عیراق
سەرچاوەیەک لە ناو چوارچێوەی ھەماھەنگی ئاشکرایکردووە، ھادی عامری سەرۆکی ھاوپەیمانی فەتح پەیوەندییەکی زۆر باشی لەگەڵ موقتەدا سەدر ڕێبەری ڕەوتی سەدر ھەیە و ڕۆڵی گەورەی بینیوە لە ھێوربوونەوەی گرژییەکانی ئەم دواییەی عێراق.
ئەو سەرچاوەیە باسی لەوەشکردووە، کۆتایی ئەم ھەفتەیە ھادی عامری لە نەجەف چاوی بە موقتەدا سەدر دەکەوێت و ڕەنگە پێش سەردانەکەی، پەیوەندی تەلەفۆنی لە نێوانیان ئەنجام بدرێت.
ھاوپەیمانی فەتح لە بەرەی چوارچێوەی ھەماھەنگییەوە داوای پاراستی دامەزراوەکان و دەوڵەت و پێکھێنانی حکومەت دەکەن.
لەبەرامبەردا ڕەوتی سەدر داوای ھەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و ھەڵبژاردنی پێشوەخت دەکەن.
سەرچاوەیەکی باڵای ئەمنی عێراق رایگەیاندووە، بەپێی رێککەوتنێکی نێوان حکومەتی عێراق و ھێزەکانی سوریای دیموکرات (ھەسەدە) و ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی ڕۆژئاوای کوردستان، کاروانێکی دیکەی ژن و منداڵی داعشە عێراقییەکان لە کەمپی ھۆل لە رێگەی دەروازەی رەبیعەی سوریاوە بە پاس گەڕێنرانەوە بۆ کەمپی جەدعە لە عێراق.
وتیشی، ھێزێکی زۆری ئەمنی بەوردی چاودێری گەڕانەوەی ئەو کاروانەی ژن و منداڵی داعشە عێراقییەکانیان کردووە کە لە کەمپی جەدعە نیشتەجێ دەکرێن.
ئەمڕۆ خۆپیشاندەرانی سەر بە رەوتی سەدر جارێکی تر لە بەغداد و چەند شارێکی دیکەی عێراق خۆپیشاندانی فراوان دەکەن و موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدریش داوای لێکردوون و دروشمی سەرەکییان داواکردنی ھەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و ھەڵبژاردنی پێشوەخت بێت.
لە بەرامبەریشدا چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان داوای لە لایەنگرانی کردووە ئەمڕۆ دژی پێشێلکردنی یاسا و دەستوور و ھەڵکوتانەسەر دامەزراوە رەسمییەکانی حکومەت خۆپیشاندان بکەن و داوا لە حکومەتیش بکەن پارێزگاری لە موڵک و ماڵی گشتی بکات.
حکومەتی عێراقیش مەترسییەکی زۆری ھەیە خۆپیشاندانەکەی ئەمڕۆی لایەنگرانی سەدر و چوارچێوەی ھەماھەنگی ئاڵۆزی و پێکدادانی لێبکەوێتەوە، لەبەرئەوە ھێزێکی زۆری چالاکییە مەدەنییەکان و پۆلیسی لەو شوێنانەی بەغداد و شارەکانی دیکەی عێراق بڵاوکردووەتەوە کە خۆپیشاندانیان تێدا دەکرێت.
حەسەن نازم وتەبێژی حکومەتی عێراق ڕایگەیاند، ئەرکی حکومەتی عێراق لە بەرامبەر خۆپیشاندەران تەنھا پاراستنی ئاسایش و ئارامی و سەلامەتی گیانی خۆپیشاندەرانە لە رێگەی پۆلیس و ھێزە ئەمنییەکانەوە، جەختیشیکردەوە، حکومەتی عێراق بەھیچ شێوەیەک پەیوەندی بە لایەنە سیاسییەکانەوە نییە و لایەنگری ھیچ لایەنێکیش ناکات و پەیوەندی بە کێشە و ئاڵۆزییە سیاسییەکانەوە نییە.
پێشتریش مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق داوا لە کوتلە و پێکھاتە و لایەنە سیاسییەکان کردبوو بەرپرسیارێتی ئەو رەوشەی ئێستا ھەڵبگرن و ھەوڵی جدی بدەن بۆ چارەسەرکردنمی ئاڵۆزییەکان و کۆتایی ھێنان بە چەقبەستوویی سیاسی.
سەدر پەیامێکی لە لاپەرەی تایبەتی خۆی لە تویتەر بڵاوکردۆتەوە و رایگەیاندووە ، پێشوازی لە لایەنگرانی چوارچێوەی ھەماھەنگی دەکەن بەبێ سەرکردەکانیان و لەگەڵ لایەنگرانی چوارچێوە کۆکن لەسەر ئەوەی گەندەڵی ھەیە پێویستە روبەروی ببنەوە ، بەڵام لەگەڵ سەرکردەکانی چوارچێوە کۆک نین ،ھەروەھا دوپاتیکردۆتەوە کە خۆپیشاندانەکانی چاکسازی لە پێناو لایەنگرانی چوارچێوەشدایە و پێیان سەیرە کە تا ئێستا پشتگیریان ناکەن .
سەدر داواشی لە لایەنگرانی چوارچێوە کردوە خۆپیشاندانەکانیان بە ھێمنانە و لە پێناو چاکسازیدا ئەنجام بدەن .
نوری مالکی باسی لەوەشکردووە، گەلی عێراق بە ئاڕاستەی بەرگریکردن لە دامەزراوە شەرعییەکان ھەنگاوی ناوە و پەیامیان ئاڕاستەی سەرکردەکان کردووە و دەبێت بەدەم داواکەیانەوە بن. لای خۆیەوە "قەیس خەزعەلی" ئەمینداری گشتی عەسائیبی ئەھلی حەق سوپاسی خۆپیشاندەران کردووە کە بەرگریان لە شەرعییەت کردووە و داوا دەکات بەزووترین کات حکومەتی نوێی عێراق پێکبھێندرێت، چونکە بەرژەوەندی گەل لەسەروو ھەموانەوەیە.
چوارچێوەی ھەماھەنگی لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لەپێناو بەرگریکردن لە یاسا و دەستور و پاراستنی دامەزراوەکانی دەوڵەت و خێراکردنی پێکھێنانی حکومەتێکی خزمەتگوزار داوا لە لایەنگرانیان دەکەن خۆپیشاندان رێکبخەن لە ناوچەی سەوز.
لە راگەیەندراوەکەدا ئەوەش ھاتووە، خۆپیشاندانەکە رۆژی ھەینی دەبێت سەعات ٥ی لەبەری پردی ھەڵواسراو.
داواکەی چوارچێوەی ھەماھەنگی لە دوای تویتەکەی موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدرەوە دێت، کە ھەفتەیەکی داوەتە دادگای باڵا بۆ ھەڵوەشانەوەی ئەنجوومەنی نوێنەران و دیاریکردنی وادەی ھەڵبژاردنی پێشوەخت.
ھاوکات زیاتر لە ١٠ رۆژە خۆپیشاندانی لایەنگرانی رەوتی سەدر لە دەرەوەی ئەنجوومەنی نوێنەران بەردەوامە و بڕیارە رۆژی ھەینیش نوێژی بەکۆمەڵ لە نزیک خێمەی خۆپیشاندەران لە ناوچەی سەوز ئەنجام بدەن.
حسێن مەردان ئەندانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا ڕایگەیاند، ھاوپەیمانی چوارچێوەی ھەماھەنگی یەکگرتووە و ھەوڵەکانی چڕکردووەتەوە بۆ کۆکردنەوەی ئیمزا تاکو دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق تایبەت بە چارەسەری کێشەکان بەڕێوەبچێت.
ئەو ئەندامەی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا باسی لەوەشکردووە، تائێستا پەرلەمانتاران دەستلەکارکێشانەوەیان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و ھەڵبژاردنی پێشوەخت ڕەتدەکەنەوە.
بەوتەی حسێن مەردان، دەوڵەتی یاسا سورە لەسەر ئەوەی محەمەد شیاع سودانی پۆستی سەرۆک وەزیرانی نوێی عێراق وەربگرێت و ڕەتیدەکەنەوە لە جێگەی ئەو کەسێکی دیکە کاندید بکەن.
نوسینگەی راگەیاندنی سەرۆک وەزیرانی عێراق بڵاویکردەوە، ئەو ململانێیانەی روبەڕووی عێراق دەبێتەوە کاریگەری لەسەر کارەکانی حکومەت و دەزگاکانی دەوڵەت دروستکردووە، لەکاتێکدا تەمەنی حکومەت ٢٨ مانگە، بەڵام بودجە تەنھا بۆ شەش مانگ ھەبووە.
نوسینگەی کازمی راشیگەیاند، لەدوای ھەڵبژاردن، عێراق روبەڕووی کێشەی سیاسی راستەقینە بووەتەوە، کە پێویستی بە چارەسەرە لەڕێی دانووستان و قوربانیدانەوە، بۆیە ھەزار ساڵ دانوستان باشترە لە چرکەیەک لە پێکدادانی عێراقییەکان، بۆیە دەبێت لایەنە سیاسییەکان رۆڵی خۆیان بگێڕن بۆ چارەسەری چەقبەستویی سیاسی.
جەختیشیکردووەتەوە، دەبێت سەرکردە سیاسییەکان قوربانی بدەن لەپێناو نیشتمان و گەل، چونکە زیاتر لە ٧٠ ساڵە گەلی عێراق دەناڵێنێت، لەکاتێکدا دەکرێت ئەمڕۆ عێراق لە قۆناغێکی پێشکەوتوودا بێت، چونکە خاوەن سامان و سەروەتە.
نوسینگەی کازمی روونیشکردووەتەوە، لە یەکەم رۆژەوە ئامادەییان دەربڕیوە بۆ رادەستکردنی دەسەڵات بە حکومەتی ھەڵبژێردراو و لەچەند ھەفتەی رابردووشدا بە ئارامییەوە مامەڵەیان لەگەڵ قەیرانەکە کردووە و سەرکەوتووبوون لەوەی خوێنی عێراقییەکان نەڕێژرێت.
ئاژانسی ھەواڵی عێراق بڵاویکردەوە، وەزیری بەرگری لە کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ فەرماندە و ئەفسەرانی باڵای سوپا و ھەواڵگری داوایکردووە دوور بکەنەوە لەو ململانێ سیاسییەی بەرۆکی وڵاتی گرتوە و بەیەک دووری لە بەرامبەر ھەموو لایەنەکان بوەستن و بە دانایی و بیلایەنی مامەڵە بکەن.
وەزیری بەرگری راشیگەیاندوە، دوژمن لە بۆسەدایە و بەدوای دەرفەتدا دەگەڕێت، لەبەر ئەوە پێویستە سوپا و ھێزە ئەمنییەکان لەوپەڕی ئامادەباشیدان بن بۆ ھەر حاڵەتێکی لەناکاو.
کەریم علێوی پەرلەمانتاری فراکسیۆنی بەدر لە لێدوانێکدا ئاماژەی بەوەکردوە، ھەوڵەکان بۆ کردنەوەی دەرگای گفتوگۆ لەنێوان رەوتی سەدر و چوارچێوەی ھەماھەنگی بەردەوامن، بەمنزیکانەش سەرلەنوێ دەرگای گفتوگۆ دەکرێتەوە لەپێناو چارەسەرکردنی کێشە سیاسییەکان.
ڕونیشیکردەوە، ناکرێت کێشە سیاسییەکان بەبێ چارەسەر و دانووستان بمێننەوە، لەبەرئەوە بەمنزیکانە گفتوگۆکان دەستپێدەکەنەوە.
بە وتەی ئەو پەرلەمانتارە، ھەموو لایەنەکان باش دەزانن ھیچ چارەسەرێک نیە جگە لە دانیشتن و رێککەوتن لەسەر قۆناغی داھاتوو.
عارف حەمامی ئەندامی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا کە لەلایەن نوری مالیکییەوە سەرۆکایەتی دەکرێت رایگەیاند، ھەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و ئەنجامدانەوەی ھەڵبژاردنی پێشوەختە پێویستی بەجێبەجێکردنی چەند مەرجێک ھەیە کە پێشتریش باسیان لێکردووە و بەبێ ئەو مەرجانەش ئەو ھەنگاوە نانرێت.
راشیگەیاند، لەنێو مەرجەکاندا ھەموارکردنەوەی یاسای ھەڵبژاردن و ئەنجامدانی گۆرانکاری لە کۆمسیۆنی ھەڵبژاردن و پێکھێنانی حکومەتی نوێ ھەیە، چونکە پێویستە حکومەتی نوێ رابسپێردرێت بۆ ئامادەکارییەکانی ھەڵبژاردنی پێشوەختە.
ھەروەھا ئەو ئەندامەی ھاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا دووپاتیشیکردووەتەوە، کە بەبێ ئەو مەرجانە ھەڵبژاردنی پێشوەختە ناکرێت.
ماوەی ١٠ رۆژە لایەنگرانی رەوتی سەدر چوونەتە ناوچەی سەوز و لە بەردەم ئەنجومەنی نوێنەران بەردەوامن لە خۆپیشاندان و جەختدەکەنەوە لە بەردەوامبوونی ناڕەزاییەکان تا ئەو کاتەی داواکارییەکانیان جێبەجێدەکرێن، کە خۆی دەبینێتەوە لە ھەڵوەشاندنەوەی ئەنجوومەنی نوێنەران و ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەختە.
لای خۆشییەوە ێالح محەمەد عێراقی وەزیری موقتەدا سەدر، رەتیکردەوە بەنیازبن لەچەند رۆژی داھاتوودا خۆپیشاندانەکان فراوان بکەن و بچنە چواردەوری کۆشکی سەرۆکایەتی.
١٠ مانگ بەسەر ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەختەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق تێپەڕدەبێت، بەڵام تائێستا ھیچ ئاماژەیەک بۆ چارەسەرکردنی ئەو قەیران و چەقبەستووییە سیاسییەی دروستبووە لەئارادا نییە، بەتایبەت دوای خۆپیشاندانی لایەنگرانی رەوتی سەدر و مانگرتنیان لە ناوچەی سەوز و بەردەم ئەنجومەنی نوێنەران.
عەلی عەباس جیھانگیر، وتەبێژی کۆچ و کۆچبەرانی عێراق ڕایگەیاند، بەشێک لە بودجەی یاسای ئاسایشی خۆراک، تەرخاندەکرێت بۆ دابینکردنی خۆراک بۆ ئاوارەکان، وتیشی، بڕیارە ئەمساڵ بە چەند کاروانێک، ٥٠٠ خێزان لە کەمپی ھۆلەوە بگوازرێنەوە بۆ کەمپی جەدعە لە پارێزگای نەینەوا، پڕۆسەکەش بە ھاوکاری ڕاوێژکاریەتی ئاسایشی نەتەوەیی و دەزگا ئەمنییە پەیوەندارەکان ئەنجام دەدرێت.
وتەبێژی وەزارەتی کۆچ و کۆچبەران ڕوونیشیکردەوە، پێشتر ١٥٣ خێزان گواستراونەتەوە، کاروانی دووەمیش لە چەند ڕۆژی داھاتوودا ئەنجام دەدرێت، کە ژمارەیان ١٥٠ خێزانە و زۆربەیان لە کەسانی بە تەمەن و نەخۆشن، دوا کاروانیش پێکھاتوون لە ٥٠٠ خێزان و بریارە لە کۆتایی ئەمساڵدا بگوازرێنەوە، کە زۆربەیان دانیشتوانی پارێزگاکانی ئەنبار و سەلاحەدین و نەینەوان.