عیراق
ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، بە کۆی دەنگ بڕیاریدا بە ناردنی تیمێک، بۆ چاودێریکردنی پڕۆسەی ھەڵبژاردنی پێشوەختی عێراق، کە بریارە لە ١٠ی مانگی ١٠ی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت، ئەوەش لەسەر بنەمای داواکارییەکی حکومەتی عێراق، بۆ چاودێریکردنی ھەڵبژاردنەکە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە.
ئەنجومەنی ئاسایش، بڕیاریشدا بە درێژکردنەوەی ماوەی کارکردنی نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ھاوکاری عێراق، ناسراو بە "یۆنامی"، تاکو ٢٧ی ئایاری ٢٠٢٢.
بەپێی ئامارێک لەلایەن ھەردوو وەزارەتی ناوخۆ و تەندروستی عێراقەوە بڵاوکراوەتەوە، لە خۆپیشاندانەکانی رۆژی سێشەممەی بەغداد، کە دژی کوشتنی خۆپیشاندەران و چالاکوانان بەرێوەچوو، دوو خۆپیشاندەر کوژراون و ٢٦ی تریش برینداربوون.
مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراقیش لە تویتەر نوسیویەتی، فەرمانمان دەرکردبوو بە پاراستنی خۆپیشاندەران و قەدەغەکردنی بەکارھێنانی چەک بە ھەر ھۆکارێک بێت، بەڵام ئێستا لێکۆڵینەوەیەکی شەفاف دەکەین سەبارەت بەو روداوانەی لە کۆتایی خۆپیشاندانەکەی گۆەپانی تەحریر رویدا، چونکە ئاسایش بەرپرسیارێتی ھەموانە و دەبێت ھەموو لایەن بەشدار بن لە پاراستنید.
لە بودجەی ٢٠٢١ی عێراقدا نرخی بەرمیلێک نەوت بە ٤٥ دۆلار خەمڵێنراوەو لە ئێستاشدا نرخی بەرمیلێک نەوت لەنێوان ٦٥ بۆ ٧٠ دۆلاردایە.
جەمال کۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەڵێت، ئەو جیاوازیە گۆڕانکاری دروست ناکات بەو پێیەی بەرمیلێک نەوتی عێراق بە نزیکەی دوو دۆلار کەمتر لە نرخی جیھانی دەفرۆشرێت و دوو دۆلاری تری بۆ کۆمپانیاکانی بەرھەمھێنەری نەوت دەچێت بەوەش تێچووی یەک بەرمیل نەوت دەگاتە ١٥ دۆلار و بەو پێیەش ئەو زیادەیەی کە دەمێنێتەوە لە جیاوازی نرخی خەمڵێنراو و ڕاستەقینەی بازاڕدا زۆرکەمە.
وتیشی، لە ئەگەری بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە مانگەکانی داھاتوودا دەکرێت سوود لەو زیادەیە وەربگیرێت بۆ بوودجەی تەواوکاری ئەمساڵ کە بە ھۆی ھەڵبژاردن و پێکھێنانی حکومەتی نوێ، پەسەند کردنی بودجەی ساڵی داھاتوو زۆر دوادەکەوێت.
میدیاکانی عێراق رایانگەیاندووە، ھێزە ئەمنییەکانی عێراق فەرماندەیەکی ئۆپراسیۆنەکانی حەشدی شەعبی لە ئەنبار دەستگیرکرد و فەرماندەکە بە تۆمەتی کوشتنی چالاکوانانی عێراق دەستبەسەر کراوە.
ئاماژەیان بەوەشکردووە، لە دوای دەستبەسەرکردنی ئەو فەرماندەیەی حەشدی شەعبی ناوچەی سەوز لەبەغداد داخرا و قەدەغەی ھاتووچۆ راگەیەندرا.
باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە بەغداد، لە ڕاگەیاندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئیدارەی ئەمریکا نیگەرانە لەوەی خۆپیشاندانەکانی بەغداد توندوتیژیی لێکەوتووەتەوە و بەھۆیەوە ٢ ھاوڵاتی کوژران و دەیانی تریش برینداربوون.
داواشی لە حکومەتی عێراق کرد، لێکۆڵینەوە لە سەرکوتکردنی خۆپیشاندەرانی گۆڕەپانی تەحریر بکات و ئەو کەسانەی لە توندوتیژییەکان تێوەگلاون، دادگایی بکرێن.
بە پێی ئامارێکی وەزارەتی ناوخۆ و تەندروستی عێراقیش، لە خۆپیشاندانەکانی گۆڕەپانی تەحریر لە بەغداد، ٢ خۆپیشاندەر کوژراون، ھاوکات کۆمسیۆنی مافەکانی مرۆڤی عێراقیش ڕایگەیاند، لە خۆپیشاندانەکانی بەغداد، زیاتر لە ١٥٠ خۆپیشاندەر برینداربوون.
خۆپیشاندانەکان لە کاتێکدایە فەرماندەیی ئۆپراسیۆنەکانی بەغداد ھاتنە ناوەوەی کاروانی سەربازیی چ لە سوپا یان پۆلیس یان حەشدی شەعبی بۆ بەغداد، قەدەغە کردووە، بەڵام بە پێی میدیاکان، سوپای عێراق تانکی لە نزیک دەروازەکانی ناوچەی سەوز لە بەغداد جێگیر کردووە.
ئەم بڕیارەش دوابەدوای دەستگیرکردنی فەرماندەیەکی باڵای حەشدی شەعبی دێت لەلایەن ھێزە ئەمنییەکان بە تۆمەتی تێوەگلانی لە کوژرانی چالاکەوانێک لە پارێزگای کەربەلا.
ھەنداوی لە میانی بەشداریکردنی لە بەرنامەی پانۆراما ئاماژەی بەوەکرد، ڕێککەوتنەکەی نێوان ھەرێم و عێراق کارایە و ھەوڵێکی ھاوبەش ھەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشە کەڵەکەبووەکانی نێوان ھەرێم و بەغداد.
ڕاوێژکارەکەی مستەفا کازمی سەبارەت بە ھەڵبژاردنی پێشوەخت ڕایگەیاند، ھەموو ھەوڵێک دەدرێت ھەڵبژاردنەکە لە کاتی خۆیدا ئەنجام بدرێت و چاودێری ناوخۆیی و نێودەوڵەتیش ڕۆلێکی سەرەکی دەبێت لە ھەڵبژاردنەکەدا.
جەختیشی کردەوە، ئەم ھەڵبژاردنە خاڵێکە کە ئاڕاستەکانی ھەموو لایەنە سیاسیەکان و جۆری حکومەت و کەسایەتییە سیاسیەکان دیاری دەکات.
خۆپیشاندانەکە بە ناوی خۆپیشاندانی ٢٥ی ئایار ڕێکخراوە و لە گۆرەپانی تەحریر بەڕێوەدەچێت، جگە لە ھاوڵاتیانی بەغداد، سەدان کەس لە پارێزگاکانی باشوری عێراقەوە بەرەو بەغداد بەڕێکەوتوون بۆ بەشداریکردن لە خۆپیشاندانەکاندا.
خۆپیشاندەرانی عێراق داوا دەکەن ناوی بکوژانی خۆپیشاندەران و چالاکوانان ئاشکرا بکرێت و بدرێنە دادگا، بۆ ڕێگریکردن لە دروستبوونی ئالۆزیش ھێزێکی زۆری ئەمنی لە بەغداد بڵاوەیان پێکراوە.
بەڕێوەبەرایەتی ھاتوچۆی بەغدادیش ڕەتیکردووەتەوە ڕێگەکانی سەر گۆرەپانی تەحریر داخرابێت، عەمار حەکیم سەرۆکی ڕەوتی حیکمەش داوای کردووە خۆپیشاندەران پارێزراو بن و دووپاتیکردووەتەوە کە خۆپیشاندەران مافی خۆیانە داوای ئاشکراکردنی بکوژانی چالاکوانان بکەن.
بە پێی ڕاگەیەنراوێکی کۆمیسیۆن، پڕۆسەی ووردبینی بۆ دڵنیابوونەوە لەو مەرجانەی بۆ کاندیدەکان دیاریکراوە لەلایەن، دەستەی لێپرسینەوە و دادپەروەری و وەزارەتی ناوخۆ و خوێندنی باڵا و پەروەردەی حکومەتی عێراق سەرپەرشتی دەکرێت.
ڕاشیگەیاندووە، دوای تەواوبوونی ووردبینی، ئەو ناوانەی ھیچ کێشە و گرفتێکیان نەبێت، پەسەند دەکرێن.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە مەبەست لەزۆرینەی ڕەھا، زیاتر لەنیوەی ژمارەی فیعلی ئەندامانی پەرلەمانە.
کۆمسیۆنی مافەکانی مرۆڤ لە عێراق بڵاویکردەوە، ساڵی رابردوو چوار ھەزار و ٦٦٦ رووداوی ھاتوچۆ لە عێراق روویانداوە، بەھۆیانەوە ھەزار و ٥٢٢ کەس گیانیان لە دەستداوە و ١٠ ھەزار و ٦٧٠ کەسی تریش برینداربوون.
کۆمسیۆنی مافەکانی مرۆڤ، زیادبوونی رووداوەکانی ھاتوچۆی گەڕاندەوە بۆ خراپی رێگاوبانەکان و تیژڕەوی و زۆری ژمارەی ئۆتۆمبێل لە عێراق، داواشی لە حکومەت کردووە، ھەڵمەتێکی فراوان بۆ نۆژەنکردنەوەی رێگاوبانەکان دەستپێبکات.
زینە عەلی ئەحمەد نوێنەری بەرنامەی پەرەپێدانی نەتەوەیەکگرتووەکان لە عێراق رایگەیاند، ئەمڕۆ لە کۆنگرەیەکی نێودەوڵەتیدا لە شاری بەغداد پڕۆژەکە بە بەھای ١٥ ملیۆن یۆرۆ دەستپێدەکات.
جێی ئاماژەیە، نوێنەرانی یەکێتی ئەوروپا و بەرنامەی پەرەپێدانی نەتەوەیەکگرتووەکان لە عێراق و حکومەت و ئەنجومەنی نوێنەران لەگەڵ نوێنەرانی حکومەتی ھەرێمی کوردستان و پەرلەمانی کوردستان، ھەروەھا ئەنجومەنی باڵای دادوەریی و دەستەی دەستپاکی لە کۆنگرەکەدا بەشدارن.
عەباس جھانگیر وتەبێژی وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانی عێراق رایگەیاند، ژمارەیەکی زۆری رزگاربووی دەستی داعش روویان لە وڵاتانی دەرەوە کردووە و لە کۆی سێ ھەزار و ٥٠٠ ژنە ئێزدی رزگاربووی دەستی داعش، تەنھا ھەزار و ٩٠٠ کەسیان لە ناوخۆی وڵات ماونەتەوە و وەک ھاوکاری دوو ملیۆن دیناریان دەدرێتێ.
سەبارەت بە زیانە ماددیەکان وتی، ئەوانەی خانووەکانیان رووخاوە و تێچووەکەی کەمترە لە ٣٠ ملیۆن دینار ھاوکاری دەکرێن، بەڵام ئەگەر تێچوەکەی لەو بڕە پارەیە زیاتربێت داواکارییان بۆ ئەنجومەنی وەزیران بەرزدەکرێتەوە.
بەختیار شوکری نوێنەری سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان لە میانی بەشداریکردنی لە کۆنفرانسەکەدا رایگەیاند، چەندین ساڵە گەندەڵی لە عێراق سەریھەڵداوە، ناسەقامگیری وڵاتەکەش رۆڵی ھەبوە لە زیادکردنی گەندەڵیدا.
وتیشی دەستەی دەستپاکی و لایەنی دارایی دەبێت بەشدار بن لە روبەڕوبوونەوەی گەندەڵیدا.
ئەوەش لە کاتێکدایە رۆژی یەکشەممە بەرھەم ساڵح سەرۆککۆماری عێراق پرۆژەیەکی ئاراستەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق کرد بە مەبەستی رووبەروبوونەوەی گەندەڵی و گەراندنەوە سەروەت و سامانی دزراوی عێراق لە دەرەوەی وڵات.
عاسم جیھاد وتەبێژی وەزارەتی نەوتی عێراق پلانی وەزارەتەکەی بۆ زیادکردنی قەبارەی ھەناردەی نەوتی عێراق بۆ ساڵی ٢٠٢٣ خستتەڕوو، بەجۆرێک بڕی ھەناردەی رۆژانە بگاتە ٦ ملیۆن بەرمیل نەوت کە ئێستا رۆژانە ٣ ملیۆن بەرمیلە و لە رێگەی کێڵگەکانی بەسرە و کەرکوکەوە ھەناردەی ولڕتان دەکرێت.
وتەبێژی وەزارەتی نەوتی عێراق باسی لە کۆمپانیای پرۆژە نەوتییەکانی حکومەت کرد بۆ زیادکردنی توانای ھەناردەی نەوت کە لە ئێستادا سەرقاڵی دروستکردنی ٢٤ خەزانی نوێی نەوتیە بە ئامانجی بەرزکردنەوەی توانای ھەڵگرتن و بە بازاڕکردنی نەوتی عێراق لە ئایندەدا.