عیراق
ئەو روپێوییە یەکەمین جارە لە عێراق ئەنجام دەدرێت و بە سێ قۆناغ سەرجەم ناوەند و قەزا و پارێزگاکان دەگرێتەوە و شوێنەکانی نیشتەجێبوون بەسەر "بەرز و ناوەند و نزم" لەڕووی نرخەوە دابەش دەکرێن.
دیداری رافیدەین ھاوکاتە لەگەڵ یادی تێپەڕبوونی ١٠٠ ساڵ بەسەر دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق، کە تا ئێستا لە بەردەم چەندین ململانێی ھەرێمی و نێودەوڵەتیدایە.
لە دیدارەکاشدا قەیرانەکانی عێراق و پێشھات و روبەڕوبوونەوەی گەندەڵی و وەرەقەی سپی و پرسی حەشدی شەعبی و لامەرکەزییەت و پەیوەندییەکان لەگەڵ ھێزە زلھێزەکان و چارەسەر بۆ رووداوەکانی خۆرھەڵاتی ناوەڕاست و چەندین بابەتی تر تاوتوێ دەکرێن.
بەرھەم ساڵح سەرۆک کۆماری عێراق لە پەیامێکدا لە تویتەر پێشوازی لە بڕیارەکەی سەدر کردووە و ڕایگەیاندووە، ڕەوتی سەدر و جەماوەرەکەی بەشێکی سەرەکی کۆمەڵگەن و داواش لەلایەنەکانی تری بایکۆت دەکات بەشداری لەو ھەڵبژاردنە چارەنووسسازەدا بکەن.
مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراقیش لە پەیامێکدا لە تویتەر نوسیوویەتی، پێشوازی دەکەن لە گەڕانەوەی ڕەوتی سەدر بۆ بەشداری لە ھەڵبژاردن و سوپاسی ھەموو ئەو ھێز و سەرکردە سیاسیی و جەماوەرییانەش دەکەن کە ھەوڵیاندا بۆ گەڕاندنەوەی.
کازمی داواشی لە ھەموو بایکۆتکارانی ھەڵبژاردن کردووە، ھەمان ھەنگاوی ڕەوتی سەدر بنێن، ھیواشی خواستووە بە بەشداری فراوانی ڕۆڵەکانی گەل لە ھەڵبژاردندا بچنە سەر ڕێگەی گۆڕانکاری.
بەرپرسێک لە کۆمکاری عەرەبی ڕایگەیاندووە، لەسەر بانگھێشتی حکومەتی عێراق ئەحمەد ئەبو غەیت سەردانی عێراقی کردووە و بەشداری کۆنگرەی بەغداد بۆ ھاوکاری و ھاوبەشی دەکات.
ڕوونیشیکردووەتەوە، کۆمکاری عەرەبی پشتیوانی عێراق دەکات و ھەوڵەکانی بەرز دەنرخێنێت لە پێناو بەھێزکردنی سەروەری و باشکردنی ڕەوشی ئەمنی و ئابوری، پێشوازی لە ھەوڵەکانیشی دەکات لە پێناو سەقامگیری ھەرێمی و نزیککردنەوەی وڵاتانی ناکۆک.
بەرەبەیانی ئەمڕۆ ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەڕەنسا بۆ بەشداریکردن لە کۆنگرەی وڵاتانی دراوسێی عێراق بۆ ھەماھەنگی و ھاوبەشی گەیشتە بەغداد و لەگەڵ مستەفا کازمی سەرۆک وەزیران و بەرھەم ساڵح، سەرۆک کۆماری عێراق کۆبووەوە.
دواتریش مستەفا کازمی و ئیمانوێل ماکرۆن، کۆنفراسێکی ڕۆژنامەوانیان بەست و کازمی وتی، ھەوڵ دەدەن ھەماھەنگی و پەیوەندییەکانیان لەگەڵ فەڕەنسا زیاتر بکەن و ماکرۆنیش ڕایگەیاند، ھەوڵ دەدەن سەرجەم ئاوارەکانی عێراق بگەڕێنەوە بۆ ناوچەکانیان و کار بۆ ئاوەدانکردنەوەی سەرجەم ناوچە زیان لێکەوتووەکانی عێراق دەکەن و جەختیشی کردەوە، فەڕەنسا ھەمیشە ھاوکار و پشتیوانی حکومەتی عێراق دەبێت.
بڕیارە ئێوارەی ئەمڕۆش ماکرۆن سەردانی ھەولێر بکات و دوای کۆبوونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی ھەرێم، بچێتە موسڵ و دواتر لە فڕۆکەخانەی بەغدادەوە بگەڕێتەوە بۆ فەڕەنسا.
بە پێی ڕاگەیەنراوێکی فەرمانگەی ڕاگەیاندنی ئەنجومەنی نوێنەران ڕۆژی یەکشەممە ئەنجومەنی نوێنەران کۆدەبێتەوە.
بە پێی بەرنامەی کاری کۆبوونەوەکەش، دەنگ لەسەر پڕۆژەیاسای پاراستنی مافی فەرمانبەران دەدرێت و تەواوکردنی پڕۆژەیاسای یانە وەرزشییەکانیش دەخرێتە دەنگدانەوە.
لە تەوەرێکی تری کۆبوونەوەکەشدا دەنگ لەسەر پڕۆژەیاسای ھەمواری یەکەمی یاسای مۆڵەتی مانەوەی ھاووڵاتیانی بیانی لە عێراق دەدرێت.
بە پێی ڕاگەیەنراوێکی شانەی ڕاگەیاندنی ئەمنی عێراق، شەوی ٢٧ی ئەم مانگە ھێزێکی ئەمنی لە ژێر چاودێری فەرماندەی ئۆپراسیۆنەکانی عێراق لە کەرکوک تیرۆریستێکیان کوشتووە، کە ھەوڵی ئەنجامدانی کردەوەی تیرۆریستی داوە.
لە بەشێکی تری ڕاگەیەنراوەکەدا ھاتووە، چالاکی کوشتنی تیرۆریستەکە لەلایەن فەوجی دووی لیوای ١٨ی فیرقەی پێنجی پۆلیسی فیدراڵیەوە لە ناوچەیەکی باشووری کەرکوک ئەنجامدراوە، تیرۆریستەکەش ماتۆڕسکیلێکی بۆمبڕێژکراویی پێبووە و ھەوڵیداوە بیتەقێنێتەوە.
نیوەڕۆی ئەمڕۆ بە ئامادەبوونی نۆ وڵات کە پێنجییان دراوسێن و چواریان ھەرێمی و ئەوروپین، کۆنگرەی بەغداد بۆ ھاوکاری و پشتیوانی بەڕێوەچوو و تیایدا سەرۆک و میر و نوێنەری وڵاتان جەتیان لە رۆڵی گرنگی عێراق کردەوە لە ناوچەکەدا و رایانگەیاند، بەو پێیەی ئاسایش و ئارامی وڵاتانی ناوچەکە بە یەکەوە بەستراوەتەوە، پێویستە ھەمووان ھاوکار و پشتیوانی سەقامگیری عێراق بکەن.
ئاماژەیان بەوەشکرد، وەک چۆن لە رابردوودا ھاوکار و پشتیوانی عێراق بوون لە سەرجەم بوارەکاندا بەگشتی و بواری ئەمنی و روبەڕوبوونەوەی تیرۆر بە تایبەتی، لە ئێستاش بە دواوە بە ھەمان شێوە بەردەوام دەبن لەسەر ھاوکارییەکانیان.
دوپاتیشیکردەوە، سەقامگیری عێراق بە واتای سەقامگیری ناوچەکە دێت، بەغداد پشتیوانی لە کۆبوونەوەی وڵاتان و چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوانیان دەکات.
وتیشی، بەغداد رەوشێکی خولقاندوە، کە وتووێژ ببێت بە جێگرەوەی ململانێکان، کاری ھاوبەشیش لە سەر ئاستی ھەرێمی بکرێت و کێشەکان لە رێگەی وتووێژەوە چارەسەر بکرێن.
راشیگەیاند، ئەم کۆبوونەوەیە گرنگە لەبەرئەوەی لە بەغداد بە رێوەچوە و لە ئایندەدا کاریگەریی لەسەر رەوشی عێراق و ناوچەیی دەبێت، ئەوەش لە کاتێکدایە عێراق لە چەند دەیەی رابردوو لە جیھان دابڕا، ئەم کۆنگرەیەی بەغداد بەردەوام دەبێت و نمونەیەکە بۆ کۆنگرەکانی ئایندە و خوازیارین وڵاتانی تریش بەشداریی کۆنگرەکە بکەن.
ماکرۆن لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا لە بەغداد رایگەیاند، ئەمشەو سەردانی ھەرێمی کوردستان و لەگەڵ بەرپرسانی ھەرێم کۆدەبێتەوە، ماکرۆن رۆڵی کوردیشی لە عێراق بەرزنرخاندو پشتیوانی وڵاتەکەی بۆ پێکھاتەکانی عێراق دووپاتکردەوە.
ئاماژەی بەوەشدا، سبەینێ ھێزەکانی وڵاتەکەی لە ھەولێر بەسەردەکاتەوە و دواتریش سەردانی موسڵ دەکات و چەند شوێنێکی شارەکە بەسەر دەکاتەوەو چاویشی بە مەسیحییەکان دەکەوێت.
سەرۆکی فەرەنسا ئاشکراشیکرد، وڵاتکەی سندوقی پارەدارکردنی داناوە بۆ دروستکردنی قوتابخانەو ناوەندە رۆشنبیرییەکان و گرنگیدان بە چالاکی ئاینی پێکھاتە ئاینییەکانی عێراق.
ھاوپەیمانی تەقەدوم بە سەرۆکایەتی محەمەد حەلبوسی رایگەیاند، پێکھاتەی سوننە دژی ھەوڵەکانی دواخستنی ھەڵبژاردنە و بەرێوەچوونی ھەڵبژاردنی پێشوەخت داواکاری شەقام و ھاوڵاتیانی ناوچە ڕزگارکراوەکانە.
ھاوکات ھاوپەیمانی سائیرون رایگەیاند، نوێنەری رەوتی سەدر لە کۆبوونەوەی سێ سەرۆکایەتییەکە بۆ پاشگەزکردنەوەی موقتەدا سەدڕ لە بڕیاری کشانەوە لە ھەڵبژاردن بەشداری ناکات.
ئەوەش لەکاتێکدایە بڕیارە ئەمرۆ عەمار حەکیم سەرۆکی رەوتی حیکمە و ھادی عامری سەرۆکی ھاوپەیمانی فەتح سەردانی سەدر بکەن و بە مەبەستی پاشگەزکردنەوەی لە بایکۆتکردنی پڕۆسەی ھەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق کۆببنەوە.
بڕیاریشە ھەفتەی داھاتوو کۆبونەوەیەک بە بەشداری زۆرینەی سەرکردەی کوتلە عێراقییەکان بەڕێوەبچێت.
بەپێی زانیارییەکان، ھەریەکە لە ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنساو شاعەبدوڵای دووەم پاشای ئوردن و عەبدولفەتاح سیسی سەرۆک کۆماری میسر و شێخ سوباح خالید حەمەد سوباح سەرۆک وەزیرانی کوەیت ئامادەی کۆنگرەکە دەبن. چاوەڕێش دەکرێت ئەمیر فەیسەڵ بن فەرحان وەزیری دەرەوەی سعودیە نوێنەرایەتی وڵاتەکەی لە کۆنگرەکەدا بکات، بەڵام ئاستی بەشداری ئیمارات و قەتەر و ئێران و تورکیا نەزانراوە.
حەسەن نازم وتەبێژی حکومەتی عێراق رایگەیاند، لە کۆنگرەکەی لوتکەدا وڵاتانی دراوسێ و ناوچەکە و وڵاتانی تر کۆدەبنەوە.
رونیشیکردەوە، عێراق سیاسەتێکی تایبەتی ھەبووە لە ساڵی رابردوودا و مستەفا کازمی سەرۆک وەزیران ھەوڵی داوە رۆڵی لەسەر ئاستی ھەرێمی کارا و کاریگەر بۆ عێراق بگێڕێتەوە.
(مستەفا کازمی) لە توێتێکدا بڵاویکرەدەوە " سەرسام بووە بەو پێشنیارانەی کە لە کۆنگرەی دیالۆگی نیشتمانی لە بەغداد لەلایەن کەسایەتی کۆمەڵایەتی و پیشەیی و ڕۆشنبیری و لاوان لە ھەموو پارێزگاکاندا گەڵاڵە کراوە.
دەشلێت" ئەو کاغەزە چاکسازییەی کە لە کۆنگرەکە دەنگیان پێداوە، پێشکەشی ھێزە سیاسییەکانی دەکات بۆ ئەوەی ببێتە بەڵێننامە و پەیمانێکی نیشتمانی.
(مستەفا کازمی) دووپاتیکردووەتەوە کە ڕەوشێکی متمانە پێکراو بۆ کاندیدەکان و پڕۆسەی ھەڵبژاردن دەستبەر دەکەن.
موقتەدا سەدر بە ئامادەبوونی کاندیدانی ڕەوتەکەی پەیامێکی بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند، بەشدارییەکی کارا و بەھێز لە ھەڵبژاردنی پێشوەخت دەکات، داواشی لەلایەنگرانی کرد بەشداری ملیۆنی لە دەنگداندا بکەن.
وتیشی، وەرەقەی چاکسازی لە ھێزە سیاسییەکانەوە پێگەیشتووە کە بە پێی خواستەکانیانە، ئەوەش وایانلێدەکات بەشداری ھەڵبژاردن بکەن.
موقتەدا سەدر سوپاسی مستەفا کازمیشی کرد و داوایکرد لە ژێر چەتری ئەنجومەنی نوێنەران کار بۆ جێبەجێکردنی وەرەقەی چاکسازی بکرێت.
ڕێکخراوی تایبەت بە منداڵانی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان "یونسێف" ڕایگەیاند، بە قوڵی نیگەرانن بۆ گیان لە دەستدانی منداڵێکی تەمەن ١٠ ساڵ لە پارێزگای دیالە و منداڵێکی تەمەن ١١ ساڵ لە باشوری بەعقوبە کە لە ٢٤ و ٢٥ی ئەم مانگەدا بەھۆی تەقینەوەی مینەوە گیانیان لە دەستداوە.
یونسێف داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کردووە و بۆ ھەڵگرتنەوەی مینە چێندراوەکان ھاوکاری حکومەتی عێراق بکەن.
بە پێی ئامارە ڕەسمییەکان، تەنھا لە سنوری نێوان عێراق و ئێران و لە ماوەی جەنگی ھەشت ساڵەدا، نزیکەی ٢٧ ملیۆن مین بە درێژایی ١٢٠٠ کیلۆمەتر چێندراون.
نەتەوە یەکگرتووەکانیش دەڵێت، ھەڵگرتنەوەی مینە چێندراوەکانی عێراق پێویستی بە حەوت ساڵی تر و بودجەیەکی ٢١٦ ملیۆن دۆلاری ھەیە.
ئەحمەد سەحاف، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق ڕایگەیاند، وەفدیکی قونسوڵخانەی عێراق لە لیتوانیا لەگەڵ بەڕێوەبەری ڕێکخراوی نێودەوڵەتی کۆچبەراندا کۆبووەتەوە و باسیان لە گەڕاندنەوەی ئەو کۆچبەرە عێراقییانە کردووە کە خواستی گەڕاندنەوەیان ھەیە، ئەمەش دوای ئەوەی لەلایەن قونسوڵخانەوە ئاسانکارییان بۆ دەکرێت.
سەحاف باسی لەوەش کردووە، وەفدی عێراق داوایان لە ڕێکخراوەکە کردووە مافی کۆچبەرەکان بپارێزن و داواکارییەکانیان جێبەجێ بکەن.
وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق دەڵێت، قونسوڵخانەی عێراق لە ٢٩ کەمپی لیتوانیان کار دەکات بۆ دەرکردنی پاسپۆرتی تێپەڕین بۆ ئەو کۆچبەرانەی داوای گەڕانەوەیان بۆ وڵات کردووە.
ماوەی چەند ھەفتەیەکە ژمارەیەک کۆچبەری عێراق و ھەرێمی کوردستان لە سنورەکانی لیتوانیا گیریان خواردووە ناتوانن دەربازی وڵاتانی تری ئەوروپا ببن.