وتار
دواى كۆچى دوایی سه‌رۆك مام جه‌لال دوو جار و به دوو رێگه‌ى جیاواز سه‌رۆكى توركیا ئه‌ردۆغان بانگهێشتى هێرۆخانى كرد كه سه‌ردانى ئه‌نقه‌ره بكات ، جارێكیان به‌رێگه‌ى دكتۆر نجم الدین كریم و جاره‌كه‌ى تریش به رێگه‌ى قوباد تاڵه‌بانى.
له كۆبونه‌وه‌یه‌كى مه‌كته‌بى سیاسیدا بابه‌تى ئه‌و بانگهێشتنامانه و سه‌فه‌رى هێرۆخان بۆ توركیا باسكرا، هێرۆخان به توندى ره‌تیكرده‌وه كه بانگهێشتنامه‌ى ئه‌ردۆغان بۆ ئه‌و سه‌ردانه قبوڵ بكات. گوتى من ده‌زانم بۆ په‌یده‌وندى یه‌كێتى و توركیا ئه‌و سه‌ردانه چه‌ند گرنگه ، به‌ڵام له كاتێكدا ئه‌ردۆغان نیوه‌ى گه‌لى ئێمه‌ى له باكور خستۆته زیندان و به ئاگر و ئاسن مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌كات ، له‌م كاته‌دا پێویسته ئێمه پشتیوانى میلله‌ته‌كه‌مان بین نه‌ك به‌ده‌مى ئه‌ردۆغان پێ بكه‌نین و له وره‌ى خۆراگرى گه‌له‌كه‌مان كه‌م بكه‌ینه‌وه ، دیاره ئه‌وكاته به به‌راورد له‌گه‌ڵ ئێستادا جیاوازیه‌كى زۆرى هه‌بوو ، له‌گه‌ڵ هه‌موو توندوتیژیه‌كى دژ به گه‌له‌كه‌مان ، به‌ڵام وه‌ك ئێستا نه‌بوو كه ئه‌ردۆغان شه‌ر و داگیركارى له (3) پارچه‌ى كوردستان به درندانه‌ترین شێوه درێژه پێ ده‌دا ، له‌مه‌ش خراپتر به تایبه‌تى گه‌مارۆى خستۆته سه‌ر زۆنى سه‌وز و فرۆكه‌خانه‌ى سلێمانى ، كه‌چى له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌مانه‌دا هه‌ندێ له به‌رپرسى حزبه‌كان نۆره‌یان گرتووه بۆ چوونه توركیا و چركاندنى وێنه له‌گه‌ڵ سه‌رۆك و به‌رپرسى ئه‌و وڵاته و رێكه‌تنى ژێر به ژێرى و پێكه‌نین به ده‌میانه‌وه.
یادت به خێر هێرۆخان شێره ژنه دڵسۆز و ئازا و خاوه‌ن هه‌ڵوێسته‌كه‌ى كوردستان ، ئه‌وه‌ى بۆ مێژوو ده‌مێنێته‌وه ئه‌م هه‌ڵوێسته بوێره‌ى ئێوه‌یه ، نه‌ك وابه‌سته‌یی و ملكه‌چكردن بۆ داگیركه‌رانى كوردستان.
قادر عزیز
11/1/2025
ساڵی ٢٠٠٠ ئەو کاتەی کوردسات دامەزرا بارودۆخێکی سەخت بوو بۆ کاری میدیایی، لەبەرئەوەی کادری تەلەفزیۆنی کەم بوون بەتایبەتی ئەوانەی لەسلێمانی لەتەلەفزیۆنی یەکێتی بوون بەردەوام لەکاردا بوون و تەلەفزیۆنی خاک یش هەروا، سەرەرای ئەمانەش کارکردن بۆ بەرهەم هینانی تەلەفزیۆن لە کوردستاندا پشتی بەستبوو بە بەرهەمی کەنالەکانی سەتەلایت و وێنەو ڤیدیۆکان لەوانەوە وەردەگیران بۆ کەناڵە ناوخۆییەکان، بەڵام بۆ کەناڵی سەتەلایت نەئەگونجا و دەبوایە هەموو بەرهەمەکانی ڤیدیۆ و بەرنامەکان کاری تەلەفزیۆنەکە خۆی بێت لەبەر مەسەلەی کۆپی رایت. ئەمە سەرەرای ئەوەی کادرەکان کەمی هەبوو میدیای بەئەکادیمی خوێندبیت بەشی زۆرمان بە سەلیقەو کاری چەند سالەی رابردوو لەگەلی کوردستان و خاک فێری کاری تەلەفزیۆنی بوبووین.
سەرەتا پەخشی کەنالەکە بە سێ سەعات دەستی پێکرد و لەناو تەلەفزیۆنی خاکەوە لە گەرەکی عەقاری شاری سلێمانی دەستی بە پەخشکرد کەبیگومان هەوڵی زۆری تەکنیکی و کادرەکانی تێدا بوو کە ئەوە بەجیدەهێڵم بۆخۆیان، ئەوەی بەلامەوە گرنگە ناوەرۆکی بەرنامەکان و ستراتیژی سەرەتای کەنالەکە بوو کە تا ئێستاش بەشی زۆری ئەو ستراتیژە پاریزراوە.
کوردسات لەسەردەمێکدا دەستی بە پەخش کرد لە تەلەفزیۆنەکانی تری یەکێتی کرانەوەی تەواو کەم بوو، هەربۆیە پرەنسیپێکی گرنگی ئەو کەنالە کرانەوەو نەتەوەسازی و گرنگی دان بوو بە هونەری کوردی و پەروەردە، کە فەزڵی گەورەی ئەوەش دەگەریتەوە بۆ هێرۆ ئیبراهیم ئەحمەد کەپشتگیری گەورەی ئەو جۆرە کارکردنە و بەرگری کردن بوو لە کەنالەکە و کارمەندانی، سەرەرای ئەوەی لە رووی هونەریەوە سەلیقەیەکی باشی هەبوو بەتایبەتی شێوەکاری و موزیک، زۆرجاریش بیری دەخستینەوە کە کەنالەکە هی کوردە ئەوەتان لەیاد بێت، ئێمە نەتەوەیەکین دەرفەتی وامان نەبوە پێشتر.
فەزڵی کوردسات لەکاری میدیایدا زۆرە، کەرەنگە نەتوانین هەمویان بەس بکەین نەتوانم ناوەکان بهێنم نەکای یەکێکم لەبیربچیت، بەڵام گرنگترینیان ئەو گرنگیدانە بوو بە هونەرمەندانی هەموو بەشەکانی کوردستان کە پشتگیریەکی گەورە و خۆشەویستی لای هونەرمەندان بۆ کەناڵەکە دروستکردبوو. کوردسات یەکەم کەنالی کوردستان بوو کە لەناو سلێمانی و کەناڵی سەتەلایت دابمەزریت، بۆ ئەوکات بایەخیکی زۆری هەبوو دەنگی کورد و هونەری کورد بگاتە جیهان و لە ئەوروپاو وڵاتانی تری دونیاوە لەناوخۆوە پەخشی کەناڵی کوردی هەواڵی کوردستان ببیستریت.
ئەمە سەرەرای ئەوەی کوردسات بووە قوتابخانەیەکی گەورە بۆ فێربوون و داهێنان و کاری ناوازە، کەلەمێژووی خۆیدا یەکەم کەنالی کوردی بوو دیبەیت و دیالۆگەکانی بردە گوندو قەزاو ناحیەکان و ئەو ریچکەیەی شکاند کەپێیان وابوو خویندەوار تەنها لە شارەکاندایە و چەندین گفتوگۆی جیدی لە گوندەکان و شارە بجوکوکاندا ئەنجامدا، چەندین بەرنامەی کۆمەلایەتی و رەخنەیی سیاسی و پەروەردەیی و تەندروستی و دیبەیتی گرنگی تیایدا پەخش دەکرا.
لەکۆتاییدا ئەوانەی ئیستا دوورن و رۆیشتوون دەڵێن یادیان بەخێر، ئەوانەی کۆچیان کرد رۆحیان شاد و سەرفرازبێت، بەهیوای سەرکەوتن بۆ ئەو هاوڕی و دۆستانەی ئێستا بەردەوامن و ئومێدەوارم بەردەوام بن لە دەستگرتن بەو پرەنسیپانەوە کەلەسەرەتادا بۆی دامەزرا، ساڵیادتان پیرۆز ئازیزان.
وەک نەتەوەی کورد یادەوەریمان زۆرە، بەشی زۆریان تاڵ و کەمێکیشیان شیرینن، جاروباریش یادەوەریمان بەسەردا زاڵدەکەن و دەیسەپێنن ... ڕەنگە بتوانین ناوی لێبنێین یاد و یادەوەری ناچاریی!
لە شەشی کانونی دوهەمی ساڵی (1921)دا سوپای عیراق لە سەر دەستی کۆمەڵێک ئەفسەری ئازادیخواز و نیشتیمانی پلەبەرزی ئەو سەردەمە کە زۆربەیان کورد بوون و بە دەسپێشخەریی جەعفەر عەسکەری کە کوردی خەڵکی کەرکوک بوو دروستبوو.
لەوساوە لە سەردەمی پاشایەتییەوە تا ئەمرۆ هەموو ساڵێک لە (6)ی کانونی دووهەمدا لە سەرتاسەری عیراق و سەرەرای جیاوازیی لە سستەم و شێوازی حکومرانیی ئەو یادە هەر دەکرێتەوە.
مێژووی ئەم سوپایە پڕە لە رووداوی تاڵ و شیرین، بەداخەوە ئەم سوپایە بەشداربووە لە بەشێک لە شەڕە جۆراوجۆرەکانی ناو عێراق و ناوچەکەش ، ئەمە وێڕای کودەتا یەک لەدوای یەکەکانی ناوخۆی عیراق، هەروەها سەرکوتکردنی شۆڕشەکانی کوردستانی باشوور.
ئەم سوپایە نەبوو بە سوپایەکی نشتیمانیی بۆ هەموو پێکهاتەکانی ناو عیراق، بەداخەوە بوو بە ئامرازێکی کووشندە بە دەست رژێمەکانەوە بۆ سەرکوتکردنی خەڵکی عیراق.
بۆ ئێمەی کورد ڕەنگە زۆرجار بەهۆی ئەو زوڵمە مێژوییەی سەرمانەوە نازانین بۆ ئەم یادە چی بڵێم؟ بە بۆنەیەکی نیشتیمانی ڕەوای بزانین و شایی و خۆشیی بۆ ساز بکەین یان رەشپۆش بین و شیوەنی بۆ بکەین و بەهاتنی خەمی ڕۆژانی ستەمکاری دامانبگرێت!
بە کورتی و کرمانجی، ئاسان نیە ئەم یادە وەکو بۆنەیەکی شانازی نیشتیمانی تەواو سەیری بکەین هەروەکو چۆن ئاسانیش نیە بەتەنها لەڕوانگەی دڕندایەتی ڕژێمەکان و پڕۆسەی جینۆساید و ئەنفاڵ و کیمیاباران و سوتاندنی دیهاتەکانمان لەڕۆڵی ئەم سوپایە بڕوانین و وەزیفەکەی تێکەڵ بە ڕەفتاری شۆڤێنستانەی دەسەڵاتدارانی عیراق بکەین کە لە دژی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان بەدرێژایی مێژوو هەتا ڕوخانی بەعس ئەنجامیانداوە!
لێرەدا ڕەوایە پرسیارێک لە خۆمان بکەین، بۆ چی رۆژێکمان بۆ یادی پێشمەرگە نیە لەکاتێکدا پێشمەرگە سیمبوڵی شۆڕش و تێکۆشان و ئازادیمانە ؟!
ئایا ئەمەش هەر تاوانی دوژمن و داگیرکەرانی کوردستانە یان خەمساردی و بێباکی خۆمان و بەرئەنجامی ناکۆکییە ناوخۆییەکانی خۆمانە!؟
لە کوردستاندا کەس نییە رۆڵی پێشمەرگە وەک فریادڕەس بۆ داکۆکی لە مافی رەوای گەلی کوردستان و وەکو بازوی بەرگری کوردستان بەرامبەر دوژمنانی نەزانێت، ئاخر هەر ئەوانن چرای ڕوناکی سەنگەری مقاوەمەت و هێزی بەرگریی کەگەلیش بوون لە رۆژگارە تاریک و سەختەکانی کوردستاندا.
پێشمەرگە مێژوویەکی دوور و درێژ و پڕ سەروەریی هەیە لە خەبات و تێکۆشاندا، لە پێناوی مافی رەوای خەڵکی کوردستاندا هەزاران هەزار رۆحی بێگەردی بەخت کردووە و روبارێک خوێنی داوە و هەزارانیشی کەمئەندام بوون کەواتە چ رەوای حەقە ئێستاش هێزی پێشمەرگەی کوردستان لە رووی موچە و ژیان و گوزەرانەوە، لە ژیانی کولەمەرگی و مەمرە و مەژیدا بێت؟!
لێرەدا وێڕای رێزی تەواومان بۆ ئەو هەموو رۆژ و یادە هەمە چەشنەنانەی لەم رۆژگارانەدا و لە هەرێمی کوردستاندا بۆ چێن و توێژە جیاوازەکان دانراون کەچی پێشمەرگە سیمبوڵی ئازادی و خەباتی پیرۆزی گەلی کوردستان ڕۆژێکی نیە بۆ یادەوری لە فیداکاری و تێکۆشان و قوربانیە زۆروزەوەندەکانی؟!
ئایا بەڕاستی رەوای حەق نییە، دوای زیاتر لە (30) ساڵ لە دروستبوونی قەوارە هەرێم و بوونی دەزگای سەرۆکایەتییەکانی هەرێم و دامەزراوەکانی دیکەی دەسەڵاتدارێتیمان، وەکو وەفا و پێزانین، رۆژێک بۆ پێشمەرگە دابنێین!؟
ئایا ئەرکی ئەخلاقیی و نشتیمانیی هەموو لایەنە سیاسیی و رێکخراوەیی و کۆمەڵگای شارستانی سەر گۆرەپانی کوردستان بە گشتی و سەرۆکایەتیەکانی هەرێم
بەتایبەتی نیە کە ئەم ئاواتە بهێننەدی؟
گرنگە زوبەزو لەگەڵ دەستبەکاربون و چالاکبونی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان، دەسپێشخەریی بکرێت بۆ بەدیهێنانی ئەم ئەرکە نشتیمانییە ، بە مەش ئەم خولەی پەرلەمان دەبێتە خاوەنی سەروەرییەکی مێژووی لە کاری یاسادانان لە کوردستاندا و رۆحی سەرجەم شەهیدان و دڵی پێشمەرگە قارەمانیش شاد دەکات.
بێگومان ئومێدشمان وایە، ئەم کارە ببێتە زەمینە خۆشکەر بۆ یەکبوونی هێزی پێشمەرگەی کوردستان کە ئاواتی هەموو خەڵکی کوردستان و زامنی پاراستنی قەوارەی هەرێم و کۆڵەکەیەکی بنەڕەتییە بۆ سەرکەوتنیشە بە سەر پیلانی دوژمنان .
لەم وتارەدا وشەی كورد پێش زاراوەی بونیادگەری كەوتووە , بەپێی گریمانەكان ,قورسایی كێشەكە لەكوردەكەدایە نەك زاراوەكە, چونكە بونیادگەری وەك تیۆر وپراكتیك ِرووبەرێكی جیهانی بۆخۆی تۆمار كردووە و ئەم ڕووبەرە , گەر زیادە ڕۆیی نەبێت , گەلێك لە ڕووبەر وكێش وقەبارەی كوردەكە گەورەتر وزیاترە. هۆكاری ئەمەش , زۆر بە خێرایی ,لەلایەكەوە دەگەڕێتەوە بۆ گرنگی كارنامەكانی ئەم زاراوەیە وبڵاوبوونەوەی بەجیهاندا ,لەلایەكی ترەوە بۆ ئاستی ڕۆشنبیری تاكە جیهانییەكانی دەرەوەی كورد كە بونیادگەری,هەر لەسەرەتای دروست بوونیەوە، بابەتێكی سەرەكی خوێندنەوەیانە وكاریشیان لەسەری كردووە وسوودێكی گەورەشیان لێی بینیوە وبۆتە بابەتێكی بەئامانجگرتن ( الغائیە ). بەڵام ئەم زاراوەیە لای ئێمەی كورد وبەشێوەیەكی گشتی هێشتا نامۆیە, بەڵكو زۆربەش ئاگاداری نین ,یان لە دوورەوە بیستومانە,بەڵكو وەك پێویست ولەڕووی پراكتیكەوە كاری لەسەر نەكردووە. لێرەدا ناكرێت باس لەهۆكاری دوورەپەرێزی زۆرینەی كورد بۆ بونیادگەری بكرێت تا نەزانرێت ئەم چەمك وزاراوەیە بە چ مانا وكارنامەیەك هاتووە وچۆنیش كاری لەسەر كراوە .
- ئەم زاراوەیە هەڵگری چەندین بۆچوون وپێناسە وكارنامەیە چونكە , لەهەموو ڕوویەكەوە , تەواو چۆتە نێو سەرجەم جومگەكانی ژیان , وەك سیاسەت وسۆسیۆڵۆژیا وسایكۆڵۆژیا وئابوری وهونەر وسینەما و...هتد. لیڤی شتراوسی ڕەخنەگری ئەم بوارە دەڵێت "ئێمە لەڕێگەی هەستە بینراو وپەیوەندییە دیار وسادە وڕووكەشە ڕاستەوخۆكانەوە ناتوانین بونیادی دەقێك یان گوتارێك دەست نیشان بكەین .بۆیە پێویستمان بە گەڕانی پەیوەندییە نهێنی وشاراوەكانە , ئەمەش ئەرك وماندووبونێكی قورسی دەوێت " . ڕۆلان پارت ی ڕەخنەگریش لەبواری ئەم زاراوەیەدا دەڵێت " بونیادگەری بەدوای پرسیار وشتەكانی دەرەوەی واقیعدا دەگەڕێت, چونكە لەواقیعدا هەموو تاكەكەكان , بە نووسەرەكانیشەوە , ئەو شتانە دەبینن كە لەبەر دەستدایە دواتر گوزارشت لەو شتانە دەكەن وەك ئەوەی هەیە " . كاركردن لەسەر ئەم واقیعە ,بەلای ئەم ڕەخنەگرەوە, كارێكی نامۆ نیە وئاساییە . لەم ڕوانگەیەشەوە بونیادگەری بریتیە لە هونەری كێڵگە مەعریفییەكان , لەبنەڕەتدا پشت بە ئەرك وگریمانە زمانییەكان دەبەستێت چونكە زمان , هەر وەك سۆسیر بۆی چووە , گونجاوترین كەرەستەی دەِربرینە . هەر بۆ نموونە , ئاماژەپێكردنی دەڕبرینی ئایەتی " بسم اللە الرحمن الرحیم " ودووبارەبونەوەیان لەسەرجەم سورەتەكانی قورئان ,جگە سورەتی تەوبە ( خودا لەم سورەتەدا لە بێ باوەڕەكان زۆر توڕەیە و لە گوناهیان نابورێت ئەمە لەكاتێكدا ئایەتەكە بەمەبەستی بەزەیی ولێبوردەیی دێت ) چەندین خوێندنەوە وكارنامە لەخۆ دەگرێت وەك ئەوەی بەشێك بێت لە گوتاری ئیسلام یان دەستنیشانی سروشتی ئاینی ئیسلام وڕەفتاری خودای مەزن بەرامبەر بەمرۆڤەكان دەكات بەوەی چەندە بەزەیی ولێبووردەیە ,گەرچی ئەم مرۆڤەلادانیشی هەبێت .یان ڕەنگە وەڵامێك بێت بۆ ئەوانەی دەڵێن ئاینی ئیسلام ئاینی ترس وتۆقین وسزایە وبەهیچ شێوەیەك گوناهباران بەر لێبوردەیی خودا ناكەون .یان بریتی بێت لەوەڵامێك بۆ ئەوانەی لەسەرەتای دەست پێكردنی ئاینەكە( قۆناغی نهێنی ) ئازارێكی بێ ئەندازەی موسڵمانان وخودی پێغەمبەریان دا وترسی ئەوەیان هەبوو , لەئایندەدا , تۆڵەیان لێ بكرێتەوە. ئەمەو چەندین مانای تر ولێرەدا جێگەیان نابێتەوە . ترازاندن لە واقیعی بینراو و وەستاو لەڕێگەی هەردوو جەمسەری هەڵوەشاندن وپێكهاتنەوە ئەنجام دەدرێت . واتە بونیادگەری قایل نابێت بەمانا ئاماژەپێكراو وبیستراوەكان بەڵكو هەمیشە هەوڵ دەدات ماناكان هەڵوەشێنێتەوە و دواتر مانای تری زۆر جیاوازی لێ دروست بكات .زۆرێك لەئێمە, لەڕووی مێژووەوە, ئاگاداری ئەوەین حەللاج هەڵگری ڕێبازی سۆفیسزم بوو , دەرئەنجام لەلایەن دەسەڵاتەوە بڕیاری كوشتنی درا . بونیادگەرییەكان ,بەتایبەتی لە جۆری هەڵوەشاندنەوە , بەم گێڕانەوەیە قایل نابن وبۆ جارێكی تر ئەم دۆسیەیە هەڵدەدەنەوە و دەقە بیستراوەكە پەرتپەرت دەكەن و دەكەونە پرسیارە ئاڵۆزەكان وەك ئەوەی ئایا حەللاج , لەڕاستیدا ,دەیویست خۆی ببێتە ئاینێكی سەربەخۆ,جیاواز بە ئیسلام ؟ ئەم لادانەی لەپێناو چیدا ئەنجامدا ؟ ئەوەی دەیویست گەورەتر وجوانتر بوو لەئیسلام ؟ مەقامەكان مەعریفەت بوون یان تەكنیك ؟ ژمارەی مەقامەكان چی دەگەیەنێت ؟ زنجیرەبەندی مەقامەكان كارێكی عەفەوی وهەڕەمەكی بوو یان ڕێبازەكە وای دەخواست ؟سەرچاوەی ڕێبازەكە ئایین بوو یان جۆرێك بوو لە فەلسەفەی بوون ونەبوون ؟ یان گەڕان بوو بەدوای ڕاستی ودروستی ئایین ودۆزینەوەی نهێنییە شاراوەكان؟ هێزی فیكر ودەسەڵات گەورەتر بوو لە هەوڵكەی حەللاج یان دەسەڵات لەڕێگەی هێزە سەرچاوەییە ئەدەبی ومەعریفییەكانەوە هەستیان بە مەترسی ڕێبازەكە كرد وئەنجامیش كوشتنی حەللاجی لێكەوتەوە . ئایا حەللاج شایستەی ئەم كوشتنە بوو یان غەدرێكی فیكری ومێژوویی ؟.دادگاییكردن وبڕیاردان لەسەر كوشتنەكە بابەتیانە بەڕێوە چووە یان , بە هۆی ململانێكانەوە ,بڕیاری پێش وەختی لەسەر درابوو ؟ كوشتنەكە چەند دەنگۆی نایەوە و ڕێبازەكە دوای كوشتنەكە گەورەتر بوو یان پوكایەوە ؟ ئایا ڕێبازەكە دەچێتە نێو چەمكی لادانەوە ( الانزیاح ) ؟ ,بەو پێیەی لادان خۆی لە بوێری ولادانی سستمیێك دەبینێتەوە دواتر خۆی دەبێتە سستم وبەرنامەیەكی نوێی سەربەخۆ جیاواز لەپێشتر ! ئەمانەو چەندین ئەگەر وگریمانە وپرسیاری تر.
هەموو ئەمانەش ئەوە دەگەیەنن :
- بونیادگەری بەكاری گەمەی كەیس وپەیوەندی وزەمەن وگێڕانەوە ودیاردەكان هەڵدەستێت .هەر ئەمەش وای لە ڕەخنەگر (ڤالێری ) كرد بڵێت بنەمای ئەم ڕێبازە ڕەخنەییە لەسەر بنەمای چالاكییە مەعریفییەكانی مرۆڤ بونیاد نراوە و لەبنچینەدا پەیوەستە بە زانستە جۆراو جۆرەكان وگۆڕانكارییە خێراییەكانی سەردەم وجۆرێك لە میتافیزیقیای هاوچەرخیان دروست كردووە .لێرەشەوە (فۆكۆ ) ,لە ڕوانگەی سایكۆڵۆژیای كۆمەڵەوە , ئاماژەی بەوە داوە ,بونیادگەری ڕێبازی فرە ماناییەوە ,نەك تاكگەرایی .
- بونیادگەری زانستی چەندێتی مانایە ,لەگۆشەیەكەوە خوێنەر لەپێناو فراوانكردنی مانا وڕاڤەی دەقەكان دەقدا ڕۆڵێكی سەرەكی دەبینێت, بەڵكو دەبێتە بەشێك لە دەقەكە. لێرەدا جۆری دەقەكە پێویستە لەو جۆرە بێت كە ڕەخنەگری ئیتالی وجیهانی (ئەمبێرتۆ ئیكۆ ) دەستنیشانی كردووە , نموونەیی وخاوەن ئەزموون وِرۆشنبیرییەكی هەرە بەرزی مەعریفی بێت . بەڵام لەكۆمەڵگای كوردیدا , ئەم جۆرە زۆر دەگمەنە .ئامادەنەبوونی ئەم جۆرەش هۆكاری شكستە گەورەكانە چونكە خوێندنەوەكان دەچنە نێو چوارچێوەی عەفەویی وهەڕەمەكی وهەوەسبازییەوە وپشت بەپلانە زانستی ومەعریفییەكان نابەستن ,لەهەرەسەوە بۆ هەرەسی گەورەتر .بەمەش كارەكە تەواو دەچێتەچەمكی دیماگۆژیاوە وخاوەن دەسەڵاتەكان ئەم ئامادەنەبوونەی خوێنەری نموونەیی دەقۆزنەوە وگاڵتەجاڕیش بەدەرەوەی خۆیان دەكەن , بەوانەشی كەخوێنەری نموونەی وبەئەزموونن بەوپێیەی ئەم بەشە كەمینەنن وشتی گەورەیان پێ ئەنجام نادرێت . كەواتە ,بونیادگەری پێویستی بە عەقڵ ولۆژی وئەزموون وتاقیگەكانە . ئەوروپای كۆن ,بە نموونەی یونان وڕۆمان , لە پاڵ كەرەستە ئەدەبی وشیعرییەكانیاندا بایەخێكی هەرە گەورەیان بە رەِخنە ولۆژیك دەدا. یاسایان بۆ ڕەخنە وكاروباری دەوڵەت دادەنا .بەڵام رَِوژهەڵاتییەكان بەكۆن وتازە وبەشێوەیەكی بەگشتی , هەر لەسەرەتاوە , ڕاهێنانیان لەگەڵ عەفەوییەت وبابەتە سۆزدارییەكاندا كردووە شیعریان كردۆتە سەرچاوەی ئەم ڕاهێنانە. تەنانەت لە شیعرە كلاسیزمییەكانیشیاندا, كە ئەوروپاییەكان بەعەقڵ ولۆژیك كاریان لەسەر كردووە ,ئەوا لیریك وسۆز ڕۆڵێكی سەرەكی دەبینێت. مەم وزین ی خانی وچامەكەی نالی و وەڵامەكەی سالم بۆ نالی بەڵگەی ئەم بۆچوونەن.
- بونیادگەری بەمانای خولیای گەڕان بەدوای ماناكاندا دێت وەك گەڕان بەدوای مانا شاراوە وئاڵۆزەكان , بۆ هەر دەقێك یان پارچە دەقێك چەندین پرسیار وگریمانە دێنە پێش .زۆرینەی كورد , ئەمڕۆكەشی لەگەڵدا بێت ,شتەكان بە سادەیی وەردەگرن وناچنە نێو ناخی پرسیارە كان بەتایبەتی هەستیار وئاڵۆز وچارەنووس سازەكان. بۆ نموونە ئایینی ئیسلام وەرگیراوە , بەڵام زۆرینەی هەرە زۆر زانیاری پێویستیان لەسەر ئەم ئایینە نیە , یان, لەڕووی فیكری وسۆسیۆڵۆژی وئابووری ودەستوور ویاساكانی , نەچونەتە نێو گوتاری ئەم ئایینەوە , تەنانەت زۆربەی خاوەن دەقە هونەری وئەدەبی وشیعرییەكان زانیاری وڕۆشنبیرییەكی فەلسەفی وڕێبازی وتەكنیكی وهێڵكارییە فۆڕمی وناوەڕۆكییەكانی ئەو ڕێباز وفەلسەفییانە نین .لە زانكۆكانیشدا , بەشێكی زۆر لە نامە ولێكۆڵینەوەكان , بەتایبەتی لەبەشە مرۆڤایەتییەكاندا , ئەنجام دەدرێن بەڵام نازانرێت بۆ چ مەبەستێك ئەنجام دراون یان چەند لەكێشە وگرفتەكان چارەسەر دەكەن. هەموو ئەمانە ئەوە دەگەیەنێت زۆرێكی زۆر لە بیركردنەوە وتێگەیشتن وِراڤەكردن ونووسینەكان سادەن ولەسەر بنەما زانستییەكان دانەمەزراون.
- بونیادگەری بە مانای بابەتیبوون وگەیشتن بەڕاستییەكان دێت ,بەڵام , وەك لەخانەكانی پێشوودا ڕوونمان كردەوە , خوێندنەوەی بابەتەكان لەڕێگەی بۆچوونە هەڕەمەكی وهەوەسبازییەكانەوە ئەنجام نادرێن , زۆرینەی كوردیش خوازیاری ئەوە نین خۆیان لەمەسەلە زانستی وفەلسەفییەكاندا ماندوو بكەن , بۆ شیكردنەوەی دەقێك زیاتر پەنا بۆ عەفەوییەت وشتە نابابەتییەكان دەبەن.ئەم جۆرە ڕەفتارە گوشاری خستۆتە سۆسیر بەوەی بڵێت بونیادگەری "بە كاری ڕێكخستنی شێوە نادیارەكان هەڵدەستێت , ئەویش بەدروستكردنی خاڵە پەیوەندی ودراوسێیەتی ودژایەتیەكان , ئەم كارەش بە بابەتیبوون دەچێت بەرێوە " . كەواتە بەبێ بەڵگە زانستی وڕەخنەییەكان ناكرێت وناشێت هەڕەمەكیانە ئاماژە بەوە بدرێت فڵان شاعیر ونووسەر خاوەن دەسەڵاتێكی داهێنەرانەن ,ئەمە لەكاتێكدا نەزانرێت گەورەیی وداهێنانی ئەم شاعیر ونووسەرانە لە كوێ ولەچیدایە ؟ یان ئەو فاكتەرانەی بونەتە داهێنانی ئەم شاعیرانە چین وچۆنیش دروست بوون؟ ئەم كارە دەشوبهێنرێت بە چارەسەری پزیشكەكان لە سەدەكانی ڕابردوودا كە بە بێ شیكاریكردنی ورد بڕیاری قورسیان دەدا و ئەمڕۆكەش هیچ كارێكی لەم شێوەیە, بە بێ پسپۆری وورد وشیكارییە پڕۆفیشناڵییەكان ,ئەنجام نادرێن.
- بونیادگەری بە مانای فەلسەفەی بیركردنەوە دێت و زۆربەش , بەتایبەتی ئێمەی كورد ,وەك پێویست ئاگاداری مانای فەلسفە بە كۆن وتازەوە نین وكاری جدیمان لەسەری نەكردووە . جگە لەمەش خوێندنەوە بۆ ئەفسانە وشارستانییەتە كۆنەكانی بابل وسۆمەر وسانسكریت ویۆنان وڕۆمان وكتێبە پیرۆزەكان زۆر بەلاوازی دەڕۆن زانیارییەكان بەگەرنەخراون . هەروەها بەرهەمی كەڵە نووسەرەكانی وەك ئەرستۆ وئەفلاتۆن ودانتی ومعری وابن شهیدی ئەندەلوسی وكیندی فارابی وشكسپیر ودیكارت وكانت وكافكاو جێمس جۆیس ...هتد , وەك پێویست ئاوڕیان لێ نەدراونەتەوە . هەموو ئەمانە سەرچاوەیەكی بەنرخی ئەزموون وزانیارییەكانن وبونیادگەریش لەدەرەوەی سیاقە مێژووییەكان دەكەوێتە شەن وكەوی مانا شاراوە ونەبینراوەكانی ئەم هەموو سەرچاوانە ومانای جۆراوجۆریان پێ دەبەخشێت .بەمەش بونیادگەری پێمان دەڵێت لەپشت واقیعە بینراو وبیستراوەكانەوە جیهانێكی تر هەیە وپێویستە كۆدەكانی ئەو جیهانە بكرێنەوە, ئەمەش بەچەمكە هەڕەمەكی و عەفەوییەكان ئەنجام نادرێن وناكرێنەوە وپێویستیان بەهێڵكارییەكانی بونیادگەری ودوای بونیادگەرییە .
- بونیادگەری بەمانای ڕێكخستنی یاسا وپێوەرەكانی دێت ,ڕێكخستنی یاسا وپێوەرەكان پێویستیان بەخاوەن ئەزموون وكەسە كارامە وچالاك وداهێنەرەكانە .كارنەكردن لەیاسا وڕێنماییەكان ودژایەتی كردنیان فاكتەر وهۆكارێكی هەرە كوشندەی سیستمە مەعریفی وسۆسیۆڵۆژی وسایكۆڵۆژی وفیكری وسیاسی وئابورییەكانە . بونیادگەریش بەپێی یاسا كار لەسەر دەقە جیاوازەكان دەكات , لەوانە تێڕوانینی بۆ دەقەكان سەرپێی نییە وبازنە گەورە وگشتگیرییەكان ورد دەكاتەوە بۆ چەندین یەكەی بچووك بچووك ودواتر هاوێنەكانی دەچێتە سەر ئەو یەكە بچووكانە وزیاتر وردیان دەكاتەوە , ئەمەش بەردەوام دەبێت وكۆتاییان نایەت.واتە بونیادگەری قایل نابێت بەمانا چەسپاوەكان وهەمیشە لەگۆڕانكاری ماناكاندایە ولەزۆر حاڵەتیشدا نووسەرەكان دەكوژن و دووریان دەخەنەوە بۆ ئەوەی كاریگەری لەسەر ڕاڤەكان دروست نەكەن .میكانیزمی كارنامەكانیشی زۆرن لەوانە شیكردنەوە زمانییەكان وپێكهاتەكانی مۆرفۆڵۆژی وسینتاكسی وڕەوانبێژی وچەمكە ئاماژەییە جیاوازەكان .گەر كورد بەشێوە گشتییەكەی كار لەسەر ئەم میكانیزمانەی بونیادگەری بكات وبەهۆكاری جۆراوجۆر لێی نەترسێت ئەوا پێویستە بۆ جارێكی تر لاپەڕەكانی مێژوو وكلتوور ودەقە ئەدەبی وفیكری وسیاسییەكان هەڵداتەوە وهەڵسەنگاندنی نوێ وجیاوازی بۆ ئەنجام بدات . بێگومان لەدوای بونیادگەریش چەندین پێوەر ویاسا ومیكانیزمی ڕەخنەیی تر هەن وزۆریش بەهێزترن لەبەرنامە وكارنامەكانی بونیادگەری .خۆ ئەگەر ترسەكەمان لەگەڵ بونیادگەری نەڕوێتەوە ئەوا ناتوانرێت كار لەسەر دوای بونیادگەری بكرێت .
لە 2024 دەزگای میدیای کوردسات پلانێکی گشگیری دانا بۆ بوژانەوەی بازاڕ و ئەنجامدانی چالاکی جۆراوجۆر ئەوەش بەهەوڵی بەڕێوەبەری گشتی و سەرجەم ستاف و کارمەندانی کوردسات بوە
کوردسات لە فیستیڤاڵی “تام” زیاتر لە 100 هەزار #گەشتیار و سەردانیکەری هەبوەو دەرفەتی ناساندی بۆ خواردنی سلێمانی و زیاتر لە 80 شوێنی کار رەخساند کە بەشێکی زۆریان سەرەتای کاریانبوو ئێستا بونەتە براندی گەورەو کاریگەر
فیستیڤاڵی “کاڵەک”ی لە زەڵێ رێکخست کە 45 هەزار سەردانیکەری هەبوو بۆ ناوچەیەکی لاچەپ کە دوای فیستیڤالەکە بوە شوێنێکی ناسراو گەشتیار سەردانی ئەکاتەوەو لەروی بازاڕەوە ئەو ناوچە بوژایەوە
پێشتر فیستیڤاڵی هەناری هەڵەبجە رێکئەخراو شتێکی لۆکاڵیبوو لە 2021 و 2022 و 2023 کوردسات گرنگی تەواوی پێیاو هەناری هەڵەبجە بوە ئەو فیستیڤاڵەی نەک لەسەرئاستی هەرێم بگرە دەنگدانەوەی جیهانی هەیە
گەنجان و وەرزشکاران لەپێشینەی گرنگیپێدانی کوردساتبوە فیستیڤاڵی “گۆڵ” کە لەکارگەی کلتور ئەنجامدراو 40 رۆژ بەردەوامبوو مشتێکە لەخەروارێک
کوردسات چالاکی هونەری و ئەدەبی لە سلێمانی بوژاندەوە تەنها لە 2024 دەزگای میدیای کوردسات 108 ئیڤێنت و چالاکی لەسلێمانی سپۆنسەرکردوە، حەقە بپرسین تا سێ ساڵ پێش ئێستا نوزە لەچالاکی ئەدەبی و هونەری ئەم شارە نەئەهات ئێستا رۆژنیە چەندین چالاکی نەکرێ کە ئەمەش بەشێکی زۆری کوردساتە
یادە ئایینی و نەتەوەیی و نیشتمانیەکان لەسلێمانی کاڵببوەوە کوردسات بەپلانێکی هەمەلایەنە یاد و بۆنە نیە لە ساڵەکەدا چالاکی بۆرێکنەخات و بەسەدان هەزار کەسی بۆکۆئەکاتەوە ئەوەش فیستیڤاڵی راپەرین و نەورۆز تا فیستیڤالی سەرا و یادی بونیاتنانی سلێمانی
هەرئەوەندەنیە کوردسات دەیان ئیڤێنت و چالاکی فیستیڤاڵی لەئیدارە سەربەخۆکانی راپەڕین، گەرمیان سپۆنسەرکردوە، بەپێی ئەو داتاو ئامارانەی هەیە لەو فیستیڤاڵانە کوردسات دەرفەتی کارو گەشەپێدانی کاروبزنسی بۆ هەزاران کەس رەخساندوە کە لەسەرەتای کاردابون ئێستا بەشی زۆریان بونەتە شوێنکاری گەورەو کاریگەر لەبازار
هەرئەوەندەی نەکردوەبەڵکو کوردسات لەپێشینەی کارەکانی گرنگیدانبوە بە بەرهەمی ناوخۆی و بوژانەوەی بازاڕ و کەمکردنەوەی کاریگەری ئەوقەیرانانەی لەسەر بژێوی و ئابوری لەهەرێم هەبوە، کوردسات زۆر بەرپرسیارانە مامەڵەی لەگەڵ دەرونی خەلکی خۆمانکردوەبەشێوەیەک کێچێکمان لێنەکردون بەگایەک، هەمو روداو پێشهاتێکمان وەک خۆی بە بینەروبیسەر گەیاندوە
بەهۆی جینۆسایدی ئەنفالەوە، کە رژێمی سەدامی لەناوچوو بەسەر نەتەوەی کورددا هێنای، هەزاران گۆڕی بەکۆمەڵ لە بیابانەکانی باشوور و ناوەڕاستی عێراق دۆزراونەتەوە، یەکێک لە ئەرکە هەر لەپێشینە و سەرەکییەکانی دەسەڵاتی کوردی و خەمخۆرانی ئەو بوارە هێنانەوەی ئەو گۆڕە بەکۆمەڵانە و دروستکردنی مۆنۆمێنتی نیشتمانیی گەورەیە بۆیان، دواتر کارکردنە بۆ ئەوەی بەجیهان بناسرێن کە چۆن رژێمی سەدام حسێن بۆ چەندینجار نەتەوەی کوردی جینۆساید کردووە.
تازەترین گۆڕی بەکۆمەڵ کە دۆزرایەوە گۆڕی بەکۆمەڵی سەماوە بوو کە مرۆڤ تووشی شۆک دەکات، وێنەکانی قوربانییەکان و تێکەڵبوونی جەستەیان و دەیان دیمەنی شکۆهێنەر، بابەتی دەیان نووسین و سیناریۆی فیلم و چیرۆک و رۆمانن، هەروەها دۆکیۆمێنتکردنیان یەکێک لە کارە گرنگەکانە کە نابێت دوابخرێت.
لەو سەروبەندەدا بینیمان چۆن شاناز ئیبراهیم ئەحمەد، خانمی یەکەمی عیراق ئازایانە هاتە سەر هێڵ و سەردانی مەیدانیی گۆڕە بەکۆمەڵەکانی کرد و بەڵێنیدا هەموو هەوڵەکانی بخاتەگەڕ بۆ ئەوەی روفاتی پیرۆزی ئەو جینۆسایدکراوانەمان بهێنێتەوە بۆ ناو کەسوکاری خۆیان، کە ئەوە ئەوپەڕی وەفایە و پێویستە رێزی لێ بگیرێت. هەروەها دەبێت دان بەوەشدا بنێین کە خانمی یەکەمی عێراق تەنها سیاسەتمەداری خەمخۆرە کە خاوەندارێتیی لە کەیسی گۆڕە بەکۆمەڵەکان دەکات و هەموو هەوڵ و پێگەی خۆی بەکاردەهێنێت بۆ ئەوەی شکۆدارانە بهانهێنێتەوە بۆ کوردستان.
لە سەرووی ئەوەیشەوە هەوڵەکانی بە جیهانناساندنی جینۆسایدی نەتەوەی کورد و ئاشناکردنی دەوڵەتانی زلهێز و نەتەوە یەکگرتووەکان بەو گۆڕە بەکۆمەڵانە، پێویستە ئەکتیڤ بکرێن و لۆبی بۆ بکرێت و دەیان کۆڕ و کۆنفرانسی لە دەرەوە و ناوەوەی کوردستان لەسەر سازبکرێن، ئەوە وادەکات ببێتە گرەنتی رێگرتن لە دووبارەبوونەوەیان.
بەگرنگییەوە مامەڵەکردن لەگەڵ کەیسی گۆڕە بەکۆمەڵەکان و هێناننەوەیان دەبێت بکرێتە یەکێک لە کارەکانی کابینەی دەیەمی حکومەتی هەرێمی کوردستان و بەرنامەی تایبەتیان بۆی هەبێت و بودجەی گەورەی بۆ تەرخان بکرێت، نەک بەشێوەیەکی رۆتینی و هەر لە ئاستی قسەدا بووترێت گرنگییان پێ دەدرێت.
حەسرەتی کەسوکاریان بۆ هێنانەوەی روفاتی ئازیزانیان، کە هاوکات کەسوکاری ئازیزی ئێمەیشن، لەسەر هەموومانی پێویست دەکات کە هەوڵەکانمان لەسەر چەندین ئاست بخەینەگەڕ بۆ ئەوەی روفاتەکان بهێنرێنەوە ئامێزی پیرۆزی نیشتمان و بیکەینە بەشێک لە یادەوەریی نەمری هەموومان.
هەر گۆڕێكی بەكۆمەڵ هەڵدەدرێتەوە وەبیرمان دێنێتەوە كە هێشتا ماومانە و هێشتا ژیان و بوون، شەوكەت و شانوباڵمان ماویەتی و هێشتا لەق و نا جێگیر و نا پتەو و خراپ و هێشتا دەڵەمەین. وەبیرمان دێنێتەوە لە عومری مێژوو و زەمەندا گرتەیەكی كورتین و لاپەڕەیەكی نازدارین لە تۆمارێكی رەش و چرچ و لۆچ و لە دەفتەرێكی زەرد هەڵگەڕاو و قەراغخوراو و دڕاودا.
ئێمە هیچ نین جگە لە چەند زیندوویەك كە یان وەک رێبواری بێ باک و بە هەڵپەی ناو گۆڕستانی قەرەباڵەغ پێ بەسەر گۆڕی خۆماندا دەنێن ، یان چاڵێك لە پێشمانە هەر ئەوەندە ماوە بكەوینە ناوی و ببینە دیلی داوی .
ئەنفالەكەمان بنەچەی قەتلوعامەكانی موكریان و زیلان و دەرسیمە كە ئەمانەش لە ئەتڵەسی بەسەرهاتەكاندا كۆن نین و وەک گوێی كون نەكراون و گوارەی نەسیحەتی پیا نەچووە. هێشتا درزی لێ نەبووە ئەو دیواربەندەی رەمزی زۆرداری و دڵرەقی و پەژارە و تاڵی و ژاڵەیان لە خۆدا گردوگۆ كردووە.
روو هەر لایەك دەكەین ، سەماوەیەكە بچووك یان گەورە، قەدەری دایك و خوشك و كچانمان دەگێڕێتەوە. پێڵاوی لاستیك و بازنەی سوور و زەرد و لوتەوانە و غەزێم و سەعاتی قەدیمی لە چرکە کەوتوو كە سی و شەش ساڵە مت و مات و مەلولە.
كراسی بەری رەنگاو رەنگ، خشڵی هەرزان و لەرزان و بۆنی مێخەک و سوخمە هەموو دیمەنێكی گەرمیانییە پێتان دەڵێ غەدرێك لە كورد كراوە لە حسێن و لە كەربەلاکەی نەكراوە. غەدرێک لە کوردستان دەبینڕێت کە تا ئێستاش جێپەنجەی بە ئەدگاری کەسوکاریانەوە دیارە .
رەنگی ئاڵوواڵای بەرگی شایەتەکان لە ئاسایی و نۆرماڵی قەومان و بەسەرهاتەکاندا رەنگی زەنگینی ژیان و نەخشی ئاوەدانییە، بەڵام لەو سەحرای سەماوەدا وایە کە ئاماژەی قەتلوعام و فەوتانی هەناسە و تاسەیە. شایەتەکان لەم گۆڕە رەنگاوڕەنگەدا ئەوەندە ڕوون و جەرگبڕە کە( نەبینینی ئەم تاوانە خۆی تاوانە). ئەمە قسەی خانمی یەکەمی وڵاتە کە نۆبەتێکی تر ، لەگەڵ تیمێکی هەمەکارە سەری ئەم بەڵگە و شایەتییەیان هەڵدایەوە و ئەدەبیاتی عەرەبی وتەنی ؛ (و ماخفي كان اعظم)
هەر لە زیکری ئەدەبیاتی عەرەب لە خەمێکی خاڵس و پاکی کوردیدا، یادەوەری تیژ و دەرسی مێژوو دەڵێ شارەکەی سەماوە، نیشتەنی لێقەومانی ئازیزانمان، هەمان شارەکەی شاعیر و دۆستی نەتەوەکەمان کازم سەماوییە کە غەزەتەکەی مینبەری ئاشتی کوردستان و بانگەوازی وازهێنان بوو لە ئەزێتدان و کورد کوشتن. وەک بڵێی شاعیر چۆن بۆنی گوڵ و جوانی دەکات ئاوا پێشتریش بۆنی سێوی کیمیاوی و بۆنی پێشوەختی کارەساتەکان دەکات .
ئەمە شەستەکانی سەدەی رابردوو بوو کە رۆژنامەی (ئینسانیەت)ی سەرنووسەر کازم سەماوی بووە مینبەری داکۆکی لە کورد، یانی داکۆکی لە باپیرانی ئەم ژن و منداڵە خێر لە خۆنەدیوانەی گۆر غەریبی سەماوەبوون . بەڵام حەیف عەسکەر و ئەفسەری شۆڤێنی کەی گوێ بە شیعر و غەزەتە و هاواری (ئینسانیەت)دەدەن؟ عەسکەری زەمانی زوو و جارانی سەرەتای سەرکوتکردن کازم سەماوییان زیندان کرد و عەسکەری ئاخر زەمانی بەعسیش هەر ئەنفال و قڕکردن و ناشتنی زانیووە ، ئەم عەسکەرە دۆڕاوی هەموو جەنگەکانی نیشتمان و زەلیلی هەموو ململانێکانی خۆگیف کردنەوە و کەشوفشی بان عروبە بوو.کەچی هەر بۆ گیان مەزڵومی میللەت و هەر بۆ گیان (شوعرا و فوقەرا) بە وەسفی ئەحمەدی خانی، ئازایە، دەستکراوە و بەرەڵایە.
هەر گۆڕێکی بە کۆمەڵ هەڵدەدرێتەوە سەد زام و سەد یادەوەری تاڵ دەلاوێنێتەوە. وەختێک لە بیرەوەری ئەنفالدا مانشێت وابوو ( سەد هەشتا و دوو هەزاری ئەنفالکراوی خۆمان دەوێتەوە) مامۆستا سەماوی کە میوانی مام جەلال و پەناهەدەی غەریبی بوو، گوتی (یەک بێ یان دوو سەد هەزار مەیانکەنە رەقەم ، ئەوانە لە گۆشت و خوێنن، مرۆڤی لایەقی ژیان و لێهاتووی وڵاتێکی ئازادن).
هەر گۆڕێکی بە کۆمەڵ هەڵدەدرێتەوە ئەندێشە باوەشێن دەکات، دە با لەوە زیاتر گۆڕ غەریبی سەحرای عەرەب نەبن، ئەوانە وەک کەژوگیای ئاوەدانی سەوزن لە وڵاتی چیا نەبێ هەموو شوێێک نامۆییە لایان و هەموو گۆڕێکیان پێ تەنگە، تەنانەت سەحرای بەرینیش.مادام زۆرداری هێناونی .
شەوکەت و دەوڵەت و دەرفەت هیچ نین هەتا ئازیزانمان شایەتی ژێر خاک و خۆڵی سەماوەن بن ، هەتا قەڵەم و قەڵەمتراش لەگەڵ شایەتەکان نێژرابن و کاغەزێک نەبێ بۆ تۆمار .
هەرچی تەداروکێک بۆ هاتنەوەیان باشە، باشە و بابیکەین. با دواجار لە تەنکی و لەقبوون و دەڵەمییەکی دیرۆکی رزگارمان بێت.
زمان لە سادەترین ڕاڤەیدا یەكێكە لە كەرەستە كلیلییەكانی بنیاتنانی گروپە مرۆییەكان و دروستكەری كۆپەیوەندی گشت پەیوەندییەكان، هەروەك نوام چۆمسكی ئاماژەی پێدەدا. لە ڕوانگەیەوە هەموو كۆمەڵگەیەك هەوڵ دەدات پەروەردەی ڕۆڵەكانی بە لەبەرچاوگرتنی زمانی كۆمەڵگەكەی ئاڕاستە بكات. هەر بۆیە هەوڵ دەدەن منداڵەكانیان فێری ئەو وشە و رستە زمانییانە بكەن كە لە لایەن گروپەكەیانەوە بەكاردێن. كەواتە دەكرێ بوترێ باڵابوون و گەشونمای زمانی نەتەوە بە شێوەیەكی ناڕاستەوخۆ، چەسپاندنی بنەماكانی بە نەتەوەبوونی هەر نەتەوەیەكە، چونكە ئاشكرایە زمان تەنیا ئامڕازی پەیوەندیكردن نییە، بەڵكو دەربڕی سەرجەم كایە جیاوازەكانی ڕۆشنبیریی ئەو نەتەوەیە.
لێرەوە دەمەوێ باسی بوون و گرنگی زمانی عەرەبیی بكەم لە هەرێمی كوردستاندا، لای سادەترین خوێنەر ئەوە یەكلایی بۆتەوە كە چەند گرنگە بۆ ئێمە زمانی عەرەبیی بزانین تا لە عێراقی عەرەبییدا بمێنینەوە، بەڵام بۆچی ئێستا ڕۆژبەڕۆژ زمانی عەرەبیی لای نەوەی نوێی كورد پاشەكشێ دەكات لە هەرێم بە تایبەت لە ناوەندە ئەكادیمیی و زانكۆكانی هەرێم؟
هەرچەندە لە هەموو كۆلێژەكانی هەرێم بە شی عەرەبیی هەیە، بەڵام خوێندكارانی بەشەكانی عەرەبیی بێجگە لە بە دەستهێنانی بڕوانامەیەكی زانكۆیی، سودێكی ئەوتۆ نابینێ! ئەمە سەرباری ئەوەی بەشەكانی تری وەك یاسا و ڕاگەیاندن كە دەبێ زمانی عەرەبیی بزانن بەڵام حاڵیان لە بەشی عەرەبیی باشتر نییە. هۆی فێرنەبوونی زمانی عەرەبیی لە بەشەكانی عەرەبیی ڕوونن لەوانە:
– ئەو پرۆگرام و سیستمە كۆنەی ئێستا دەخوێنرێ هی ساڵانی حەفتا و هەشتاكانی سەدەی رابردووە و بۆ ئەو خوێندكارانە بووە كە خۆیان باكگراوەندێكی باشیان لە زمانی عەرەبییدا هەبووە. كێشەی قسەكردنیان نەبووە تەنیا ویستوویانە زیاتر پسپۆڕیی پەیدا بكەن .
– خوێندكار ئێستا خۆی شارەزا نییە و زمان نازانێ كەچی هەر لە ساڵی یەكەمەوە مادەی قورس و وشك دەخوێنێ! ئەوەندەی تر خوێندكار دەتورێنێ و زمانی عەرەبیی وەكو دێوەزمە دەبینێ.
بۆچارەسەری ئەم گرفتە و بە هەدەرنەچوونی رەنجی خوێندكاران كە ساڵانە لە هەر بەشێكی زمانی عەرەبیی لە زانكۆكانی هەرێم لانیكەم 100 خوێندكار بڕوانامە وەردەگرن، پێویستە ساڵی یەكەمی زانكۆ تەمهیدی بێ و خوێندكار بە شێوەیەكی ئاسان فێری ڕێسا و یاسا و چۆنێتی ئاخاوتنی عەرەبیی بكرێ وەك نەتەوەیەكی غەیرە عەرەب، پاشان ساڵانی داهاتوو مەنهەجی پێبوترێ، هەر وەكو چۆن ئێستا لە هەردوو وڵاتی سعودیە و قەتەر گیراوەتەبەر بۆ فێربوونی زمانی عەرەبیی بۆ كەسانی بیانیی، شارەزایان دەڵێن ئەو رێسایە سەركەوتنی گەورەی بە دەستهێناوە .
بەگوێرەی دەستوور هەرێمەكەمان سەر بە عێراقە و تا بەم وڵاتەوە گرێدرابین، دەبێ رۆڵەی كورد زمانی عەرەبیی بزانێ نەك لەبەر ئەوەی ناچارە بە زۆرە ملێ، بەڵكو لەبەر ئەوەی ئاستی زانستیی و ئاڵوگۆڕی بازرگانیش بەشێكی زۆری پەیوەندیی هەیە بە زمانی عەرەبییەوە. بەداخەوە نەوەی ئێستای زانكۆكانمان نە زمانی عەرەبیی و نە ئینگلیزیی بە باشی نازانن جا چۆن لە سەردەمێكی وا گۆڕاودا دەكرێ نەوەی نوێ هیچ كام لەو دوو زمانە زیندووە نەزانێ؟!
*ڕۆژی 18/12-ی هە موو ساڵێك تە رخان كراوە بۆ ڕۆژی جیهانی زمانی عەرەبی
جیهان لەبەردەم دووڕیانێکی چارەنوسسازە، کاتێک پێکەوەگرێدانێکی بێوێنە لەگەڵ لوتکەی نا ناسەقامگیری باڵی بەسەر جهیاندا کێشاوە. هەرچەندە جیهانگیری لە سەرەتاکانیدا لە ڕێگەی بازرگانی نێوان شارستانیەتە کۆنەکان دەستیپێکرد، ئەمڕۆ خێرایی و ئاڵۆزیەکەی گەیشتۆتە ئاستێکی بێوێنە. سنوورەکان سەردەمانێک هێڵی پۆڵاین بوون و سەروەرییان پێناسە دەکرد، ئێستا کاڵ دەبنەوە و وەک پارچە سەهۆڵێک دەتوێنەوە بە هۆی ئاڵوگۆڕی ئابووری و زانیاری و کولتوورییەکان کە هەموو سنوورێکی تێپەڕاندووە. ئەم ئاڵوگۆڕە خێرایە کاریگەرییەکی گەورەی هەیە لەسەر ئابووری کۆمەڵگاو ژیان و ناسنامەی تاکەکانی کۆمەڵ لە دووترتین گۆشەکانی سەر ئەم هەسارەیە. ئەم پێکەوەگرێدراویەی جیهان هۆکارە بۆ ئەوەی شەپۆلەکانی قەیرانی ناوچەیەک بەخێرای گوزەربکات بۆ ناوچەکانی تر و پرسە ناوخۆییەکان ببن بە جیهانی و پرسە جیهانییەکانیش بە ناوخۆیی.
ئەو پێکدادانانەی ئەمڕۆ دەیبینین درێژەپێدانی ململانێ دێریەنکانە بۆ بەدەستهێنانی سەرچاوە و کاریگەری و باڵادەستی. بە درێژایی مێژوو کێبڕکێی دەسەڵات بۆتە هۆکاری ناکۆکی و جەنگ لە نێوان دەوڵەت و شارستانیەتە دێرینەکان و ئەمڕۆش بزوێنەری ڕکابەرییە جیۆپۆلەتیکیەکانە لە جیهانێکی بەیەکەوگرێدراو. جەنگی ئۆکرانیا و شەڕەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست مشتێکن لە خەروارێک کێشەی هەڵپەسێردراو لە سەرتاپای جهیان لە نێوان زلهێزەکان. ئەم جەنگ و پێکدادانانە دیمەنێکی جیۆپۆلەتیکی وەهای درووست کردووە کە هەم ترسناکە وهەم ناجێگیر.
نابێت گەلی کورد بێباک بێت بەرامبەر ئەم گۆڕانکاریە گەورانەی جیهان. مێژووی ئێمە وەک گەلی کورد پڕە لە ململانێ لەگەڵ داگیرکەر و زلهێزە کۆلۆنیالیزمەکان و دەوڵەتەکانی دراوسێ. مێژوومان هەوڵێکی بێوەچان بووە بۆ پارێزگاری کردن لە ژیان و زمان و مافە نەتەوایەتیەکانمان و دانپێدانان بە شوناسی نەتەوایەتمان. هەڵبەتە دونیای ئەمڕۆ زۆر جیاوازترە لەو سەردەمانەی گەلەکەمان دەستیکردووە بە خەباتی چەکداری. ئەمڕۆ مرۆڤایەتی لەبەردەم دووڕێیانێکدایە و پێویستە ئێمەی کورد لە خۆمان بپرسین کوردستان چۆن دەتوانێت لەم ساتە وەختەی داڕمانی جیهاندا، بەردەوامی بەگەشتەکەی بدات. گەشتێک بەرەو ئارامی و خۆشگوزەرانی.
گەشتی خەباتی کورد: سەرکەوتن و کارەساتەکان
مێژووی کوردستان مێژووی ئازایەتی و کۆڵنەدانە. سەرەڕای سەرکەوتنەکان و قوربانییەکان کە جێگەی شانازیە، مێژوومان لە نسکۆ و ڕەوی بەکۆمەڵ و براکوژی بێ بەش نیە.
دەوترێت کە مارک سایکس و فرانسوا جۆرج پیکۆ لەسەر دەستەسڕی قاوەخانەیەک یەکەم ڕەشنوسسی دابەشکردنی چەندین ووڵات و نەتەوەیان وێنا کردووە کە دواتر بووە بە بنچینەی ڕێککەوتنی سایکس پیکۆ لە ساڵی 1916. ئەو دەستەسڕە نالەبارە نەتەوەی ئێمەی پارچە پارچەکرد و بووە هۆی جەرگسوتانی ملێۆنەها دایک. ئامانجی ئەم دابەشبوونە روون و ئاشکرایە (دابەشکردن بۆ لاوزاکردن و پاشان داگیرکردن). ئەم پلانەیان بۆ هەموو نەتەوەکانی ئەم ناوچەیە سەرەکەوتوو بوو بە گەلی کوردیشەوە و دوو بەرەکی و جەنگ و وێرانکاری هەتا ئەمڕۆش هەر بەردەوامە. دەوڵەمەنترین خاکی جهیان و خاوەنی کۆنترین شارستانی جیهان قەرزارە و پڕ لە قەیرانە. هەرچەندە داگیرکردن بە شێوازی ڕاستەوخۆ کۆتایی پێهاتووە بەڵام داگیرکردنی ناڕاستەخۆ هەر بەردەوامە. جیاوازیەکەی ئەوەیە پێشتر تەنها یەک داگیرکەر لە یەک کاتدا داگیری دەکردین بەڵام ئەمڕو لە پشت پەردەوە گشت زلهێزەکەن یاری بە پەتەکان دەکەن.
بە درێژایی سەدەی بیستەم، چەندین جار خەباتی گەلی کورد بۆ سەربەخۆیی لە ڕێڕەو دەرچووە. لە ساڵی ١٩٧٥ ڕێککەوتنی جەزائیر لە نێوان ئێران و عێراق کۆتایی بە شۆڕشێکی ئومێدبەخشی کورد هێنا. لەم دواییانەدا، ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی ٢٠١٧-جارێکی تر بیری هێناینەوە کە کورد جگە لە چیا هیچ دۆستێکی نیە. ئێمەی کورد دڵسافیمان زۆر جار دەگاتە ڕادەی گێلی. بیرەوەریمان وەک بیری ماسی وایە زۆر زوو مێژوومان لەبیر دەچێتەو و دەکەوینەوە ناو ئەو خەیاڵەی کە دۆست و پشتیوانمان هەیە. زانست و مێژوو سەلماندویانە کە لە سیاسەتی نێودەوڵەتی هیچ دۆستێک تاسەر دۆست نیە و زۆر جار دۆستەکان لە چرکە ساتێکدا دەبن بە درندەترین دووژمن. مێژووی کورد پڕە لەو نمونانە کە دەکرێت بکرێتە پەند و وانە بۆ نەتەوە چەوساوەکانی تر.
کەچی سەرەڕای ئەم پاشەکشانە، ڕۆحی نەتەوەکەمان بە زیندووی ماوەتەوە. لە ئاوەدانکردنەوەی نیشتیمان و ساڕێژکردنی برینەکان و پاراستنی کولتورە دەوڵەمەندەکەمان، بەردەوام خۆڕاگریمان نیشانداوە. دەتوانین زۆر وانەی بەنرخ لەمێژوومان وەبگرین وەک بەرخودان و بەرگەکردن لە کاتێکدا پێدەنێینە قۆناغێکی نوێ لە جیهان . قۆناغی ئایندەیەکی نادیار و ترسناک کە لە هەموو کات زیاتر پێوسیتی بە بەرخودان و بەرگەکردن هەیە.
جیهانێک لە لێواری داڕمان: وانەکان لە مێژووەوە
پێشینان فەرمویانە (مانگ هەر سەر لە ئێوارە دیارە). دیمەنی جیهانی ئەمڕۆ زۆر لە ئیوارەی پێش هەڵهاتنی جەنگی جیهانی یەکەم و دووهەم دەچێت. زۆر لە ئێوارەی چەندین شەوی سەختی بێ مانگ دەچێت. بارودۆخی ئەمرۆی جیهان لێکچوونێکی ترسناک و نیگەرانکەری هەیە لەگەڵ بارودۆخی ماوەیەک پیێش هەڵگیرساندنی هەردوو جەنگی جیهانی. گرژییە جیۆپۆلیتیکییەکان لە هەموو ناوچەکانی جهیان ڕەنگدانەوەی جیهانێکە کە لە لێواری داڕماندایە. زلهێزەکان وەک هەردەم کێبڕکێ لەسەر باڵادەستی دەکەن. ئەوەی جێگەی سەرنج و تێڕامان و هەڵوەستەیە کە ترس و بێمتمانەیی لە نێوان زلهێزەکان گەشتۆتە ڕادەیەکی مەترسیدار. هاوشێوەی ئەو سەردەمانەی کە جەنگی جهیانی یەکەم و دووهەمی لێکەوتەوە، سیمای دوو بەرەی دژ بە یەک دەرکەوتووە. گەلان لە پێشەکەوتنێکی خێرای خۆ پڕ چەککردن و ئامادەکاری جەنگن، نەک بۆ شەڕانگێزی بەڵکو لە ترسا.
هەمان ئەو لۆژیکە کە جەنگی جیهانی یەکەم و دووەمی لێکەوتەوە، ئەمڕۆ بە ڕوونی لە ووتارەکانی زلهێزەکاندا دیارە. گومانی زۆر لەیکەتری، نەبوونی متمانە و ترس لەوەی ئەگەر لایەک پێشوەختە هێرش نەکات، لەوانەیە ببێتە قوربانی هێرشی لەناوبەری لایەنەکەی تر. زلهێزەکانی جیهانی ئەمڕۆ لە پێشبڕکێیەکدا گیریان خواردووە کە کاتی وەڵامدانەوەی میکانیزمەکانی بەرگری ئۆتۆماتیکی چەکی ئەتۆمی کەمبکەنەوە بۆ کەمتر لە یەک چرکە. پاڵنەر بۆ خێراکردنی وەڵام بەم شێوەیە نیشانەیەکی ڕوونە کە ئەو بێ متمانەی لە نێوان زلهێزەکان لە لوتکەیە و راگرتنی هاوسەنگی ئەستەمە.
بۆ گەلی کورد ئەم گێژاوەی باڵی کێشاوە بەسەر جیهان هەم ئاڵانگاریە و هەم دەرفەت. ئێمەی کورد پێویستە ئامانجەکانمان بگونجێنین لەگەڵ جیهانێکدا کە تەنانەت هەڵبژاردنەکانیش بوونەتە گۆڕەپانی شەڕ لە نێوان ووڵاتان. سەرهەڵدانی شەڕی زانیاری، کە میدیا و پلاتفۆرمە کۆمەڵایەتییەکان وەک چەک بەکاردەهێنرێن بۆ شێواندنی بیروڕای گشتی، پێویستیەکی بەپەلە دەهێنێتە کایەوە بۆ یەکڕیزی و خۆڕاگری لەم پارچەیەی کوردستان کە بنەما و بنچەینەیەکمان دامەزراندووە بۆ جۆرێک لە حوکمڕانی سەرەڕای هەموو کەمووکوڕیەکان وگلەییەکانی خەڵک.
پێکهێنانی حکومەتی هەرێم: تا زوو بکرێت درەنگە
وەک باسکرا جیهان زۆر مەترسیدارترە لەوەی کە ویێنا دەکرێت، رۆژ لە دوای رۆژ پرسەکان بەخێرایی ئالۆزتر و ناجێگیرتر دەبن. گەلانی جیهان هەنگاوی چالاکانە دەنێن بۆ پاراستنی میلەتەکانیان لە مەترسیەکان. بۆ نموونە سوید زۆر نابێت زیاتر لە پێنج ملیۆن پەرتوکی بڵاو کردۆتەوە بە ناوی "ئەگەر قەیران یان شەڕ هات" ، کە ڕێنمایی وورد پێشکەش دەکات بە هاووڵاتیان کە چۆن ئامادەکاری بکەن لە کاتی سەرهەڵدانی ململانێی سەربازی و کارەساتی سروشتی. بە هەمان شێوە ئەڵمانیا ژێرخانی بەرگری شارستانی فراوانتر دەکات و ئامادەکاری دەکەن کە وێستگەی شەمەندەنفەرکانیان بکەن بە حەشارگە لە کاتی سەرهەڵدانی جەنگ، فینلەندا و نەرویج ڕێوشوێنی ئامادەکاریی فریاگوزاری خۆیان نوێ دەکەنەوە، تایوانیش بەرگری شارستانی خۆی بەهێزتر دەکات. ئەم کردارانە هەم نیشانەیەکی گرنگن کە ئەگەری هەڵگیرسانی جەنگی جیهانی گاڵتە نیە. لەهەمان کات دەریدەخەن کە کات هاتووە ئێمەی کوردیش یەکگرتوو ئامادە بین. بەڵام ئایا ئێمە دەتوانین یەکگرتوو و ئامادەین؟
لەبری پلان و ئامادەکاری بۆ ئایندە، ئێمەی کورد تا ڕادەیەک لە ڕابردوودا دەژین، زۆرجار تۆکمەترین پلانی مەودای دوورمان پلانی ئامادەکاریە بۆ سەیرانی سبەینێ. دیمەنی سیاسی لە کوردستاندا نوقمی ململانێی قوڵە لە نێوان پارتە سیاسیەکان. تانە و توانجەکانی پارتەکان لە یەکتری زیاتر دەربارەی بەخیانەتکارناسادنی یەکدی دێت لە ڕابردوو و زۆر کەمتر باس لە داهاتوو دەکرێت. ناکۆکی لەسەر بەشکردنی پۆستەکان ئەگەری هەیە درووستکردنی کابینەی نوێ دوابخات. ئەگەر هەیە ناکۆکیەکان بگاتە ڕادەی دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردن کە ئەگەر ڕوو بدات ووڵاتمان دەخاتە بەردەم ئایندەیەکی نادیار.دیمەنی ئەمڕۆی ئەم پارچەیەی کوردستان وەک ئەوەیە کۆمەڵێک کەس لە ناو کەشتیەک خەریکی شەڕ و ململانێی بن لەسەر ئەوەی کێ کاپتن بێت لە کاتێکدا کە کەشتیەکە بەرەوڕووی نغرۆبوون ئاراستە دەکات. لەبری ئەوەی پەنجەکان یەکتر بشکێنن پێویستە پەنجەکان سەرەداوی پەتەکان بگرن و ئاراستەی میلەتەکەمان بکەن بەرەو یەک ئامانج . بەرەو ئامادەکاری و خۆپارێزی و مانەوەی میلەتەکەمان لە کاتێکدا جیهان گەشتۆتە سەر لێواری داڕمان.
کابینەی نوێ و ئامادەکاری و خۆڕاگری
پێکهێنانی حکومەتێکی کارا و دڵسۆز گرنگترین و یەکەم هەنگاوی گەیاندنمان بە کەناریێکی ئارام. کاتێک حکومەت دامەزرا، پێویستە دەستبەجێ ڕێوشوێنی پاراستنی کۆمەڵگا جێبەجێ بکات بۆ پاراستنی میلەتەکەمان لە کاتی سەرهەڵدانی کارەساتە جهیانیەکان. بۆ نمونە:
- بەهێزکردنی ئاسایشی خۆراک: گەشەپێدانی توانای کشتوکاڵی کوردستان بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستن بە هاوردەکردن و دەستەبەرکردنی دابینکردنی خۆراکە سەرەکیەکان لە کاتی پچڕانی هاوردە بەهۆی جەنگ یان کارەساتە سروشتیەکان.
- ئامادەکاری بۆ فریاگوزاری: پەرەپێدانی سیستەمی بەهێز بۆ وەڵامدانەوەی کارەسات، لەوانەش پەناگە،کۆگای خواردەمەنیە سەرەکیەکان و تیمەکانی وەڵامدانەوەی خێرا، و پەروەردەی کۆمەڵگا و ئاگادارکردنەوەیان کە چی بکەن لەکاتی کارەساتەکان.
- خۆگونجاندن لەگەڵ کەشوهەوا: وەبەرهێنانی ستراتیژ بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوهەوا لەسەر کشتوکاڵ، سەرچاوەکانی ئاو و تەندروستی گشتی و زیادبوونی لافاو و کارەساتە سروشتیەکانی تر.
- بەهێزکردنی متمانەی گشتی: دەستپێکردنی دەستپێشخەری شەفاف و گشتگیر بۆ دووبارە بنیاتنانەوەی متمانە بە دامەزراوەکانی حکومەت، دەستەبەرکردنی هاوکاری گشتی لە کاتی قەیرانەکاندا.
- هەمئاهەنگی لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ: گفتوگۆکردن و هەمئاهەنگی لەگەڵ دەزگا پەیوەندیدارەکانی حکومەتی فیدراڵ بۆ تێگەیشتن لە ئامادەکاریەکانی ئەوان ( ئەگەر هەبێت) و ڕێکەوتن لە سەر میکانیزمە گونجاوەکانی هاوکاری یەکدی لە کاتی جەنگ و کارەساتە سروشتیەکان بۆ پاراستنی هاونیشتیمانان.
گەر کابینەی نوێ لەدایک بێت و ئەم ئەرکانە بە باشی جێبەجێ بکات، ئەگەری هەیە قەیرانەکان ببنە فرسەت بۆ گەلێکی چەوساوە کاتێک چەوسێنەرەکان لەگەڵ یەک دەجەنگێن و تۆڵەی بەرودوای نەهامەتیەکانی نەتەوەو چەوساوەکان لە یەکتری دەکەنەوە.
ئامادەکاری بۆ جیهانێکی نوێ
لەگەڵ نیشتنەوەی تۆز و خۆڵی جەنگی ڕکابەرە جیۆپۆلەتیکییەکانی ئێستا، ڕەنگە جیهانێکی نوێ سەرهەڵبدات. ڕەنگە سنورەکان بسڕینەوە، بەو سنورانەشەوە کە سایکس و پیکۆ لەسەر دەستەسڕە نالەبارەکە وێنایان کێشا. نەتەوەی ئێمە کە جهیانیان فێری زانست وشارستانی و کشتوکاڵ کرد، دەتوانن جارێکی تر جیهان فێری ئاشتی و میواندۆستی و بیری چال ووتەی چاک و کرداری چاک بکەنەوە.
بێتاقەتم و پەنا بۆ هەرقوژبنێکی بیرەوەرییەکانم دەبەم، زیاتر بێتاقەتم دەکات. بێتاقەتم بۆ رۆشتنی هەتاهەتایی ژمارەیەک لە دۆستانی ژیان و هاوڕێیانی خەباتم، بێ تاقەتی ئەو نووسینانەم بە نیوە ناچڵیی جێمهێشتن و تەواوم نەکردن.
لە دەفتەری بیرەوەرییەکانم لە رۆژی (28)ی مانگی ئابی ساڵی (1994) ئەم چەند دێڕەم نووسیووە، لەو رۆژگارە لە گەرمیان بووم و رۆژی پێشتر لەگەڵ کاک شەوکەتی حاجی موشیر و عەدنانی حەمەی مینە لە ناو شاری هەڵەبجە کەوتینە کەمینێکەوە و خالیدی پورزام و ئاموزایەکی کاک شەوکەت ناوی عەبدولرەحمان کاک سەرباز (ئەکرم کەریم خانەقینی)شەهیدبوون و کاک عەدنانیش بریندار بوو.
شەڕی ناوخۆ، شەڕی برا کوژیی، شەڕی خۆکوژیی، بەداخەوە ئەم بەڵایە لە کۆڵ کورد نەبۆتەوە لە دێر زەمانەوە.
نازانم کورد نەوەی راستەقینەی قابیلە یان هابیلە؟! ناشزانم قابیلمان زۆرە یان هابیل؟! بەڵام ئەوە دەزانم ئەم شەڕە نەگریسە بۆتە مایەی شکست و سەرنەکەوتنی بزووتنەوەی کوردایەتی، دەشزانم ئەم شەڕە سەرکەوتنی تێدا نییە و
لە هەمووی خراپتر، کورد وەکو پێویست ئەزموونی لەم رابردووە تاڵە وەرنەگرتووە.
داخەکەم هەر ئەو رۆژە تەرمی چەند شەهیدێکمان ناشت، لە ناخمدا بورکانی حەسرەت و خەفەت و فرمێسک کڵپەی دەکرد، بەڵام بەڕووکەش و بۆ ورەی دەووروبەر نەمدەتوانی وەکو خۆی دەریبرم، بۆیە هەر بە تەنها بۆ خۆم لەناخی خۆمدا مەلەم لە ناو ئەو بورکانەدا دەکرد و منیش وەکو دایکم چۆن بۆ لەدەستدانی کۆرپەکانی بە کۆڵ دەگریا و بە دڵیش دەسوتا، وام بەسەرهاتبوو، جاروباریش بە ئاگر شتێکم لەسەر دڵم دەنووسیی کە هەتا ئێستایش هەر داگیرساوە.
ساڵی(1993) ئەندامی سەرکردایەتیی یەکێتی و لێپرسراوی مەڵبەندی کەرکوک بووم، کە بارەگای مەڵبەند لە دەربەندیخان بوو، کاک عوسمانی حاجی مەحمود جێگری لێپرسراوی مەڵبەند بوو، سنووری مەڵبەند بەرفراوان بوو بێجگە لە گەرمیان و حەوزی چەمچەماڵ، کۆمیتەی کەرکوک لە رانیە و کۆمیتەی کەرکوک لە هەولێر و کۆمیتەیەکیش هەبوو بەناوی فەیلییەکانەوە لە سلیمانی، هەروەها شانەی رێکخستنە نهێنییەکانی بەغدا و خانەقی و کەرکوک سەر بە مەڵبەندی کەرکوک بوون. ژمارەیەکی باش کادری چاک و چالاک و دیاری ناوچەکە کارگێر و ئەندامی مەڵبەند و لێپرسراوی کۆمیتەکان بوون.
ئەوسا چوار مەڵبەندی رێکخستن هەبوون، مەڵبەندی دهۆک کاک حەسەن کوێستانیی لێپرسراوی بوو، کاک ئەرسەلان بایز لێپرسراوی مەڵبەندی هەولێر بوو، کاک عومەری سەید عەلی لێپرسراوی مەڵبەندی سلیمانی بوو، بەندەش لێپرسراوی مەڵبەندی کەرکوک بووم، کاک عومەر فەتاح لێپرسراوی مەکتەبی رێکخستن بوو.
بە بریاری سەرکردایەتیی، رەوانشاد مام جەلال، بوو بە سەرپەرشتیاری مەڵبەندی کەرکوک و مولازم عومەر
بە سەرپەرشتیاری مەڵبەندی سلیمانی و کاک کۆسرەت بە سەرپەرشتیاری هەولێر و دکتۆر کمال فوئاد بە سەرپەرشتیاری مەڵبەندی دهۆک دیاریکران. ئەوسا نە سەتەلایت و نە مۆبایل، نە ئینتەرنێت هەبوو، پەیوەندییەکانم بە سەرەوە و بە دامودەزگاکانی یەکێتی و کۆمیتەکانەوە لەرێگای جیهازی بێسیمی راکاڵەوە بوو. ئەو کاتانە ژیان و گوزەرانی خەڵک زۆر خراپ بوو، شەڕی نەگریسی ناوخۆ هەبوو، گەمارۆی نێو دەوڵەتیی و عیراقیی و ناوخۆیی هەبوو، کارەبا نەبوو، وشکە ساڵیش بوو، سوتەمەنیش نەبوو. سەرەڕای ئەمانە خەڵکی کوردستان بە ئۆمێد بوون و هەموو غەمیان رزگاریی نشتیمانەکەیان بوو چونکە متمانە بە دەسەڵات و لایەنە سیاسییەکان، ئەوسا لە لوتکەدابوو، جارێ جیاوازیی خەڵک و خاون دەسەڵات دەرنەکەوتبوو.
ئەوسا شانە و پۆل و کەرتی رێکخستن کارا بوون، کۆبونەوەی رێکخستن و ئابوونە هەبوو، ئەوسا رێکخستن هەیبەت و رۆڵی شایستەی لە بڕیاردانی ناو یەکێتیدا هەبوو، ئەوسا مەڵبەند سەرچاوەی بڕیار بوو، لە ناوچەکەی خۆیدا، هەماهەنگیی و سەرپەرشتیی هەموو دامودەزگاکانی سنوورەکەی خۆی دەکرد، ئەوسا رێکخستن سەرچاوەی دەنگوباس و زانیاریی بوو، ئەوسا کادری رێکخستنی چالاک و بەهەیبەت و دیاری ناو جەماوەر بوون.
لەم نووسینەدا ناتوانم باسی یەکە یەکەی ئەو هەڤاڵانە بکەم کە چەند دڵسۆز و ئازا و بە وەفا بوون بۆ کورد و کوردستان و یەکێتی، بەشێکیان ئێستا لە ژیاندا ماون و بەشی زۆریان پلەی باڵایان هەیە، وەکو (م.س) و سەرکردایەتی و بەشەکەی تریان لە ژیاندا نەماون و کۆچی ئەبەدییان کردووە وەکو کاک حەمەنوری و وەسفیەخان و کاک عەلی شامار و کاک سەڵاح کوێخا و مامۆستا ئیکرام و کاک ئیسماعیل مەردان، ئەمان کارگێری مەڵبەند بوون. داخەکەم بۆ لەدەستدانیان، چەند بەنرخ و کامڵ و قارەمان بوون، زۆر سوودم لە هاوڕییەتی ئەم تێکۆشەرانە وەرگردووە، زۆر شت لێیان فیربووم، داخەکەم زوو ئیمەیان بجێهێشت و بێبەش بووین لە نیعمەتی هاوڕێیەتییان.
مەڵبەندی کەرکوک وەکو دەزگایەکی یەکێتی، سەرەڕای جیاوازیی بیروڕا و ریزبەندیی جیاواز، بەڵام لە کاتی بڕیاردان و جێبەجێکردنی ئەرکەکاندا یەک تیم و یەک هەڵوێست بووین لە ناو خۆماندا بۆ جێبەجێکردنی ئەرک و فەرمانەکان بۆ خزمەتی گەل و نشتیماندا .
یادی هەموویان بەخێر، قەت لە بیرناکرێن و بە ئاسانییش شوێنیان پڕناکرێتەوە. ئێستاش شانازیی بەو رۆژانەوە دەکەم کە لەگەڵ ئەو هاوڕێیانەدا کارم کردووە، چەند بە سەلیقە و دڵسۆزییەوە کاریاند دەکرد وەکو یەک خێزان و بەردەوام بەیەکەوە بووین، بە یەکەوە جەولەمان دەکرد و سەردانی خەڵکمان دەکرد و لەسەر یەک سفرە نانمان دەخوارد و بەیەکەوە لە مەڵبەند دەماینەوە، بەردەوام لە خۆشیی و ناخۆشییەکاندا بەیەکەوە بووین.
هاوڕێیەتی لە بواری سیاسەتدا بە دەست خۆت نییە، جار هەیە تووش دەبیت بە هەندێ کەسەوە ئەگەر سیاسەت نەبێت چاوت بە چاوی ناکەوێت، بەڵام بە پێچەوانەوە جاریش هەیە دەبیت بە هاوڕێی هەندێ کەس تا مردن جێی شانازین و وەکو ئەڵماس دەبریسکێنەوە.
هەڤالانی مەڵبەندی کەرکوک بۆ من لەو سەردەمەدا ئەڵماس بوون و جێی وەفا و دڵسۆزین و لەگەڵما دەژین، بوونەتە سەرمایەی راستەقینەی ژیان و خەباتم، پەیوەندیم لەگەڵ ئەو هاوڕێیانەی لە ژیاندا ماون بەردەوامە و جێگەی شانازییمن، بەردەوام ئاگامان لە یەکترە، خوا تەمەنیان درێژ بکات و بێ بەش نەبم لە تیشکی رووناکییان.
بەپێی یاسا و نەریتی دیموکراسی ئاساییە لایەنێک بەتەنیا یان چەند لایەنێک زۆرینەی پەرلەمانی دروست بکەن و کابینە پێکبێنن، بەڵام لە کوردستان بە جۆرێکی ترە، چونکە دوو هێزی سەرەکی هەن، هەر یەکەیان هەژموونی تەواوی بەسەر بەشێکی کوردستاندا هەیە و هەلومەرجەکانیش بۆ پێکهێنانی کابینەیەکی ئاسایی لەبار نین، بۆیە لەم قۆناغەدا تاقە ڕێگا ڕێککەوتنی ئەو دوو لایەنەیە.
ئەوەی زاندراوە یەکێتی ئامادە نییە وەک جاری جاران بەشداری لە حکومەتدا بکات و پارتیش هێشتا هەر فیزی زۆرینە لێدەدات. کەواتە ئەم هەویرە ئاوی زۆری دەوێ. ئەگەر ئەو دوو هێزە عەرەب گووتەنی (عادَتْ حَلیمە إلی عادَتِها القَدیمە)بێ هەر خولانەوەیە لەناو ئەو بازنە خڕەی ٣٢ ساڵە گەمارۆی دەسەڵاتی داوە. ئەگەر بە وردی سەیری حکومەتی هەرێم بکەین دەبینین ئەوەندەی دەسەڵاتێکی شۆڕشگێڕانەی چەکدارییە، نیو ئەوەندە حکومەتێکی دەوڵەتداری و خاوەن ڕەوایەتی یاسایی نییە!
ئایا ئەوە بۆچی؟
چەندین ساڵە لایەنە پێکهێنەرەکانی حکومەت هەر لەناو ئەو بازنەیە دەسوڕێنەوە، کە نەدەرگای تێدایە و نەگەشەش دەکات. ئەگەر وا نەبوایە ئەوا دەبوو پێکهێنانی حکومەت کارێکی سەخت نەبوایە.
یەکێتی داوای گۆڕانکاری لە سیستم و شێوازی بەڕێوەبردنی وڵات دەکات. دەکرێ ئەوە بکرێتە پڕۆژەیەکی نیشتیمانیی، بۆ ئەوەی بتوانین لە کابینەی داهاتوودا هەنگاوی گرنگ بنێین و کۆتایی بە قۆناغی راگوزەر بێنین.
دیارە لەو سۆنگەیەوە پۆستە باڵاکان گرنگن، بەڵام پۆست هەر لە پێناوی پلە و پایە نەبێ، بەڵکو گرنگتر ئەوەیە کە یەکێتی لە بەشدارەوە ببێتە هێزێکی هاوبەش.
ئەگەر ئەمجارە لەسەر بنچینەیەکی نیشتیمانی و بە ئامانجی گۆڕانکاری ریشەیی نەبێ، کابینە زوو پێکبێ یان درەنگ هیچ لە مەسەلەکە ناگۆڕێ. بە پێچەوانەوە ئەگەر کابینەیەکی جیاواز پێکبێت و سەرۆکی هەڕێم و سەرۆکی حکومەت و جێگرەکانیشیان دەسەڵاتداری رەها و لەسەرووی لێپرسینەوەی پەرلەمانی و دادگایی نەبن، واتە ئەوانیش هەر تەنیا بەڕێوەبەر و فەرمانبەری دەوڵەت بن دەتوانین بڵێن شتێکمان بە شتێک کردوە و مەرجەکانی یەکێتیش لەو پێناوەدان.
(٢) هەڵمەتی راگەیاندنی پارتی لەسەر یەکێتی و سلێمانی گەیشتووەتە ئاستی ( شەلم، کوێرم، هیچ نابوێرم) ئەوە لە کاتێکدایە، کە هەمووی چەند رۆژێکی بۆ یەکەم دانیشتنی خولی نوێی پەرلەمان و ماوە دەستیش کراوە بە گفتوگۆی پێکهێنانی حکومەت!
ئایا ئەو بارودۆخە پێویستی بە ئارامی و رەخساندنی کەش و زەمینەی رێککەوتنە لەسەر ئایندەی وڵات یان تێکەڵکردنی دۆ و دۆشاو؟!
ئەو هەڵمەتە لە خۆڕا نییە، بەندە پێم وایە دوو هۆکاری لە پشتەوەن:
یەکەم: ماوەیەکی زۆر بوو پارتی هەرچی دەویست و هەرچی دەیکرد بۆی دەچووە سەر، بەڵام ئێستا هەم یەکێتی و هەمیش هەلومەرجەکان گۆڕاون، بۆیە هێشتا لەگەڵ ئەم دۆخە نوێیەدا رانەهاتووە و ئەنجامیش لەگەڵیدا ناگونجێ.
دووەم: هەرچەندە باسی یەک هەرێمی و یەک حکومەتی و یەک هێزی دەکات، بەڵام ئاشکرایە کە، ئەو هەموو یەکانەی بۆ یەک حزب و یەک کەس دەوێن. دیارە پاراستنی قەوارەی هەرێمیش هەر تەنیا ئەرکی یەکێتی و پارتی نییە، بەڵکو ئەرکی نیشتیمانیی تاک بە تاکی خەڵکی کوردستانە، ئەگەر نیەتێکی شارەوەش لە پشتی ئەو هەموو دووبارەکردنەوەدا نییە، کێ باسی دوو هەرێمی و سێ هەرێمی کردوە تا ئەوەندە پێی لەسەر دابگرێ؟!
نایشارمەوە من هەست بە مەترسی دابەشکردنەوەی هەرێم دەکەم، چونکە ئەو ئاراستە سیاسیە گشتیە و ئەو هەڵمەتە راگەیاندنەی پارتی لەو هەلومەرجە ناسکەدا بە ئاگایی بێ یان بێ ئاگا وڵات بەرەو چارەنووسێکی نەخوازراو دەبەن.
لە ڕۆژی جیهانی بەرەنگاربوونەوەی توندو تیژی دژی ژنان، سڵاو دەنێرم بۆ كچه ئازا و ئازاده‌كانی كوردستان، له پێشمه‌رگه و فیداكاره‌كانیان، دڵنیام کە دەتوانن شان به‌شانی رۆڵه به‌جه‌رگه‌كانی ئه‌م گه‌له، به زیندووێتی و كارایی و هه‌ست و نه‌ستی به‌رزی خۆیان، كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی داهێنه‌ر، پڕ له گه‌شه و، نیشتمانێكیی زیندوو، ئاوه‌دان و ئازاد بۆ هەرێمی کوردستان به‌رهه‌م بێنن،
خۆشبەختانە ساڵ لە دوای ساڵ ئامارەکانی توندوتیژی دژ بە ژنان و خانمان لە هەرێمی کوردستان کەمی کردوە، ئەمەش بە هەوڵە بەردەوامەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان و نووسینگەی بەڕێز جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و یەکێتی ژنانی کوردستان و ڕێخراوەکانە کە چالاکیە بەردەوامەکانیان بووەتە هۆکارێک بۆ کەم کردنەوەی تووندو تیژی دژ بە خانمان و ژنان.
هەر چەندە لە ئێستادا توند و تیژی دژ بە ژنان لە هەرێمی کوردستان بەردەوامە، بەڵام ڕاستیەکی تاڵە کە توندو تیژی بەرامبەر بە ژنان تەنها لە هەرێمی کوردستان نیە و لە هەموو جیهان بوونی هەیە ئەوەتا ئەم سالیش هاوشانی ساڵانی ڕابردوو لەلایەن دەزگاکانی چاودێری بارودۆخی ژنان لە جیهاندا لیستێکی خەمناک دەبینی
ئەو لیستەی پێمان ئەڵێت رۆژانە ٥٩٩ ملیۆن ژن لە هەندێک وڵاتی جیهاندا توشی ئەشکەنجەو لێدان و سوکایەتی ئەبنەوە کە لەو وڵاتانەدا توندوتیژی دژی ژنان (تاوان) نییە. ٧٠٠ ملیۆن کچ لە جیهاندا پێش تەمەنی شانزە ساڵی بە شوودراون. ١٣٠ ملیۆن کچ لە جیهاندا خەتەنە کراون. لەهەر دە ئافرەتێک لانی کەم یەکێکیان لە جیهاندا روبەڕووی توندوتیژی و دەستدرێژی سێکسی بۆتەوە. ساڵانە زیاتر لە پێنج هەزار ژن بە تاوانی شەرەف ئەکوژرێن.
لە پانزە وڵاتی جیهان ژنان بەبێ ڕەزامەندی باوک یان مێرد بۆیان نییە نە کار بکەن نە سەفەر. لە حەفتاو نۆ وڵاتی جیهان هێشتا ژنان لەڕووی کارو موچەوە لەگەڵ پیاوان هاوتا نین و مافی هەموو کارێکیان نییە. زیاتر لە ٤٥ ملیۆن ئافرەتی لەشفرۆش لە جیهاندا هەن کە زۆربەیان تەمەنیان لەنێوان سیانزە تا بیست و پێنج ساڵدایە.
بەردەوامبوونی تراژیدیای توندوتیژی دژی ژنان، دەستدرێژی بە هەموو جۆرەکانیەوە، ناهاوتایی و پێشێلکردنی مافەکانیان لەسەراپای جیهاندا بەتایبەتی لە جیهانە دواکەوتوەکان و ژێر دەستەی دەسەڵاتی نەریتی و دیکتاتۆری و ئایینی و پیاو سالاریەکاندا ئەوە پشت ڕاست ئەکاتەوە کە هێشتا ئەم نیوەیەی مرۆڤایەتی زۆر دوورە لەوەی هاوتای نیوەکەی دی بژی.
نیوەی کۆمەڵ دایک و پەروەردەکار، نیوەکەی دیش کە تاکە خواست و پرسیاری لە پیاو ئەوەیە کەی ئەمیش ئەبێتە خاوەنی جەستەی خۆی؟ دوای سێ سەدو شەستوچوار ڕۆژ لە ماندوویی پێنەزانراوو لەبیرکراوی نیوەکەی دی، هەرگیز یەکسان نەبوونیان بە پیاو، چیان لە پیاوان خواست و بە چ ئومێدێکەوە چاوەڕوانی ساڵێکی نوێیان لێ ئەکەن؟
ژنان بێ ئومێدن کە پیاوان پاش چەندین سەدەی پێکەوە بنیاتنانی شارستانیەتی مرۆڤ ، لە داوا سادەکانی ناخیان بگەن، کە ببنە هاوڕێی ڕاستەقینەی ژیان و بنیاتنەری هاوبەشی خێزانەکانیان و خەم و ئارەزووەکانیان، ئەو پیاوانەی کە جگە لەو ساتانەی شەو نەبێت کە بەتەنیشت هاوژینەکانیانەوە (ڕاستتر ژنەکانیانەوە) پرخەیان دێت، ساتەکانی دی ژیانیان لە دەرەوەی جیهانی هاوژینەکانیانەوە بەسەرئەبەن، تەنانەت هەندێک پیاو دان بە سێسەدو شەستو چوار ڕۆژی تەنیایی و ناهاوتایی و چەوساندنەوەی ژناندا بنێن.
ژنانێک تاکە ئاواتیان ئەوەیە کە خەون بە خاوەندارێتی بوونی جەستەی خۆیانەوە ببینن و ئەو موڵکایەتیە لە کۆمەڵگەو پیاوان بسەننەوە، چونکە هیچ ئازادییەک لە ئازادبوونی جەستە زیاتر مانایەکی نییە بۆ ئافرەت و ئافرەتان قوربانی یەکەمن و جگە لە کوشتنیان ئەکرێنە بابەتی کۆیلایەتی و فرۆشتن و دەستدرێژی بەردەوامی سێکسی.
داواکارم ڕێکاری تونتربگیرێتەبەر بەرامبەر هەرکەسێک دەبێتە هۆی ئازار و عەزیەت دانی دەروونی کچان و خانمان و ژنان، کچان و ژنان و خانمان هەرچی بکەن و گەورەترین تاوانیش ئەنجام بدەن، مافی ئەوەمان نیە نە دەستیان لێ بەرزبکەینەوە، نە بیان کوژین، نە ئازاریان بدەین،
تاکە مافێک کە خواش لە قورعان بۆ هەردوو ڕەگەزەکەی داناوە لە کاتێ نەگونجان تەنها جیابونەوەیە بێ ئەوەی ئازاریان بدەین و سوکایەتیان پێ بکەین!
سەبارەت بە خۆم ٨ ساڵ پێش ئێستا خوای گەورە شانسی ئەوەی پێ بەخشیم کە بڕۆمە ناو پرۆسەی هاوسەرگیریەوە و ٧ ساڵ لە ژیانی هاوسەرگیریم بە هەموو خۆشی و ناخۆشیەکانەوە بە ڕێزەوە ئەنجام دا و بەڕێزەوەش کۆتایمان پێ هێنا، تەنانەت بۆ فەرەنسیەکان کۆتای پێهێنانی پرۆسەی هاوسەرگیری لە بەرزترین ئاستی ڕێزدا بڕواپێنەکراوبوو ! لە ساڵی ڕابردووش سەرباری ناسینی کەسانی بەڕێز، بەڵام بە چەندین شێوە ئازاردراوین و وەڵامی ئازاردانمان هەندێک جار بەبێ دەنگی و هەندێک جار بە بەرگری داوەتەوە ! چوونکە ڕێگە ڕاستەکە لە ڕێزگرتندایە نەک لە تووندوتیژی بەرنگاربوونەوە !
بەگشتی سەرژمێریی سوودی هەیە بۆ دیاریکردنی شوناسی جوگرافی و دابەشکردنی داهاتە نیشتمانییەکان و دیاریکردنی سنورە کارگێڕییەکان و هەڵسەنگاندنی پێویستییەکانی خەڵک. بەڵام بۆ ئێمە کە لەناوخۆدا کێشە و گرفتاریمان زۆرە، مەترسی هەبوو سەرژمێرییەکەی ئەم ساڵ ئەوەندەی تر کێشەکانمان زیاتربکات.
ئەگەرچی هێشتا دۆسییەی گرنگ لەنێوان هەرێم و بەغدا بەتەواوی چارەسەر نەبووە، ئەگەرچی دۆخی موچە و دارایی زۆر خراپە، بەڵام سەرژمێرییەکە، لەلایەک بۆ هەرێم و لەلایەکی ترەوە بۆ ناوچە جێناکۆکەکان مایەی مەترسی بوو، بە مانایەکی تر وەک چۆن کەمبونەوەی کورد لە کەرکوک مەترسییە بۆ شوناسی کوردستانیانەی شارەکە، بەهەمان شێوەی کەمبونەوەی ئەو ژمارەیەی کە لە هەرێمەوە دەگەڕێنەوە بۆ کەرکوک پەیوەندی هەیە بە کەمبوونەوەی بەشە بودجەی هەرێم و کەمبوونەوەی ژمارەی کورسییەکانی لە پەرلەمانی عیراقدا.
بینیمان ژمارەیەکی زۆر لە هەرێمەوە گەڕانەوە ناوچە رەسەنەکانی خۆیان، ئەم هەڵوێستە مایەی خۆشحاڵی و جێگای سوپاسە، بەتایبەت کە ئێستا پاش راگەیاندنی ئەنجامە سەرەتاییەکانی سەرژمێریی لە هەرێمی کوردستاندا، ژمارەکان تا ڕادەیەکی باش لە بەرژەوەندی خەڵکە و لەسەر بنەمای ئەم سەرژمێرییە دەکرێت بەشەبودجەی هەرێم و تەنانەت نوێنەرایەتی کورد لە پەرلەمانی بەغدا زیادبکات.
لەم ساڵانەی دواییدا، بەشە بودجەی هەرێم کەم کرابووەوە بۆ لەسەدا (12.67) بەڵام بەم ئەنجامانەی ئێستا پێویستە ئەو رێژەیە زیادبکاتەوە لەبەرئەوەی دانیشتوانی هەرێم نزیکەی لەسەدا (14) ی کۆی دانیشتوانی عیراق پێکدەهێنن، ئەمە هیوای زیاتر دەدات بە هەرێم بەتایبەت بۆ چارەسەرکردنی کورتهێنانی موچە. هەروەها چاوەڕوان ناکرێت، رێژەی نوێنەرانی کورد لە پەرلەمانی عیراقدا کەم بکاتەوە و بگرە پێشبنینی دەکرێت زیاترببێت، چونکە نوێنەرایەتی شارەکانی هەرێم بەبێ ناوچە جێناکۆک و شارەکانی تری عیراقی زیاتردەکات و ئەمەش هەلێكی زێڕین دەبێت تا کورد بتوانێت لە هەڵبژاردنی داهاتووی عێراقدا، لە دەرەوەی سنوری کارگێڕیی هەرێمی کوردستان، زۆرترین کورسی بەدەستبهێنێت.
سەرژمێرییەکە، لانی کەم تا ئێستا، رەهەندێکی گشتی وەرگرتووە و وەک ئامرازێک بۆ یەکلاکردنەوەی ناکۆکییە سیاسییەکان بەکارناهێنرێت، بەڵام بۆ کورد بەدەر لە مەسەلە نەتەوایەتییەکە، دەتوانین وەک دەرفەتێک تەماشای بکەین بۆ چارەسەری کێشە داراییەکانی خەڵک و بەهێزکردنەوەی پێگەی هەرێم لە عیراقدا.
پرۆسەی سەرژمێری دانیشتوان یەکێکە لەو ئامرازە سەرەتاییانەی کە وڵاتان بۆ پلاندانان و جێبەجێکردنی سیاسەتە ئابووری و کۆمەڵایەتییەکانیان بەکاریدەهێنن. سەرژمێری دانیشتووان داتای ورد و متمانەپێکراو سەبارەت بە قەبارەی دانیشتووان و پێکهاتە و دابەشبوونی جوگرافی دەدات، ئەمەش یارمەتیدەرە لە بڕیاردانی ئاگادارانە لەسەر بنەمای زانیاری ڕاستەقینە.
سەرژمێری یارمەتیدەرە بۆ دیاریکردنی پێداویستییە ڕاستەقینەکانی دانیشتووان، لەڕووی دابەشکردنی سەرچاوەکان بە شێوەیەکی دادپەروەرانەش، بە زانینی قەبارە و پێکهاتەی دانیشتوانی ناوچە جیاوازەکان، دەتوانرێت سەرچاوە دارایی و مرۆییەکان بە شێوەیەکی دادپەروەرانەتر و کاراتر تەرخان بکرێت.
ئاماری دانیشتووان زانیاری لەسەر تەمەن و دابەشبوونی جوگرافیای دانیشتووان یارمەتیدەرە بۆ پێشبینیکردنی ڕەوتی داهاتوو وەک گۆڕانکاری لەدابەشبوونی جوگرافیای دانیشتووان (وەک کۆچی ناوخۆیی یان دەرەکی).
حکومەتەکان لە کاتی بڕیاردانی سیاسی گرنگدا، وەک دابەشکردنی ناوچەی هەڵبژاردن یان دیاریکردنی دابەشکردنی کورسییەکانی پەرلەمان، داتای دانیشتووان بەکاردەهێنن. ئەمانەو چەندین سودی تر .....
ئەگەر لەوڵاتێکی ئاساییدا بژین ئەنجامدانی پرۆسەیەکی وەها سودو کەلکەکانی لەژمار نایەن بۆ دانیشتوانی وڵاتەکە، بەڵام لەعیراقدا تێڕوانینەکان جیاوازن، چونکە نەتەوەو گروپی جیاوز لەو وڵاتە دەژین، کەمی متمانەش وای کردووە گومانیان لە هەر پرۆسەیەک هەبێت کە نزیک ودور پەیوەندی بە نەتەوەکانیانەوە هەبێت. لەهەبوونی گومانێکی وەهادا چاکترە نەتەوەی کورد لەعیراقدا کە خاوەنی کیانێک و دەیان ناوەندی ئەکادیمی و سەدان پسپۆری بەتواناو دەیان کەناڵی ڕاگایاندنی کاریگەرە.... لەهەمووان چاکتر خۆی ئامادە بکات، حکومەت بەئەرکی خۆی هەستێ لەهاندانی کوردانی ناوچە دابڕوەکان و بۆ گەڕانەوە بۆ ناوچەکانیان و کارئاسانی بۆیان لە دابینکردنی شوێنی حەوانەوە تا بەئاسوودەیی بەشداری پرۆسەکە بکەن، ڕاگایەندنیش بەباشی ئەنجام و مەترسیەکانی پرۆسەکە روونبکەنەوە کە ئەگەر هاوڵاتیان نەڕۆن و بەشدار نەبن، ئەمە وا دەکات وەك دانیشتوی ئەو جێگایانە تۆمار نەكرێن، بەمەش ناویان لەهێچ تۆمارێکی ئەو ناوچانە نابێت، ئەمەش دەبێتە مەترسیی بۆسەر پێگەی كورد لەو ناچانە کە هێشتا کێشەیان لەسەرەو لەدواڕۆژدا ئاستەنگی گەورەمان بۆ دروست دەکات.
بۆیە دەبێ ئەوە ڕوون بێت کە بەشداری نەکردن جارێک زیان لەبوونی نەتەوەی کورد لەو ناوچانە لەڕویی ژمارەوە دەدەن، وجارێکیش زیان بەخۆیان و خانەوادەکانیان دەگەیەنن و لەخێروبێری ئەوناچانە بێبەش دەبن کە پشتاو پشت تێدا ژیاون، ڕەنگە لەدواڕۆژیشدا لەشوێنێکی تری ئەم وڵاتە ببنە غەریبە. بۆیە پێویستە حکومەت و هاوڵاتیانی هەرێمی کوردستان بەهەموو چین و توێژەکانیەوە، کەناڵەکانی ڕاگەیاندن بەهەموو ڕەنگەکانیەوە، پسپۆران و ئەوانەی توانای شیکردنەوەی دۆخەکەیان هەیە، هاوکارو پشتیوانی کوردانی ناوچە کوردستانیەکانی دەروەی ئیدارەی هەرێم بن، تا بەئاسانی ئاسوودەیی بڕۆن و قۆچانی کوردبوونی ئەو ناوچانە نوێ بکەنەوە.
بە هۆی گۆرانکاریی بابەتیی و خۆییەکانەوە خۆرهەڵاتی ناوەڕاست لەبەردەم کۆرانکاریی گەورەدایە، بەتایبەتی ناوچەکەی ئێمە رووبەرووی رووداوی چاوەروان نەکراو دەبێتەوە.
ئێمەی خەڵکی کوردستان لە دووڕیانی هات و نەهاتداین، چارەنوسمان شەتەکدراوە بەو ئاڵوگۆڕانەوە، ئەگەر خۆمان لە ئاستی لێپرسراوێتی مێژووییدا نەبین لەوانەیە توشی کارەساتی گەورە ببینەوە.
پێویستە و ئەرکی هەموو لایەنە سیاسییەکانی کوردستانە، لە ئاست ئەرکی نشتمانیی و نەتەوەیی خۆیاندابن و بە یەک دەنگ و یەک هەڵوێست رووبەرووی هەر پێشهاتێکی ئەرێنی و نەرێنی ببنەوە.
منیش وەکو تاکێکی ئەم کوردستانە، لەم هەلومەرجەی ژیاندا هەم ئەرکم لەسەرە سەبارەت بە نشتمان و گەلەکەم، هەم مافی ئەوەم هەیە هیوا و داخوازییەکانی خۆم بخەمەڕوو، لەوانە:
-کوردستانەکەمان دوور بێت لە پریشکی ئەم بورکانە و دوژمنەکانیشمان بگرێتە باوەش.
-کابینەی ئەمجارە کابینەی ئاشتبوونەوەی خەڵک و چارەسەری کێشەکانی هەرێم بێت.
-هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان ببێتە مایەی خێر و ئاوەدانیی لە کوردستاندا.
-کابینەی نوێ بە جدیی هەوڵی چارەسەرکردنی موچەی خەڵک و بوجەی هەریم بداتم لەگەڵ حکومەتی فیدرالیدا، دوور لە ململانێ و بەرژوەندیی حزبیی.
-مادەی (١٤٠) ی دەستور جێبەجێ بکرێت.
-ئەنجومەنی ئیتحادیی لە عیراقی فیدرالیدا دروستبکرێت.
-هەرێمی کوردستان نەبێتە قۆچی قوربانیی سەرژمێریی ئەم ساڵ.
- یەکێتییەکەمان بە هێزتر و رێبازەکەی مام جەلال پرشنگدارتر بێت.
-هەموو جیهان لە پەتای کوشندە و نەخۆشیی شێرپەنجە دوور بێت.
-ئاشتی و خۆشگوزەرانیی و ئازادیی لە سەرتاسەری جیهان بەرقەرار بێت.
-مرۆڤایەتی دوور بێت لە بەڵای توڕەبوونی سروشت بە هۆی تێکچوونی ژینگەوە.
-ئاخر خێریی بۆ هەمووان دەخوازم و ئاخر شەڕییش بۆ کەس ناخوازم.
-منداڵی دەرۆزەکەری سەر جادەکان نەبینم.
-کوشتنی ژنان بە ناوی شەرەفەوە بنبڕ بکرێت.
ئەمانە و دەیان هیوا و ئاواتی ترم هەن سەبارەت بە نشتمان و یەکێتی و خێزان و خانەوادەکەم.
ساڵی ئایندە بەم هەموو هیوا و ئاواتانەوە دەچمە ناو کەژاوەی حەفتا ساڵییەوە.
نزیکەی حەفتا ساڵ لەمەو پێش لە ژوورێکی تەنگەبەر و لا چەپ و بێ کارەبا و پەنجەرەدا، لەژێر سێبەری دارخۆرماکانی جەلەوە و هاژەی ئەڵوەندا، لە ئێوارە وەختێکی بەهاردا، لە خانووە قوڕەکەی خاڵو فەتحوڵڵادا بە ژان و نارەحەتیی منیان لە بەهەشتی منداڵدانی دایکم گەوهەر، دەربەدەر کرد.
بە بێ ئارەزووی خۆم منیان لە دنیای خاڵیی لە مەینەت و دەردەسەریی و هیوا و ئاواتخوازیی گواستەوە بۆ دنیای پڕ مەینەت و دەردەسەریی و دونیای فانی.
دایکم گەوهەر، بەمشێوەیە یاد و یادەوەرییەکانی دەگێرایەوە، دەیوت: لەدایکبوونی عیماد، لە ئێوارە وەختێکی باراناویدا بوو، ئەڵوەن زیادی کرد و لافاو هەڵسا بوو.
میم تاووس (جدە) بە واتای مامان بوو، هاجەری دایکم و دایکی عەزیز لە ژوورەکە لە گەڵمدابوون، بە زیڕە و گریانێکی زۆرەوە عیماد هاتە دنیاوە. میم تاووس بە دەنگە پڕ لە سۆزەکەی هاواری کرد: هاجەر کوڕتان بوو و لای راستی روومەتی پەڵەیەکی سووری پێوەیە.
دایکی عەزیزیش وتی: ئەم تفڵە زیتەڵەیە، جیاوازە و قەت ئەم کوڕەمان لێ ون نابێت.
بۆ درامای لە دایکبوونم هەر ئەوەندەیان بۆ باسکردووم. منیش لەو ساتە وەختەدا بێ دەسەڵات و بە بەشێک لە کەسایەتییە تایبەتییەکەی خۆم پاوەنکراوبووم.
دەسنیشانی کات و سەعات و رۆژ و مانگ و ساڵەکە بە دەست و ئارەزووی خۆم نەبوو،
ناوەکەش (عیماد ) و هەندێ خەسڵەتی تر لە دەسەڵاتی مندا نەبوون.
دوای ئەم دیمەنانە، درامای ژیانم بە تراجیدیا و کۆمیدیاکانییەوە بەندە، بە جوانیی و ناشرییەکانییەوە و بە خۆشی و ناخۆشییەکانیەوە بە بێ دەسەڵات و بە بێ هیوا هاتمە دنیاوە لە سووچێک لە خانوویەک لە جەلەوەی خانەقی و کوردستان چاوم بە دنیا هەڵهێنا.
ئێستا دوای نزیکەی حەفتا ساڵ، دنیام فراوانتر بووە و دەسەڵات و هیواشم زیاتر بووە. ئەرکی ئەخلاقیم و نشتمانیم، ئەرکی ئینسانیم و نەتەوایەتیم، ئەرکی شەخسیم و خێزانیم بەر فراوان بوون.
هەروەها هیوایەکی زۆرم هەیە، سەبارەت بەخۆم و خێزان و کەسوکار و هاورێ و دۆستان و سەبارەت بە کوردستان و یەکێتی و بە دادپەروەریی و یەکسانیی و ئازادیی لە هەرێمی کوردستاندا.
بەشێکم بە دیهێناوە، ئەگەر عومر باقی بێت، هەوڵی بە دیهێنانی ئەوانیتریش دەدەم.
بەکورتی و کرمانجیی دەتوانم بڵێم: بەبێ هیوا هاتمە دنیاوە بەڵام بە هیواوە دەژیم