەنامەیەکی نھێنی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا تایبەت بە ھێرشێکی چاوەڕوانکراوی ئەمریکا بۆ سەر ئێران، لەلای خۆی ھەڵگرتووە و نایگەڕێنێتەوە بۆ وەزارەتی بەرگری.
ترەمپ لە تۆمارە دەنگییەکەدا دەشڵێت، بەوپێیەی لەوکاتەدا سەرۆکی ئەمریکایە، دەتوانێت نھێنییەکانی ناو بەڵگەنامەکە ئاشکرابکات، بەڵام ئاشکرای ناکات و لای خۆی دەیپارێزێت.
رۆژی ١٤ی حوزەیرانی ئەمساڵ دۆناڵد ترەمپ ، لەسەر ٣٧ تۆمەت لەناویاندا، خراپ بەکارھێنانی دەسەڵاتەکانی لەوکاتەی سەرۆکی ئەمریکا بووە و ھێشتنەوەی بەڵگەنامە نھێنییەکانی ناو کۆشکی سپی لای خۆی، لە دادگای فیدراڵی لە میامی دادگایکرا، دواتر بە بڕیاری دادگاکە ترەمپ لەبەرامبەر سەرجەم ئەو تۆمەتانەی ئاڕاستەی کرابوون، بەبێ تاوان لە قەڵەمدرا.
لە بەرەبەیانی ئەمڕۆوە کە ھاوکاتە لەگەڵ رۆژی نۆی مانگی زیلحیجە، چوونی حاجیان بەرەو کێوی عەرەفە دەستیپێکرد و بەردەوامە، سەردانیکاران تاکو خۆرئاوابوون دەمێننەوە و نوێژەکانی نیوەڕۆ و عەسر بە قەسر و جەمع ئەنجام دەدەن.
دەسەڵاتدارانی سعودیە ھەموو پێداویستییەکیان دابینکردووە تاکو ئەو حاجیانەی گرفتی تەندروستی یان جەستەییان ھەیە بگەیەنن بە کێوی عەرەفە، چونکە ھەر کەسێک وەستانی کێوی عەرەفەی لەدەستبچێت حەجی بۆ قبوڵ نابێت کە یەکێکە لە ئەرکانە سەرەکییەکانی حەج.
یەڤگینی پریگۆژین فەرماندەی ڤاگنەرلە پەیامێکدا ئاماژەی بەوەشکرد، گرووپەکەی خاوەن ئەزموونێکی شەڕکردنی سەرکەوتووە و پێش ئەوەی بڕیارە ھەڵەکان بدرێن، لە ئۆکراین توانیویانە سەرکەوتنی باش بەدەستبھێنن.
وتیشی، مۆسکۆ بڕیاریدابوو لە ١ی تەمموزی ئەمساڵەوە گرووپی ڤاگنەر ھەڵبوەشێنێتەوە، جگە لەوەش ھێزەکانی روسیا بە مووشەک و درۆن بۆردومانی بنکەیەکی ھێزەکانیانی کردووە و ٣٠ سەربازی کوژراون، بۆیەش بڕیاریدا بەپەلە بەرەو شاری روستۆڤ جوڵەبکات.
سەرۆکی گرووپی ڤاگنەر دەشڵێت، ھێزەکانی کاتێک تەنھا ٢٠٠ کیلۆمەتر لە مۆسکۆوە دووربوون، بۆ راگرتنی خوێن رشتن بڕیاریدا بکشێننەوە، لەوکاتەشدا گەلی روسیا پێشوازی گەرمیان لێکردوون.
ڤلادیمر پوتن سەرۆکی رووسیا لە میانەی کۆبوونەوەیەکیدا لەگەڵ لێپرسراوانی وەزارەتی بەرگری وڵاتەکەی رایگەیاندووە، ئەو پارەیە وەک موچە و پاداشت دراوە بە چەکدارانی ڤاگنەر.
راگەیاندنی ئەو پشتیوانییەی پوتن لە ڤاگنەر لە کاتێکدایە کە پێشتر رەتیان دەکردەوە ھێزێکی لەو شێوەیەیان ھەبێت و بە گروپێکی بەکرێگیراوی نھێنی ناوزەد دەکرا، کە لە چەند وڵاتێکی ئەفریقا و رۆژھەڵاتی ناوەڕاست بەرگری لە بەرژەوەندییەکانی مۆسکۆ دەکات.
بەڵام لە دوای ھێرشەکانی سەرئۆکراینەوە ئەو ھێزە بە روونی دەرکەوت، کە وەک باڵێکی سەربازی رووسیا ھێرشەکانی بۆسەر ئۆکراین دەستپێکرد.
ئەمریکا کاروانێکی تری ھاوکارییەکانی بۆ ئۆکراین راگەیاند، کە بەھاکەی ٥٠٠ ملیۆن دۆلارە، پاتریک رایدەر سکرتێری رۆژنامەوانی وەزیری بەرگری ئەمریکا رایگەیاند، ئەوە ٤١مین کاروانی ھاوکارییە کە پێشکەش بە ئۆکراین دەکرێت.
ئەو ھاوکارییەی ئەمریکا دوای یاخیبوونەکەی ڤاگنەر دەێت کە ئەمریکا دووپاتی کردەوە بەردەوام دەبێت لە ھاوکارییکردنی ئۆکراین، بەپێی سەرچاوەکانی ھەواڵ ھاوکارییەکان بریتییە لە پەنجا زریپۆشی برادلی، سترایکەر، پێداویستی سیستەمی بەرگری ئاسمانی پاتریۆت و سیستەمی مووشەکی ھایمارس لەخۆدەگرێت.
ھاوکات لەگەڵ دابینکردنی ھاوکارییەکان، ئۆکراین ھێرشی پێچەوانەی لە چەند ناوچەیەک دەستپێکردووە.
رێکخراوی مافی مرۆڤی ھەنگاو رایگەیاند، رۆژی سێشەممە کۆڵبەرێک بە ناوی شیرکۆ کە خەڵکی گوندی حەوتاش_ی شاری بانەیە، بە تەقەی ڕاستەوخۆی ھێزەکانی ئێران بەسەختی بریندار بووە، بەپێی زانیارییەکان ئەو کۆڵبەرە بەسەختی بریندار بووە رەوانەی ناوەندەکانی تەندروستی بانە کراوە.
بەپێی ئامارێکی رێکخراوی ھەنگاو، لەماوەی سێ مانگی رابردوودا ٤٤ کۆلبەر و کاسبکار لە سنورەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان بوونە قوربانی، لەو ژمارەیەش ٣٤ کەسیان بە تەقەی راستەوخۆی ھێزە ئەمنییەکان بووە.
ڤلادیمێر پوتن بۆ یەکەمجار لەدوای رووداوەکانی چەند رۆژی رابردوو دەرکەوت و لە پەیامێکدا باسی لەوەکرد، ئەوەی سەرەتای ئەم ھەفتەیە روویدا ویستی رۆژئاوا بوو بۆ پێکدادانی سەربازی لە ناوخۆی روسیا، لەو رووداوەشدا ھەندێک کەس تاوانکارییان ئەنجامدا و خیانەتیان بەرامبەر گەل و نیشتمانیان کرد.
ئەوەشی خستەڕوو، چەکدارانی ڤاگنەر رۆڵەی روسیان و بەشداربوون لە ئازادکردنی بەشێکی وڵاتدا، بەڵام ئەوان لەلایەن کەسانێکەوە بۆ تاوانکاری بەکارھێنران، لەئێستاشدا چەکدارانی ڤاگنەر دەتوانن پەیوەندی بە وەزارەتی بەرگرییەوە بکەن یاخود بۆ بێلاڕووس کۆچ بکەن.
سەرۆکی روسیا وتیشی، لە رووداوەکانی شەممەی رابردوودا کۆمەڵگەی رووسی بۆ پاراستنی دەستوور و سیستمەکەی بە یەکگرتوویەوە ھەنگاوی نا، بۆ ھەڵوێستی نیشتمانیشیان سوپاسی ھێزە ئەمنییەکانی دەوڵەت و سەرکردایەتی و چەکدارانی ڤاگنەر دەکات کە بڕیاریاندا رێگربن لە خوێنڕشتن.
دەزگای لوتکە بۆ کاروباری ئاوارە و پەنابەران ئەنجامی بەدواداچونێکی لەبارەی ژێرئاوکەوتنی بەلەمەکەی یۆنان بڵاوکردەوە و دەڵێت، کۆچبەرەکان کە ژمارەیان ٧٥٠ کەس بووە، پێنج رۆژ بەبێ ئاو و خۆراک ماونەتەوە و دوو کۆچبەریش بەھۆی تینوێتییەوە گیانیان لەدەستداوە، دوای رووداوی ژێرئاوکەوتنەکەش ٨٢ کەس گیانیان لەدەستداوە و ٥٠٠ کەسیش بێسەروشوێنن.
یەکێک لە رزگاربووانی رووداوەکەش ھێزی دەریایی یۆنان بە کەمتەرخەم بەرامبەر کۆچبەران تۆمەتباردەکات و باسی لەوەکردوە، دوای ١٠ سەعات لە داوای فریاکەوتن خۆراکیان بە بەلەم بۆ ھێنراوە و خواردنەکەشیان ھەڵداوەتە یەک لای بەلەمەکە، بۆیە ھەموو کۆچبەرەکان بۆ یەک لای بەلەمەکە ڕایانکردووە و دواتر بەلامەکە توشی ناھاوسەنگی بوو، دواتریش کەشتیەکی سەربازی بەلەمەی کۆچبەرەکان رادەکێشێت و زۆر چەپ و راستیان پێدەکات، لەئەنجامیشدا بەلەمەکە ژێرئاوکەوتووە.
گێڕانەوەی پاسەوانی کەناراوەکانی یۆنان جیاوازە لە گێڕانەوەی کۆچبەرەکان و دەڵێن، ئەوان ھەوڵی ڕاکێشانی کەشتییەکەیانداوە بەڵام کۆچبەرەکان ڕەتیانکردووەتەوە و پێداگرییان لەسەر ئەوە کردووە کە دەیانەوێت بەردەوام بن لە گەشتەکەیان بۆ ئیتاڵیا، کاتێکیش بەلەمەکە وەرگەڕاوە ئەوان لە نزیکی نەبوون تا ھاوکاریان بن.
سەرۆکی ئۆکراین لە تویتەر بڵاویکردەوە، لەگەڵ جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا پەیوەندییەکی تەلەفۆنی گرنگ و ئەرێنی ئەنجامدا و باسیان لە پڕۆسەی سەربازیی و رووداوەکانی روسیا کرد.
راشیگەیاند، پێویستە جیھان فشار لە روسیا بکات، بۆ گەڕانەوە بۆ چوارچێوەی سیستمی نێودەوڵەتی.
سەرۆکی ئۆکراین دەڵێت ھەر لە پەیوەندییە تەلەفۆنیەکەدا لەگەڵ بایدن ھەروەھا گفتوگۆیان لەبارەی ھاوکارییە سەربازییەکانی ئەمریکا بۆ ئۆکراین و زیادکردنی ھاوکارییە بەرگرییەکانی واشنتۆن بۆ کیێڤ کردووە، بە تایبەت پێدانی چەکی دوورمەودا بە ئۆکراین.
ڕوانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ رایگەیاند، فڕۆکە جەنگییەکانی روسیا بازاڕێکی شاری ئیدلب و پردی شوغور و چەند گوندێکی دەووروبەری شارەکەیان کردوەتە ئامانج، بەوھۆیەشەوە ژمارەیەک کوژراو برینداری لێکەوتوەتەوە.
ڕوانگەی سوری ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، ژمارەی قوربانییەکان بەرزبوەتەوە بۆ زیاتر لە ٤٠ کەس.
باسی لەوەشکردووە، تەنھا لە گوندی بەسبەت لە رۆژئاوای ئیدلب ٢ کەس کوژراون و ١٦ کەسی تریش برینداربوون، ھەروەھا لە پردی شوغور ٦ ھاووڵاتی و ٣ سەرباز کوژراون، ژمارەیەکی تریش برینداربوون.
ھەردوو رۆژنامەی واشنتۆن پۆست و نیویۆرک تایمزی ئەمریکی، لە زاری بەرپرسانی دەزگای ھەواڵگیریی وڵاتەکەیانەوە ئاشکرایان کرد، کۆشکی سپی و پنتاگۆن و کاپیتۆڵ ھێڵ، زانیارییان لەبارەی ئەگەری روودانی سەرھەڵدان و یاخیبوون لە روسیا پێگەیشتووە.
واشنتۆن پۆست ئاماژەی بەوەکرد، دەزگای ھەواڵگیریی ئەمریکا، دەستیکردووە بە چاودێریکردنی ئاماژەکان لەبارەی یەڤگینی پریگۆژین و چەکدارانی ڤاگنەر، لەبارەی نیازیان بۆ جوڵەی سەربازیی دژی سوپای روسیا لە ناوەڕاستی ئەم مانگە.
ھەروەھا نیویۆرک تایمز دەڵێت، لە چەند رۆژێکدا زانیاریی ورد و نیگەرانکەر گەیشتوون، کە وایانکردووە، بەرپرسانی دەزگای ھەواڵگیری ژمارەیەک رێکار بگرنەبەر.
محەمەد بن سەلمان رایگەیاندووە، بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسرائیا پێویستە ئەمریکا پابەند بێت بە پاراستنی ئاسایشی سعودیە ھاوشێوەی پابەندبوونی ناتۆ بە رامبەر بە سعودیە، ھەروەک ئازادبوونی سعودیە لە کرینی چەک و دابینکردنی فرۆکەی جەنگی ئێف ٣٥ ، ھەلکردنی گلۆپی سەوز بۆ سعودیە بۆ بەرھەمھێنانی یۆرانیۆم.
لەبەرامبەر ئەو داواکارییانەدا مارتن ئەندیک باڵیۆزی پێشووتری ئەمریکا لە سعودیە رایگەیاندووە، کە سعودیە داواکارییەکی قورسی کردووە، ئەوەشی وتووە، کە جۆ بایدن کاریگەرە بەو گۆرانکارییە دیپلۆماتییەی چین ئەنجامیدا لە لێکنزیککردنەوەی ئێران و سعودیە، ھەر بۆیە بۆ سەرکەوتنێک دەگەڕێت لە کەنداودا.
ئەڵمانیا بە درێژایی چەندین ساڵ بەھۆی ھەڵکشانی تەمەنی کرێکاران و نەبوونی جێگرەوەی گەنج، نەیتوانیوە ئەو بۆشاییە پڕ بکاتەوە کە لە دەستی کاردا ھەیە، بەجۆرێک تا کۆتایی ساڵی ٢٠٢٢ نزیکەی یەک ملیۆن ھەلی کاری پڕنەکراوەی ھەبوە.
لە ئێستاشدا لە رێگەی یاساکەوە ئاسانکاریی بۆ کۆچبەران دەکرێن تا بەگەڕ بخرێن، ئەوەش ھاوکاتە لەگەڵ ئەو بەرھەڵستییەی لە پەرلەماندا بۆ یاساکە دروست بوو بەجۆرێک ٣٨٨ ئەندام دەنگیان پێداو ٢٤٢ ئەندامیش دژی وەستانەوە.
یاخیبوونی فەرماندەی گروپی ڤاگنەر کە بۆ جیھان پێشھاتێکی چاوەڕواننەکراو بوو، کاردانەوەی لێکەوتووەتەوە و میخایلۆ بۆدولیاک یاریدەدەری سەرۆکی ئۆکراین لە تویتەر نوسیویەتی ئەوەی لە روسیا روودەدات تەنھا سەرەتایە دابەشبوون لەنێو توێژی باڵادەست بەرووی دیارە و بانگەشەکان بۆ یەکلاکردنەوەی ھەموو شتێک سەرکەوتوو نەبوو.
ھاوکات ئادەم ھودج وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی سەربە کۆشکی سپی رایگەیاند، کۆشکی سپی چاودێری رەوشی روسیا دەکات و ئامادەیە لەگەڵ ھاوبەشەکانی سەبارەت بە دواپەرەسەندنەکان گفتوگۆ بکات.
وەزارەتی بەرگری بەریتانیاش رووداوەکانی روسیای بە گەورەترین ئاڵنگاری بۆ ئەو وڵاتە لەم کاتەدا ناوبردووەو راگەیاندووە، لایەنگری پاسەوانی نیشتمانی روسیا داھاتووی ئۆپراسیۆنەکانی ئێستا دیاری دەکات.