وتار
دەست لەکارکێشانەوەی پەرلەمانتارانی ڕەوتی سەدر چی لە کێشەکانی عیراق چارەسەر دەکات و ئەم ھەنگاوە بۆچی باشە؟
ئایە پەستانی خوێنی پرۆسەی سیاسی خاو دەکاتەوە و درزێک دەخاتە ناو دیواربەندی ئاسنین کە بۆتە بابەتی میدیاکان و بۆتە ھۆی توڕەیی سەدرو ھاوپەیمانەکانی و بۆتە مایەی داخرانی جموجۆڵی سیاسەت لەم وڵاتەدا.
دەست لەکارکێشانەوەی وا کە قەوما نیشانەی کۆتایی خولی یەکەمی ململانێ سیاسییەکەیە، بەڵام مەرج نییە مژدەی چارەسەرێکی سەنگینی پێ بێت.
مەزەندەی یەکەمین دوای کشانەوە ئەوەیە سەدر بچێتەوە بۆ سەر سیناریۆی وروژاندنی شەقام کە کەیفی بە سیاسەتی تا ئێستای رەسمی نایەت و ئەمەش وەبەرھێانێکی کۆن و نوێیە کە رەوتەکە چەند جار کاری تیا کردووە. مەعلومە کە شەقام رای سلبی لەسەر سیاسەتی رەسمی خراپە و جارێ نەگۆڕە ، بەڵام مەرج نییە رای لەسەر ھاندەرانی شەقام و ئەندازیارانی جموجۆڵە جەماوەرییەکان تا سەر نەگۆڕ بێت کە رەوتی سەدر تێیدا مەعلانە چ بە کۆششی زاتی خۆی و چ بە تێکەڵکردنی سەرمایەی رەمزی تشرینییەکان لەگەڵ جموجۆڵی «تاعەتی کوێرانەی رەوتەکە»ی کە ئەم تاریفە خۆی بە باڵای رەوتەکەیدا بریویەتی .لەھەموو حاڵێکدا کە رەوتی سەدر ئەم بژاردەی شەقامەی ھەمیشە لەبەردەمدا بووە و ئێستا بیکاتە بژاردەی یەکەمین خۆی لە خۆیدا نیشانەی نیگەرانی و لەقبوونە.
دەست لەکارکێشانەوەی پەرلەمانتارانی سەدر و راکێشانی کارتی تر لەدەرەوەی پەرلەمان و رێرەوەی رەسمی حوکمڕانی دەرخەری بێ ئومێدییە تا ئەوەی دەرخەری سەرکەوتن و فرەیی چانسەکانی بەردەمی بێت.
لەوانەیە سەدر وای نیشان بدات دەتوانێت بگەرێتەوە بۆ شەقام، ھەڕەشە بکا بە پەلاماردانی دامەزراوەکان و خستنەگەڕی نارەزایەتی و تەنانەت وای دەربخات دەتوانێ پاڵ بە پرۆسەی سیاسیەوە بنێت بۆ دووبارەکردنەوەی ھەڵبژاردن. ئەمانە ھەمووی دەشێ و دەکرێن، بەڵام قەناعەت ساز نین و ھەرگیز بەڵگەی بردنەوەو سەرکەوتن نییە.
رەوایی دوا ھەڵبژاردنی پێشوەختی عیراق کە لە ١٠-١٠-٢٠٢١ سازکرا ھەر ئەوە بوو کە گوایە و شەرتیش نییە وابێت ، ئاکام مەخرەجەکانی ھەڵبژاردنەکانی پێشوو نەیتوانی حکومەتی باش و گوزەرانی باش بەرھەم بێنێت. نەیتوانی گەندەڵی و پشکپشکێنەی تەسک و تەنگی حزبەکان و خۆپەرستی دەستەبژێری حوکمڕان چارەسەربکات. بەم پێوەرە دەیسا کوا بەرھەمی ھەڵبژاردنی ئەمجارە کە رەوتی سەدر یەکەمێتی و بە ھەموو پێوەرێک خۆی تێیدا بڕیاردەری سەرەکی بەرەی براوەیە، بەو شێوەیە کە خۆیان پێیان خۆشبوو رووبدات؟
ئەگەر رەوتی سەدر ، دوای دەست لە کارکێشانەوەی جەماعی کە کەمتر دەتوانرێت ناونیشانی جولەیەکی دیموکراتی لێ بنێرێت و زیاتر رەنگی فەتوای جەماعی گرتووە ، بەرەو جەماوەر و نارەزایی شەقام بڕوات ئەوا زیاتر ھاوپەیمانەکانی ئیحراج دەکات و ئەگەر بەرەو گەڕەێکیتری ھەڵبژاردن پاڵی پێوە بنێ خۆ دەبێ خەرجی ئەم ھەڵبژاردنە بکەوێتە ئەستۆی خۆی.
تەبعەن خەرجی دارایی ناڵێین کە دیموکراتییە نەوتییەکان قەت لەسەر تێچووی دارایی ھەڵبژاردن پەکیان ناکەوێت، بەڵکو خەرجی سیاسی و خەرجی تریش وەک دەرکەوتنی بێ جەدوایی و بێ کەڵکی تەنانەت بژاردەی ھەڵبژاردن و ئامرازی دیموکراتی کە رێگای چارەسەر ناکاتەوە بەڵکو دیاردەی تا ئێستا کاتی بنبەستی دەکاتە دیمەنێکی رەسەنی سیاسیی و دوور مەودا.
قەرار نەبوو وا بێ. قەراربوو دوای دوو دەیە لە دیموکراسیی بە ھەموو سەرکەوتن و پاشەکشێکانییەوە عێراق بچێتە قۆناغی وڵاتێکی شایان کە ویستی گۆڕانکاری لەگەڵ جێگیرییە دەستورییەکانی وەک تەوافوق و فیدرالی ئاوێتە بکات .
کێ ئەم نرخە دەدات و کێ ئەم خەرجییە لە ئەستۆ دەگرێت؟
فراوانکردنی بازنەی بڕیاردان و بەژداری پێکردنی زانستییانەی ھەموو ئەندامانی یەکێتی و بەشێک لە ئەکادیمیستانی کوردستان و عێراق ھەنگاوێکی گەورەی دیموکراسیە. چوونکە یەکێک لە جیاکەرەوە سەرەکیەکانی دیموکراسی لە سیستەمەکانیتر گەورەی بازنەی بڕیاردانە. سیستەمی دیکاتۆری بازنەی بڕیاردان لە دەستی چەند کەسێکی کەمدا قەتیس دەکات و دانیشتوانی ئەو وڵاتە ھیچ زانیاریەکیان لەسەر پێش و پاشی سیاسەتەکان نابێت، بەم شێوەیە بۆشاییەک و کێشەی جدی دەکەوێتە نێوان خەڵک و دەسەڵات.
ھەچەندە لەم سەردەمەدا بەھۆی زۆر بوونی دانیشتوان و گەورەبوونی شارەکانەوە، دیموکراسی ڕاستەوخۆ یاخود دیموکراسی بێخەوش زەحمەتە، بەڵام دیداری یەکێتی دیموکراسی ڕاستەوخۆیە بەوەی کە توانی بەژداری بە ھەموو ئەندامانی یەکێتی و خەڵکانی دەرەوەی یەکێتیش بکات بۆ داڕشتنی سیاساتی کوردستان و یەکێتی. نەک ئەوەی تەنها لە ڕێگەی نوێنەرەکانییانەوە بڕیار بدرێت.
بەژداربوونی ھەموو شارەکانی عێراق و کوردستان لە ماوەی شەش مانگدا بۆ داڕشتنی سیاساتە درێژخایەنەکانی یەکێتی ئەوە نیشان دەدەن، بڕیاردان ناکرێت تەنھا لە سەرەوە بێت بەڵکو دەبێت لە خوارەوە پشگیری بکرێت و بەژداریشی تێدابکرێت.
دیداری یەکێتی بەژداریکردنی لەسەر توانا و توێژینەوە دیاری کردوە کە ئەمەش ھاندەرێکە بۆ شەنوکەوکردنی بابەتەکان و دۆزینەوەی چارەسەرەکان کە تا ڕادەیەکی باش و نوێ و خاڵیان دەکاتەوە لە بەرژەوەندیە تایبەتیەکان. بە جۆرێک ھەموو کەسێک چمکێکی پێشنیاز و سیاساتەکان بگرێت خواستی گروپێکی بچوک و تایبەت زاڵ نەبێت.
دیدارەکە ساڵانە و بەم شێوەیە لێپێچینەوە و پێداچونەوە دروست دەبێت. ساڵ بە ساڵ خەوشی بڕیار و سیاساتەکان کەمتر دەبن و زیاتر خزمەتی گشتی دەکەن.
لەم سەردەمەدا پەیوەندیەکان ھێندە فرە و ھەمەجۆر بوون، زەحمەتە ھیچ کەس گروپێک بە تەنھا بتوانێت ھەموو زانیاریەکان کە لە ئەنجمانی ئەم پەیوەندیانەوە دروست دەبن لەیەکبداتەوە و ڕاستی و دروستیان ھەڵسەنگێنێت و پاشان لەو زانیاریانە بڕیارێکی گونجاو دروست بکات.
ھەمیشە خەڵکانی ناوچەیەک یان شارێک باشتر لە کێشە و چارەسەری گونجاو بۆ ئەو ناوچەیە دەزانن وەک لەوەی کەسانێک لە ناوچەیەکی دوورەدەستەوە بڕیار بۆ چارەسەر کردنی کێشەی ئەو ناوچەیە بدەن، دیدارەکە دەسەڵاتی گەڕاندەوە بۆ گوند و شارۆچکە و شارەکان و ئەمەش خەسڵەتێکیتری دیموکراسیە کە دەسەڵات دەبێت لەلایەن گەلەوە بێت. هەروەها، هەر بڕیارێکیش لەو دیدارەدا بدرێت شەرعێتی هەموو ئەندامانی یەکێتی و کۆمەڵانی خەڵکی کوردستانی دەبێت.
لەم سەردەمەدا سیاسەتوانان لەبەر سیاسەتی ڕۆژانە کەمترین کاتیان بۆ حکومڕانی ھەیە و پێویستە زانستیانە و بابەتییانە پێشنیاز ئامادە بکرێت و ئاراستەی سیاسیەکان بکرێت بۆ ئەوەی جێبەجێ بکرێن و لەگەڵ ژینگە سیاسیەکەدا بگونجێنرێن. بە ھەمان شێوە ئەکادیمیست و شارەزایانی مێژوو و ئابوری و دارای و بوارەکانیتر ھێندە شارەزای ژنگە سیاسیەکە نین و بە تەنھا ناتوانن چارەسەری گونجاو بۆ کێشەکان بدۆزنەوە و یاخود دەستنیشانیان بکەن.
دیداری ساڵانەی یەکێتی ئەو بڕوایە دەداتە ئەندامانی و خەڵکی کوردستان کەوا ئەندامبوون لە حزبدا تەنھا دەستکەوتی ماددی نیە بەڵکو بیروبۆچونیان گرنگە و ھەموو کەسێک دەتوانێت کاریگەری لەسەر کۆمەڵگەکەی ھەبێت و بەم شێوەیە یەکسانی و دادپەروەری و زانست بۆ دروستکردنی بڕیار دەگەڕێنێتەوە.
پاش ئەوەی ژمارەیەک پەرلەمانتار داوایەکیان بۆ سەرۆک کۆمار بەرزکردوە کە تیایدا داوا لەسەرۆک کۆمار دەکەن بەپێی ئەو دەسەڵاتەی کە دەستور پێی بەخشیوە داواکەی ئەمان کە خۆی ئەبینێتەوە لە پرسیارێک لەسەر چەمکی کاری رۆژانە لە حکومەتی کاربەرێکەر بۆیان بنێرێت بۆ دادگای فیدراڵی، ئەویش لەلای خۆیەوە داواکەی بۆ دادگای فیدراڵی ناردوە.
ئاشکرایە پرسیارکردن لەسەر تەفسیری ماددە دەستورییەکان لە پسپۆری سەرۆک کۆمار و سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و سەرۆک وەزیرانە .
پرسیارەکە تایبەتە بە تەفسیرکردنی دەستەواژەی کاری رۆژانە بەپێی ماددەی٦٤ برگەی دووەمی دەستور، ماددەی ٦٤ باسی ھەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان دەکات بە سێ یەکی دەنگی ئەندامان یان بە پێشنیاری سەرۆک وەزیران و رەزامەندی سەرۆک کۆمار، ئەو کاتە بە دەنگدانی زۆرینەی رەھای ئەندامان پەرلەمان ھەڵدەوەشێتەوە .
لە برگەی دووەمی ماددەی ٦٤ باسی ئەوە دەکات لەو کاتەدا پێویستە لە ماوەی ٦٠ رۆژدا ھەڵبژاردن بکرێتەوە ، کاری حکومەتیش بۆ رایکردنی کاری رۆژانە دەبێت، پرسیارەکەی ئەم پەرلەمانتاراتە لەسەر ئەو برگەیەی کاری رۆژانەیە، ئەیانەوێت بزانن ئەم حکومەتەی ئێستا، کاربەرێکەرە، یان نا؟ مانای کاری رۆژانە چیە؟
ئاشکرایە باسی حکومەتی کاربەرێکەر بە روونیی و بەئاشکرایی لە دەستوردا باس نەکراوە، دەرئەنجام دادگای فیدراڵی بریاری خۆی بۆ شیکردنەوەی ئەو مادە دەستورییە روون کردۆتەوە. بەڵام ئەمجارەش وەکو باقی جارەکانی تر ھەندێک برگەی بریارەکەی دادگا تێکەڵاو و لاستیکی و فرە رەھەند و فرە مانایە!
بە کورتی ئەم خاڵانە برگەی سەرەکی بریارەکەن؛
یەکەم:
مانای حکومەتی کابەرێکەر، ئەو مانایە کە حکومەت کەوتبێتەوە ناوەندی ئەم دوو حاڵەتەوە، حاڵەتی یەکەم، حکومەت دەستی لەکارکێشابێتەوە یان لە حکومی دەستلەکارکێشانەوەدابێت، حاڵەتی دووەم، دروستکردنی حکومەتی تازە، ئاشکرایە بەپێی مادەی ٤٨ دەستور ھەردوو دەسەڵاتی جێبەجێکردن و یاسادانان دوانەییە، پەرلەمان کە دەسەڵاتی یاسادانە لە دوو بەش پێکھاتوە، ئەنجومەنی نوێنەران و ئەنجومەنی فیدراڵ ، دەسەڵاتی جێبەجێکردنیش دوانەییە و لە سەرۆک وەزیران و سەرۆک کۆمار پێکھاتوە، بەپێی دەستور پرەنسیپی جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان لە یەکتری چەسپاوە بە گوێرەی مادەی ٤٧. حکومەت لەلایەن پەرلەمانەوە شەرعیەتی پێ دەدرێت وھەر لەلایەن پەرلەمانیشەوە بەگوێرەی مادەی ٦١ برگەی ھەشتەم متمانەی لێ دەسێنرێتەوە.
دووەم؛
سیستەمی پەرلەمانی بەشێوە زاڵەکەی لە کۆمەڵێک حزبی دژبەیەک و خاوەن رای جیاواز پێکدێت .رێکەوتنی حزبەکان کارێکی قورسە. ھەر بۆیە بەدەستھێنانی زۆرینەی رەھاش بۆ دەنگدان بۆ سەرۆک وەزیران کارێکی زۆر سەخت و دژوارە. حکومەتیش بەھەواو ھەوەسی حزبەکان دەبێت و رووبەرووی دەستلەکارکێشانەوەش دەبێتەوە، بۆ پرکردنەوەی ئەو بۆشاییە ھەتاوەکو حکومەتی تازە پێکدەھێنرێت ،پێویستە ئیشوکار رۆژانەی خەڵک لەلایەن حکومەتی دەستلەکارێکشاوە رایی بکرێت و خزمەتی گشتی دەوڵەت بەردەوام بێت.
سێیەم؛
بەگوێرەی دەستور ،حکومەتی کاربەرێکەر لە دوو حاڵەتدا دێتە دی؛ ئەوانیش کەبەپێی ماددەی ٦٤ پەرلەمان خۆی ھەڵدەوەشێنێتەوە ،یان حکومەت دەست لەکاربکێشێتەوە. لە زۆربەی دەستورەکانی دونیا بەھەمان شێوە ھی عێراقیش، کاتێک کە پەرلەمان خۆی ھەڵدەوەشێنێتەوە پێویستە بە زووی ھەڵبژاردن بکرێتەوە ،ھەتاوەکو ژیانی پەرلەمانی بەردەوام بێت .ھەر بۆیە بە گوێرەی دەستور پێویستە لە ماوەی ٦٠ رۆژدا سەرۆک کۆمار داوای ھەڵبژاردن بکات و بەپێی مادەی ٦٤ برگەی دووەم لەم حاڵەتەدا و لەو ماوەیەدا حکومەت بە دەستلەکارکێشاوە حسابەو ئیشوکاری رۆژانە رایی دەکات.
چوارەم:
بەھەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان، ئیتر کاری رەقابی پەرلەمان بەسەر حکومەتەوە تەواو دەبێت. بەمەش حکومەت لە حکومەتێک کە خاوەنی دەسەڵاتی تەواوە، دەبێتە حکومەتی کاربەرێکەر. بەمەش حکومەت لە حوکمی دەست لەکارکێشاوەدا دەبێت. چونکە ئەسڵەکەی کە متمانەی پێ بەخشیوە کە پەرلەمانە ئەو دەستی لەکارکێشاوەتەوە. بۆیە ئەمیش ھاوتای پەرلەمان حوکمی دەستلەکارکێشاوەی بەسەردا دەسەپێت. ئەمە وەکو قۆناخی یەکەم، بەم پێیەش لەو ماوەیەدا نابێت حکومەت بریاری گەورەو گرنگ دەربکات ،کە کاربکاتە سەر داھاتوی نەتەوە.
قۆناخی دووەم، ئەو کاتەیە کە دەکەوێتە نێوان پەسەندکردنی ئەنجامی ھەڵبژاردن لەلایەن دادگای دەستوریی و سوێندخواردنی ئەندامانی پەرلەمانەوە.لەم حاڵەتەشدا تەسلیمی ئەو رایە نابین کە پەسەندکردنی ئەنجامی ھەڵبژاردن بەمانای سەرەتای ژیانی تازەی سیاسی بێت و حکومەت ھەموو دەسەڵاتێکی ھەبێت.
پێنچەم:
کاتێک ئەنجامی ھەڵبژاردن پەسەندکرا حکومەتی پێشوو کە بەردەوامەو ھێشتا حکومەتی تازە پێک نەھاتوە لەنێوان دژ بەیەکیدا ،چونکە ئەم پەرلەمانە تازەیە متمانەی بەو ئەو حکومەتەی پێشوو نەداوە، ھەر بۆیە مافیشی نیە متمانەی لێ بسەنێتەوە ،چونکە ئەم حکومەتەی پێشوو، پەرلەمانی پێشوو متمانەی پیداوە .تەنانەت لە ئەسڵدا متمانەی لەمان وەرنەگرتوە، ھەتاوەکو ئەمان متمانەی لێ بسەننەوە .بۆیە ئەم حکومەتە چونکە پەرلەمانی پێشوو نەماوە ،کەواتە لە حکومی حکومەتێکی دەستلەکارکێشاوەدایە.
شەشەم:
پاش ئەو گۆرانکارییانەی کە لە پاش ٢٠٠٣ روویانداوە لە قانونی ئیدارەی دەوڵەت بۆ قۆناخی گواستنەوە لە مادەی ٤٠ بە روونی بیرۆکەی حکومەتی کاربەرێکەرھاتوە. کاتێک دەڵێت ئەگەر کابینەی وەزاری لە ماوەی ٣٠ رۆژدا متمانەی وەرنەگرت، ئەوا دەمێننەوە بۆ راییکردنی ئیشوکارەکان ھەتاوەکو ٣٠ رۆژ لە پێکھێنانی وەزارەتی تازە. بەمەش بەروونی بیرۆکەی حکومەتی کاربەرێکەر ھاتوەو باسکراوە.
حەوتەم؛
دەقی مادەی ٤٢ برگەی یەکەم لە پەیرەوی ئەنجومەنی وەزیران ژمارە ٢ ی ٢٠١٩ دەڵێت ؛ئەنجومەنی وەزیران بەردەوام دەبێت لەسەر کارەکانی رایکردنی کاری رۆژانەی دەوڵەت ھەتاوەکو وەختی پێکھێنانی حکومەتی تازە لەم حاڵەتانەدا؛
ڕ : تەواوبوونی تەمەنی خولی پەرلەمان
ب: لێ سەندنەوەی متمانە لەسەرۆک وەزیران، یان ئەنجومەنی وەزیران.
ج. ھەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان .
ھەر بەپێی برگەی دووەم کە ھەمان مادە دەڵێت ؛مەبەست لە کاری رۆژانە رایکردنی مامەڵەکانە کە بەپەلەن و ناتوانرێ دوابخرێت وکاریگەری خراپی لەسەر خزمەتی دەوڵەت و گشتی دەبێت. بەڵام نابێت دامەزراندن لە پۆستی باڵا بکات، یان قەرزبکات ،یان پێداچونەوە بە پەیکەربەندی دەوڵەتدابکات.
لە کۆتایدا دادگا ئەمە تەفسیرەکەیەتی بۆ مانای دەستەواژەی کاری رۆژانەی حکومەتی کاربەرێکەر:...
مانای حکومەتی رایکردنی رۆژانە ،ئەو حکومەتە گوێزراوەیە (متەحەول) ە لە حکومەتێکی سروشتی خاوەن دەسەڵاتی تەواو ،بۆ حکومەتێکی دەسەڵاتداری سنوردار. ئەم بە دوو حاڵەت دێتە دی؛
یەکەم؛
لێ سەندنەوەی متمانە لەسەرۆک وەزیران ،ھەتاوەکو پێکھێنانی ئەنجومەنی وەزیرانی تازە، بەگوێرەی ئەحکامی مادەی ٦١ ھەشتەم .
دووەم ؛
لە کاتی ھەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان بە گوێرەی مادەی٦٤ برگەی یەکەم ی دەستور .
لەھەردوو ئەو دوو حاڵەتەی سەرەوەدا حکومەت بە دەستلەکارکێشاوە دادەنرێت و کاری رۆژانە رای دەکات کە خۆی دەبیبێتەوە لە دەرکردنی بریار و گرتبەری رێوشوێنی گونجاو بۆ رایکردنی کاری دەوڵەت کە بەردەوامی بدات بە خزمەتی دەوڵەت و خزمەتی گەل .
نابێت قەرار دەربکات کە پاڵنەری سیاسی ھەبێت کە کاریگەری گەورەی لەسەر داھاتوی سیاسی و ئابوریی و کۆمەڵایەتی عێراق ھەبێت، نابێت پرۆژەی قانون پێشکەشبکات نابێت قەرزبکات و دامەزراندن لە پۆستی باڵادا بکات، یان پێداچونەوە بە پەیکەربەندی دامەزراوەکانی وەزارەت و فەرمەنگەکان بکات.
رای نوسەر؛
١:لە راستیدا دادگا بەھیچ شێوەیەک توخنی ئەم دۆخەی حکومەتی ئێستا نەکوتوە کە کاربەرێکەرە، یان نا؟ چونکە بەپێی قەراری دادگا لە دوو حاڵەتدا دەبێت بەکار بەرێکەر، کە ھیچ کامیان نیە. ئەوانیش نە سەرۆک وەزیران متمانەی لێ سەندراوەتەوە، نە پەرلەمانیش ھەڵوەشاوەتەوە. کەواتە ئەی ئەم حکومەتی ئێستا چیە؟ وەڵامی ئەم پرسیارە بوونی نیە .چونکە لە بنەرەتدا پرسیاری ئەمەی لێ نەکراوە بەڵکو پرسیار دەربارەی دەستەواژەی کاری رۆژانەی لێکراوە.
٢: دادگا کەوتۆتە ھەڵەیەکی گەورەوە کاتێک دەڵێت بیرۆکەی حکومەتی کاربەرێکەر لە قانونی ئیدارەی دەوڵەت بۆ قۆناخی گواستنەوە ھاتوە. ئەمە لە کاتێکدا لە دەستوری عێراق کۆتایی بەو قانونە ھێناوەو ھەر نەماوە ئیتر چۆن دەیکەیتە بنەما بۆ تەفسیر!
٣: پرسێکی لەبارەی ئەم حکومەتەی ئێستاوە یەکلایردۆتەوە ئەویش ئەم پەرلەمانەی ئیستا ،مافی نیە متمانەی لێ بسەنێتەوە ،چونکە ئەمان متمانەیان پێ نەبەخشیوە.
٤: دەقی ناوەرۆکی بریاری دادگا پێکھاتوە لە حەوت قەراری تەفسیریی بۆ وەڵامی پرسیاری ئاراستەکراو.
لە خاڵەکانی پێشوودا دادگا روونکردنەوەی پیویستی نوسیوەو ئەم حکومەتەی ئێستای بە (حکومەتی دەستلەکارکێشاوە )داناوەو حومکی (حکومەتی کاربەرێکەری) بەسەردا سەپاندوە.
دژ بەیەکی لە دەقی قەرارەکەدا ھەیە قەراری برگەی سێیەم دژی حەوتەمە تەواو ناکۆکە چونکە بەپێی برگەی سێیەم ئەم حکومەتە کاربەرێکەرەو دەستلەکارکێشاوەیە، بەڵام بەپێی برگەی حەوتەمی قەرارەکە حکومەت کاتێک دەبێت بە حکومەتی کاربەرێکەر لەم دوو حاڵەتەدا ئەوانیش ھەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان یان لێسەندنەوەی متمانە لەسەرۆک وەزیران بێگومان بۆ ئەم حکومەتەی ئێستا ئەمە رووی نەداوە کەواتە ئێستا کامیان راستە برگەی سێیەم یان حەوتەم واتە ئێستا ئەم حکومەتە ھەڵویستی دەستوریی چۆنە؟ کاربەرێکەرە یان نا؟
وەڵام ؛تەنھا خوای گەورەو دادوەرەکان دەیزانن ،چونکە بریارکە روون و ئاشکرا نیە!
بە داخەوە کۆمەڵگە بە جۆرێک ئاسایشی کۆمەڵایەتی بە دەست چەک بەدەستەکانەوە تێکچووە، کە کورد وتەنی کات و ناکات نازانێت، بە ھەموو پێوەرەکان جەژن ڕۆژی لێبوردەیی و خۆشی مرۆڤەکانە، کەچی لای ئێمە چەک دەبێتە زمانی ھەموو کات و ساتێکی ئێمە، ھەر بۆیە بەردەوام دەنگی فیشەک و نەعرەتەی چەک بە دەستەکان، بۆ کوشتن و ڕشتنی خوێنی نزیک و دوورەکان، گوێمانی ئاخنیوە و لە دڵەخورپە و شۆکیشمان تێپەڕاندووە، ئەوەتا لە یەکەم ڕۆژی جەژندا مرۆڤ لە بری نیشاندانی مرۆڤبوونی خۆی، دڕەندەیی خۆی نمایش دەکات و بە جارێک وەک ئەوەی لە قۆناغێکدا ژیان دەکەین خوێنی مرۆڤەکان ھێندە ھەرزان بووە، بێ ئەوەی لە ھیچ بسڵەمێینەوە، کۆمەڵ کوژی دەکەین، ئەوەی لە چەمچەماڵی ئەنفالستان ڕوودەدات، پەیوەندی بە چەمچەماڵەوە نییە وەک ناوچەو شوێن، بەڵکو پەیوەندی بە خەسڵەتی مرۆڤەکانەوە ھەیە، کاتێک ژینگەیەکی بۆ فەراھەم دەبێت، دڕەندەیی خۆی تێدا نمایش دەکات، ھەر وەک ئەوەی بۆمان بسەلمێنێتەوە کە لە سایەی ئەو ژینگەیەدا کە ھیچ بەھایەک بۆ ژیانکردن تێیدا نەماوە، بڕیاری کوشتن و مردنی مرۆڤەکان دەدات.
ئەوەی لە چەمچەماڵ ڕوویدا و جەژنی ھەمووانی شێواند و ھەمووانی نیگەران کرد، ڕووداوێکی ھەر وا سانا و ئاسایی نییە، وەک ھەموو ئەو کارەسات و ڕووداوانەی تر کە ھاتن و بە کەفوکوڵێک تێپەڕین و ھەمووان دادەنیشین بەدیار ھەواڵێکی دڵتەزێن و کارەساتبارترەوە، ئەوەی لەچەمچەماڵ بەسەر ئەو خێزانەدا ھاتووە، گەر بە زوویی فریای نەکەوین لە دەرگای تاک بە تاکمان دەدرێت و چەک بە دەستەکان و ئەوانەی پێیانوایە دەتوانن بە ئاسانی بڕیاری کوشتنی ئێمە دەرکەن، دەبنە ھەڕەشەی لەناوبردنی یەکجارەکی ئەو کەمە بەھایەی کە لەم کۆمەڵگەیەدا بوونی ماوە...
بەندە بەشبەحاڵی خۆم بەدواداچوونە ورد و ڕاستەخۆکانی ھەڤاڵ قوباد، بۆ دەستگیرکردنی تاوانباران و ژنکوژان و مرۆڤ کوژان، ھەوڵێکی گرنگە و جێی دەستخۆشییە و ئەو ھەڵمەتەشی کە ڕایگەیاندووە، بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ژنکوژان، پێویستی بەوەیە ھەمووان پشتگیریی لێ بکەین و لەگەڵیدا ھەڵمەتێکی گەورە و گرنگ دروست بکرێت و بەڕێزیشیان وەک کەسێکی خاوەن بڕیار و لایەنی جێبەجێکردن، دەست بکات بە نیشاندانی چارەنووسی ئەوانەی کە ئەم تاوانانە دەکەن و تەنانەت ئەوانەشی کە داڵدەی تاوان و تاوانکاریی دەدەن، تا ھەمووان بزانن، بەکارھێنانی چەک و کوشتنی مرۆڤەکان چ چارەنووسێکی ڕەش چاوەڕێی دەکات، ئەمە جگە لەوەی پێویستمان بەوەیە لەگەڵ پشتگیریی ھەڤاڵ قوباد، بۆ ئەوەی ژنکوشتن و مرۆڤ کوستن بوەستێنین پێویستە:
- پەروەردە بە تەواوی بخەینە خزمەتی ئەم بوارەوە و لە پەروەردەوە ژنکوشتن و زمانی چەک ناشرین و قێزەون بکەین، لە پەروەردە و مرۆڤ فێری ژیاندۆستی و لێبوردەیی بکەین، جیلێک پەروەردە بکەین، کە لەسەر سەرچۆپی و فول لایت و مۆڕە کردن و ھیچ پاساوێک دەستیان نەچێتە خوێنی یەکتری..
- لە پەروەردەوە کار بکەین بۆ ئەوەی لە نەوەی داھاتوومانی بگەیەنین ژنان و کچان، دایک و خوشک و ھاوسەرەکانمان کۆیلەی نێرەکان نین و ئەوانیش وەک پیاو و کوڕەکان مافی ژیانیان ھەیە و ئەوانیش وەک ئێمە و بگرە زیاتریش مرۆڤتر و میھرەبانترن.
- ھەرچی زووە بە بڕیاری یەکلاکەرەوە چەکی مۆڵەت و بێ مۆڵەت سزای بۆ دابێن و چیتر بیری تەسکی (چەکێک حەوت کوڕ دەھێنێت) لە ھزر و مێشکی پیاوی کورددا بسڕێتەوە.
- سەروەربوونی یاسا، بە تەواوی جێبەجێ بکرێت و ھیچ کەسێک بە بێ ھیچ جیاوازی و جیاکارییەک، لە یاسا نەبوردرێت، کاتێک تاوانێک دەکات، یان دەبێتە ھۆی پاراستنی تاوانکارەکان و یان دەبنە پشت و پەنای تاوانکارەکان، لەگەڵیشیدا چارەنووسیان بۆ خەڵکی بخرێتەڕوو، تا کەسی تر جورئەتی ئەوە نەکات دەستی بچێتە خوێنی کەسی ترەوە، یان ھیچ کەسێک داڵدە نەدات و قەڵەویان نەکەن بۆ تاوانکاریی گەورەتر، ڕاگەیاندن و ئەنجامدانی سزای خێرا، یەکێک دەبێت لە ھۆکارەکانی ژنکوشتن و مرۆڤ کوشتن..
- پێویستە چیتر حکومەت ڕێگە نەدات، ھۆکار و پاڵنەرەکانی مرۆڤ کوشتن بەردەوام بێت، چیتر نابێت ڕێگەبدرێت ئەم ژینگە کۆمەڵایەتییە سیاسییە ئابوورییەی، کە بوونەتە ھۆی ئەوەی مرۆڤەکان لە بری مرۆڤدۆستی، دەبنە مەرگدۆست و کوشتنی مرۆڤ و ئاوخواردنەوە ھاوشان بوونەتەوە بۆ ھەندێک کەس، چیتر نابێت ژیان و گوزەرانی خەڵکی لەم بارودۆخەدا بمێنێتەوە، کە ھۆکارێکی سەرەکی تاوان و تاوانکارییەکانە...
- میدیاکان واز لە ڕاستەوخۆی تاوانەکان و کارەساتەکان بھێنن، واز لە مایک بردن بۆ پرسەکان بێنن، لە بری ئەوە کار لەسەر ھۆکارەکانی ئەو ژینگەیە بکەن کە مرۆڤی کردووەتە دڕەندە، بە دوای تاوانکار و چارەنووسی تاوانکار و داڵەدەدەرانییەوە بن..
کار بکەن بۆ ھۆشیارکردنەوەی خەڵک و ڕیسوا و قێزەونکردنی تاوان و تاوانکارییەکان و نەیانکەن بە پاڵەوان، چونکە پاڵەوانەکان چەک ھەڵناگرن، ئازاکان زمانی فیشەکیان نییە یان زۆر کەمە، ئەوە ترسنۆک و فس فس پاڵەوانەکانن دەستیان دەچێتە خوێنی مرۆڤەکان..
- وەرن با ھەموومان پێکەوە زمانی چەک و توندوتیژی ڕیسوا بکەین، وەرن پێکەوە با بە خەڵکی بڵێین، ھیچ کێشەیەک نییە زمانی دیالۆگ و یاسا چارەسەری نەکات، بۆیە با پەنا بۆ چەک نەبرێت، با ئەوانە چەک وەبەر پشتێن دەنێن و خۆیانی پێدەڕازێننەوە، چەکیان لە بەرچاو ڕەش و ناشرین بکەین، وەرن با پێکەوە بە ھەمووان بڵێین، کێشەی کۆمەڵایەتی بە چەک و کوشتن یەکلا نابێتەوە، وەرن با پێکەوە بە ھەمووان بڵێین، بە ژیانی مرۆڤایەتی چەک و خوێن ڕشتن ھیچ کێشەیەکی چارە نەکردووە، وەرن با پێکەوە بەھەمووان بڵێین ژنکوشتن شەرەف و شەرەفمەندانە نییە، بەڵکو ئەوانیش وەک ئێمە و زیاتریش مافی ژیانیان ھەیە و چەندین ڕێگەی تر بۆ چارەسەری کێشەکانت ھەیە...
وریابن ئەو کۆمەڵکوژییە بە ھەمووانی وت، لەمەودوا کەس ئەمین و ئەمان نییە، لە کوشتنی تاکەوە بووەتە کۆمەڵکوژی و زەنگێکی ھێندە مەترسیدارە، دەنگەکەی وەک زرنگاندنەوەکانی تر نییە..
وەرن با پێکەوە ھاوکارو یارمەتیدەری ئەمن و ئەمانی یەکتری بین، با ھەمووان پشتیوانی لە ھەر کەسێک بکەین، ژنکوشتن و مرۆڤ کوشتن دەوەستێنێت...
تکایە مەڵێن پێمان ناکرێت، چونکە دڵنیابن، ئێمەی مرۆڤین چۆن ژیانمان لە یەکتری تێکداوە، ئاوھاش دەتوانین ڕاستی بکەینەوە، ھەر کەس لای خۆیەوە و ھەر کەس بە پێی توانا و قودرەتی خۆی.
دیداری دێلفی دیدارێکی ساڵانەی ئابووری سیاسیە کە لەلایەن دامەزراوە-رێکخراوێکی نا حکومییەوە خۆبەخشانە رێکدەخرێت، لە ساڵی ٢٠١٦ ەوە ساڵانە لە یۆنان بەڕێوەدەچێت.
بنکەی سەرەکی رێکخراوەکە لە ئەسینایە و لەچەند ھەرێمێکی تری یۆنان بنکەیان ھەیە، ئەم رێکخراوە (کۆمپانیا)یە پشت بەھاوکاریی و ھەماھەنگی لەنێوان دامەزراوەکانی کەرتی گشتیی و کەرتی کۆمەڵایەتی و کۆمپانیاکان و کەسایەتییەکان دەبەستێت، ناوچەی دێلفی سەر بە پارێزگاری فۆکیژا شوێنی دیداری ساڵانەی ئابوری دێلفۆنە کە ئەم دامەزراوەیە رێکی دەخات و دیدارەکەی لێ بەڕێوەدەچێت .
بەشداربووان لەم دیدارەدا، خەڵکانی ئەکادیمی زانستیی و سیاسیی و سەرمایەدارو بازرگان و کەسایەتی بە ئەزموونن، ئامانج لێی ھەوڵدانە بۆ رووبەڕووبونەوەی ئاڵنگاریە ھاوچەرخەکان کە کاریگەرییان لەسەر یۆنان و ناوچەکە بە گشتی ھەیە.
گەشەپێدانی ستراتیژی نوێ لەناو گۆڕانکاریی و چاکسازی بنەڕەتی بە ئامانجی بەرەپێشبردن و گەشەپێدانی بەرپرسانەی سیستمی حکومڕانی گونجاو و زیندووی ھاوچەرخە، بەئاراستەی یۆنان و ئەوروپا و ناوچەکە و رۆژھەڵاتی مێدیتێرانیان، بۆیە ئامانجی دامەزرێنەرەکانی ئەوەیە کە ساڵانە ئەم دیدارە رێک و ساز بەئەنجام بگەیێنن.
سیمێیۆن تسۆمۆکۆس دامەزرێنەری سەرەکی ئەم دیدارە لەلێدوانێکیدا دەڵێت: یەکێک لەئامانج و ھیواکانی بۆ دیداری دێلفی ئەوەیە کە سیاسییەکان و دەسەڵاتداران لەھەردوولای رکابەر، لە رووی سیاسی و ئایدۆلۆژیەوە بتوانن گفتوگۆبکەن و لەسەر ھەندێ خاڵی سەرەکی رێکبکەون.
یەکێک لەگرنگیەکانی ئەم دیدارە کە جێی بایەخەو بریتییە لەوەی راستەوخۆ لەڕێی ھێڵی ئینتەرنێت و دیجیتاڵیەو ھەموو گفتوگۆو بابەتەکان کە ھاوچەرخ و سەردەمین و ھەروەھا پرسیارگەلێک بە ئاراستەی کێشە کۆمەڵایەتییە ئابورییەکان پەخش دەکات بۆ ئەوەی زۆرترین بەشداربووی ھەبێت و سوود لەدیدو تێڕوانین و بۆچوونەکانی یەکتر ببینن.
لەو چوارچێوەیەدا نوێنەرایەتی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لەیۆنان لەدەستپێک و سەرەتای رێکخستنی دیدارەکەوە لە٢٠١٦ ەوە ساڵانە بەوردیی چاودێری کاروبارەکانی دیدارەکەی کردووەو بۆ ئەوەی کوردیش وەک گەلێکی زیندووی ناوچەکە کەخاوەن کلتورو شارستانێتی دێرین و ھاوچەرخە بەشداریی تێدابکات، چەندینجار لەگەڵ دامەزرێنەران و رێکخەران و لێپرسراوانی باڵای دیدارەکەدا گفتوگۆو کۆبوونەوەی دۆستانەی کردووە، تاخۆشبەختانەو سەرەنجام لەمساڵدا لەحەوتەمین دیدارەکەدا جێگری سەرۆک وەزیری ھەرێم و وەفدی ھاوڕێی لەحکومەتی ھەرێم بەشدارییان لەدیدارەکەدا کردو لەنزیکەوە لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای یۆنان داڕشتنی بنەمایەکی تۆکمەیان بۆ سیستمی بەڕێوەبردن و گەشەپێدانی بنەماکانی کەرتی گەشتیاریی و ئابووریی تاوتوێکردووە..
بۆ ئەمساڵیش ٢٠٢٢ بە بەشداری قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆک وەزیری ھەرێم و تیمی ھاوڕێی حەوتەمین دیداری ئابوری دێلفی لە کاتێکدا بەڕێوەدەچێت، کەناوچەکە بەگشتی و وڵاتانی ئەوروپا بەتایبەی بەھۆی پەلاماری سوپای روسیا بۆ سەر ئۆکرانیا بارودۆخەکە ئێجگار ھەستیارو تایبەتە.
پێش قەیرانی کۆرۆنا لەساڵی ٢٠١٩ زۆرترین کەسایەتی لەبوارە جیاجیاکادا بەشدارییان تێداکرد کە سێ ھەزار و ٢٠٠ کەس ئامادەی دیدارەکە بوون و تێیدا ئامادەبوون، دیدو بۆچوونەکانیان بەئا‌ڕاستەی بەرەوپێشچوون و تۆکمەکردنی بنەماکانی ئەو دیدارە خستەڕوو.
رەوا بابان نوێنەری یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە یۆنان
باسکردن لە سەروەرییەکانی یەکێتی بۆ ھەمووان جێگای شانازییە و پێویستە دەست بە مێژووی پڕ لە دەستکەوتی بگیرێت، بەڵام شەڕی داھاتوو و مانەوەیەکی بەھێزی وەک ئێستا ئەرکە و دەبێت بکرێت.
ئەو جووڵە سیاسییانەی ئەم دواییەی وەفدی باڵای یەکێتی نیشتمانی کوردستان بە سەرۆکایەتی بافڵ جەلال تاڵەبانی لە پرسی یەکلایی کردنەوەی پۆستی سەرۆک کۆمار لە ھەموو ڕوویەکەوە وەک کار و کردەوە ھۆکارێکی بەجێن و جێگەی شانازین، بۆ ئەوەی جارێکی دی حەق بدرێتەوە بە خەرمانەی دەسکەوتەکان و بپارێزرێن و، شانازیش بە پێگە و سەنگی یەکێتی لە ھاوکێشە و ڕووداوەکان بکرێت، یەکێتییەک بۆ پاراستنی ئایندەی گەلەکەی لەسەر دەستی بافڵ جەلال تاڵەبانی ھەنگاوی کردەیی نا بۆ داڕشتنی پلانێکی دوور مەودا، ئەو دەزانێت چی دەکات خوێنی باوکی لە لەشیدایە و سەنگ و پێگەی یەکێتی لەگەڵدایە، مێژوو، کوردایەتی، دەسکەوت، خەبات، خەرمانەن و دەبێت شانازیان پێوەبکرێت.
لە پرسی ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار یەکێتی بە خوێندنەوەی دۆخی ناوچەکە و سیاسەتی دوور مەودا و ھەڵبژاردنی ڕێگەی ڕاست بە ئەنجامدانی دەیان دیدار و کۆبوونەوەی پڕ لە دەسکەوت جێبەجێکاری دیسپلینی حزبی خۆی بوو، توانی ژمارەیەکی قوڕس و خوێندراوە بێت، بگرە لەو یارییە یاریزانێکی سەرەکی و وەک ھەمیشەش سەرۆک و وەفدە یاوەرەکەی یاریکەری لێزانن و زانیوویانە چی دەکەن و لە پێناو گەلەکەیان چی بەدەستدێنن، بۆیە پێویستە ئێستا لە ھەموو کات زیاتر پشتیوانی ئەو سەرکردایەتییە بکرێت و ھەوڵەکانیان بەرز بنرخێندرێت و لەو شەڕە ئیرادەیەی کە تا ئێستا کردوویانە و دەیکەن جێنەھێڵدرێن.
لامان ڕوونە کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان چاوەڕوانی زیاتر لە یەکێتیی و سەرۆک و سەرکردایەتییەکەی دەکەن، بینرا لە ڕابروودا و بە ئێستاشەوە زۆریان ھاتن و خۆیان تاقیکردەوە تەمەنی سیاسیان درێژ نەبوو و درێژ نابێت، بەڵکو وەک ھەمیشە دەرکەوتەوە کە ئاسۆی ڕوونی دواڕۆژی گەلەکەمان لە دەست حزبەکەی مام دایە و لە ئێستاشدا بە باشترین شێوە بافڵ جەلال تاڵەبانی سەرکردایەتی دەکات و تواناکانی نیشانی ھەموو لایەک داوە، بۆ ئەمەش وتە بە نرخەکەی جەنابی مام جەلال ھەمیشە لەسەر زاربێت کە دەیفەرموو: (مانەوەمان، سەروەریمان، گەشەسەندنمان، بەندە بە یەکێتی نیشتمانی کوردستان)ەوە.
بۆیە لە ئێستادا پێویستە یادی ھەڵەبجەو بیروەرییەکانی تری گەلەکەمان، ببنە ھەوێنی یەکێتی ریزەکانی گەلەکەمان‌و تەبایی نێوان سەرجەم لایەنە سیاسیەکانی عیراق و کوردستان ، چارەسەرکردنی کێشەکان‌و چاکسازیی ڕاستەقینە بن، ھێشتا تەواوی ئاوات‌و ئامانجی شەھیدانی ھەڵەبجەو رێگایی ئازادی و دیموکراسی عیراق و تێکرای شەھیدانی کوردستان‌و ئەنفالکراوەکان بەدینەھاتووە، چەسپاندنی مافە نیشتمانیی‌و دەستوری‌و دیموکراسیەکان ، بە تاکرەوی و بیری تەسکی حیزبی دەستەبەر ناکرێت و پارێزراو نابێت ، بەڵکو ھەماھەنگی‌و یەکھەڵوێستی ھەموولایەکی پێویستە لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندیە باڵاکانی گەلەکەمان .
سڵاو لەڕۆحی پاک وبەرزە فڕی شەھیدانی ھەڵەبجەو
سەرجەم شەھیدانی ڕێگای دیموکراسی و ئازدی عیراق و کوردستان .
سەرەتای شەستەکانی سەدەی رابردوو، لە یادی نەورۆزی ئەو ساڵاندا، مێردمنداڵ بووم، لە گەرەکی جەلەوەی شاری خانەقین دەژیام . بە خەیاڵێکی کوردانەوە لە گەڵ خەڵکی گەرەکدا، بە ژن و پیاوەوە بە گەورە و بچوگەوە دوای خاڵو فرە بەھرەکەم مامۆستا موحسن ئەکەوتین و بەدەنگی بەرز، لەقەراخ ھاژەی رووباری ئەڵوەن ھاوارمان دەکرد
(ئیمرۆ رۆژی خۆشییە،کاوە زووحاک کوشتییە )
ساڵی(١٩٧٠) ھەرزەکار بووم ، یادی نەورۆز لە تەیارەخانەی شاری خانەقین سازکرا . یەکێک لە سونبولەکانی کوردایەتی لە شاری خانەقین مامۆستا عەزیز پشتیوان بوو. ئەو بە دەنگە پر سۆز و زوڵاڵەکەی بە دەستە راستە پڕ ئاماژەکەی ھاواری دەکرد (یان کوردستان یان نەمان) وەکوو بروسکەیەک لە ناخماندا دەنگیدایەوە و ئەو دروشمە بووە وزیەکی ھەتاھەتایی کوردایەتی بۆ خەڵکی شارەکەم.
ساڵی (١٩٨٤) لەھەڕەتی گەنجایەتی بووم ،یادی نەورۆز لە سورداش ساز کرا، بە ئامادەبوونێکی جەماوەری بێوێنەی خەڵکی کوردستان و بە وتە پر جۆش و خرۆشەکەی ھەڤاڵ مامجەلال کە دەیفەرموو (جەماوەری لە بن نەھاتووی یەکێتی) دڵنیایی بەسەر خەڵکی کوردستان دەباراند و نەورۆز و پێشمەرگەو خەڵک ئاوێتەی یەکبوون.
ساڵی(٢٠١٢) قۆناخی کامڵبوونی دید و تێڕوانین و تێگەیشتنم بوو ،بۆ یادی نەورۆز ، کاک دلێری سەید مەجید، مامە خەمەی ھەمووان ، کۆمەڵێک ھاوڕێ و کەس وکاری ھەردوولامان ، لە کانی ماسی قەراغی شاری سولەیمانیدا، میوانداری کردین و بە دیار ئاگرێکی گەورەوە و بە دەنگی زووڵاڵ و بەرزی حەسەن زیرەک سروودی (ئەم رۆژی ساڵی تازەیە نەورۆزە ھاتەوە......) ئێوارەی نەورۆز مان بەسەربرد.دڵۆپ دڵۆپ خۆشەویستی و خۆشی دەڕژایە ناخی دەرونماندا
ساڵی (٢٠٢٢) لە سێبەری رەشماڵی پایزی تەمەندا ، یادی نەورۆز یادێکی یەکجار جیاواز لە جاران دەبینم
پەرتەوازەیی زۆر و یەکریزی زۆر کەم
ھیوا کەم و نائومێدی زۆر!
بورجی عاجی زۆر و دادپەروەری زۆر کەم !
کاوە کەم و زووحاکیش زۆر!
لە بنچینەدا دیداری یەکێتی دیداری گفتوگۆیی ھەڤاڵان و ناوەندی ڕوناکبیری ئێمە و مامۆستایانی زانکۆ و تەنانەت ئەوانەشە کە لە ڕابردوودا بەشێک نەبوون لە ئەندێشە و بیرکردنەوەی یەکێتی، لە ئەمڕۆیەکی جیاوازدا کە بێ دوودڵی سیاسەت و ھاوپەیمانیەتی و بەرژەوەندییەکان و دونیایی پەیوەندیە کۆمەڵایەتەکانیشمان گۆڕاون، جارێکی تر پێویستمان بە خۆداڕشتنەوە و ڕەخنەسازیەکی تەواو جیاوازە کە بنەما سەرەکیەکانی لەسەر لێکدانەوە و ھەڵسەنگاندنی زانستی و بە ڕەچاوکردنی ئەو دوونیا گۆڕاوە بینا بکەینەوە، فەلسەفەیەک تەرح بکەین کە مانایەک بۆ ژیان کردن و کۆیی سیستەمی سیاسی و ژیانی فەرمان ڕەواییمان بگەڕێنێتەوە، دیداری یەکێتی کنە و پشکنینە بە ناو مانا قوڵ و فەرامۆشکراوەکانی دونیایەک کە بۆ ئازادیی خوازان و تێکۆشەرانی زیاد لە ئامانجێکی ھەڵگرتووە بۆ داھاتوویەکی باشتر و بۆ ھەندێکیش بە دیار گرفتەکانی ئەمڕۆوە گرەوی داھاتوویەکی نادیاریان لەسەر کردووین.
یەکێتی لە ڕێگەی دیدارەوە دەیەوێت ڕووبەرێکی گەورەی خەڵک و ئەندێشە جیاوازەکانی شەقامەوە ڕوئیایەکی نوێ بەرجەستە بکات، تا بتوانێت کۆی ئامانجە بەدینەھاتووەکانی بزوتنەوەی کوردایەتی بەدیبھێنێت و دیدێکیش بخاتەڕوو کە بە ھۆیەوە ھێزە سەرەکییەکانی کوردایەتی بۆ یەک ھێڵی گشتی خەباتکردن ڕابکێشێت و جیاوازییەکانی نێوانمان بۆ خاڵی بەھێز بگۆڕێت و سیستەمێکی فرەیی ھاوچەرخ بینا بکات.
لە کۆنگرەی چوارەمدا (سەرباری ھەموو تێبینییەکان) توانیمان ھەیکەلی یەکێتی بگۆڕین، بەڵام نەمانتوانی وەک پێویست دید و روئیا و سیاسەتی یەکێتی بگۆڕین، یەکێتی دەمێک ساڵە پێویستی بە بەخۆداچوونەوەیەکی ریشەیی ھەیە، بە درێژایی ساڵانی رابردوو بینیومانە خەڵکێکی زۆر لە سیاسەتی یەکێتی ناڕازین، جەماوەرێکی زۆرمان لەدەستداوە، تەنانەت لەناو خودی یەکێتیشدا ژمارەیەکی بەرچاو لەئەندام و کادر و ئەندامی سەرکردایەتی بە خۆشمەوە لە سیاسەت و رەفتار و ئەدای یەکێتی ناڕازین، بۆیە بەو ئەنجامە گەیشتین. پێویستە چیتر کات بە فیڕۆ نەدەین و دیداری یەکێتی ڕێک بخەین تا بەبەشداری ھەموو ئەو یەکێتییانەی خاوەن فکر و روئیا و بیرۆکەی نوێن، بتوانین یەکێتی بکەینەوە بەحزبی پێشەنگ.
یەکێک لەو پرسانەی کە یەکێتی بەراورد بە لایەنەکانیتر ھەمیشە تیایدا دەستپێشخەر و پێشەنگ بووە پرسی ژنانە.
یەکێتی لەبەرەی پێشەوە بووە لە پاراستنی مافی ژنان و لە شەڕکردن لەپێناوی یەکسانی جێندەریی، بەڵام ھەستدەکەین ساڵانێکە ئەو پرەنسیپە وەک زۆر پرەنسیپیتر لەناو یەکێتیدا کاڵبووەتەوە، بۆیە بێ گومان پرسی ژنان و یەکسانی جێندەریی یەکێک دەبێت لەو پرسە سەرەکییانەی لە دیداری یەکێتیدا ھەڵوەستەی جدی لەسەر دەکرێت.
ئەندام و کادر و سەرکردایەتی و جەماوەری یەکێتی دەبێت بزانن، حزبێک کە نەتوانێت روئیایەکی روون و پێشکەوتنخوازانەی بۆ پرسی ژنان ھەبێت، ناتوانێت ببێتە حزبێکی پێشەنگ و پێشکەوتووخواز، بۆیە ناکرێت یەکێتی کێشە و پرسی ژنان وەک پرسێکی لاوەکی و پەراوێز سەیر بکات.
ئەزموونی وڵاتان سەلماندوویانە ئەو کۆمەڵگایانەی کە لە یەکسانی جێندەری نزیک بوونەتەوە و ژنان رۆڵی کاریگەر دەبینن لە سیاسەت و لە بازاڕی کار، لە بوارەکانیتریشدا سەرکەوتووترن و لە گەشەی بەردەوامدان. ھەتا رۆڵی ژنان لە کۆمەڵگا و سیاسەت و ھەموو کایەکانیتردا زیاتربێت، کۆمەڵگاش لەسەر ھێڵی گەشەسەندندایە. پێچەوانەکەشی ھەر راستە، ھەتا ژنان پەراوێزخراوتر و ماف پێشێڵکراوتربن، کۆمەڵگا چەقبەستووترە وەک زۆربەی وڵاتانی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست.
ئەو وڵاتانەی رێژەیەکی بەرزی ژنان لە سیاسەت و حکومڕانیدا بەشدارن، رێژەی گەندەڵییان کەمترە، ئەمە بۆ کۆمپانیاکان و کەرتی تایبەتیش ھەر راستە. بۆیە دەبێت ئێمەی یەکێتیش تێگەیشتنێکی نوێمان بۆ پرسی ژن ھەبێت و ئەدا و ھەڵوێستی نوێشمان ھەبێت لەمبارەیەوە، بە دڵنیاییەوە ھەتا رێژەی بەشداری و رۆڵی ژنان لە سیاسەت و بڕیاری یەکێتیدا بەرزتر بێت، یەکێتی زیاتر ھەڵدەکشێت و پێگەی بەھێزتر دەبێت.
ھەربۆیە یەکێتی بۆ پرسی مافی ژنان و یەکسانی جێندەریی، پێویستە پێداچوونەوەیەکی سەرتاسەری بکات لە شێوازی پەروەردەکردنی کادرەکانیدا. دەبێت باوەڕبوون بە یەکسانی جێندەری پێوەرێکی سەرەکی و گرنگ بێت بۆ بوون بە کادری یەکێتی و بۆ وەرگرتنی پۆستی حزبی و پۆستە حکومییەکانی یەکێتی.
یەکێتی ھەمیشە ژنە کادری ئازا و کارای ھەبووە، سەرکردەی ژنی ھەبووە، لەپاڵ ئەوەی دەبێت شانازی بەو ژنە کادر و سەرکردانەوە بکەین، بەڵام دەشبێت لە دیداری یەکێتی و لەدوای دیداری یەکێتییەوە بە کردار زەمینە خۆش بکەین ژنان رۆڵی زۆر زیاتریان ھەبێت لە سیاسەت و بڕیار و بەڕێوەبردنی یەکێتی لەھەموو ئاستەکاندا.
پێموایە لە رابردوودا پەیڕەو کردنی سیستمی کۆتا یارمەتیدەر بووە، لە پێشخستنی ڕۆڵی ژن لەناو حزب و حکومەت و پەرلەماندا، بەڵام ئەوە چارەسەری بنەڕەتی نییە، چارەسەری بنەڕەتی ریشەکێشکردنی روانینی پیاوسالارییە لەناو حزبدا. ژنانی ناو حزب ناتوانن بە تەنھا رووبەڕووی ئەو ئەقڵیەتە پیاو سالارییە ببنەوە ئەگەر حزبەکە خۆی سیاسەت و روئیا و ستراتیژی روونی نەبێت بۆ پرسی ژن و یەکسانی جێندەری.
پێویستە لە دیداری یەکێتیدا ئەو روانینە جێگیر بکەین، کە ژن نەھاتووەتە ناو حزب بۆ ئەوەی نوێنەرایەتی ژنان بکات، بەڵکو ئەوە یەکێتییە کە دەبێت وەک حزب نوێنەرایەتی پرسی ژنان بکات. ژنانی ناو یەکێتیش دەیانەوێت وەک ھەر ئەندامێکیتری یەکێتی سیاسەت بکەن بۆ کۆی کۆمەڵگا. خۆ ئەگەر ژنانی ناو یەکێتی ھەر خەریکی شەڕی یەکسانی جێندەری بن کاتیان نامێنێت سیاسەت بکەن و توانای خۆیان بخەنەگەڕ بۆ پێشخستنی یەکێتی. بۆیە ئێمە دەبێت وەک حزب ھەر لە بنەڕەتەوە ئەو شەڕەیان لەکۆڵ بکەینەوە، بیکەینە شەڕی ھەموو یەکێتی.
خاڵێکی گرنگی تر کە پێویستە یەکێتی لەمەودوا کاری بۆ بکات، بەتایبەت لەڕێی پەرلەمانتارەکانییەوە، ئەوەیە کە ھەر یاسایەک دەربچێت دەبێت پرسی یەکسانی جێندەری تێدا رەنگ بداتەوە، بۆ نموونە بڕیارە یاسای کار دەربچێت، ئێستا دەبێت لە خۆمان بپرسین دەرفەتی یەکسان ھەیە بۆ ژن و پیاو لەناو بازاڕی کاردا؟ بێ گومان نەخێر، کەواتە ئێستا کە یاسای کار پێداچوونەوەی تێدا دەکرێت دەبێت یەکێتی ھەوڵ بدات یاساکە بەجۆرێک ھەموار بکرێتەوە، کە قەرەبووی ئەو ناھاوسەنگییە گەورەیە بکاتەوە کە لە بازاڕی کاردا ھەیە، بە تایبەتیش لە کەرتی تایبەتدا.
ھەر لەبارەی یاساکانەوە، دەبێت یەکێتی کار بۆ گۆڕینی یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی خێزانیش بکات، سەرەتا دەبێت ھەرناوی یاساکە بگۆڕدرێت، بۆ تەنھا لەدژی خێزان؟ ژنێک ئەگەر لە دەرەوەی چوارچێوەی خێزان بێت و توندوتیژی بەرامبەر بکرێت، پۆلیس بۆی نییە بچێت رێکاری یاسایی بگرێتەبەر لە دژی ئەو کەسەی توندوتیژی بەرامبەر ژنەکە کردووە! دەبێت پۆلیسی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیمان ھەبێت و تەواو جا توندوتیژییەکە لەناو خێزان بێت، یا لەدەرەوەی خێزان. ئەو کاتە پەیامی یاساکە بۆ ھەموو لایەک روون دەبێت.
بەگشتی ھەموو ئەو گۆڕانکارییانەی لەبارەی مافەکانی ژنانەوە باسی دەکەین، پێویستە سەرەتا لەناو حزبەوە دەستی پێ بکەین. ئەمەش تەنھا بە ژنانی ناو حزب ناکرێت، لەبیرمە بۆ پرسی رووبەڕووبوونەوەی خەتەنەکردنی مێینە، کە دایکم سەرپەرشتی دەکرد، تەنانەت لەگەڵ مەلا و پیاوماقوڵ و کەسانی سەربازی و ریش سپی گوندەکانیش کۆدەبووەوە. کارێکی کرد ئەوانیش بەشداری کارابکەن لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو دیاردەیەدا.
لە کۆتاییدا دەڵێم؛ ھەڤاڵان پرسی یەکسانی جێندەری پرسی ھەموومانە، پرسێکی چارەنووسسازی ھەموو کۆمەڵگایە، چونکە تەنھا پەیوەست نییە بە ژنانەوە و پەیوەستە بە ھەموو کۆمەڵگاکەمانەوە، ھەربۆیە جەخت دەکەمەوە لە دیداری یەکێتیدا دەبێت بە ھەموومانەوە یارمەتیدەربین لە داڕشتنی روئیا و سیاسەتی نوێی یەکێتی لەپێناو چەسپاندنی یەکسانی جێندەریی چ لەناو حزب و چ لەناو کۆمەڵگادا.
رەنگە ئەوەی ئەو پێشەکیە بخوێنتەوە بڵێت دەبێ چی کردبی؟
لەگەڵ سەرھەڵدانی نارەزایەکانی ئەم دوایەی خوێندکاران لەسنوری سلێمانی، ھەر زوو بافڵ جەلال تاڵەبانی پێش ھەموو کەسێک ھاتە سەرخەت و لەنزیکەوە دیداری لەگەڵ نوێنەری زۆرینەی خوێندکارانی زانکۆ و پەیمانگاکان ئەنجامدا.
لەنزیکەوە گوێبیستی داوا رەواکانیان بوو، سێ کۆبونەوەی دور و درێژی لەگەڵ بەستن، دەستی کرد بەجێبەجێکردنی داواکاریەکانیان ھەر لەنۆژەن کردنەوەی بەشەناوخۆکان و دابینکردنی پێداویستیەکان و گەرانەوەی دەرماڵە بۆیان، ھەر بەوەش نەوەستا بۆ ئەوەی دوا رۆژی خوێندکاران و گەنجان گەش بێت بەڵێنی ئەوەی پێدان لەسەر ئەرکی یەکێتی ژمارەیەک پرۆژەی زانستی ئەنجام بدرێت لەپێناو باشترکردنی ئاستی زانکۆکان و رەخساندنی زەمینەی لەبار بۆ پێشخستنی خوێندن و دۆزینەوەی ھەلی کار و ئامادەکردنی خوێندکاران بەپێی پێویستی رۆژ.
ئەو مۆدێلە بەلای من لەژیانی حزبایەتی نوێیەو حزب دەیەوێ یان باشتر بڵێن بافڵ جەلال تاڵەبانی دەیەوێ حزب ببێتەوە ئامراز بۆ خزمەت کردن نەوەک بار بەسەر شانی گەنجان و خوێندکاران.
دیارە گەنجێکی وشیار میلەتێکی وشیاری لێبەرھەم دێت، گەنجان و خوێندکارانیش شادەماری ئەو کۆمەڵگایەن گرنگی پێدانیان بەم جۆرە و کۆبونەوەی لەگەڵیان بەچەندان سەعات دەرخەری ئەوەیە کە یەکێتی دەیەوێ دانەبرێت لەبەگەنج مانەوەی.
ئەوەی لەدورەوە لەرێگای ھەواڵەکان لەبارەی کۆبونەوەکانی بافڵ جەلال تاڵەبانی لەگەڵ خوێندکاران دەیبینم مایەی دڵخۆشییە ، بەدیوێکی تر دڵخۆشیەکەم زیاتر ئەوەیە راستەوخۆ خۆی دەیانبینێت نەوەک لەرێگای نوێنەر و کەسانی ترەوە.
ئەمرۆ خوێندکاران و گەنجان ھی سەردەمی راپەرین و پێش ڕاپەرینیش نین ئەوان ژیانێکی شایستەیان بۆخۆیان دەوێت مافی ڕەوای خۆشیانە، کەمافەکەیان بۆ دەستەبەر کرا ئەوانیش رێز لەخەبات و ماندوبون و قوربانیەکان دەگرن.
کە بافڵ جەلال تاڵەبانی بەخۆیندکاران و گەنجان دەڵێت سەرمایەی نیشتمانی لای یەکێتی نەوت و غاز و داھات و پارە نییە، بەڵکو بۆ یەکێتی سەرمایەی نیشتمانی گەنجان و خوێندکارانی ئەو وڵاتەن، ئەمە خۆی لەخۆیدا خوێندنەوەی واقعی ئەمرۆی کۆمەڵگەیە ، پەروەردەکردنی گەنجان و خوێندکارانە بۆ دوارۆژێکی گەش، پێشکەشکردنی ئەو ھەستە کرداریەیە کەبافڵ جەلال تاڵەبانی بەخوێندکارانی دا.
ھەر حزبێک خۆی لەگەڵ گۆرانکاریەکانی سەردەم بگونجێنیت و لەدروشمەوە بیکاتە کردار ئەوا ئەو حزبە سەردەکەوێ، ھەر حزبێکیش گەنج و خوێندکارانی لەگەڵ بوو ئەوا ھەرگیز ناکەوێ.
لەکۆبونەوەکانی لەگەڵ خوێندکاراندا بافڵ جەلال تاڵەبانی پێشنیارو سەرنجی خوێندکاران وەردەگرێت لەبارەی چۆنێتی کارکردنی داھاتووی یەکێتی، لەبارەی پێویستی ئەمڕۆی خەڵک، داواکانی شەقام، پێویستی رێکخراوە خوێندکارییەکان و کارکردن لەپێناو بوژاندنەوەی ژێرخانی خوێندنی باڵا، ئەمەش بۆ یەکێتی ھەم بەرچاو رونی دەبێت کەئیستا خەڵک چی دەوێت و چی پێویستە بەمەش خەڵک روی لەیەکێتی دەبێت بۆ داھاتویەکی باشتر و خۆشگوزەران، بافڵ جەلال تاڵەبانی ئەوەی من تێگەیشتوم بەم کارانەی دەیەوێ بڵێت بارەگاو دامودەزگاکانی یەکێتی ئەو قۆناغەی تێپەراند تەنیا شوێنی حزبایەتی تەقلیدی بێت، ئێستا بارەگا گرنگەکانی حزب بۆ خزمەتکردنی گشتیە، نەوەک تەنیا بۆ ئەندامان و لایەنگران، بەمەش بافڵ جەلال تاڵەبانی تەکانێکی خێرای بەرۆحی حزبایەتی دا.
کاک بافڵ کەدەڵێم بۆ وا دەکەی؟ زیاتر و زیاتریش بکە بۆ دوارۆژێکی گەش بۆ یەکێتی و گەشتریش بۆ کۆمەڵگە، خۆیندکاران سەرەتا بوون چاومان لەزیاترە، سەرۆک مام جەلال کەسی بێ بەش نەدەکرد لەخزمەتکردن، ھەر بەردەوام بن بەڵام وەک خوێندکاران و گەنجان ئەوانی تریش ببینە ژیانی حزبایەتی دەگەشێتەوە بۆ خزمەتکردنی زیاتر.
لە کوردستانی باشوردا سەرەتا چارەسەری مەسەلەی کورد بە داخوازی لامەرکەزی دەستی پێکرد و ئینجا بە ئۆتۆنۆمی و دواتر بە ئۆتۆنۆمی راستەقینە و دوای راپەرینیش بە دامەزراندنی پەرلەمان و حکومەتی هەرێم دەگات بە فیدراڵیەت ، کە یەک لایەنە جار درا ، بەمەش دۆزی کوردستان بەرەو پێشچونێکی بەر چاو لە جێبەجێکردنی مافی چارەی خۆنووسین بەرجەستە دەکات و دەچێتە قۆباغێکی نوێ و جیاوازەوە.
لە سادەترین پێناسەدا فیدراڵیەت بریتیە لە دابەشکردنی دەسەڵاتی ئیداری و دارایی و دیاریکردنی سنور لە نێوان حکومەتی ناوەندو هەرێمەکاندا، کە بێگومان ئەم دابەشکردن و پێکەوەژیانە لە رێگەی دەستورەوە رێکدەخرێت، بەو واتایەی بێ بوونی دیموکراسی، فیدراڵیەت بوونی نییە، واتا پێشمەرجی فیدراڵی، بوونی سیستمێکی سیاسی دیموکراسییە.
بێگومان فیدراڵیەت چەند جۆر و چەند فۆرمێکی جیاوازی بەرجەستەبوی هەیە، فیدراڵیەت لەسەر بنەمای نەتەوەیی، لەسەر بنەمای دین و مەزهەب، لەسەر بنەمای ئیداری، بەڵام لەهەموو ئەو فۆرمانەدا خەسڵەتی سەرەکی بریتیە لە دابەشکردنی دەسەڵات و جۆری بەیەکەوەژیانی ئەو پێکهاتانەی لە چوارچێوەی ئەو کیانەدا ئەژین کەئەمەش بابەتێکی ھەستیار و ھاوبەش و گرنگە.
وەک لە ئەزموونەکانی فیدراڵیەت دەردەکەوێ ئاڵۆزترین جۆری فیدراڵیەت ،فیدراڵیە لەسەر بنەمای نەتەوەیی، کە دوو شوناس یان زیاتری نەتەوەیی بڕیار ئەدەن لە چوارچێوەیەکی دیاریکراودا بەیەکەوە کار بکەن. لەم ڕوەوە بەڵگە نەویستە کە ئەزموونی دیموکراسی و فیدراڵیەتی عیراق تازەیەو خاوەنی چەندین تایبەتمەندی و خەسڵەتی جیاوازی تایبەت بەخۆیەتی، لەوەش زیاتر دەکرێت بڵێین بارودۆخی سیاسی و حوکمڕانی لە عێراقدا بە جۆرێکە کە ڕەنگە بە ئاسانی و بەماوەیەکی کورت نەکرێت وا بەئاسانی سیستەمی فیدراڵی تێدا بەرقەرار بکرێت.
رەگی فیدراڵیەتی ئێمە تەنها ناگەڕێتەوە بۆ کاتی رووخاندنی دکتاتۆریەت لە عیراق لە ساڵی ٢٠٠٣دا ، بەڵکو بەشێکی ئەگەڕێتەوە بۆ دەرئەنجامەکانی دوای ڕاپەڕینی ئازاری ساڵی ١٩٩١ ئەو کاتەی کورد توانی بۆ یەکەمجار ئیدارەیەکی نیمچە سەربەخۆ بونیادبنێت و کۆمەڵگای نێودەوڵەتیش پاڵپشتی بکات کەئەمەش بوو بە دەروازەی گۆڕانکاریەکی بنەڕەتی بۆ درووستکردنی عیراقی تازە لە ساڵی ٢٠٠٣، واتە راپەڕین، کۆڕەو، ناوچەی ئارام و دژەفڕین، دواتریش بڕیاری ٩٨٦ نەتەوە یەکگرتوەکان وای کرد کورد کیانێکی جیاواو لە رژێمی بەعسی ئەوکات دروست بکات کە بووە بنەمای دیاریکردنی رێژەی ١٧% نەتەوە یەگکڕتووکان بۆ هەرێمی کوردستان لە بریاری نەت بەرامبەر خۆراک.
دوای روخانی سەدام ئێمە بەسەر دۆخێکی تەواو جیادا کەوتین، کاراکتەری سەرەکی روخاندنی ئەو رژێمە بووین، بەهێزو پێگەیەکی بەرچاو چووینە بەغدا، سەرەنجام سیستمی فیدراڵیشمان لەدەستوردا چەسپاندو هەرێمی کوردستان بووە قەوارەیەکی دەستوری دانپێدانراو لەعیراقدا، بەڵام لەرووی عەمەلیەوە هەندێ کێشە و بەربەست هاتنە ئاراوە لەوانە :
- لە رووی بەرژەوەندی ستراتیجی ئێمە کوردین و بەشێکین لە کوردستانی گەورە، عەرەبی عیراقیش بەشێکن لە نەتەوەی عەرەب
ـ بەهۆی ئەوەی سوننەی عەرەب ئەوکات بەشداری پرۆسەی سیاسی نەکرد، کوردو شیعە بۆشایی ئەوانیان پڕ کردەوە و وا هاتە بەرچاو کە ئێمە بەهێزین و پێگەمان پتەوە، لەکاتێکدا لەپیادەکردنیدا تووشی کەموکورتی و کێشە هاتین، بۆ نمونە کات هەبووە ئێمە وا هەڵسوکەوتمان کردوە مافمان هەیەو ئەرکمان نییە، تا لەم دووایەدا وەکو فاکتەری بەھەدەردان و خواردنی پشک و بەرکەوتە و داهاتی بەشەکانی تری عیراق پێناسەیان کردوین.
ـ خاڵێکی دیکە کێشەکە ئەوەیە کە ئێمە توانیمان لە ساڵی ٢٠٠٥ ھابەشی بکەین لە نوسینەوەی دەستور و بەشێکی سەرەکیش بوین لە پەسەندکردنی، بەڵام لەڕاستیدا چەندین مادەی دەستوری هەن سەبارەت بە فیدراڵیەت کە پێویستە بەیاسای ڕوون رێک بخرێن، ئێمە ئەوانەمان فەرامۆش کردو ئەو یاسایانە کەگرنگ بوو دەربچن ھەر دەرنەچوون، ئەمەش وای کرد شڕۆڤەی سیاسی جێگەی لێکدانەوەی قانونی و دەستوری بگرێتەوە و سەرەنجام کێشەکان ئاڵۆزتربن.
رەنگە لێرەوە پرسیاری سەرەکی ئەوە بێت بۆ ئەوکات قەیرانەکان بەو قورسایەی ئێستا سەریان هەڵنەدا؟ سەرەرای ئەوەی کە لە سەرەوە باسمان کرد رۆڵی دەستێوەردانی دەرەکی و دەوروبەر بە ڕاستەوخۆ ناراستەوخۆ بۆ تێکدان و سەرنەکەوتنی فیدراڵیەت لە عیراق لە ترسی کێشە ناو خۆی و نەتەوەیی خۆیان، هۆیەکی تر ئەوەیە تەرازووی هێز لە نێوان ناوەند و هەرێم تێکچوو و لە قازانجی ناوەند شکایەوە.
بەبڕوای ئێمە یەکێک لەهۆکارەکانیش ئەوە بوو کە نەوەیەکی سیاسی رەسەن ئەوکات لە کایەکەدابوون، کە خۆیان ئۆپۆزسیۆن و ئەندازیاری روخاندنی بەعسیش بوون، خاوەن ئەزموون و شارەزایی بوون، قوڵایی مێژووی و دەرکی سیاسی پێویستیان هەبوو، وەکوو مام جەلال، کاک مەسعود، کاک نەوشیروان ، محمد باقر حەکیم ، مەحەمەد بەحر العلووم ، ئەحمەد چەلەبی،عدنان پاچەچی، ئەیاد عەللاوی،نەسير چادرچی ....هتد ئەمانە سەرەڕای ئەزموون و شارەزایی، خەبات و یادەوەرەکی هاوبەشی مێژووییان پێکەوە هەبوو، ئێستا ئەو یادەوەریە خەریکە کاڵ ئەبێتەوە .
بۆیە پێویستە لەبەر رۆشنایی ئەم واقیعە تازەیە مامەڵە لەگەڵ عیراق بکەین بە روونی ئەرک و مافەکانمان دیاری بکەین، بۆ ئەوەش رێکخستنەوەی ماڵی خۆمان پێشمەرجی هەموو ئەو هەنگاو پێویستانەیە کە لە پێشمانن، بۆشایی نێوان دەسەڵات و خەڵک کەمبکەینەوە، لەکوردستان دەرگا بۆ بەشداری راستەقینەی سیاسی و کۆمەڵایەتی بکەینەوە، ناکرێ لە بەغدا داوای سازان و رێکەوتن و تێپەڕاندنی قەیرانەکان بکەین، لێرەش پێچەوانەی ئەو داخوازیانە کار بکەین، خاڵێکی تری گرنگ ئەوەیە ئێستا بۆشایی لەنێوان کوردو شەقامی عەرەبی بەتایبەت شەقامی شیعی دروست بووە، پێویستە ئەم بۆشاییە چارەبکەین و وەکو جاران خاڵە هاوبەشەکان دەستنیشان بکەین، ھەوڵیشبدەین بەشێک لە کێشەکانیش هەڵبگرین بۆ کاتێکی تر کە زەمینە لە بار بێت بۆ چارەسەرکردنیان.
بۆیە پێویستە کورد پێداگری لەسەر سازان و شەراکەت و بەرژەوەندی هاوبەش و شەفافیەت لە مەلەفی نەوت وگاز و گونجاندنی لە گەڵ دەستوور و نێوماڵی خۆی قایم بکات ، کە ئەمەش تاکە رێگای بێ چەندوچوونی مانەوەو بەهێزبونمانە لە عیراق و کوردستان.
دواجار ڤلادیمێر پۆتین-ی سەرۆکی رووسیا ھێرشی سەربازی کردە سەر ئۆکراینا، ئەمە پێچەوانەی ئەو بانگەشانە بوو کە چەندین مانگە جیھانی پێ چاوبەستە کرد گوایا کۆکردنەوەی ھێزەکانیان لەسەر سنووری ئەو بۆ ھێرشکردن نیە بەڵکو تەنھا چەند مانۆڕێکی سەربازیە و بەس، بەڵکو ھەندێکجار ئەمریکا و رۆژئاوایان بە بزوێنەری ماکینەیەکی ئیعلامی چەواشەکار دەدایە قەڵەم کە بێ ھیچ بنەمایەک دەیانەوێت بەو کارانە وێنەی رووسیا ناشیرین نیشان بدەن.
ھەموو جیھان بۆنی ئەو پەلامار و ھێرشەی رووسیای کردبوو، لە ھەمووی نزیکتر روژ دوای رۆژ ئۆکراینیەکان زووتر ھەستیان بەگەرمی جۆشدانی کوورەکە کردبوو، بۆیەش سەرکردەکانی جیھان لە پێش ھەموویانەوە ئەوروپیەکان لەوە تێگەیشتبوون کە شەڕەکە تادێت لەبەردەگایان نزیک دەبێتەوە، زیانێکی مادی و مەعنەوی زۆریان بەردەکەوێت، ئەمەش جووڵە دبلۆماسیەکانی سەرۆک ئیمانوێل ماکرۆن-ی سەرۆکی فەرەنسا و ئۆلاف شۆلتز راوێژکاری ئەڵمانیا لە نێوان کیڤ و مۆسکۆ لە رۆژەکانی پێش ھێرشی سوپای رووسیا چڕتر و جدیتر کردەوە، ئەمە جگە لەو چەندین سەعات پەیوەندیە تەلەفۆنیانەی کە نووسینگەی سەرۆکایەتی زۆربەی وڵاتانی سەرقاڵ کردبوو.
من پێم وایە، ھەموویان لەوە گەیشتبوون رووسیا بێ ھۆ ئەو سەدان ھەزار سەرباز و چەک و جبەخانە جۆراوجۆرە پێشکەوتووانەی لەسەر سنوور و ناوچەکە کۆنەکردبۆوە.
جۆ بایدنی سەرۆکی ئەمریکا ھەفتەیەک بەر لەوە، لەدەرەنجامی گفتوگۆ تەلەفۆنیە درێژخایەنەکەی لەگەڵ پۆتین بۆی دەرکەوت کە رووسەکان زۆر جدین لە جێبەجێکردنی پلانەکەیان، رایگەیاند کە رووسیا ھێرش دەکات، بەڵام وا بڵاو یکردەوە کە گوایا دەزگای ھەواڵگری ئەمریکا ئەوزانیاریانەی دەستکەوتووە.
ئەگەر سەیرێکی سەعات و رۆژەکانی دوای کۆبوونەوەی ماکرۆن لەلایەک و ئۆلاف شۆڵتز-ی راوێژکاری ئەڵمانیا لەلایەکیتر لە کیڤ و کرملن بکەین، بێ ھیوایەکی زۆر بەدیدەکرا لە ھەوڵەکانیان، لە لێدوانی سەرکردە ئەوروپیەکان بۆ میدیا بۆنی ئەو ھێرشە دەکرا چونکە ھەمیشە ھیوایان دەخواست کە شەڕ روونەدات.
ئێستا کە ھێرش و پەلامارەکان دەستیان پێکردووە، لێرە و لەوێ سەرکردەی ھەندێک لەوڵاتان بەرووکەش ئیدانەی رووسیا دەکەن، بەڵام لە دڵەوە ئەم کارەی رووسیایان پێخۆشە، نا لەبەر ئەوەی رقیان لە ئۆکراینایە، بەڵکو بۆ بەدیھێنانی خەون و ئامانجە لەمێژینەکانیانە، چونکە بەو کارەی رووسیا کە پێشێلکردنی رێکەوتننامە و میساقە نێودەوڵەتییەکانە ھیچ بەھایەک بۆ رێزگرتن لە سەروەری ووڵاتان نامێنێت، دەرگایەکی فراوانی رەوایەتیدان بە ھێرش و پەلاماری چەندین ووڵاتیتر دەدات بۆ نموونە:
- چین، بەئاشکرا پشتگیری لە رووسیا دەکات بۆ ئەوەی بەیانی ئەویش لە مەسەلەی تایوان و ھۆنگ کۆنگ دا دەستی کراوەبێت.
-تورکیا دەمێکە خەون بەگێرانەوەی ویلایەتی موسڵ دەبینێت بۆسەر نەخشەی وڵاتەکەی، کە ئەمەش راستەوخۆ مەترسی لەسەر ھەرێمی کوردستان و رۆژئاوا و کۆی مەسەلەی نەتەوایەتی کورد و دەستکەوتەکانی دروست دەکات، ئەو برینە گەورەیە دەکولێنێتەوە کە رەنگە بەسەدان ساڵیتر خوێنی لێ بچۆرێت.
زۆر شوێنی تر لە جیھان کە چەندین دەیەیە ھەمیشە وەک قومبەلەیەکی تەوقیتکراو لە ئان و ساتی تەقینەوە و قۆستنەوەی دەرفەتێکی لەو شێوەیەن، ئەو کات ھەموو ئەو وڵاتانەی باسمان کرد لە بەرامبەر کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پەنجە بۆ رووسیا درێژ دەکەن کە ئایا بۆچی بۆ روسیا (غفورالرحیم) بوو، بۆچی بۆ ئێمە (شدید العقاب) بێت لە گەراندنەوەی ئەو ناوچەی کە ھاوشێوەی روسیا بۆ ئۆکراینا بە ھی خۆمانی دەزانین.
بۆیە بێ دەنگی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەتایبەتی ھاوپەیمانی ناتۆ و ئەمریکا بەرامبەر کارێکی لەم شێوەی رووسیا بابەتەکە لە حالەتەوە دەکاتە دیاردەیەکی مەترسیدار.
پێویستە پارێزگاری لە سەنگ و بەھا و رێزی پرەنسیپ و رێککەوتننامە نێودەوڵەتییەکان بکرێت، ئەگینا ئاشوبێکی گەورەی مرۆڤایەتی بەدوایخۆیدا دەھێنێت کە لەمێژووی دوور و نزیک لەسەر ئەم ھەسارەیە رووینەدابێت.
ئێستا بە پێی یاسای ھەڵبژاردن، ھەرێمی کوردستان یەک بازنەیە. واقیعی سیاسی و ھەژموونی دوو حزب لە دوو زۆنی سەوز و زەرد وایکردووە حوکمڕانییەکی تەندروست پیادە نەکرێت.
ئەوەی یەکێتی دەیەوێت ئەوەیە کە ھەرێمی کوردستان لە ھەڵبژاردن بکرێتە فرەبازنەیی لایەنی کەم دابەش بکرێتە سەر چوار بازنەی ھەڵبژاردن، بەمەش ھەر بازنەیە و پشکی خۆی بە پێی ڕێژەی دانیشتووانی بەردەکەوێت و دابەشکارییەکی دادپەروەرانە پیادە دەکرێت و ھەموو ناوچەکان بێ ستەم لێکردن نوێنەری خۆیان لە پەرلەمان دەبێت.
ئەم دابەشکردنەی ھەرێمی کوردستان بۆ چوار بازنە لە بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان و پڕۆسەی سیاسی و حوکمڕانییە، شێوازێکی ھەڵبژاردنە خزمەت بە پڕۆسەی دیموکراتی کوردستان دەکات.
دابەشکردنی ھەرێمی کوردستان لە یەک بازنەییەوە بۆ چوار بازنە وادەکات ھەژموونی ناوچەیەک یان پارێزگایەک لە پەرلەمانی کوردستان نەمێنێت.
ھەروەھا پێویستە کورسی کۆتای پێکھاتەکانیش پێداچوونەوەی پێدا بکرێت و دابەشی سەر چوار بازنەکە بکرێن و نوێنەرە ڕاستەقینەکانی خۆیان ھەڵبژێرن.
ساڵی ١٩٧٥ کە سەرۆک مام جەلال و ھەڤاڵانی دەستیان بە خەباتی نوێی کوردایەتی کرد و یەکێتی نیشتیمانی کوردستانیان دامەزراند، بە ئامانجی روونەوە ھێڵە گشتییەکانی بیڕوڕای یەکێتییان داڕشت. ئەو کاتە، گفتوگۆی چڕی ھەڤاڵانی دەستەی دامەزرێنەر بۆ ئەوە بوو کە یەکێتی بگاتە گەڵاڵەی ستراتیجێکی پێشکەوتنخواز و دیموکرات و کوردانە لە پێناو خزمەتکردنی گەلی کوردستان و روبەڕووبوونەوەی ستەم و تاوانەکانی دەسەڵاتی عێڕاق، بەجۆرێک کە لە توانایدا بێت گەلی کوردستان لە نائومێدییەوە بگوازێتەوە بۆ سەردەمی نوێی و تێکۆشان، بەم ھیوایەوە لە شەوەزەنگی نائومێدیدا چرای ئومێدی ھەڵکرد.
سەرۆک مام جەلال لە نامیلکەی (یەکێتی نیشتمانی کوردستان بۆچی؟) کۆبەندی ھیواو ئاواتەکان، پرسیار و وەڵامەکانی کردە رێنوێنی یەکێتییەکان و نامیلکەی گیرفانی پێشمەرگەو کادیران و ئەندامانی یەکێتی، ھەر لەم نامیلکەیەدا شوناس و ئەرکی تێکۆشەرانی ناو یەکێتیشی دیاری کرد.
دیارە لە ھەموو قۆناخێکی سیاسیدا، پرسیاری نوێ دێتە ئاراوەو وەڵامی یەکێتییانەش ھەر دەبێ پڕ بەپێستی ئەرکەکانی ھەلومەرجی نوێ بێت. قۆناخی تازەی کۆمەڵگەی کوردستان پێویستی بە پرسیاری تازەو وەڵامی تازەش ھەیە.
لە ھەموو وێستگەکانی کەمپینی ھەڵبژاردنەکانی کوردستان و عێڕاق و بۆنەکانی تری جەماوەریدا، لە کاتی کۆبونەوە و گفتوگۆی ھەڤاڵانەشم لەگەڵ کادیر و دڵسۆزانی یەکێتی، رووبەڕوی ئەم پرسیارانە دەبمەوە: یەکێتی چی پێیە بۆ دواڕۆژی کوردستان؟ پلان، ستراتیج و دیدگای چییە بۆ پرس و بابەتە ھەمەجۆرەکان؟ راستە یەکێتی مێژوویەکی پڕ شانازی و دەسکەوتی دیاری ھەیە، کاروانێکی دورو‌درێژی شەھیدان و خەباتێکی ھەمەلایەنی فیکری و سیاسی ھەیە لە سەرخستنی پرسی رەوای گەلەکەماندا، سەرکردەی مەزنی وەک مام جەلالی پێشکەشی کوردستان کردوە، لە چەندین بواری سیاسی و کۆمەڵایەتی و کلتوریدا دەستپێشخەر بووە، بەڵام ھێشتا پرسیاری زۆر ماون کە یەکێتی چی پێیە بۆ دوارۆژ و ئایندەی نەوەکانی داھاتوو؟ لەھەمان کاتدا لە واقعی ئێستادا کێشە راستەقینەکانی بەردەم یەکێتی چییە و چۆن بتوانێ لە ھەموو ئاستەکاندا دونیابینی خۆی نوێ بکاتەوە؟ یەکێتییەکان دەپرسن و ھەقیشیانە، ئاخۆ ئیتر بە چ دڵنیایی و متمانەیەکەوە پڕۆژەی یەکێتی و ستراتیجمان بۆ(ئاشتی، دیموکراسی، مافی مرۆڤ و چارەی خۆنوسین) سەربخەن؟
پرسیارەکان کە لێمان دەکرا و خۆشمان لەناوخۆمان تاوتۆی دەکەین، پرسیاری راست و رەواو بەجێن. یەکێتییەکانیش ئەم پرسیارانە لە خۆیان دەکەن و بەدوای وەڵامدا دەگەڕێن کە ھەم درێژەی رێگای تێکۆشانی چوار دەیەی رابڕدوو بێت و ھەمیش ئاسۆی روونی دواڕۆژی گەلەکەمان نیشان بدات. لەم پێناوەدا ئێمە دیالۆگ و دیداری چڕوپڕمان پێویستە بۆ ئەوەی پێکەوە بیر لە گەڵاڵەیەکی پڕو دەوڵەمەند و کاریگەر بکەینەوە. تا سەرەنجام شوناسی سیاسی و کۆمەڵایەتی یەکێتیش رونترو جیاوازییەکانی بەرچاوتر بێ بۆ ھەمووان.
بەشانازییەکی زۆرەوە ھەڤاڵانم لە مەکتەبی سیاسیی و ئەنجومەنی سەکردایەتی ئەم ئەر‌کەیان پێ سپاردم کە دیداری یەکێتی ساز بکەین و سیاسەت و دیدی یەکێتی لەم قۆناغە نوێیەدا دیاری بکەین لە ھەموو بوارەکاندا، بەندەش داوادەکەم ھەموو ھەڤاڵانم ھاوکار بن بۆ ئەوەی پێکەوە شان بدەینە بەر ئەم ئەرکە حزبییە و جێبەجێی بکەین.
(دیداری یەکێتی) کە بە پەرۆشییەوە دەستمان داوەتێ و مەبەستمانە لە فراوانترین و بەرزترین ئاستدا سەرپێی بخەین. لەم روانگەوەیەوە دەبێتە دیداری خەمخۆری و ھەوڵی یەکێتییانەیە بۆ نوێبونەوەو چاکسازی و بەھێزکردنی پێگەی یەکێتییە لە ھەموو ئاستەکان.
ھەڤاڵان! راستە لە کۆنگرەی چوار کە ناوی ((کۆنگرەی نوێبوونەوە ))بوو، گۆڕانکاری و نووێبونەوە لە پێکھاتەو ھەندێ لە کاراکتەرەکان کرا، بەڵام بەداخەوە لەبەر چەندین ھۆ، کۆنگرەی چواریش نەبووە ھۆی نوێبوونەوەیەکی جەوھەری و راستەقینە لە فکر و دیدی سیاسیمان بۆ ئایندەو دواڕۆژی یەکێتی و وڵاتەکەمان. بۆیە پێویستە ئەم دیدارە نوێبوونەوەی جەوھەری و راستەقینە بکاتە ئەرکی سەرەکی خۆی و پەرەی پێبدا، ئەم ئەرکەش بەلای منەوە چەند حیزبییە ئەوەندەش نیشتیمانی و ئەخلاقییە. چونکە بوونی یەکێتییەکی بەھێز گرەنتی پاراستنی ئازادییەکان و بەدیھێنانی خواستی کۆمەڵانی خەڵکە، کە ئەوەش نیشانەی وەفاو پێزانینە بۆ خەباتی شەھیدان و ئەوانەی لە رابڕدوی خەباتی یەکێتی و کوردایەتیدا رەنجیان داوەو ماندو بوون.
ئەم دیدارە بانگەوازێکی ھەڤاڵانەو نیشتمانییانەیە بۆ تاوتوێ کردنی واقعی ئێستای یەکێتی و ناسنامەکەی، بۆ نوێکردنەوەی گوتاری سیاسی و کۆمەڵایەتی و گەشەپێدانییەتی، بۆ ئەوەی بە دیدگایەکی نوێوە ئامادەبێت ئەرکەکانی سەرشاشنی جێبەجێ بکا و سەرەنجام باشتر خزمەتی کۆمەڵانی خەڵک و خاکی کوردستان بکات، بۆ سبەینێیەکی باشتر کوردستانێکی ئاوەدان بۆ ھەمووان، بێ جیاوازی، فەراھەم بکات.
لەم چواچێوەیەدا( دیداری یەکێتی) دەیەوێ چەندین تەوەری جێی بایەخی ئێستاو ئایندەی حزبەکەمان، پێداویستی و کێشەو پێشھاتەکانی کۆمەڵگەکەمان، ئەزموونی سیاسی گەلەکەمان تاوتوێ بکات، چونکە پێشھات و گۆڕانکارییەکانی کۆمەڵگا و سەردەم لە ئاستی کوردستان و دەرەوەشدا ئەم ھەوڵ و کۆششە تازەیە دەخوازێت. پێویستمان بەوەیە لەھەموو سێکتەرەکاندا، دیدی نوێ و دەسپێشخەری یەکێتییانە بێنینە کایەوە.
ھەڤاڵان! با راشکاو بین و بە کراوەیی قسە بکەین، ئێمەی یەکێتی دەمێکە تووشی چەندین کێشەو گرفتی ھەمەجۆر بوینەتەوە، کە زۆر جار باجی قورسمان لەسەری داوە، ئەگەر بۆ داھاتوش بە جدی ودڵسۆزانە ھەوڵی چارەسەرو تێپەڕاندنیان نەدەین، دوور نییە توشی کێشەو گرفتی گەورەتر نەبین. جگە لەوەش دۆخی تازەی کۆمەڵگاو ھەلومەرجی ئابوری و سیاسی وکۆمەڵایەتی نوێ، پرسیارو کێشەو ئەرک و پێداویستی نوێی ھێناوەتە کایەوە، کە وا دەخوازێ دوودڵ نەبین لە گفتوگۆو راگۆڕینەوە بۆ دەستنیشانکردنی کەموکوڕیەکان و دۆزینەوەی چارەسەرەکان. بۆیە پێمان وایە دیالۆگ و گفتوگۆیەکی ڕاشکاوانەی ھەڤاڵانی یەکێتیی لەنێوخۆمان ، ھەم گیانی ھەڤاڵێتیمان گەرموگوڕ دەکاتەوە و ھەمیش جوانترین و بە کەڵکترین بیروباوەڕەکان دەخاتە خزمەت دەسپێکردنەوەیەکی نوێی تێکۆشانمان.
ھەڤاڵان! ئەم وتارە بۆ ناساندنی سروشتی دیدارەکەو لەھەمان کاتدا داواکارییەکە لە ھەموو ھەڤاڵانمان لە ناوەوەو دەرەوەی وڵات بۆ ئەوەی بەشدارێکی کارا بن لە دەوڵەمەندکردنی و سەرەنجام لە گەشەپێدان و نوێکردنەوەی گوتاری سیاسیی و فیکری یەکێتی لە دەیەی سێیەمی ئەم سەدەیەدا: سەدەی بیست و یەک.
ھەڵبەت زیاتر لە پەنجەرەیەک و پتر لە رێوشوێنێکی کراوە ھەیە تا بیروڕاکان لە خزمەت دیدارەکە گەڵاڵە دەبن و پێکەوە بیربکەینەوە بۆ خزمەتی دیدو ستراتیجی نوێی یەکێتی.
بەو ئامانجە، پیرۆزانەوە ھیوادارین رێوشوێنی پێویست بگرینە بەر بۆ ئەوەی دیداری یەکێتی ببێتە دیداری گشت یەکێتییەکان.
ھەڤاڵانی خۆشەویست.
فەرمون لەم وتارەوە ھەڵمەتێکی فراوان دەسپێبکەین، پێکەوە کەسوکاری سەربەرزی شەھیدان، پێشمەرگە وتێکۆشەرانی حزبایەتی و خەباتی پیشەیی و دیموکراتی خوێنکاران و لاوان، کچان و کوڕانی ئایندەخواز، رۆشنبیران و نوسەران و ئەکادیمیانی ئەندام و دۆستی یەکێتی، کەسایەتییە ئایینی وئابوریناس و وەر‌زشوانی خەمخۆری کوردستان، کارێک بکەین دیدارەکە بکەینە بۆنەیەک بۆ جۆشدانەوەی حزبایەتی راستەقینە لە پێناوی ئامانجە دوورمەوداکانی حزبەکەی مام دا. دەمەوێت ھەموو ھەڤاڵان بەشدار بن لە دیاریکردنی سیاسەت و دیدی یەکێتی.
ھەروەھا لەم وتارەوە دەمەوێت سەکۆی دیداری یەکێتیتان پێ بناسێنم. جگە لە کۆڕو کۆبونەوەکانمان، ئەم سەکۆیەش دەکەینە پردێکی پەیوەندی نێوانمان و زۆرترین دیدو پڕۆژەو بۆچونەکان کۆکەینەوە و ئامادەی بکەین بۆ رۆژی دیداری یەکێتی کە لە ئایندەیەکی نزیکدا کات و شوێنەکەی دیاری دەکرێن.
ماڵپەڕی دیداری یەکێتی
تا رۆژی دیداری یەکێتیی، بە ھیوای دیدار... بۆ پێشەوە
قوباد تاڵەبانی
سەرپەرشتیاری مەکتەبی سکرتارییەتی سەرۆک مام جەلال
مامەڵە لەگەڵ دۆخی نوێدا
بڕوامان وایە ھێزە سەرەکییەکان ئەبێ بە وریاییەوە مامەڵە لەگەڵ دۆخی نوێدا بکەن و گۆڕانکاری و چاکسازی دەستبەجێ لە ئاستی ناوخۆیان و ئینجا لە ھەرێم دەستپێبکەن و سیستەمی حوکمرانی بگۆڕن و خۆیان ئامادەبکەن بۆ رووبەڕوبوونەوەی ئەم قۆناغە ھەستیارە بە تایبەت بە ئاراستەی ئاشتکردنەوەی خەڵک و جەماوەر، چونکە کەمی بەشداری ھاووڵاتیان لە ھەڵبژاردنی پێشوەختەی پەرلەمانی عیراق نیشانەی نیگەرانی و دوودڵی و نەمانی متمانەی خەڵکە بە سیستمی حوکمڕانی.
لە راستیدا لێکەوتەکانی ھەڵبژاردن و ئاراستەی دانوستان و دەستێوەردانی زیاتری دەرەکی و غیابی حیکمەتی مام جەلال و ھاوپەیمانێتییەکانیش دەرکەوتێکی ترن کە مایەی نیگەرانی و رەنگە ئاماژەی مەترسیداریش بن، بۆیە لێکەوتەکانی ئەم قۆناغە، پێش ھەڵبژاردن و دوای ھەڵبژاردنیش پێویستە مایەی ھەڵوەستە و راچەنین و راچڵەکین و بەخۆداچونەوەیەکی تایبەتی و دەستەجەمعی جدی بن، بە جۆرێک وەڵامدەرەوەی پێشھات و ئەرکەکانی ئەم ماوە مێژووییە جیاواز و دژوارە بن.
لە تازەترین رووداویشدا بڕیاری دادگای باڵای ئیتحادی دەربارەی یاسای نەوت و گازی ھەرێم کە رایگەیاند «یاساکەی ھەرێم گونجاو نییە لەگەڵ دەستووری عیراق»، لە بەرژەوەندی ھەرێم نییە و یەکێکی ترە لە تەحەدییەکان و گۆمەکەی بە پێچەوانەی ویستی ھەرێم شڵەقاند، بەڵام پێویستە دەسەڵاتی ھەرێم بە ھێمنی و بە وریایەکی زۆرەوە مامەڵەی لەگەڵدا بکات، نەک کاردانەوەی سەرپێی بنوێنێت. بۆیە وا پێویست دەکات ھەوڵی جدی و فراوان بدرێت بۆ پەسەندکردنی یاسای نەوت و گاز لە عیراق بە پێی دەستوور، بەشێوەیەک کە ماف وئەرکی ھەرێم بە روونی دیاری بکات و گەرەنتی مافەکانی خەڵکی کوردستان بێت و بەروونی پێگەی ھەرێمی وەکو قەوارەیەکی دەستوری تێدا پارێزراو بێت.
چونکە بۆ ئێمە روونە چارەسەری کێشەکان بە کەمکردنەوەی دەسەڵاتەکانی ھەرێم یان بە دەستێوەردانی حکومەتی ئیتحادی ناکرێت لە کاروباری ھەرێم، بەڵکو پێویستی بە دیالۆگێکی فراوانی گشتگیر ھەیە، چونکە نادیدەگرتنی پێگەی دەستوری ھەرێم گەورەترین سەرپێچییە لەسەر دەستوور.
گەندەڵی و ناعەدالەتی
بۆ ھەموو لایەک ئاشکرایە، گەندەڵی و ناعەدالەتی و نەبوونی ئەمن و ئاسایش لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی ئیتحادیش زۆرە، دۆخی ژیان و خزمەتگوزاری و ئاوەدانی لە شارەکانی خواروو و ناوەڕاستی عیراق لە ئاستێکی شایستەدا نییە، ئەوە سەرەڕای دەوڵەمەندی شارستانی و فەرھەنگی و ئیداری و ئابووری عیراق، بەڵام دیسان دۆخی ئەوێش ئەوە نیە ئاھی بۆ بخوازرێت، لەم رووەوە پەنابردن بۆ بەغدا لە دژی دەسەڵاتدارانی ھەرێم ھەڵەیەکی کوشندەیە، چونکە (ئەگەر کەچەڵ تیمارکەر بوایە تیماری سەری خۆی دەکرد)، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا رەنگە رای گشتی کوردستان بەھۆی توڕەییان لە ھێزە دەسەڵاتدارەکان و بەھۆی ئەو ناعەدالەتی و جیاکارییە حزبییەی ھەستی پێ دەکەن، دۆخەکە بەو شێوە سەیر نەکەن، بەتایبەت گەنجان و لاوان و توێژی کەم دەرامەت و فەرمانبەران و موچەخۆران، کە ئەمەش ئاماژەی مەترسییەکی ھەرە راستەقینەیە و گۆڕانێکی تەواو دراماتیکیە لە تێڕوانینی گشتی بۆ چەمکی کوردایەتی کە رووبارێک خوێن و چەند سەدەیەک راپەڕین و شۆڕشی لە پێناودا خوڵقاوە.
لە سایەی ئەم دۆخە تازەیەی کوردستاندا، پێویستە گۆڕانکاری بنەڕەتی و سەرانسەری ئەنجام بدرێت بەتایبەت لە بواری دارایی و ئیداریی و ئەمنیدا، کە ببێتە مایەی گێڕانەوەی متمانە.
لەم پێناوەدا ئامادەکاری بۆ ھەڵبژاردنی داھاتوو و زەمینە خۆشکردن لە بەردەم پرۆسەیەکی پاک و بێگەرد و دانانی یاسایەکی نوێی ھەڵبژاردن لە لایەن پەرلەمانی کوردستانەوە، کە جێگەی رەزامەندی دەنگدەران بێت، کاری ھەرە لە پێشە بەجۆرێک پاراستنی ھەرێم و دەسکەوتەکانی و ئاشتەوایی کۆمەڵایەتی زامن بکات.
دۆسێی وزە و سامانە سروشتییەکان
ھەر لەم نێوەندەدا رەنگە یەکێکی تر لە ھەنگاوە پێویستەکان ئەوە بێت لە پێکھاتەی کابینەی داھاتوو گۆڕانکاری ریشەیی و نەوعی بێتەدی بەتایبەتی بەڕێوەبردنی دۆسێی وزە و سامانە سروشتییەکان، کە گرنگە بە شێوەیەکی راستەقینە بە دامەزراوەیی و بە نیشتیمانی بکرێت و بخرێتە چوارچێوەیەکی کۆک لەگەڵ بەرژەوەندییەکانی ھەرێم و تەبا لەگەڵ دەستووری عیراقدا.
دواجار دەتوانم بڵێم کوردستان بە شێوەیەکی رەھا لە نێوان ھات و نەھات دایە، لە نێوان دەروی دەسکەوت و بوونی مەترسی راستەقینەیە دایە، بۆیە تۆکمەکردنی ئەزموونی ھەرێم لە ناوەوە، پاڵپشت بە رەزامەندی خەڵک و بەدەستھێنانەوەی دوبارە پشتیوانییان، ھەنگاوێکی ئێجگار گرنگە، جگە لەم شاڕێیە، ھیچ ئەلتەرناتیڤێکی ترمان لەبەردەمدا نییە، چونکە بێ پشتیوانی خەڵک و بەھێزکردنی ئەزموونەکەمان لە رێگەی چاکسازییەکی راستەقینە و دیالۆگێکی ئەقڵانی و دواجار رێکەوتنێکی ھاوسەنگ و جێگیر لەگەڵ بەغداد، ناتوانین قەیرانەکان تێبپەڕێنین و پێگەمان بەھێز بێت لە کوردستان و عیراق و ناوچەکە و جیھاندا.