عیراق
وەزارەتی بەرگری عێراق بڵاویکردەوە، ھیزی ئاسمانی عێراق بە فڕۆکەی ئێف١٦ لە سنوری پارێزگای سەڵاحەدین حەشارگەیەکی تیرۆریستانی داعشیان بۆردومانکردووە و بەھۆیەوە پێنج تیرۆریست کوژران.
شانەی راگەیاندنی ئەمنیش ئاماژەی بەوەکردوە، لە دەوروبەری گوندی پیر ئەحمەد لە سنوری قەزای خورماتوو، فڕۆکەی ئێف١٦ سێ جار پاشماوەکانی داعشیان بۆردومانکردووە و زیانی زۆریان پێگەیاندوون.
دەزگای ھەواڵگری و لێکۆڵینەوەی فیدڕاڵیش سەر بە وەزارەتی ناوخۆی عێراق رایگەیاندوە، لە قەزای تارمیە لە باکوری بەغداد سێ تیرۆریستیان دەستگیرکردووە کە چەندین تاوانی تەقینەوە و کوشتن و رفاندنی ھاوڵاتیانیان ئەنجامداوە.
ئەحمەد فەواز ئەندامی لیژنەی یاسایی لە لێدوانێکدا رایگەیاند، پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ گرنگترین پرۆژە یاسایە کە ئەنجومەنی نوێنەران ھەوڵی پەسەندکردنی دەدات بەو پێیەی کاریگەری ھەیە لەسەر ئاستی بژێوی ھاووڵاتیان.
ئەو پەرلەمانتارە رەتیشیکردەوە، ھیچ پرۆژەیەک لە ئەنجومەنی نوێنەران ھەبێت بۆ ئەوەی پرۆژە یاسای بودجە بۆ سێ ساڵ پەسەند بکرێت، لەبەرئەوەی بودجە پڕۆژەیاسایەکە بۆ یەک ساڵ بە پێی داھاتی نەوت و باج و گومرگ.
رونیشیکردەوە، چەند پڕۆژە یاسایەک کەلە خولەکانی رابردوو ماونەتەوە، بەتایبەت پڕۆژە یاسای خانەنشینی و خزمەتی سەربازی لەم خولەدا کراونەتە ئەولەویەت و کار بۆ تێپەڕاندنیان دەکرێت.
نوری مالکی سەرۆکی ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا کە بەشێکە لە چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکان رایگەیاند، لەگەڵ ئەوەی چوارچێوەی ھەماھەنگی پێکھێنەری سەرەکی حکومەتی نوێی عێراقە و محەمەد شیاع سودانیش کاندیدی ئەوان بووە بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیرانی عێراق، بەڵام ئەمە مانای ئەوە نییە حکومەت ھەر ھەڵە و کەموڕییەکی ھەبێت لێی بێدەنگ دەبن و ھەڵوێستیان نابێت.
وتیشی، پێویستە ئەم حکومەتە بە سەرۆکایەتی سودانی بە کردەوە بیسەلمێنێت کە حکومەتی ھەموانە و کاری لەپێشینەی خزمەتکردنی ھاوڵاتیانە، بەپێچەوانەشەوە چوارچێوەی ھەماھەنگی یەکەم لایەن دەبێت کە دێتە دەنگ و لەدژی ھەڵە و کەموکوڕییەکانی حکومەتی نوێ دەوەستێتەوە.
نوسینگەی سەرۆک وەزیرانی عێراق لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، ریشی سوناک پیرۆزبایی لە محەمەد شیاع سودانی کردووە بەبۆنەی بوونی بە سەرۆک وەزیرانی عێراق و پێکھێنانی کابینەی نوێی حکومەت، ھاوکات جەختی لە گرنگی درێژەدان بە کارکردنی ھاوبەشی نێوان بەریتانیا و عێراق کردووەتەوە لەپێناو بەرژەوەندییەکانی ھەردوولا.
سوناک ئاماژەی بەوەشکردووە، لەندەن و بەغداد چەندین ئامانجی ھاوبەشیان ھەیە کە دیارترینیان رێگەگرتنە لە سەرھەڵدانەوەی گروپی تیرۆریستی داعش و بۆ ئەو مەبەستەش بەڕیتانیا ئامادەیە ھاوکاری تەواوەتی ھێزەکانی عێراق بکات.
سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا راشیگەیاندووە، وڵاتەکەی پابەند دەبێت بە کارکردن لەگەڵ عێراق لە بواری ئابوری و پشتیوانی ھەوڵەکانی دەکات بۆ پەرەپێدان لە کەرتی وەبەرھێنان و روبەڕوبوونەوەی کاریگەرییەکانی کەشوھەوا.
دەستەی کەشناسی عێراق ئاماژەی بەوەکردوە، رۆژی یەکشەممە کەشوھەوا لە ناوچەکانی ناوەڕاست لە نیمچە ھەورەوە دەبێتە ساماڵ و پلەکانی گەرما بەراورد بە رۆژی رابردوو بەرز دەبنەوە، لە ناوچەکانی ھەرێمی کوردستانیش کەشوھەوا لە ساماڵەوە دەگۆڕێت بۆ نیمچە ھەور و پلەکانی گەرما ھاوشێوەی رۆژی رابردوو دەبن، لە ناوچەکانی باشوریش لە ھەوری باراناوی دەگۆڕێت بۆ ساماڵ و پلەکانی گەرما چەند پلەیەک بەرز دەبنەوە.
بۆ کەشوھەوای رۆژی دووشەممەش، کەشناسی عێراق پێشبینی کردووە ناوچەکانی ناوەڕاست، ساماڵ و ھەندێک کات ھەور بێت و پلەکانی گەرماش کەمێک دابەزن. لە ھەرێمی کوردستانیش ساماڵ و نیمچە ھەور دەبێت و پلەکانی گەرما گۆڕانکارییان بەسەردا نایەت. ھەروەھا لە ناوچەکانی باشور، نیمچە ھەور دەبێت و لەگەڵ باران بارین و ھەورە بروسکە، پلەکانی گەرماش بەراورد بە رۆژی رابردوو چەند پلەیەک دادەبەزن.
محەمەد شەمەری پەرلەمانتاری ئیئتیلافی دەوڵەتی یاسا رایگەیاند، بوونی سوپای تورکیا لە "باکووری عێراق" پێشێلکردنێکی روونی سەروەریی عێراقە و ئەنجومەنی نوێنەران سەرقاڵی خستنەڕووی دۆسێی بوونی سوپای تورکیایە لە خاکی عێراق و ھەوڵ دەدەن خشتەیەکی زەمەنی بۆ کشانەوەی ھێزە بیانییەکان ئامادە بکەن و بۆ جێبەجێکردن ئاڕاستەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراقی بکەن.
بە وتەی محەمەد شەمەری، سەرۆک وەزیرانی عێراق لە ماوەی چەند رۆژێکدا سوپای تورکیا و ئاستی مەترسییەکانیان لەسەر سەروەریی عێراق، دەخاتە بەردەم ئەنجومەنی نوێنەران.
جەمال کۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، نرخی نەوت لە یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ی عێراقدا، بە ٧٥ دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک دیاری دەکرێت، تێکڕای داھاتی نەوتیی بۆ ساڵێک، دەگاتە ١٠٢ ملیار و ٦٠٠ ملیۆن دۆلار، ھەروەھا داھاتی نانەوتی بە نزیکەی ٨ بۆ ١٠ ملیار دۆلار دەخەمڵێندرێت، بەوەش لەسەر بنەمای داھاتەکانی ئێستا، قەبارەی بودجەی گشتیی ساڵی داھاتوو، لە نێوان ١٢٥ ملیار بۆ ١٣٥ ملیار دۆلار دەبێت.
جەمال کۆچەر راشیگەیاند، بودجەی ساڵی داھاتوو گەورەترین بودجە دەبێت لە مێژووی عێراقدا، جەختیشیکردەوە، کە پێویستە حکومەت لەم مانگەدا رەشنووسی پڕۆژە یاسای بودجە رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران بکات، بۆئەوەی بە زووترین پەسەند بکرێت.
پێشتر میدیا عێراقییەکان ئاماژەیان بەوەکرد، محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق، لیژنەیەکی پێکھێناوە بۆئەوەی پێداچوونەوە بکەن بۆ ئەو رەشنووسەی پڕۆژە یاسای بودجە، کە حکومەتەکەی مستەفا کازمی ئامادەیکرد بوو، ھەروەھا لیژنەکە بەشێک لە بڕگە و ماددەکانی رەشنووسەکە ھەمووار بکەنەوە، تاوەکو بگونجێت لەگەڵ کارنامەی کابینەکەی سودانی.
فراکسیۆنی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە ئەنجومەنی نوێنەران سەبارەت بە لیوا ھاوبەشەکان نووسراوێکی ئاڕاستەی سەرۆکی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق کرد، لە نوسراوەکەدا داوادەکات لە بودجە ساڵی ٢٠٢٣ بڕگەیەکی تایبەت بە لیوا ھاوبەشەکان زیاد بکرێت تاکو مووچە و شایستە دارایییەکانیان بودجەی بۆ تەرخان بکرێت.
ھاوکات مەحەمەد حەلبووسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران، رەزامەندی نیشانداوە لەسەر نوسراوەکەی فراکسیۆنی یەکێتی، داوا لە لیژنەی دارایش کردووە، ئەو بڕگە داراییەی کە تایبەتە بە شایستە داراییەکانی لیوای ٢٠ لە بوودجەدا زیاد بکرێت.
بەپێی راگەیەنراوێکی بزوتنەوەی من عێراقیم، بڕیارە ئەمڕۆ لە ناوچەی کەڕادەی شاری بەغداد، خۆپیشاندانێک دژ بە پڕۆژەیاسای خزمەتی ئاڵا کە تایبەتە بە خزمەتی سەربازیی زۆرەملێ، ئەنجام بدرێت.
لە بەشێکی تری راگەیەنراوکەدا ھاتووە، داوا دەکەن پڕۆژەیاسای خزمەتی ئاڵا، رەتبکرێتەوە و جارێکی تر نەخرێتە بەرنامەی کاری ئەنجومەنی نوێنەران بۆ گفتوگۆکردن، ھاووڵاتیانی عێراقیش ناچار نەکرێن بە زۆر خزمەتی سەربازیی ئەنجام بدەن.
محەمەد حەنوون وتەبێژی وەزارەتی بازرگانی عێراق رایگەیاند، داوایان کردووە ماددەکانی شیر و ئاردی سفر بۆ بەشە خۆراکی مانگەی ھاووڵاتیان زیاد بکرێت، ھەروەک داواشیان کردووە بەشە شەکری مانگانەی ھاووڵاتیان لە یەک کیلۆوە بۆ یەک کیلۆ و نیو زیاد بکرێت.
راشیگەیاند، ئەو داواکارییە بۆ ئەنجومەنی وەزیران بەرزدەکەنەوە، چونکە زیادکردنی ئەو ماددانە پێویستیان بە رەزامەندی ئەنجومەنی وەزیران ھەیە، ئامانجیشیان لەو داواکارییە یارمەتیدان و پاڵپشتیکردنی کەسانی کەمدەرامەتە.
محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق، لیژنەیەک بۆ پێداچوونەوە بە رەشنووسی پڕۆژە یاسای بودجەی ٢٠٢٣ و گونجاندنی لەگەڵ کارنامەی کابینەکەی پێکدەھێنێت.
بە پێی زانیارییەکان، محەمەد شیاع سودانی لیژنەیەکی پێکھێناوە، کە پێداچوونەوە دەکەن بۆ ئەو رەشنووسەی پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی داھاتوو، کە لەلایەن حکومەتەکەی مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی پێشووەوە ئامادەکرا بوو، ھەروەھا لیژنەکە بەشێک لە بڕگە و ماددەکانی رەشنووسەکە ھەمووار دەکەنەوە، تاوەکو بگونجێت لەگەڵ کارنامەی کابینەکەی سودانی و رەوشی ئابووری و نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھان.
لیژنەکە کار لەسەر ئامادەکارکردنی پڕۆژە یاسای بودجەی ٢٠٢٣ و پێشکەشکردنەوەی بە ئەنجومەنی وەزیران پێش کۆتاییھاتنی ئەم مانگە دەکەن، ئەوەش وەک سەرەتایەک بۆ ناردنی پڕۆژە یاساکە بۆ ئەنجومەنی نوێنەران.
پێشتر سەرچاوەیەک لە حکومەتی عێراق ئاشکرایکردبوو، قەبارەی بودجەی ٢٠٢٣ی عێراق دەگاتە ١٤٠ ترلیۆن دینار و نرخی نەوتیش لە یاسای بودجەدا بە ٦٥ دۆلار بۆ ھەر بەرمیلێک دیاری دەکرێت، ھەروەھا بەھای دیناریش بەرامبەر دۆلار بە جێگیری دەمێنێتەوە.
سەرۆکایەتی وەزیرانی عێراق دوای کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزاری ئاسایشی نەتەوەیی لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بڕیاردرا بە رێگریکردن لەلایەنە رەسمییەکان لە سەردانکردن و پێشوازیکردنی وەفدە بیانییەکان، بەبێ رەزامەندی حکومەت و ھەماھەنگی لەگەڵ وەزارەتی دەرەوە.
لە کۆبوونەوەکەشدا ئەوەخرایەڕوو، ھەر لایەنێک پێچەوانەی ئەو بڕیارە بجوڵێتەوە، بەپێی یاسا لێکۆڵینەوە و مامەڵەی لەگەڵدەکرێت.
ھەر لە کۆبوونەوەکەدا، بڕیاردرا بە ھەڵوەشانەوەی وردبینی ئەمنی ناوچەکانی ژێر دەستی داعش و پێکھێنانی لیژنەیەکی لێکۆڵینەوە بەرامبەر لایەنە ئەمنی و ھەواڵگرییەکان، کە تائێستا بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانییان جێبەجێنەکردووە سەبارەت بە وردبینی لایەنی ئەمنی دانیشتووانی ناوچە رزگاربووەکان.
مەزھەر محەمەد ساڵح لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ رۆژنامەی سەباحی رەسمی رایگەیاند، لە ساڵی ٢٠٠٨ەوە واتە ١٤ ساڵ لەمەوبەر، ھیچ گۆڕانکارییەک لە مووچە نەکراوە و ئێستا مشتومڕ ھەیە سەبارەت بە ھەمواری مووچە و راستکردنەوەی ھەیکەلیەتی پێدانی مووچە.
وتیشی، مووچەی فەرمانبەرانی عێراق ٤٢٪ی خەرجی حکومەت پێکدەھێنێت و ئەوەش بارگرانییەکی زۆرە لەسەر ئابوری وڵاتەکە و جیاوازی زۆر ھەیە لە مووچەی وەزارەتەکاندا و پێویستی بە گۆڕانکاری ھەیە.
راوێژکاری دارایی سەرۆک وەزیرانی عێراق باسی لەوەشکرد، حکومەتی نوێ بە سەرۆکایەتی محەمەد شیاع سودانی ھەوڵدەدات بۆ پشتگیریکردنی چینی ھەژار و ئەوانەی کەمترین مووچەی حکومەتیان ھەیە، ئەوەش بۆ ئەنجومەنی نوێنەران بەجێماوە کە بیخاتە ناو پڕۆژە یاسای بودجەوە.
فەرمانگەی راگەیاندنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە ئامادەبوونی وەزیرانی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو کۆبووەوە و گفتوگۆ لەبارەی پلانی ئەو دوو وەزارەتە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کەمئاوی کراوە.
بەپێی زانیارییەکان، لە کۆبوونەوەکەدا گفتوگۆ لەبارەی گەرەنتیکردنی پشکی ئاوی عێراق لە رووبارە ھاوبەشەکانی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ، ھەروەھا گفتوگۆ لەسەر پلانی وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاو کراوە، لەبارەی دەنگۆکانی "کۆچکردن بەھۆی وشکەساڵییەوە" لە پارێزگاکانی باشووری عێراق.
میدیاکانی عێراق ئاماژەیان بەوەکرد، درەنگانی شەوی رابردوو کاروانێکی گواستنەوەی سووتەمەنی "قاچاغ" کە لە ٢٣ تانکەر پێکھاتوون، لە دەروازەی سنووریی قائیم لە عێراقەوە چوونەتە سوریا بە ئاڕاستەی ناوچەی ئەلبوکەمال، بەڵام بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆردومانکراون و زۆرینەی تانکەرەکان تەقیوونەتەوە و ١٥ کەسیش کوژراون، بەڵام تائێستا ھیچ لایەنێکی رەسمی وردەکاری رووداوەکەی ئاشکرانەکردووە.
بەپێی زانیارییەکان، ئەو درۆنەی تانکەرەکانی کردووەتە ئامانج سەربە ھاوپەیمانی نێودەوڵەتییەوە و تانکەرەکانیش سووتەمەنیان لە ئێرانەوە بە رێگەی ھێڵی سنووریی عێراق و سوریا بۆ لوبنان گواستووەتەوە.
لەبەرامبەردا عەبدوڵا جەغیفی سەرکردە لە حەشدی عەشایەری لە تویتێکدا ئاماژەی بەوەکرد، کاروانێکی گەورەی نەوتی "قاچاغ"ی عێراق، لەلایەن فڕۆکەکانی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتییەوە لەناو خاکی سوریا بۆردومانکراون.
ئەو پەرلەمانتارە سەربەخۆیە رایگەیاند، خێراکردن لە ئامادەکردنی پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣ زۆر گرنگە و کوتلە سیاسییکانیش کۆکن لەسەر ئەوەی پێویستە پڕۆژە یاساکە تێبپەڕێندرێت و ئاستەنگی لەبەردەم دروستنەکرێت.
وتیشی، پێشبینیدەکەن پڕۆژە یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣، کۆتایی ئەم مانگە بگاتە ئەنجومەنی نوێنەران.
ھەر بەپێی پێشبینییەکان، چاوەڕواندەکرێت پڕۆژە یاسای ساڵی داھاتوو گەورەترین بێت و بڕەکەی بگاتە زیاتر لە ١٠٠ ملیار دۆلار.