عیراق
فەرمانگەی راگەیاندنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بڵاویکردەوە، رۆژی پێنجشەممە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە ئامادەبوونی وەزیرانی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، لەبارەی پلانی ئەو دوو وەزارەتە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کەمئاوی کۆدەبێتەوە.
بەپێی کارنامەی کۆبوونەوەکە، ئەنجومەنی نوێنەران خوێندنەوەی دووەم بۆ پڕۆژە یاسای دەستەی نیشتمانیی چاودێریی ئەتۆمی و تیشکدانەوە کیمیایی و بایەلۆژییەکان دەکات و لیژنەکانی تەندروستی و ژینگە و خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی، راپۆرتێک لەو بارەیەوە پێشکەشدەکەن.
بڕیاروایە ھەر لە کۆبوونەوەکەدا ژمارەیەک پەرلەمانتار سوێندی یاسایی بخۆن و خوێندنەوەی دووەم بۆ دوو پڕۆژە یاسای تریش بکرێت.
قاسم ئەعرەجی راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی عێراق رایگەیاند، پرسی سەربازیی زۆرەملێ کە پڕۆژە یاساکەی بە خزمەتی ئاڵا ناسراوە، مشتومڕ و کاردانەوەی زۆری لێکەوتووەتەوە و تەنانەت پەرلەمانتارانیشی بەسەر دوو بەرەدا دابەشکردووە و ئەوانەی پشتیوانی دەکەن و ئەوانەشی لە دژی پرۆژەیاساکەن پاساوی خۆیان ھەیە.
وتیشی، بۆ یەکلاکردنەوەی ئەو بابەتە پێویستە پرس و راوێژ بە کەسانی پسپۆڕ و شارەزا بکرێت و رێگەش بدرێت لە رێی راپرسییەکی گشتییەوە شەقامیش بۆچوونی خۆی بخاتەڕوو، بۆئەوەی ھەمووان بەشداربن لە جێبەجێکردن یان رەتکردنەوەی.
کۆبوونەوەکەی ئەنجومەنی نوێنەران سەعات ١٢ی نیوەڕۆ دەستپێدەکات و تێیدا، دەنگ لەسەر بڕیاری درێژکردنەوەی بەخشینی بەرھەمە خۆراکییەکان لە باج و گومرگ دەدرێت.
ھەروەھا خوێندنەوەی دووەم بۆ پڕۆژە یاسای جەژنی نیشتمانی کۆماری عێراق و پڕۆژە یاسای ھەموارکردنەوەی یاسای چاودێری کەسانی خاوەن پێداویستی تایبەت دەکرێت.
ھاوکات خوێندنەوەی دووەم بۆ پڕۆژە یاسای دڵنیایی کۆمەڵایەتی و خانەنشینی کرێکاران دەکرێت.
ئەوە دووەمین کۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقە لە دوای دەستبەکاربوونی کابینەی نوێی حکومەتەوە.
یەکەم کۆبوونەوە رۆژی یەکشەممە بەڕێوەچوو، تێیدا، پڕۆژە یاسای خزمەتی ئاڵا کە تایبەتە بە خزمەتی سەربازی دواخرا، بۆ کۆبوونەوەی داھاتوو، بەڵام لە کۆبوونەوەکەی ئەمڕۆشدا ئەو پڕۆژە یاسایە نەخراوەتە کارنامەوە.
شانەی راگەیاندنی ئەمنی بڵاویکردەوە، محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق، عەبدولئەمیر شەمەری وەزیری ناوخۆی راسپاردووە، لیژنەیەکی لێکۆڵینەوە لە دەزگا تایبەتمەندەکانی وەزارەتی ناوخۆ و دەزگا ئەمییەکانی تر پێکبھێنێت و لێکۆڵینەوە بکەن لە رووداوی کوژرانی ھاووڵاتییەکی ئەمریکی لە شاری بەغداد.
ھاوکات وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، ئەو راپۆرتانەیان بەدەستگەیشتووە کە باس لە کوژرانی ھاووڵاتییەکی ئەمریکی لە بەغداد دەکەن، بەڵام تائێستا زانیاریان نییە و چاوەڕوانی راپۆرتی تایبەتن لەبارەی رووداوەکەوە.
شەوی رابردوو لە ناوچەی کەڕادەی شاری بەغداد کەسێکی بە رەگەز ئەمریکی بە ناوی"ستیڤن ترول"، کە مامۆستای زمانی ئینگلیزی بووە کوژرا، ھاوکات لەگەڵ کوژرانی ئەو ھاووڵاتییە ئەمریکییە، ھێزەکانی کەنەدا ئاشکرایان کرد، کاپتن "ئیریک چیونگ" لێپرسراوی جێبەجێکار لە پەیوەندییە ستراتیژییەکانی ھێزەکانی ھاوپەیمانان، رۆژی شەممەی رابردوو لە رەوشێکی "ناڕوون"دا لە بەغداد گیانی لەدەستداوە و لێکۆڵینەوە لە ھۆکاری گیان لەدەستدانی دەستیپێکردووە.
ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە خولی پاییزەی خۆی بۆ مانگێک درێژکردەوە و خوێندنەوەی دووەمی بۆ پڕۆژە یاسای جەژنی نیشتمانی کۆماری عێراق کرد.
ھەروەھا خوێندنەوەی دووەمیشی بۆ پڕۆژە یاسای ھەمواری یەکەمی خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان دەستپێکردووە و بڕیارە خوێندنەوەی دووەم بۆ پڕۆژە یاسای دڵنیایی کۆمەڵایەتی و خانەنشینی کرێکاران بکات. ھەروەھا دەنگ لەسەر بڕیاری درێژکردنەوەی بەخشینی بەرھەمە خۆراکییەکان لە باج و گومرگ دەدرێت.
لە کۆبوونەوەی ئاسایی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقدا بەسەرۆکایەتی محەمەد شیاع سودانی، بە کۆی دەنگ بڕیاری ژمارە ٢٢٦ی ساڵی ٢٠٢٢ی ئەنجومەنی وەزیرانی پێشووی ھەڵوەشاندەوە کە تایبەت بوو بە تەرخانکردنی بڕی ٧٠ ملیار دینار بۆ نوسینگەی تایبەتی مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی پێشووی عێراق.
ئاماژە بەوەشکراوە، ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاریداوە ئەو ٧٠ ملیار دینارە بۆ چەند کارێکی خزمەتگوزاری وەزارەتی ناوخۆ و ئەو خوێندنگانە خەرج بکات کە کێشە و گرفتی کەمی پێداویستییەکانیان ھەیە.
محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، کێشە پێویستە ھەڵپەسێردراوەکانی نێوان ھەردوو حکومەتی عێراق و ھەرێمی کوردستان بەگشتی و نەوت و بودجە بەتایبەتی، بەپێی دەستووری ھەمیشەیی رێگەچارەی گونجاویان بۆ بدۆزرێتەوە بەشێوەیەک ھیچ لایەک زەرەرمەند نەبن و چارەسەرەکان ھەردوولا پێی رازی بن.
وتیشی، گرنگترین بابەت کە لەگەڵ ھەرێمی کوردستان گفتوگۆی لەسەر دەکەن پرۆژەیاسای نەوت و گازە پێش ئەوەی لە ئەنجومەنی وەزیران گفتوگۆی لەسەر بکرێت یاخود رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران بکرێت.
ئاگرەکە لە باڵەخانەیەکی سێ نھۆمی بووە کە تایبەت بووە بە کۆگایەکی تایبەت بە ھەڵگرتنی بۆن و سپرا، بەو ھۆیەشەوە ٣٢ کارمەندی بەرگری شارستانی برینداربوون و ١٠ کەسی تریش بێسەروشوێنن، ھۆکاری ئاگرەکەش بۆ نەبوونی ھۆیەکانی سەلامەتی لە باڵەخانەکە دەگەڕێتەوە.
بەڕێوەبەرایەتی بەرگری شارستانی بەغدادیش رایگەیاند، کۆگاکە لە چەند نھۆمێک پێکھاتووە و بەھۆی تەقینەوەی شوشەی عەتر نەتوانرا بە ئاسانی ئاگرەکە کۆنترۆڵ بکرێت و دوای نزیکەی ١٠ سەعات ئاگرەکە کۆنترۆڵ کرا و زیانی ماددی زۆریشی لێکەوتووەتەوە.
دوای ئەوەی لە کۆبوونەوەی ھەفتەی رابردووی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراقدا سەرۆکی دەزگای ھەواڵگری لە پۆستەکەی دوورخرایەوە، بەپێی راگەیەندراوێکی نوێی حکومەتی عێراق، محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیران راستەوخۆ سەرپەرشتی دەزگای ھەواڵگری دەکات و جەختیشیکردووەتەوە لەسەر پاڵپشتی و پشتیوانی بەردەوامی حکومەتی عێراق بۆ دەزگای ھەواڵگری و سەرجەم دامەزراوە ئەمنییەکانی تری دەوڵەت.
سەرۆک وەزیرانی عێراقیش رایگەیاندوە، بەھیچ شێوەیەک رێگە نادەن دەزگا و دامەزراوە ئەمنییەکان تێکەڵی کاری سیاسی بکرێت و پێویستە بەھەموو شێوەیەک دەستی حزب لەو دامەزراوانە دووربخرێتەوە، چونکە تائەو کارە نەکرێت روبەڕوبوونەوەی گەندەڵی لە ناو دامەزراوە ئەمنییەکاندا ھیچ ئەنجامێکی نابێت.
بەشدار حەسەن پارێزەری خۆبەخشی ئەو کەیسە رایگەیاند، ژمارەیەک لە خانەنشینانی ھەرێم لە دادگای فیدراڵی عێراق سکاڵایان تۆمارکردووە بۆ ھاوتاکردنی مووچەکانیان، بەڵام لە دانیشتنی رابردوودا بە ھۆی ئامادەنەبوونی لایەنە پەیوەندیدارەکان دانیشتنەکە دواخرا.
وتیشی، خانەنشینانی ھەرێم داوای جێبەجێکردنی یاسای خانەنشینی یەکگرتووی ساڵی ٢٠١٤ی ھەموارکراو دەکەن لەبری یاسای خانەنشینی ژمارە ٢٧ی ساڵی ٢٠٠٦ کە لە عێراق ھەڵوەشاوەتەوە، بەڵام تائێستا لە ھەرێم کاری پێدەکرێت.
سەرچاوەیەکی ئەمنی لە بەغداد ئاشکرایکرد، کەسێکی بە رەگەز ئەمریکی بەھۆی ناکۆکی لەگەڵ کەسێکی نزیکی لەناو یەکەیەکی نیشتەجێبوون لە ناوچەی کەڕادە کوژراوە، رونیشیکردەوە، کوژراوەکە ناوی (ستیڤن ترول)ە و وەک مامۆستای زمانی ئینگلیزی کاری کردووە.
ھەروەھا سوپای کەنەدا گیانلەدەستدانی ئەفسەرێکی لە رەوشێکی گوماناویدا لە بەغداد راگەیاند، ئاماژەی بەوەشکرد، کاپتن ئیریک چیونگ ئەفسەری ھێزە چەکدارەکان رۆژی شەممەی رابردوو لە رەوشێکی ناڕووندا گیانی لەدەستداوە و لێکۆڵینەوە لە ھۆکاری گیانلەدەستدانی دەستیپێکردووە.
فەرماندەیی ئۆپراسیۆنەکانی پارێزگای نەینەوا رایگەیاند، دوای کۆکردنەوەی زانیاری وردی ھەواڵگری و ماوەیەکی زۆر چاودێریکردن لە ناحیەی وانە، لە ئۆپراسیۆنێکی تایبەتدا توانیویانە سێ گەورە تیرۆریستی داعش بکوژن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو سێ گەورە تیرۆریستە سەرچاوەی دابینکردنی پارە بوون بۆ داعش و بەرپرسی تەقاندنەوەی تاوەرەکانی کارەبا و ھێنانی تیرۆریستیش بوون لە سوریاوە بۆ عێراق بەگشتی و بۆ سنوری پارێزگای نەینەوا.
ھەیام یاسری وەزیری پەیوەندییەکانی عێراق رایگەیاند، لێکۆڵینەوەیان لە کەمکردنەوەی نرخی کارتی مۆبایل لە عێراق کردووە و لە ئەنجومەنی وەزارەت پەسەند کراوە، ئەو پرسەش لە نزیکترین دانیشتنی کابینەی حکومەتدا پێشکەش دەکەن، بۆ ئەوەی بخرێتە پرۆژەیاسای بودجەی ٢٠٢٣، پێش ئەوەی لە ئەنجومەنی نوێنەران خوێندنەوەی بۆ بکرێت.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە، کەمکردنەوەی نرخی کارتی مۆبایل ھاوکاتە لەگەڵ خواستی حکومەت بۆ پشتیوانی لە چینی ھەژاران.
ئەوەش لە کاتێکدایە، بەھۆی قەیرانی داراییەوە لە چەند ساڵی رابردوودا بەرێژەی ٢١% باج خرایە سەر کۆمپانیاکانی گەیاندن لە عێراق، ئەوەش نرخی کارتی مۆبایلی لەسەر ھاوولاتیان گرانکرد.
نوسینگەی راگەیاندنی محەمەد شیاع سودانی سەرۆکی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق رایگەیاند، سەرۆک وەزیران بڕیاریدا بە گواستنەوەی بەڕێوەبەری گشتی لێکۆڵینەوەکان لەدەستەی دەستپاکی بۆ دەرەوەی دەستەکە، بەھۆی ئاشکرابوونی کەمترخەمی لەرێکارەکانی دەستەی تایبەت بەپرسی ئەمینداریتی باجەکان کە لەئەنجامی لێکۆلینەوەکانی لیژنەی تایبەت دەرکەوتووە،لەو چوارچێوەیەشدا پەڕاوی لێکۆڵینەوەکەی سەبارەت بەو پرسە رەوانەی دادگای تایبەت کراوە بەمەبەستی ئەنجامدانی رێکاری یاسایی پێویست.
ھاوکات راشیگەیاندوە، سەرۆکی ئەنجوومەنی وەزیران رەزامەندی دەربڕیوە لەسەر داوای دەستلەکارکێشانەوەی سوھاد داود نەجار سەرۆکی دەستەی وەبەرھێنانی نیشتیمانی، داواش لە دەزگاکانی پەیوەندیدار دەکات، رێکاری پێویست بگرنە بەر، ھەروەھا جێگری سەرۆکی دەستەکەی راسپاردووە، بۆ بەرێوەبردنی کارەکانی دەستە بەشێوەیەکی کاتی.
نازم شبلی ئەندامی لیژنەی دارایی رایگەیاند، پیویستە بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ بودجەیەک بێت بۆ خزمەتگوزاری و تیایدا خەرجییەکان کەمبکرێنەوە و داھات زیاد بکرێت.
وتیشی، لە لیژنەی دارایی ئاراستەیەک ھەیە بۆ دامەزراندنی سندوقێکی تایبەت بۆ ھەر پارێزگایەک بە ئامانجی کاراکردنی خزمەتگوزارییە سەرەکییەکانی وەک تەندروستی و پەروەردە و رێگەوبانەکان.
جەختیشی کردەوە، بە پێی یاسای ئیدارەی دارایی پێویستە پرۆژە یاسای بودجە لە ناوەڕاستی مانگی تشرینی یەکەم رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران بکرێت و لەبەرئەوە پێویستە محەمەد شیاع سودانی پەلە بکات لە ناردنی بودجە بۆ ئەنجومەنی نوێنەران.
ھەروەھا د.نەرمین مەعرووف ئەندامی لیژنەی دارایی، بە کوردسات نیوزی راگەیاند، بەپێی کارنامەی حکومەتی نوێ، دەبێت تاوەکو ناوەڕاستی ئەم مانگە پڕۆژە یاسای بودجەی رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران بکرێت.
وتیشی، قەبارەی بودجە دیار نییە، بەڵام پێشبینی ناکەن کورتھێنانی ھەبێت، چونکە داھات زیادیکردووە و نرخی نەوتیش بەرزە.
بەڕێوەبەرایەتی بەرەنگاربوونەوەی ماددە ھۆشبەرەکان لە وەزارەتی ناوخۆی عێراق رایگەیاند، لەماوەی ١٠ مانگی رابردووی ئەمساڵدا ١٣ ھەزار و ٦٨٠ کەس لەسەر بەکارھێنان و بازرگانیکردن بەماددەی ھۆشبەر دەستگیرکراون کە ٣٥٠ مێردمنداڵ و ١٩٠ ژنیان تێدایە و دەستیش بەسەر ٣٦٠ کیلۆ ماددەی ھۆشبەر و ١٤ ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار حەبی جۆراوجۆری ھۆشبەردا گیراوە.
ئاماژەی بەوەشکردوە، تەنھا لە مانگی رابردوودا ھەزار و ٣٨٠ کەس لەسەر بەکارھێنان و بازرگانیکردن بەماددەی ھۆشبەر دەستگیرکراون، جەخیشتکردوەتەوە، ھاوکاری و پێدانی زانیاری لەلایەن ھاوڵاتیانەوە بە ھێزە ئەمنییەکان، ھۆکارێکی سەرەکی روبەڕوبوونەوەی بەکارھێنەر و بازرگانانی ماددە ھۆشبەرەکانە.