قوڕ و لیتە و پاشماوەی ئەو بارانەیە كە باشوری رۆژهەڵاتی ئیسپانیای گرتەوە. 

دانیشتووانی ناوچەی "پایپۆرتا" لە ڤالنسیا زۆرترین زیانیان بەركەوتووە. 

پەیمانگای كەشناسی حكومی ئیسپانیا دەڵێت، ئەو بارانەی لە ناوچەی ڤالنسیا باریوە هاوشێوەی نەبووە و ئەوەی لە ماوەی ٨ سەعاتدا باریوە هێندەی بارانی ساڵێكە.

 
دانیشتووانی "پایپۆرتا" خەریكی پاككردنەوەی رێگەوبان و ماڵەكانیانن، هەرچییەكیش بكەن وا بە ئاسانی بۆیان پاك نابێتەوە. 

هاوڵاتییەک لە ئیسپانیا: ئەڵێی بومەلەرزە بووە، نازانم تسونامی بوو چی بوو، خەڵك زیانی زۆریان بەركەوتووە، هیچ دوكانێك نەماوە، دەرمانخانەكان داخراون، سوپەرماركێتەكان داخراون، ئاو و كارەباشمان نەماوە. 

بەپێی ئامارە رەسمییەكان، سەرەڕای گیان لەدەستدانی ژمارەیەكی زۆری هاووڵاتی، هێشتا ژمارەیەكی زۆر هاووڵاتی بێسەروشوێن ماونەتەوە و ترس هەیە لە بەرزبوونەوەی ئاماری زیانلێكەوتووان. 

وەزارەتی بەرگری ئیسپانیا دەڵێت، هەزار و ٦٤ سەرباز كار دەكەن لە هەڵمەتەكانی گەڕاندا بۆ دۆزینەوەی بێسەروشوێن بووەكان لە ناوچە كارەساتبارەكاندا. 

هاوڵاتییەک لە ئیسپانیا: من لێرە دەژیم، لەو دوكانە هەموو كرێكارەكان گیریان خواردبوو، دەرگایان لەسەر داخرابوو، كە پەنجەرەیەك شكا ئینجا توانیان بێنە دەرەوە و چوونە ناو ئەو ئۆتۆمبێلانەی لەو ناوە بوون، ژن و كچێك بە زەحمەت خۆیان پێ رزگاركرا، رەوشەكە زۆر كارەساتبار بوو. 

دەستەی كەشناسی ئیسپانیا رایگەیاند، لافاو و باوبۆرانەكەی وڵاتەكە بەهۆی كاریگەری پاڵەپەستۆیەكی بەهێزەوە بووە لە دەریای ناوەڕاست. سەرۆك وەزیرانی ئیسپانیاش داوای لە هاووڵاتیان كرد لە ماڵەكانیان بمێننەوە و بۆ ماوەی سێ رۆژ پشووی راگەیاندووە.

لێپرسراوانی ئەوروپا دەڵێن، ئەو كارەساتە سروشتییەی ئیسپانیا بیرخستنەوەیەكە بۆ ئەو زیانەی مرۆڤ بە ژینگەی دەگەیەنێت، چونكە پەیوەندی بە گۆڕانكاری كەشوهەواوە هەیە بەهۆی چالاكییەكانی مرۆڤەوە.
 

‎ كۆبوونەوەی سەرۆك كۆمار لەگەڵ وەفدی حكومەتی هەرێم و سەرۆك وەزیرانی عیراق لەبارەی سەرژمێریی دانیشتوانەوە لە سەرۆكایەتی كۆمار كۆتایهات، سودانیش دڵنیایی بە كورد دا.

كۆبوونەوەكە لەسەر داوای كورد و بە هەوڵی د. لەتیف رەشید سەرۆك كۆمار بەڕێوەچوو، كە تایبەت بوو بە سەرنج و تێبینیەكانی حكومەتی هەرێم لەبارەی سەرژمێری گشتی دانیشتوان و رێگریكردن لە گۆڕانكاری دیموگرافی بەتایبەت لە ناوچە جێناكۆكەكان.

هاوڕێ تۆفیق، بەرێوەبەری گشتی پەیوەندیی و رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان لە سەرۆكایەتی كۆماری عیراق لەبارەی كۆبونەوەكەوە وتی، وەفدی هەرێم دوو داواكاری لەبارەی سەرژمێرییەوە خستەڕوو، لای خۆیەوە سەرۆك وەزیرانیش بەڵێن و دڵنیایی بە وەفدەكە داوە.

بەوتەی هاوڕێ تۆفیق، لە كۆبونەوەكەدا وەزیری پلاندانانی عیراق پێشنیازی بۆ وەفدەكەی هەرێم كردووە تیمی حكومەتی هەرێم بەشداری بەڕێوەبردنی پرۆسەكە بكات لە داتا سەنتەری وەزارەتەوە، لە هەمانكاتیشدا وەزارەتی پلاندان داواكارییەكی وەفدی هەرێمی رەتكردووەتەوە كە سەرژمێرییەكە بەشێوەی فۆرمیش بەرێوەبچێت.

كارەكانی ژمارەلێدان و گەمارۆسازی سەرژمێریی گشتیی لە عێراق و هەرێمی كوردستان دەستپێكردووە و تا ئێستاش بەردەوامە، بڕیارە لە ٢٠ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ پرۆسەكە لە عێراق و هەرێمی كوردستان بەڕێوەبچێت.

بیستە‌مین خولی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "زیوریخ" به ئامادەبوونی ئەندامانی لیژنەی دادوەرانی بەشه جۆراوجۆرەكانی پێشبڕكێی  فێستیڤاڵەكە و سینەماكارانی بەشداربوو و هۆگرانی هونەری سینەما له ئۆپێرا هاوسی  شاری زۆریخ له وڵاتی سویسڕا بەڕێوەچوو.

بیستە‌مین خولی فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "زیوریخ" به ئامادەبوونی ئەندامانی لیژنەی دادوەرانی بەشه جۆراوجۆرەكانی پێشبڕكێی  فێستیڤاڵەكە و سینەماكارانی بەشداربوو و هۆگرانی هونەری سینەما له  ئۆپێرا هاوسی   شاری زۆریخ له وڵاتی سویسڕا بەڕێوەچوو.

ئەندامانی لێژنەی دادوەرانی بەشی "پێشبڕكێی نێودەوڵەتی" فێستیڤاڵەكە بریتی بوون لە : "لی دێنیلز" دەرهێنەری ئەمەریكی ـ سەرۆكی لێژنەی دادوەران، خاتوو "سوهەیلا یەعقووب" ئەكتەر له وڵاتی سویسڕا، "جۆ ویلیامز" بەڕێوەبەریی وێنەگرتن له وڵاتی بەلژیكا، خاتوو "ئێوا پوشچینسكا" بەرهەمهێنەر له وڵاتی پۆڵەندا و هەروەها خاتوو "سووفیا دراسپێ" دەرهێنەر له وڵاتی كەنەداوە.

خەڵاتی "چاوی زێڕین"ی باشترین فیلمی فێستیڤاڵ بەخشرا  به فیلمی "ئۆن بیكەمینگ جینیا فاوڵ" له دەرهێنانی "ڕۆنگانو نیونی" بەرهەمی هاوبەشی وڵاتانی بەریتانیا، ئیرلەندا و زامبیا.

خەڵاتی ڕێزلێنانی تایبەتی لێژنەی دادوەران بەخشرا بە فیلمی "بریف هیستری ئۆڤ ئە فامیڵی" له دەرهێنانی "جیانجی لیلن" بەرهەمی هاوبەشی وڵاتانی چین، فەڕەنسا، دانیماڕك و قەتەر.

خەڵاتی باشترین میوزیكی فیلم بەخشرا به "ئەحمەد سوروكو" ئاوازدانەری كەنەدی.

ژمارەیەك له ئەستێرەكانی سینەمای جیهانیش خەڵاتیان پێبەخشرا لەوانە:

كێت وینسلێت" خانمەئەكتەری ئەمەریكی ـ خەڵاتی "هێمای زێڕین" ی پێبەخشرا و ،"جود لاو" ئەكتەری بەریتانی ـ خەڵاتی "چاوی زێڕین"، "پامێلا ئەندێرسۆن" خانمەئەكتەری ئەمەریكی ـ كەنەدی خەڵاتی "چاوی زێڕین"، "ئالیسیا ڤیكەندێر" ئەكتەری سویدی ـ خەڵاتی "چاوی زێڕین"یان پێبەخشرا.

"كریستیان یۆنگێن" بەرپرسی هونەریی فێستیڤاڵی فیلمی "زۆریخ"سەبارەت به بیستەمین خولی ئەم ڕووداوه سینەماییه گوتی: لە بیستەمین ساڵڕۆژی فێستیڤاڵەكەدا هەر ڕۆژە و فیلمێكی گەورەمان نمایش كرد. ئاماژەیبەوەشكرد ئەم فێستیڤاڵه، كۆڕوكۆبونەوەیەكی ڕاستەقینەی سینەما‌یه،  بە ئامادەبوونی ژمارەیەكی زۆر میوان و ئەستێرەی جیهانی  بەڕێوەچوو كە سەلمێنەری ئەوەیە  فێستیڤاڵی فیلمی "زۆریخ" له جیهانی پیشەسازیی فیلمدا پێگەیەكی گرنگی هەیه.

بەرازەكەی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، یەكێكە لە مەترسیدارترین فرۆكە جەنگیەكانی هێڵی بەرگری ئاسمانی كە بەتایبەت بۆ پاڵپشتی زەمینی سەربازان دروستكراوە.

فەرماندەیی ناوەندی ئەمریكا_ سێنتكۆم بڵاویكردەوە، سێ جۆری فڕۆكەی هێڵی بەرگری ئاسمانی ئەمریكا گەیشتوونەتە ناوچەی بەرپرسیارێتی فەرماندەیی ناوەندی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە بریتین لە ئێف ١٦ و ئێف ١٥ئی، ئەی تێن سەندەر بۆڵت دوو كە بە وارت هاگیش ناسراوە، واتە بەرازی كێوی.

لە سەرەتای مانگی تشرینی یەكەمدا گۆڤاری هێزی ئاسمانی ئەمریكا بڵاویكردەوە، ئەمریكا هێزی ئاسمانی زیاتر ڕەوانەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات لە چوارچێوەی هەڵكشانە زیادەكانی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵای لوبنان.

هەریەك لەو سێ فڕۆكە جەنگیەی كە ئەمریكا رەوانەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی كردوون، تایبەتمەندی جیاوازیان هەیەو بە یەكێك لە پێشكەوتووترین و گرانبەهاترین فرۆكەی جەنگی دادەنرێن كە بەگشتی ئاسمان و زەمین كۆنترۆڵ دەكەن لەگەڵ هەر چالاكیەكیاندا لەنێویشیاندا فرۆكەی بەراز.

بەرازی فڕیو یان رەشەبا، ناوی یەكێك لەو فڕۆكە جەنگیانەیە كە ئەمریكا رەوانەی ناوچەكەی كردووە، خاوەنی دوو بزوێنەری گەورەیەو لە سەرەتای ساڵانی حەفتاكانی سەدەی ڕابردوودا پەرەی پێدراوە.

بەرازەكەی ئەمریكا مێژوویەكی دیار و بەرچاوی هەیەو زیاتر لە چوار دەیەیە پشتگیری هێزی ئاسمانی ئەمریكا دەكات، چەندین تایبەتمەندی هەیە لەنێویشیاندا فڕینی ئاست نزم لە بەرزایی ٣٠٠ مەتر و هەڵگرتنی تەقەمەنییەكی زۆر بەبڕی زیاتر لە حەوت تۆن.

ئەم فڕۆكەیە خاوەنی رەشاشێكە لەبەشی پێشەوەی بە قەبارەی ٣٠ ملیم كە دەتوانێت لە خولەكێكدا سێ هەزار و ٩٠٠ گوللە بتەقێنێت، واتە لە چركەیەكدا ٦٥ گوللە.

بەرازی فڕیو راستەوخۆ بۆ دابینكردنی پاڵپشتی هێزە زەمینییەكان دروستكراوە بەتایبەت بۆ پاككردنەوەی بازنەی دوژمن و لەناوبردنی تانك و دۆشكە و سەكۆ موشەكیە كورت مەوداكان.

بەهای فڕۆكەكە ١٩ ملیۆن دۆلارە، كۆنگرێسی ئەمریكا هاوینی ٢٠١٧ سندوقێكی بە بڕی ١٠٠ ملیۆن دۆلار دانا بۆ پەرەپێدانی زیاتری ئەم فڕۆكەیە كە بۆ چەندین ساڵی تر لە خزمەتدا دەبێت.

بەرازە فڕیوەكەی ئەمریكا بەدرێژایی شەڕ و ململانێكان، پاڵپشتی لە چەندین ئۆپراسیۆنی گرنگ كردووە، لە جەنگی كەنداو و جەنگی بەڵكان و ئۆپراسیۆنەكانی ئاسوودەیی، ڕێوی بیابان.

ئەم فڕۆكەیە بە مادەی تیتانیۆم روپۆشكراوە بەتایبەت دەوروبەری فڕۆكەوان، تا بەرگەی لێدانە زەمینیە مام ناوەندەكان بگرێت.

مەودای فڕینی ئەم فرۆكەیە هەزار و ٢٨٧ كیلۆمەترە و دەتوانرێت بەبێ فڕۆكەوانیش مانۆڕی سەربازی لە ڕێی كۆنترۆڵ سەنتەرەوە ئەنجام بدات.

رەشاشی فرۆكەكە دەتوانێت كونێك بە قەبارەی تۆپی باسكە بكاتە ناو تانك یان كەشتی و بەلەمەكانەوە، وەك رۆژنامەی ناشناڵ ئینترێست لە راپۆرتێكدا بڵاویكردۆتەوە، تایبەتمەندی ئەم رەشاشە زۆر كاریگەرە بۆ لەناوبردنی بەلەمە خێراكانی سوپای پاسداران لە نزیك گەرووی هورمز.

حکومەتی عێراق نوێنەرایەتی ئەو پرسە نێوخۆییە دەکات لەگەڵ ئەمریکییەکان، لەپاڵیشدا چەند لایەنێک ھەن کە لە شەقامی عێراقییەوە دەست پێدەکەن تا دەگاتە لایەنە شیعەکان، جگە لە زۆرینەی سوننەکان و کورد لەو نێوەندەدائەوانیش ھاوشێوەی حکومەت خۆیان بە خاوەنی پرسەکە دەزانن.

سەبارەت بە رەھەندی دەرەکی، تورکیا لەم پرسەدا بەرژەوەندی لە دوورخستنەوەی کوتلە شیعەکان و دەسەڵاتی ئێرانی لە سنوورەکانی باشووری خۆی ھەیە، ھەرچی ئێرانییەکانیشن دەیانەوێت ئەمریکییەکان لە عێراق وەدەرنێن و ھەوڵی ملکەچکردنی بدەن کە بۆ پرسی سوریاش کاریگەری بەرچاوی دەبێت بۆیان.

لە گفتوگۆی لایەنە بەشداربووەکانی ئەم پرسەدا، واشنتۆن قسەیەکی جیاوازی ھەیەو دەڵێت، تەنھا بۆ مەبەستی رێگریکردن لە گەڕانەوەی داعش ماوەتەوە نەک ھیچ ئەرکێکی تر.

ئەمریکییەکان بە نیگەرانییەکی زۆرەوە باس لە داعش و ئەگەری گەڕانەوەی بۆ چالاکییەکان دەکەن و مەرجیشیان داناوە کە ڕۆیشتنیان پەیوەست بێت بە نەگەڕانەوەی ڕێکخراوەکەوە.

لەکاتێکدا لەژێر ئەم بڕگەیەدا چەندین مەرج دادەنێن، لەوانەش کارامەیی و توانای ھێزەکانی حکومەتی عێراق و توانایان بۆ کۆنترۆڵکردنی دۆخەکە لە داھاتوودا، بۆ ئەوەی وڵات شاھیدی ھیچ قەیرانێک نەبێت کە بەھۆی ئەو ڕێکخراوە تیرۆریستییەوە دووچاری بێت.

بەپێی ڕاپۆرتێکی کەناڵی ئەلعەرەبییە، پێدەچێت ئەمریکییەکان لەم مەرجەیاندا جدی بن و بیانەوێت تەحەددای داعش نەک وەک کێشەیەکی عێراقی، بەڵکو وەک کێشەیەکی تیرۆر سەیر بکەن کە ھەڕەشە لە عێراق و ھەموو جیھان دەکات.

لە راپۆرتەکەدا ھاتووە ھێزەکانی ئەمریکا پشتیان بە بنکەکانیان لە عێراق و ئوردن و تەنف لە سوریا بەستووە بۆ پشتیوانیکردن لە ئەرکەکەیان لە ناوچەکانی باکوری ڕۆژھەڵاتی سوریا، ھەربۆیە لە ئەگەری کشانەوەی ئەمەریکاییەکان لە عێراق، ناچار دەبن پلانی نوێی دابینکردن دابڕێژن بۆ پاڵپشتیکردنی ھێزەکانی ئەمریکا و ھێزەکانی سوریای دیموکرات لەناو خاکی سوریادا.

راپۆرتەکە پێیوایە لایەنە عێراقییەکان ھێشتا نایانەوێت ھێزەکانی ئەمریکا لە وڵاتەکەدا بکشێنەوە، بەڵکو دەیانەوێت لە ژێر سێ ناونیشاندا پرسی کشانەوە بخەنەڕوو، یەکەمیان کۆتاییھێنانە بە ئەرکی ھاوپەیمانی نەک کشانەوەی ئەمریکا، دووەمیان کشانەوەیە بە ڕەزامەندی ھەردوولا، سێیەمیشیان گواستنەوەیە بۆ پەیوەندییە قوڵەکانی دوولایەنە.

لە ٢٤ی٢ی٢٠٢٢، ئۆپراسیۆنی سەربازی روسیا بە کۆکردنەوەی ھێزێکی سەربازی زۆر و دانپێدانان بە کۆماری میللی دۆنیتسک دەستیپێکرد، کە بەدوایدا ھێزە چەکدارەکانی روسیا چوونە ناوچەی دونباس لە رۆژھەڵاتی ئۆکراین. ئەو کاتەش، ڤلادمیر پوتن سەرۆکی روسیا وتی، ئامانجیان لەو ئۆپراسیۆنە پاککردنەوەی ئۆکراینە لە چەک و نازییەکان.

ئێستا دوای تێپەڕبوونی دوو ساڵ، ڤۆلۆدمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین لە چاوپێکەوتنێکدا دەڵێت، بەبێ ھاوکارییەکانی کۆنگرێسی ئەمریکا رزگارمان نابێت. داواشی لە کۆنگرێسی ئەمریکا کرد، ئەو کاروانی ھاوکارییەکان پەسەند بکات، ئەگەر نا باجەکەی بە رۆحی ئۆکراینییەکان دەدرێت.

ئەو لێدوانەی زیلینسکی دوای ئەوە دێت کە چەندین مانگە کیێڤ چاوەڕێی ھاوکاری دیکەی ئەمریکا دەکات بە بڕی ٦٠ ملیار دۆلار کە لەلایەن ئیدارەی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکاوە بڕیاری لەسەردراوە، بەڵام کۆمارییەکان ناڕازین و ھێشتا پەسەند نەکراوە.

رۆژنامەی فاینانشاڵ تایمزی بەریتانی بڵاویکردووەتەوە، وڵاتانی ئەوروپاش ھەوڵی کۆکردنەوەی ١.٥ ملیار دۆلار دەدەن بۆ کڕینی چەک و تەقەمەنی بۆ ئۆکراین.

لە کاتێکدا پوتن چەندین جار دووپاتی کردووەتەوە کە بەردەوامی ھاوکاریکردنی ئۆکراین ئەوە پیشان دەدات کە وڵاتانی ئەوروپا و ناتۆ بەشدارن لەو شەڕە.
ێورە،....
بەپێی داتاکانی نەتەوەیەکگرتووەکان، دوای دوو ساڵ، ھێشتا نزیکەی ٨.٥ ملیۆن ئۆکراینی لە رەوشێکی خراپدا دەژین، بە تایبەت ئەوانەی نزیکن لە ناوچەکانی شەڕ و ئەوانەی ئەستەمە ھاوکارییان بۆ بگات.

بەپێی ئەو ئامارانەشی بڵاوکراونەتەوە، زیاتر لە ١٠ ھەزار مەدەنی کوژراون، کە زیاتر لە ٦٥٠ منداڵ لەنێویاندا ھەیە، بەدووریش نازانرێت ئامارەکە لەوە بەرزتر بێت.ھەروەھا زیاتر لە ٤ ملیۆن ئۆکراینی ئاوارەی ناوخۆ بوون، کە یەک ملیۆنیان منداڵن، ٦ ملیۆن ئۆکراینی دیکەش پەنایان بردووەتە دەرەوەی وڵات.

سەبارەت بە قوربانیانی سەربازی، روسیا و ئۆکراین لەسەرەتای جەنگەوە بە ھەستیارییەوە ئاماری قوربانیانی سەربازییان بڵاودەکەنەوە، ماوەیەکی زۆریشە ھیچ ئامارێکی رەسمییان رانەگەیاندووە.

بەڵام بەپێی بی بی سی روسیا، لەسەرەتای ئەو جەنگەوە تا ئێستا، زیاتر لە ٤٥ ھەزار و ١٢٣ سەربازی روسی کوژراون، کەسێیەکیان بەر لە جەنگەکە پەیوەندییان بە سوپاوە نەبووە، بەڵکو خۆبەخش بوون یاخود بە سەربازی کراون.

ھەروەھا بەپێی راپۆرتێکی نیویۆرک تایمز، کوژراو و بریندارانی سەربازانی روسی و ئۆکراینی نزیکی ٥٠٠ ھەزار بووەتەوە.

بەپێی رۆژنامەکە، زیانە گیانییەکان لە ریزی سوپای روسیا نزیک دەبێتەوە لە ٣٠٠ ھەزار، لە نێویاندا نزیکەی ١٢٠ ھەزار کوژراو و ١٨٠ ھەزار بریندار.

لەنێو سوپای ئۆکراینیش، ٧٠ ھەزار سەرباز کوژراون، ژمارەی بریندارەکانیش لەنێوان ١٠٠ ھەزار بۆ ١٢٠ ھەزاردایە.

بەپێی نوێترین توێژینەوەش، تێچووی پێشبینیکراو بۆ نۆژەنکردنەوەی ئۆکراین بە درێژایی دەیەیەک دەگاتە ٤٨٦ ملیار دۆلار.

لەدوای سەرھەڵدانی شەڕی نێوان بزوتنەوەی حەماس و ئیسرائیل لە کەرتی غەززە و کەناری خۆرئاوا لە ٧ی تشرینی یەکەمی ساڵی رابردوو، زیاتر لە ١٦٠ ھێرش کراوەتە سەر ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق و سوریا، بەڵام ھیچ یەکێک لە ھێرشەکان ھێندەی ھێرشەکەی سەر سنوری سوریا و ئوردن کە بەھۆیەوە ژمارەیەک سەرباز کوژران و برینداربوون، دەنگدانەوەی نەبوو.

ھێرشەکە کاتەکەی بۆ جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا زۆر ھەستیارە کە بەرەو ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ھەنگاو دەنێت و روبەڕووی رەخنەیەکی زۆریش بووەتەوە بەتایبەتی لەلایەن دۆناڵد ترەمپەوە.
لێپرسراوانی بەرگری و ھەواڵگری ئەمریکا باسیان لەوە کردووە کە بە ئەگەرێکی زۆر و دڵنیاییەوە شوێنی ئاراستەکردنی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە بۆمبڕێژکراوەکە بۆ ھێرشکردنە سەر تاوەری ٢٢ی تایبەت بە ھێزەکانی ئەمریکا لە سێگۆشەی سنوریی نێوان عێراق و سوریا و ئوردن، بنکەی سەربازیی ئیمامی عەلییەوە بووە کە تایبەتە بە ھێزە ھەواڵگرییەکانی ئێران و لە ساڵی ٢٠١٨ دروستکراوە و دەکەوێتە نزیک شارۆچکەی ئەلبوکەمال سەر بەپارێزگای دێرەزور لە سوریا کە ناوچەیەکی سنورییە لەگەڵ عێراق و سەرپەرشتی سەرجەم ھێرشی گرووپە چەکدارەکان دەکات بۆسەر ھێزەکانی ئەمریکا.

ژمارەیەک لە پسپۆڕان و چاودێرانی نێودەوڵەتی دەڵێن، وەڵامدانەوەی ئەو ھێرشە لەلایەن ئەمریکاوە لە دژی ئێران و گرووپە چەکدارەکانی سەر بەو وڵاتە، خۆی لە سێ بژاردەی سەرەکیدا دەبینێتەوە و ئەگەر ئەمریکا ھەرسێکیشیان جێبەجێ نەکات لانیکەم دووانیان جێبەجێ دەکات.

باس لەوەش دەکەن بژاردەی یەکەم بۆ وەڵامدانەوەی ئەمریکا بریتییە بۆردومانکردن و ھێرشکردنە سەر ھەموو گرووپە چەکدارەکانی سەر بەئێران لە عێراق و سوریا، دووەم بۆردومانکردنی سەرجەم بنکە و بارەگا سەربازیی و ھەواڵگرییەکانی ئێران لەناو خاکی سوریا، سێیەم بژاردەش کردنەئامانجی چەند پێگەیەکی گرنگ و ھەستیار لە ناوخۆی ئێران کە بە رادەیەکی زۆر ئەم ئەگەرەیان بە دوور دەزانرێت.
لەلایەکی تریشەوە ئارۆن دەیڤد میلەر کۆمیسیاری پێشووی ئەمریکا بۆ ئاشتی لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاست رایگەیاند، ئەمریکا بژاردەی زۆری لە بەردەمدایە بۆ وەڵامدانەوە کە بریتین لە کردنە ئامانجی فەرماندە سەربازییەکانی ئێران لەسوریا و عێراق، ھێرشکردنە سەر کەشتییەکانی ئێران لە کەنداو، وتیشی، پێویستە ئەمریکا ئەمجارە وەڵامەکەی ئەوەند توندبێت ببێتە پەیامێک بۆ ئێران و سەرجەم گرووپەکانی ھاوپەیمانی لەناوچەکە کە چیتر بوێری ئەوەیان نەبێت ھێرش بکەنە سەر ئەمریکا و ھێڵە سورەکان ببەزێنن.

جۆیڵ رایبۆرن نێردەی پێشووی ئەمریکا تایبەت بە سوریا لە سەردەمی دەسەڵاتی دۆناڵد ترەمپ رایگەیاند، ھێرشەکەی سەر تاوەری ٢٢ ئامانجێکی ئاسان بووە بۆ دوژمنان لەناو خاکی سوریا و سەرجەم ھێڵە سورەکانی بەزاندووە، پێویستە ئەمریکا پلانێکی بەھێزی ھەبێت بۆ لاوازکردنی دوژمنەکانی لەرێگەی ھێرشی راستەوخۆوە بەتایبەتیش ئێران بۆئەوەی چیتر توانای ھێرشکردنە سەر ھێزەکانی ئەمریکای نەمێنێت و شەرمەزارییەکی گەورەشە ئەگەر واشنتۆن وەڵامێکی توند و وێرانکەری بۆ ئێران و بریکارەکانی لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاست نەبێت.

جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، ھێرشەکە لەلایەن گروپە چەکدارەکانی سەر بە ئێرانەوە ئەنجامدراوە و وەڵامی توندیشیان دەبێت، کامالا ھاریس جێگری بایدنیش رایگەیاند، ئەو ھێرشەی ئەنجامدراوە بە ئاسانی تێناپەڕێت و لێپرسینەوەی توند لەگەڵ ھەموو ئەوانەدا دەکەن کە بوونەتە ھۆی کوژرانی سەربازانی ئەمریکا.

ھێرشەکە لە رێگەی بە فڕۆکەیەکی بیفڕۆکەوانی بۆمبڕێژکراوەوە کراوەتە سەر تاوەری ٢٢ی تایبەت بە ھێزەکانی ئەمریکا لە سەر سنورەکانی ئوردن و سوریا، لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریکا دەڵێت گرووپەکانی سەر بە ئێران بەرپرسیارن و لەکات و شوێنی گونجاویشدا وەڵامی توندیان دەبێت و ھەموو بژاردەکانیش لە بەردەمیاندا کراوەن.

لەدوای دەستپێکردنی شەڕی حەماس و ئیسرائیل و ھێرشکردنە سەر ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق و سوریا لەلایەن گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێرانەوە، ئەوە یەکەم جارە بەھۆی ھێرشەکانەوە سەربازی ئەمریکی بکوژرێت.
مایک جۆنسن سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا رایگەیاند، پێویستە ئەمریکا پەیامێکی روونی بۆ ھەموو جیھان ھەبێت کە بریتیبێت لەوەی ھیچ نەرمییەک بەرامبەر ئەنجامدەرانی ئەو ھێرشەی سەر ھێزەکانی وڵاتەکەی نانوێنێت.
مایک رۆجەر سەرۆکی لیژنەی ھێزە چەکدارەکانیش لە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا رایگەیاند، ئێستا کاتی ئەوەیە ئیدارەکەی بایدن لێپرسینەوەی توند لەگەڵ ئێران و بریکارەکانی لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاست بکات.

لیندسی گراھام و تۆم کۆتون و جۆن کۆرنین کە سێ سیناتۆری کۆمارییەکانن رایانگەیاند، لەگەڵ ئەوەی ئیدارەی بایدن دەتوانێت ھەموو بریکارەکانی ئێران لەناوچەکە لەناو ببات، بەڵام ئەوە نابێتە ھۆی کۆتایی ھێنان بە دوژمنکارییەکانی ئێران، بەڵکو پێویستە ئامانجە گرنگەکان لەناوخۆی ئێران لەناو ببات، داواشیانکردووە ئەمریکا وەڵامی سەربازیی وێرانکەر بداتەوە، جەختیشیانکردەوە، بایدن ترسنۆکە ئەگەر بە توندی وەڵام نەداتەوە.

دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشوی ئەمریکاش رایگەیاند، ئەو ھێرشە لاوازی و بێتوانایی بایدن دەسەلمێنێت و ھەموو بەرپرسیارێتییەکی دەکەوێتە ئەستۆ، وتیشی، ئێستا کاتی ئەوەیە بەھێز ئاشتی بەدەستبھێنن.

گرووپی مقاوەمەی ئیسلامیش لە راگەیەندراوێکدا ئەنجامدانی ھێرشەکەی گرتەئەستۆ و جەختدەکاتەوە بەردەوام دەبن لەو ھێرشانە بۆسەر ھێزەکانی ئەمریکا، سەرچاوەیەکیش لە حکومەتی عێراق رایگەیاندووە، ئەو ھێرشە لەدەرەوەی خاکی عێراق ئەنجامدراوە و ناکرێت وەڵامی ئەمریکاش بۆ ھێرشەکە لە ناوخۆی عێراق بێت.

تاوەری ٢٢ی تایبەت بە ھێزەکانی ئەمریکا دەکەوێتە باکوری خۆرھەڵاتی ئوردن لە سێگۆشەی سنوری نێوان ئەو وڵاتە و سوریا و عێراق و نزیکە لە بنکەی سەربازیی تەنەف و ناوەندێکی سەربازیی ھەستیاری ئەمریکایە لە ناوچەکە و تایبەتە بە ھێزە ئەندازیاری و فڕۆکەوانی و خزمەتگوزارییە لۆجستییە ئەمنییەکانی ئەمریکا کە چاودێری گرووپەکانی سەر بە ئێران و پاشماوەکانی داعش دەکەن، بەڵام ھیچ زانیارییەک لەسەر ژمارەی سەربازانی ئەمریکا و ئەو چەکانە نییە کە لەو بنکەیە جێگیرکراون.

حسێن موسەوی وتەبێژی بزوتنەوەی نوجەبا دەڵێت، ئەو شوێنەی کراوەتە ئامانج پێی دەوترێت تاوەری ٢٢ کە ھێزە ئەندازیاری و فڕۆکەوانی و خزمەتگوزارییە لۆجستییە ئەمنییەکانی ئەمریکای تێدایە و لێپرسراوی مەشقپێکردن و ئامادەکردن و پاراستنی تیرۆریستانی داعشن لە ناوچەکە لە پێناو تێکدانی سەقامگیری و ئاسایش و ئارامی وڵاتانی ناوچەکە و پاراستنی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا و ئیسرائیل.

موھەند موبەیزین وتەبێژی حکومەتی ئوردنیش رایگەیاند، ھێرشەکە تیرۆریستی بووە و لە دەرەوەی خاکی وڵاتەکەی بووە و لە سنوری بنکەی سەربازی تەنەف بووە لە ناو خاکی سوریا.

گروپی چەکداری سوپای عەدل لەناو خاکی پاکستان، بیانوو بوو کە سەرەتا ئێران ھێرشەکە ئەنجامبدات، ئەو گرووپە کە لەناو لیستی تیرۆری ئێران و ئەمریکادان، لە ڕابردوودا بەرپرسیارێتی چەند ھێرشێکیان بۆسەر ئێران لە ئەستۆگرتووە.

ناکۆکیەکییەکانی ئێران و پاکستان لەسەر دۆخی ئەمنی سەر سنوور و مادە ھۆشبەرەکان پرسێکی کۆنە و ناو بە سەرھەڵدەدات، بەڵام نزیکەی دە ساڵە نەگەیشتووەتە ڕادەی مووشەک بارانکردنی یەکتر وەک ئەوەی لەم ھەفتەیەدا ڕوویدا، تاران، ئیسلام ئابادی تۆمەتبار کرد بەوەی کە ڕێگە بە گرووپە چەکدارەکان دەدات ھێرش بکەنە سەر خاکی ئێران.

وەزارەتی بەرگری پاکستان لەبارەی ھێرشەکەی سەر سیستان و بەلوچستانەوە بڵاویکردەوە، ٩ تیرۆریست کوژراون، بەڵام ئێران ڕەتیکردەوە و ئاماژەی بەوە کرد، قوربانیەکان ھاووڵاتیانی مەدەنی بە ڕەچەڵەک پاکستانی بوون کە لە سێ ژن و چوار منداڵ و دوو پیاو پێکھاتبوون لە ناوەندی شاری سەراوان.

دوابەدوای ھێرشەکان، ھەردوو وڵات باڵیۆزەکانیان کشاندەوە، تەواوی پەیوەندییە دیبلۆماسییەکانی نێوانیانیشان ھەڵپەسارد.

ھەرزوو حکومەتی چین ئامادەیی نیشاندا بۆ نێوەندگیری تاران و ئیسلام ئاباد و داوای دان بەخۆداگرتنی زیاتری لە ھەردوولا کرد، ئەمریکاش بەتووندی سەرکۆنەی ھێرشەکانی ئێرانی کرد بۆسەر پاکستان و عێراق و سوریاو راشیگەیاند، لە ماوەی چەند رۆژێکدا ئێران سەروەری وڵاتە دراوسێکانی پێشێل کردووە.

ھەریەک لە ژاپۆن و تورکیا و سعودیە، نیگەرانی خۆیان سەبارەت بە ئاڵۆزییەکانی ئێران و پاکستان نیشاندا و داوای دان بەخۆداگرتنیان کرد.

پارێزگای سیستان و بەلوجستان، دەکەوێتە باشووری رۆژھەڵاتی ئێران کە ھاوسنوورە لەگەڵ ئەفغانستان و پاکستان، دووەم گەورە پارێزگای ئێرانە و زۆرینەی دانیشتوانەکەی سوننە مەزھەبن.
ئەو ناوچەیە بەھۆی پێکھاتەی ئاڵۆزی نەتەوەیی و تائیفی و ھەڵکەوتەی جوگرافیاوە، لە ساڵانی ڕابردوو شایەتی پەرەسەندنی داواکارییەکانی جیابوونەوە لە ھەرسێ بەشی بەلوچستان لە ئێران، پاکستان و ئەفغانستان، بە ئامانجی دامەزراندنی دەوڵەتی بەلووچ.

زۆرترین بزووتنەوە و ڕێکخراوی سیاسیی ئێران لەو پارێزگایە پێکھێنراون، دیارترینیان ڕێکخراوی جوندوڵایە کە لە ساڵی ٢٠٠٢دا دەرکەوت و ھەنگاوی چەکداری گرتەبەر بۆ داوای مافی بەلووچەکان، ڕێکخراوەکە توانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی ئەنجامبدات و ھێزە سەربازی و ئەمنییەکانی حکومەت کە لە ناوچەکەدا چالاکی دەکەن بە ئامانج بگرێت.

میدیاکانی رۆژئاوای کوردستان بڵاوکردەوە و دەڵێن، زۆرینەی ئەو شوێنانەی لەلایەن تورکیاوە بۆردومان کراون بریتین لە وێستگەکانی بەرھەمھێنان و دابەشکردنی کارەبا و ئاو و غاز، ئەوە جگە لە بە ئامانجگرتنی نەخۆشخانە، گرتوخانە و پاڵاوگەکانی بەرھەمھێنانی نەوت و بنکە خزمەتگوزارییەکانی تر.

شاری قامیشلۆ بووەتە ئامانجی سەرەکی ھێرشەکان و لەو ماوەیەدا بە ٣٦ ھێرشی ئاسمانی ٢٩ پڕۆژەی خزمەتگوزاری شارەکە  خاپوورکراون، ھەروەھا لە دێرک ١٢ پڕۆژە و لە کۆبانێش ٩ پڕۆژەی خزمەتگوزاری بۆردومانکراون.

ھەروەھا لە تل تەمر نۆ پڕۆژە، حەسەکە شەش پڕۆژە، منج چوار پڕۆژە، عەین عیسا پێنج پڕۆژە، ١٥ پڕۆژەی دەروبەری باکوری حەلەبیش بە ١٧ ھێرشی ئاسمانی بۆردومانکراون.
لای خۆیەوە رێکخراوی پزیشکانی بێسنور دەڵێت، بەھۆی بۆردومانەکانی تورکیا ١٧٠ بیری ئاو و ٣٨ نانەواخانە بەھۆی نەبوونی کارەبا و غازەوە لەکارکەوتوون و ٢٧٠٠ گوند و ١٩٠٠ خوێندنگەش بێ کارەبا بوون، بۆیە داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کردووە ھێرشەکانی ئەنقەرە بۆسەر رۆژئاوای کوردستان رابگرێت.

پەیوەست بەو بابەتەش مەحمود مەسڵەت، ھاوسەرۆکی ئەنجومەنی سوریای دیموکرات (مەسەدە) رایگەیاند، تورکیا سەرقاڵی جیھان بە شەڕی غەززەوە بۆ ھێرشکردنەسەر باکوری سوریا دەقۆزێتەوە و لەرێگەیەوە کێشە ناوخۆییەکانی ھەناردەی دەرەوە دەکات، ئەوەش پێشێلکاریی یاسا نێودەوڵەتییەکان و مەترسیشە بۆسەر ئاسایشی ناوچەکە.

بەگوێرەی راگەیەنراوی ئیدارەی خۆسەر، بەھۆی بەردەوامی بۆردومانەکانی تورکیاوە خزمەتگوزارییەکانی کارەبا و ئاو و غاز لە تەواوی شار و گوندەکانی ھەرێمی جەزیرە بڕاوە، چونکە ئەو پاڵاوگانەی بۆردومانکراون سوتەمەنییان بۆ  زیاتر لە پێنج ملیۆن کەس دابین دەکرد.

ئیدارەی خۆسەر داواشی لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کردووە ئەرکی بونیادنانەوەی دامەزراوەکان لە ئەستۆ بگرێت و ئارامیش بۆ ناوچەکە بگەڕێنێتەوە.
ماوەی چەند رۆژێکە تورکیا بە فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان پڕۆژەکانی ژێرخان لە رۆژئاوای کوردستان بۆردومان دەکات، لە دوایین پێشھاتیشدا بەھۆی بۆردومانکردنی چەند ناوچەیەک لە تربەسپی ١٨٢ گوند بێ کارەبا بوون.

سەرکردەی ژمارەیەک حزب و لایەنی سیاسی نوێ نیگەرانن لەوەی کۆمیسیۆنی باڵای ھەڵبژاردنەکان سستە لە ناردنی بەڵگەنامەکانیان بۆ دەستەی لێپرسینەوە و دادپەروەری، ئەوەش دەرفەتیان بۆ ناھێڵێتەوە خۆیان بۆ ھەڵبژاردن ئامادە بکەن. بەڵام کۆمیسیۆنی ھەڵبژاردنەکان دەڵێت لە بابەتی تۆمارکردنی حزبەکان بەیەک ئاست لەبەرامبەر حزبە سیاسییەکان وەستاوە. 

جومانە غەلای وتەبێژی کۆمیسیۆنی باڵای ھەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند، ھیچ ئاستەنگییەک لەبەردەم تۆمارکردنی حزبەکاندا نیە، بەڵام کۆمەڵێک رێکار ھەیە پێویستە حزبە سیاسییەکان جێبەجێی بکەن بۆ تەواوکردنی رێوشوێنەکانی تۆمارکردن.

بەوتەی جومانە غەلای یەکێک لەو رێوشوێنانە بەپێی یاسا و رێنماییەکانی فەرمانگەی تۆماری حزبەکان، ناردنی ناو و بەڵگەنامەی ئەندامانی حزبەکەیە کە دەبێت ژمارەیان ٢ ھەزار ئەندام بێت. جگە لەوەش  ھەندێ فۆڕم ھەیە پێویستە حزبەکە پڕیانبکاتەوە تاکو بتوانن رەوانەی دەستەی لێپرسینەوە و دادپەروەری بکەن بە مەبەستی وردبینیکردن.

وتەبێژی کۆمیسیۆن رونیشیکردەوە، ٢٦٩ حزبی مۆڵەتپێدراو لە عێراقدا ھەیە و داواکاریش بۆ دامەزراندنی ٧٧ حزبی نوێ پێشکەشکراوە، ھاوکات کۆمیسیۆن ١٥١ داواکاری بۆ تۆمارکردنی حزبی نوێ رەتکردوەتەوە، داواکاریش بۆ دامەزراندنی ١٨ حزب کشێنراوەتەوە و ٣ حزبیش خۆیان ھەڵوەشاندوەتەوە و ٢ حزبیش چالاکییەکانیان ھەڵپەساردووە.

بە بڕوای چاودێران، سەرەڕای بوونی خواست و ئامادەکاری حزبە بچوک و نوێکان بۆ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان، بەڵام بەراورد بە حزبە گەورە و باڵادەستەکان کە خاوەنی پارە و ھەژموونن چانسێکی ئەوتۆیان نیە، لەبەرئەوە سوپرایزی گەورە لە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکاندا روونادات.

یاسای ھەڵبژاردنەکان حکومەتی پابەندی کردووە کە دەبێت تا ٢٠-١٢-٢٠٢٣ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان ئەنجام بدات، بەڵام لە ماوەی رابردودا گفتوگۆکانی بودجە سەرنجەکانی لەسەر دۆسیەی ھەڵبژاردن لابردبوو کە لەم کاتەدا بووەتە گەرمترین دۆسیە لەلای شەقام و لایەنە سیاسییەکان، بەتایبەت کە کەمتر لە شەش مانگی ماوە بۆ بەڕێوەچوونی.

کۆمسیۆنی سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکان دەڵێت، بۆ ئەنجامدانی ھەڵبژاردن ٣٠٠ داواکارییان ئاڕاستەی حکومەت کردووە و سەرجەمیان پەسەندکراون، بەڵام پێدەچێت وادەی ھەڵبژاردن لەلایەن ژمارەیەک سەرکردەی چوارچێوەی ھەماھەنگییەوە رەتبکرێتەوە چونکە ناڕازییەکان داوا دەکەن ھەڵبژاردنەکە بۆ مانگی نیسانی ساڵی ٢٠٢٤ دوابخرێت، ئەوەش بەپێی راپۆرتێکی رۆژنامەی "مەدا" ی عێراقی.
ناڕازییەکان دەڵێن، تازە ناکۆکییەکانی یاسای بودجە کۆتاییھاتووە و ئامادەکاری ھونەری و سیاسی پێویستیش نییە بۆ ھەڵبژاردن، سەرەڕای ئەوەش ئەو وادەیەی دیاریکراوە ھاوکاتە لەگەڵ تێپەڕبوونی ساڵێک بەسەر تەمەنی حکومەتەکەی سودانی کە بەھۆی نەبوونی بودجەوە کاریگەری لەسەر کارەکانی دروستبووە.

لەڕوانگەی سیاسیشەوە ئەوانەی ناڕازین باوەڕیان وایە نابێت لە ھەڵبژاردنەکە پەلە بکرێت چونکە مەترسی ئەوە ھەیە رێژەی بەشداری ھاوڵاتیان لە ئاستی پێویستدا نەبێت، بەتایبەت کە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەران لە ساڵی ٢٠٢١دا سەرەڕای بەشداری سەدرییەکانیش، بەڵام رێژەی بەشداری ھاوڵاتیان کەمتر لە ٤٠% بووە.

چاوەڕوان دەکرێت بۆ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان، رەوتی سەدر بەشداری پرۆسەکە بکات و لەگەڵ ژمارەیەک رەوتی تازەدا ھاوپەیمانی ئەنجام بدات، بەشداری سەدرییەکانیش رێژەی بەشداری لە ھەڵبژاردنەکە بەرزدەکاتەوە و لەوانەیە لە ژمارەیەک ئەنجومەنی پارێزگاشدا ببن بە زۆرینە.

ماڵی سوننەکانیش بۆ ھەڵبژاردنی داھاتوو بەسەر سێ لیست دا دابەش بوون کە ئەوانیش لیستی تەقەدوم بە سەرۆکایەتی محەمەد حەلبوسی، لیستێک بەسەرۆکایەتی خەمیس خەنجەر و لیستی یەکگرتوی ئەنباریش بە سەرۆکایەتی رافع عیساوی.

"زۆرینەی بێدەنگ" لە ھەڵبژاردنی رابردو کە مافی دەنگدانیان ھەبوو و بەشداری پرۆسەکەیان نەکرد رێژەیان دەگاتە ٦٠ بۆ ٧٠%  و لەم کاتەدا زۆربەی لایەنە سیاسیەکان دەیانەوێت کاریگەری لەسەر ئەو کەسانە دابنێن تا بچن سەر سندوقی دەنگدان.

چاوەڕوان ناکرێت بۆ ھەڵبژاردنی داھاتوو لایەنەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی بەیەک لیست بەشداری بکەن، بۆیەش لەئێستاوە کار بۆ خۆرێکخستنەوە دەکەن و دروشمی روبەڕوبونەوەی گەندەڵییان بەرزکردووەتەوە، چاویشیان لەوەیە لەرێگەی زیادکردنی دامەزراندنی کەرتی حکومی و پڕۆژەکانی حکومەتەوە، پێش ھەڵبژاردنەکە ئارامی سیاسی ھەبێت و باوەڕ بە دەنگدەر بھێنن کە متمانەیان پێبداتەوە.

رێکخراوی مافی مرۆڤی ئێران لە نوێترین راپۆرتی سەبارەت بە سزای لەسێدارەدان ئەوەی خستووەتەڕوو، لە ماوەی پێنج مانگی ئەمساڵدا، ٣٠٧ کەس لە ئێران و رۆژھەڵاتی کوردستان لەسێدارەدراون. 
بە تەنھاش لە مانگی ئایاری ئەمساڵ، ١٤٢ کەس لەسێدارەدراون، کە دەکاتە چوار کەس لە رۆژێکدا، ئەوەش بەرزترین ئامارە کە لە ساڵی ٢٠١٥ەوە لە مانگێکدا، تۆماربکرێت. 

لەو ١٤٢ کەسەی لەسێدارەدراون، ٣٧%ی ئەو ژمارەیە بەندکراوی کورد و بلووچ بوون، کە ٣١ کەسی بەلووچ و ٢٢ کورد و نۆ تورک و شەش کەسی ئەفغانی لە بەندیخانەکان لەسێدارەدراون و لەو ژمارەیەش تائێستا ناسنامەی ٣٧ کەسیان ئاشکراکراوە.

بەپێی ئەو راپۆرتە، ٥٩%ی ئەو کەسانەی ئەمساڵ لەسێدارەدراون، واتە ١٨٠ کەس، تۆمەتی بەکارھێنانی ماددەی ھۆشبەریان لەسەر بووە. 

لە ٢٠%ی ئەوانەشی لە مانگی ئایار روبەڕوی لەسێدارەدان بوونەتەوە، لە نەتەوەی بەلووچ بوون و ژمارەیان ٣٠ کەسە. 

لە راپۆرتەکەدا ئاماژە بەوەدراوە، ساڵی رابردوو لە ھەمان ماوەدا ١٧٤ کەس لەسێدارەدراون، واتە بەرێژەی ٧٦% لەسێدارەدان لە ئێران و رۆژھەڵاتی کوردستان لە پێنج مانگی رابردووی ئەمساڵدا، زیادیکردووە.

حکومەتی ئێرانیش تۆمەتبارکراوە بەوەی، دەسەڵاتی دادوەری ئێران سزای لەسێدارەدانی لە زۆر تۆمەتدا جێگیرکردووە، وەک  تۆمەتی بێڕێزیکردن بە پیرۆزییە ئایینەکان و دەربڕینی بیروڕا لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و ھەروەھا لەسێدارەدانی کەسێک بە تۆمەتی پەیوەندی سێکسی، مەودای ئەو تۆمەتانەی فراوانترکردووە کە سزای لەسێدارەدانیان بۆ بەکاردەھێنێت، ئەوەش لەپێناو ترس و تۆقاندنی خەڵک و درێژەدان بە بوونی خۆی.

مافی مرۆڤی ئێران ھۆشداریشیدا لەپەرەسەندنی جێبەجێکردنی سزای لەسێدارەدان و  داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد کە بە کاردانەوەی توند و ھەنگاوی جدی و کرداریی، لەسێدارەدان لە ئێران رابگرن. 

ھاوکات رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتیش دەڵێت، بەرزبوونەوەی ئاماری لەسێدارەدان لە ئێران و رۆژھەڵاتی کوردستان جێی شەرمەزارییە، ئامارەکەش سێ ھێندە بەراورد بە ھەمان ماوەی ساڵی رابردوو، بەرزبووەتەوە.

بە پێی بۆرسەی جیھانی لە دواین گۆڕانکاری دراوەکاندا ١٠٠ دۆلار گەیشتووەتە دووھەزار و ٣٠ لیرە و بەو نرخە مامەڵەی پێوەکراوە، لەماوەی رابردووشدا بەتایبەتیش لەکاتی خولی یەکەمی ھەڵبژاردنە سەرۆکایەتی و پەرلەمانییەکەی تورکیا، پشک و قەواڵەی سیادی ئەو وڵاتە کە بە دۆلار کڕیویەتی دابەزینی زۆری تۆمارکرد و لە بەرامبەریشدا تێچووی بیمەی قەرزە دڵنیابووەکانی تورکیا زۆر بەرزبووەتەوە.

رەجەب تەیب ئەردۆغان و کەمال کڵیچدارئۆغڵو دوو رکەبەری سەرەکی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیا، لەکاتی بانگەشەی ھەڵبژاردندا یەکێک لە تەوەر و بەڵێنە سەرەکییەکانیان چارەسەرکردنی کێشەی دابەزینی بەھای لیرە بووە، بەشێوەیەک ئەردۆغان بەردەوام بەڵێنی داوە ھەموو کارێک دەکات لە پێناوی گەشەپێدان و سەقامگیری بەھای لیرە و ھەڵاوسانیش لەماوەی چەند مانگێکی کەمدا بەرێژەیەکی بەرچاو کەمدەکاتەوە، کڵیچدار ئۆغڵوش بەڵێنی داوە لە ئەگەری سەرکەوتن و بوون بە سەرۆککۆمار، بانکی ناوەندی تورکیا سەربەخۆ دەبێت کە ئەوەش رێگەیەکی سەرەکییە بۆ بەرزکردنەوەی بەھای لیرە و رێگرتن لە زیاتر دابەزینی.

لەمانگی چواری ئەمساڵدا کاتێک ١٠٠ دۆلار گەیشتە ھەزار و ٩٥٩ لیرە، میدیاکانی تورکیا باسیان لەوە کرد کە لە ساڵی ٢٠٠٥ەوە بۆ یەکەم جارە بەھای لیرە بەو ئاستە داببەزێت و بە دابەزینێکی مێژوویی وەسفیان دەکرد.

ئەم دابەزینەی بەھای لیرەی تورکی بەو ئاستە مێژووییە لەکاتێکدایە کە تەنھا دوو رۆژی ماوە بۆ بەڕێوەچوونی خولی دووەمی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیا کە ٢٨ی ئەم مانگە بەڕێوەدەچێت، لە خولی یەکەمیشدا کە ١٤ی ئەم مانگە بەڕێوەچوو ھیچ کام لە سێ کاندیدەکەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ٥٠+١یان بەدەستنەھێنا، بەشێوەیەک رەجەب تەیب ئەردۆغان ٤٩.٥٢% و کەمال کڵچدارئۆغڵو ٤٤.٨٨% و سینان ئۆغان ٥.١٧%ی دەنگەکانیان بەدەستھێنا.

مستەفا کەرعاوی ئەندامی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران بە رۆژنامەی سەباحی راگەیاند، لیژنەکەیان لە رۆژی چوارشەممەوە گفتوگۆکانی لەسەر پرۆژەیاسای بودجە دەستپێدەکاتەوە و بە سێ ئاراستە کە بریتین لە کەمکردنەوەی بودجەی بەکاربردن و وەبەرھێنانی ناپێویست و قەرزەکان کار بۆ کەمکردنەوەی قەبارەی کورتھێنان دەکات کە بڕەکەی ناسروشتییە و لەوانەیە لە داھاتوودا کێشە بۆ ئابوری وڵات دروستبکات .

ھەروەھا جەمال کۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی رایگەیاندوە، پەسەندکردنی بودجە دواناکەوێت لەبەرئەوەی تەنھا ئەو وەزارەت و پارێزگارانە بانگھێشتدەکەن کە گواستنەوە لە بودجەکەیاندا دەکرێت، ئەوەش ماوەی زەمەنی پەسەندکردنی بودجە کەمدەکاتەوە.

وتیشی، لیژنەیەکەیان دەسەڵاتی کەمکردنەوە و گواستنەوەی ھەیە و کاری لەسەر دەکەن بۆ کەمکردنەوەی قەبارەی کورتھێنان، دووپاتیشیکردەوە سەرۆک وەزیران ھەموو نەرمییەکی بۆ لیژنەکەیان نواندووە و ئامادەیی پیشانداوە کادری پێشکەوتووی وەزارەتەکانی دارایی و پلاندانان رەوانەی کۆبوونەوەکانی لیژنەکەیان بکات ئەگەر پێویست بکات.

جەمال کۆچەر راشیگەیاند، حکومەت داوای پەسەندکردنی بودجەی سێ ساڵی کردووە لەبەر ئەوە پێویستە وردبینی جدی بۆ ژمارەکان بکەن تاکو ھیچ ھەڵەیەک روونەدات و پێویستە پێداگربن لەسەر کەمکردنەوەی کورتھێنان لەبەرئەوەی ھەموو ئاماژەکان بۆ ئەوەن نرخی نەوت بەجێگیری نەمێنێتەوە و لە ساڵانی داھاتوودا دادەبەزێت.

ھەروەھا سالم عەنبەکی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران ئاشکرایکرد، ھێشتا ژمارەیەک بڕگە لە بودجەدا بە ھەڵپەسێردراوی ماونەتەوە کە دیارترینیان قەبارەی کورتھێنانە کە لە٣٣%ی بودجە پێکدەھێنێت لەگەڵئەوەشدا ھەوڵێکی جدی ھەیە تاکو کەمبکرێتەوە بۆ ٢٠% بەتایبەت کە حکومەت بەڵێنی داوە روپۆشی کورتھێنان بکات و بەپێی داڕشتنە داراییەکان چارەسەری بکات.

ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە ١٨ی ئەم مانگە خوێندنەوەی دووەمی بۆ پرۆژە یاسای بودجە کردووە و چاوەڕواندەکرێت لە مانگی ئایاردا پەسەندبکرێت.