د.لەتیف رەشید لە پەیامێکدا بڵاویکردەوە، پێزانینیان ھەیە بۆ ھەوڵەکانی ئەنجومەنی وەزیران و ئەنجومەنی نوێنەران بۆ ھەنگاونان سەبارەت بە پەسەندکردنی پڕۆژە یاساکە . 

جەختیشی کردەوە لەوەی، ھەر دواکەوتنێک لە پەسەندکردنی، ئاستەنگ لەبەردەم کارەکانی حکومەت و چالاکییەکانی دروست دەکات، زیانیش بە پێداویستییەکانی ھاووڵاتیان دەگەیەنێت. وتیشی، پەسەندکردنی پڕۆژەیاساکە ھەنگاوێکی گرنگە بە ئاڕاستەی گرەنتی کردنی پێداویستییەکان و ئاوەدانکردنەوە و جێبەجێکردنی پڕۆژەکان و تەواوکردنیان لە شار و پارێزگاکان. 

وتیشی، چاوەڕوانن ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران ئەو پڕۆژەیاسایە پەسەند بکات، بەشێوەیەک لە ئاست چاوەڕوانی گەل و ئاستی بژێوی و خزمەتگوزاریدا بێت.

بانکی نێودەوڵەتی راپۆرتێکی بە ناونیشانی "ئاسۆی ئابوری جیھان" بڵاوکردووەتەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، ئابوری جیھان ناسەقامگیرە و زیادکردنی رێژەی سودی بانکی کاریگەری نەرێنی لەسەری ھەبووە. پێشبینیشی کردووە، گەشەی ئابوری جیھانی لە ساڵی داھاتوو بەڕێژەی ٢.٤% داببەزێت. 

سەبارەت بە عێراقیش ئاماژەی بەوەداوە، بەھۆی کەمکردنەوەی ئاستی بەرھەمھێنان لە چوارچێوەی بڕیارەکەی ئۆپیک پڵەس و راگرتنی ھەناردەی نەوتی ھەرێمی کوردستان، ئابوری عێراق لەمساڵدا بەڕێژەی ١.١% پاشەکشە دەکات، لەکاتێکدا پێشتر پێشبینی دەکرد ئەمساڵ ئابوری وڵاتەکە بە نزیکەی ٤% گەشەکردن بەخۆوە ببینێت. 

وەزارەتی تەندروستی عێراق لە راگەیەنراوێکدا رایگەیاند، دامەزراوە تەندروستییەکان لە توانایاندایە ھەموو جۆرە پەتایەک کۆنترۆڵ بکەن، لەو چوارچێوەیەشدا بەپێی پلانێکی تەندروستی دەیان حاڵەتی توشبوون بە تای خوێنبەربوونیان کۆنترۆڵ کردووە، بەتایبەتی ئەوانەی لەسەرەتای دووچاربوونیان بە پەتاکە بوون. 

دەشڵێت، بەکاریگەری رێکارەکان گیانلەدەستدان بە پەتاکە بەراورد بە ساڵی رابردوو لە ٪٢٥ کەمی کردووە، پێویستە ھاوڵاتیانیش رێکارەکانی خۆپارێزی پەیڕەو بکەن.

دوای ماوەیەک لە وەستانی کارەکانیان، بڕیاروایە ئەمڕۆ لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کۆببێتەوە و تاوتوێی پڕۆژەیاسای بودجە و ناکۆکی لایەنەکان لەسەر بڕگە و ماددەکانی پڕۆژەیاساکە بکات.

ھاوکات عەتوان عەتوانی، سەرۆکی لیژنەی دارایی، داوای لە سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران کرد، پەلەبکەن لە دیاریکردنی وادەیەک لەم ھەفتەیەدا بۆ دەنگدان لەسەر پڕۆژەیاسای بودجە.

ھەر لەو چوارچێوەیەدا یوسف کیلابی ئەندامی لیژنەی دارایی لە تویتێکدا رایگەیاند، زیاتر لە ١٠٠ ئیمزای پەرلەمانتارانیان کۆکردووەتەوە، تاکو ئەنجومەنی نوێنەران رۆژی چوارشەممە لەبارەی پڕۆژەیاسای بودجە کۆببێتەوە.

ھیومن رایتس وۆچ لە راپۆرتێکدا بڵاویکردەوە، ئاوەدانکردنەوەی شنگال بەھۆی ناکۆکییە سیاسییەکانەوە سەبارەت بە ئیدارەدانی وەستاوە. 

وتیشی، لە مانگی نیسانی ئەمساڵ "محەمەد شیاع سودانی" سەرۆک وەزیرانی عێراق فەرمانی کرد بە دەستپێکردنی ھەڵمەتێک بۆ دووبارە ئاوەدانکردنەوەی شنگال و تەرخانکردنی ٥٠ ملیار دیناری عێراق، بەڵام ناکۆکییە سیاسییەکان لەنێوان حکومەتی عێراق و ھەرێم رێگرن.

راشیگەیاند، ژێرخانی ئابوری شنگال زیانی بەرکەوتووە و خزمەتگوزارییە سەرەکییەکان زۆر خراپە و ئەوەش ھۆکارە بۆ نەگەڕانەوەی زیاتر لە ٢٠٠ ھەزار کەس، کە لە ساڵی ٢٠١٤ەوە بەھۆی پەلامارەکانی داعش ئاوارە بوون.

ھیومن رایتس وۆچ ئاماژەی بەوەشداوە، ١٢ گروپی چەکداری کێبڕکێ دەکەن لەسەر کۆنترۆڵکردنی قەزای شنگال و گرتنە دەستی دەسەڵات.

ھیشام روکابی، راوێژکاری سەرۆکوەزیرانی عێراق بە ئاژانسی فەرمی عێراقی راگەیاند، رۆژی پێنجشەممە، بە تێپەڕاندنی پرۆژەیاسایی بوودجە لە ئەنجومەنی نوێنەران قۆناغێکی نوێ لە عێراق لەسەر بنەمای ئاوەدانکردنەوە و رەخساندنی ھەلی کار بۆ گەنجان لە عێراق دەستپێدەکات.

ھیواشی خواست رۆژی پێنجشەممە، ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەران لە کۆبوونەوەکەی ئەنجومەنی نوێنەران رۆڵی خۆیان بگێڕن بۆ تێپەڕاندنی پرۆژەیاسای بودجە و ژیانێکی شایستە بۆ گەلی عێراق دابینبکەن.

تیف سامی وەزیری دارایی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئەو دەنگۆیانەی رەتکردەوە، کە باس لە دەستێوەردانی وەزیری دارایی لە پرۆژەیاسایی بوودجە دەکەن، کە لەئێستادا لیژنەی دارایی کاری لەسەردەکات.
دەشڵێت، بە پێچەوانەوە پشتیوانی خۆی بۆ تەواوی ماددەکانی ناو پرۆژەیاسای بوودجە دەردەبڕێت.

وەزیری دارایی عێراق ئەوەشی خستووەتەڕوو،  ئەگەر ھەر گۆڕانکارییەک لە بوودجەی پارێزگاکان و وەزارەتەکانی حکومەتدا بکرێت، ئەوا وەکو وەزارەتی دارایی تانە لە پرۆژەیاسای دەدەن.

ئەم راگەیەندراوەی وەزارەتی دارایی لە کاتێکدایە، لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان چەند دەنگۆیەک بڵاوکراوەتەوە، گوایە تەیف سامی وەزیری دارایی دەستێوەردانی لە پرۆژەیاسای بوودجەدا کردووە.

نووسینگەی راگەیاندنی سەرۆکی ھاوپەیمانی ئیدارەی دەوڵەت لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردووەتەوە، نوری مالیکی لەگەڵ باڵیۆزی تورکیا لەعێراق کۆبووەتەوە و جەختیلەوەکردووەتەوە، کە دەبێت سەروەری خاکی عێراق بپارێزرێت و دەستێوەردانی دەرەکی لە کاروبارەکانی ناوچەکە بە ھەموو شێوەیەک رابگیرێت.

لەبەشێکیتری کۆبوونەوەکەدا، مالیکی دوایین بەرەوپێشچوونەکانی لە پرسی پەسەندکردنی پرۆژەیاسایی بوودجە تاوتوێکرد و ئاماژەی بەوەشدا، بە پەسەندکردنی پرۆژەیاسای بوودجە قۆناغی ئاوەدانکردنەوە لە عێراق دەستپێدەکات.

لەبەرامبەردا باڵیۆزی تورکیا لە کۆبوونەوەکەدا، پشیتوانی وڵاتەکەی بۆ عێراق دووپاتکردەوە و ئاماژەی بەوەدا، تورکیا سەروەری خاکی عێراق دەپارێزێت و لە ھەوڵەکانی بەردەوام دەبێت بۆ بەھێزکردنی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و عێراق بە شێوەیەک، کە خزمەت بە گەلی ھەردوو وڵات بکات.

ئێلینا رۆمانۆسکی، باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق لە میانەی دیدارێکیدا لەگەڵ سودانی رایگەیاند، وڵاتەکەی خۆشحاڵە بە ھاریکارییەکانی لەگەڵ محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق.

 دەشڵێت، ئەمریکا نایەوێت ھیچ مامەڵەیەک بە بازاڕی دراوەوە بکات، لەبەرئەوەی کاریگەریی نەرێنی لەسەر ئابووری ھەیە. 

باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق دوپاتیشی کردەوە، پشتیوانی ھەوڵەکانی حکومەت و بانکی ناوەندیی عێراق دەکەن بۆ رووبەرووبوونەوەی گەندەڵی و سپیکردنەوەی دراو، بە تایبەتی کە ژمارەیەک کۆمپانیا لە رێگەی بەڵگەنامەی تەزویرەوە کا بۆ ناردنەدەرەوەی دۆلار بە ناوی جیاجیا دەکەن.

بە پێی رێککەوتنێکی نێوان حکومەتی عێراق و ھێزەکانی سوریای دیموکرات بۆ وەرگرتنەوەی حەوت ھەزار خێزان و کەسوکاری داعش کە عێراقین و لە کەمپی ھۆل نیشتەجێن، رۆژی شەممە حکومەتی عێراق ٥٠ خێزان و کەسوکاری تیرۆریستانی داعشی وەرگرتووە و لە کەمپی جەدعە لە باشووری موسڵ جێگیریکردن.

بەپێی چەند سەرچاوەیەکیش شەوی رابردوو حکومەتی عێراق ١٤٨ خێزان و کەسوکاری تری تیرۆریستانی داعشی لە کەمپی ھۆل وەرگرتووەتەوە و بەھەمان شێوە لە کەمی جەدعە جێگیریکردوون.

لای خۆیەوە، لیژنەی ئاسایش و بەرگری عێراق لە ئەنجومەنی نوێنەران رایگەیاند، وەرگرتنەوەی خێزان و کەسوکارەکانی داعش لە کەمپی ھۆل ھەنگاوێکی زۆر مەترسیدارە و پێویستە حکومەتی عێراق زۆر بە وردی و وریایی مامەڵەیان لەگەڵ بکات و ھێزێکی ئەمنی تایبەتیش چاودێرییان بکات، بە پێچەوانەوە دەبنە ھەڕەشە و مەترسییەکی گەورە لەسەر ئاسایش و ئارامی عێراق.

ئیمان عەبدولرەزاق، ئەندامی لیژنەی یاسایی لە ئەنجومەنی نوێنەران دەڵێت، وەرزی یاسادانانی ئەنجومەنی نوێنەران بە کراوەیی دەمێنێتەوە تا پەسەندکردنی بودجە، جەختیش دەکاتەوە لەوەی کە لە ئێستا یەکلاییکردنەوەی بودجە کەوتوەتە تونێلێکی تاریک و لەدەستی لیژنەی داراییدا نەماوە.

باسی لەوەشکردوە، تائێستا ھیچ ھەواڵێک نییە کە ئاماژەبێت بۆ رێککەوتنی سیاسی بەمەبەستی پەسەندکردنی بودجە، بۆیە لەم ھەفتەیەشدا بودجە پەسەند ناکرێت.

یەکێک لە ناکۆکییە دیارەکانی بودجە پەیوەستە بە پشکی ھەرێمی کوردستان، کەو ئەویش تایبەتە بە شێوازی ھەژمارکردنی ھەناردەی نەوت و چۆنیەتی مامەڵەکردن بە داھاتەکەی لەگەڵ داھاتی دەروازە سنورییەکان.

یاسر مالیکی، ئەندامی فراکسیۆنی دەوڵەتی یاسا لە ئەنجومەنی نوێنەران لە تویتێکدا رایگەیاند، بە ئیمزای پەرلەمانتارانی ھاوپەیمانییەکەیان، داواکارییەکیان ئاڕاستەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران کردووە بۆ ئەوەی لە دوو رۆژی داھاتودا کۆبوونەوەی دەنگدان لەسەر بودجە ئەنجام بدرێت.

پێشتریش لیژنەی دارایی داوای لە سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران کردبوو پەلە بکات لە دیاریکردنی کۆبوونەوەی دەنگدان لەسەر پڕۆژەیاسای بودجە، بۆ ئەوەی دەرفەت بە حکومەت بدرێت پڕۆژە خزمەتگوزارییەکانی دەستپێبکات.

دیلان غەفور ئەندامی فراکسیۆنی یەکێتی لە ئەنجومەنی نوێنەران رایگەیاند، بە مەبەستی بەدواداچوونی کێشەکانی سنوری پارێزگای کەرکوک بە تایبەت زەوییەکانی تۆپزاوا و سەرگەڕان، سەردانی سەرۆک کۆماری کردووە و گفتوگۆیان لەسەر چارەسەری کێشەکان کردووە بە تایبەت ھەڵوەشاندنەوەی بڕیارەکانی ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕشی سەردەمی ڕژێمی بەعس.

جەختی لەوەشکردووەتەوە، لە سەرۆکایەتی کۆمار کاری جددی دەکرێت لەسەر پڕۆژە یاسایەک بۆ ھەڵوەشانەوەی ئەو بڕیارانە و ئێستا لە قۆناغی ئامادەکردنی پڕۆژەیاساکەدان تا بنێردرێتە ئەنجومەنی نوێنەران و پەسەندبکرێت، داواکارییەکانیشیان گەیاندووەتە وەزارەتی بەرگریی بە مەبەستی ڕاگرتنی ئەو کارانەی لەسەر زەویی جوتیاران دەکرێت.

لە ساڵی ١٩٧٥ ئەو زەوییانە لە کورد و تورکمان وەرگیراونەتەوە و بەشێکیان بە بڕیاری ڕژێمی بەعس خراونەتە سەر وەزارەتی بەرگریی.

لە سەرەتای دیدارەکەدا وەزیر زەرداری سڵاو و پێزانینی سەرۆکی پاکستانی عارف عەلەوی گەیاندە سەرۆک کۆمار و بەڕێزیشیان سڵاو پێزانینی خوی لەڕێگای وەزیر زەرداریەوە  ئاراستەی سەرۆکی پاکستانی کرد.

لە میانەی دیدارەکەدا باس لە هاریکاری و پەیوەندیی دۆستانەی نێوان هەردوو وڵات کرا و سەرۆک لەتیف، ئاماژەی بە خواستی عێراق بە پەرەپێدانی پەیوەندیەکان لە گەڵ پاکستاندا لە بوارە جۆراوجۆرەکاندا کرد، لەگەڵ پێویستی سود وەرگرتن لە شارەزایی لەبواری دژایەتی کردنی توند ڕەوی و تیرۆردا.

سەرۆککۆمار، باسی لە ڕۆڵی عێراق کرد لە بەگژداچونەوەی پاشماوەی باندە تیرۆریستەکانی داعش کە چەندین وڵاتی گرتەوە لەوانە عێراق و بوە هۆی وێرانکردنی پێگە شارستانی و کەلتوریەکان و ژێرخانی ئابوری، سەرۆک جەختیشیکردەوە لە یەکریزی عێراقیەکان وئازایەتی هێزە ئەمنیەکان بە گشت پێکهاتەکانیانەوە  لە بنەبڕکردنی ئەو باندانە ولەناوبردنیان.

سەرۆککۆمار باسی لە سەقامگیری بارودۆخی ئەمنی لە شار و پارێزگاکان کرد و خواستی حکومەتیش لەجێبەجێکردنی کارنامەکەی بۆ بەدیهێنانی خواستەکانی هاوڵاتیان و هەوڵەکانیشی بۆ پەسەندکردنی بودجە ودەستکردن بە پرۆژەکانی بونیادنان و ئاوەدانکردنەوە وچارەسەرکردنی وشکەساڵی و بەبیابان بوون وکەم ئاوی. 

لەلای خۆیەوە وەزیر زەرداری، خۆشحاڵی خۆی دەربڕی بە سەردانیکردنی بەغدا و دیداری لەگەڵ سەرۆککۆمار و جەختی لە پابەندبوونی وڵاتەکەی کردەوە لە پشتیوانیکردنی ئاسایش و سەقامگیری عێراق و پەرۆشی لە بەهێزکردنی پەیوەندییەکانی هاریکاری لە بوارە جۆراوجۆرەکاندا نیشاندا، بەتایبەتی لە بواری ئاودا.

جەمال کۆچەر ئەندامی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، بەگوێرەی ماددەی ٥٧ لە دەستوری عێراق، ھەر وەرزێکی یاسادانان کە بودجەی تێبکەوتێت کۆتایی نایەت تاوەکو دەنگدان لەسەر پڕۆژەیاسای بودجە یەکلایی نەکاتەوەن بەو پێشە دەستپێکردنی پشووی وەزرییاسادانان لە نۆی ئەم مانگە کاریگەری لەسەر پەسەندکردنی پڕۆەژەیاساکە نابێت.

جەمال کۆچەر دەشڵێت، پێویستە سەرەتا کێشەی لیژنەی یاسایی چارەسەر بکرێت کە جێگری دووەمی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران بە بڕیارێک کارەکانی راگرتووە، دواتر رێکارە یاساییەکانی دیکەی پەسەندکردنی بودجە دەگیرێتەبەر. 

ئاماژەی بەوەشکردووە، کێشە سەرەکییەکەی بەردەم بودجە، ماددەی ١٣و١٤یە کە تایبەتە بە پشکی ھەرێم و ھێشتا ئەمە چارەسەر نەکراوە،  پێشبینی دەکرێت چوارچێوەی ھەماھەنگی لەسەر ئەو دوو مادەیە پێشنیاز و داڕشتنەوەیەکی دیکە بدات بە ئەنجومەنی نوێنەران، لەو حاڵەتەشدا چاوەڕێ دەکرێت سێ پێشنیاز تایبەت بە پشکی ھەرێمی کوردستان بچێتە ھۆڵی کۆبوونەوە و لەوێ دەنگ بە یەکێکیان بدرێت.

جگە لە پشکی کورد ھێشتا لیژنەی دارایی دەنگی لەسەر خشتەی گواستنەوەی چوار ترلیۆن دینار نەداوە، پیویستە لیژنەکە کۆببێتەوە جگە لەو خشتەیە دەنگ بە کۆی پڕۆژەیاساکەش بدات، دواتر رەوانەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەرانی بکات بۆ دیاریکردنی رۆژی دەنگدان لەسەر بودجە.

حەمامی لە لێدوانێکدا رایگەیاندووە، لە عێراق یاسای رێکخستنی پرۆسەی وەچەخستنەوە نیە و زیادبوونی ھۆشیاری لای ھاووڵاتیان لەبارەی گرنگی سنوردارکردنی منداڵخستنەوە بنەمایە بۆ کۆنترۆڵکردنی بەرزبوونەوەی رێژەی دانیشتوان لە عێراق.

وتیشی، ئەرکی حکومەتە لە رێگەی دەرکردنی یاسا و دانانی پلان، چارەسەری راستەقینە بۆ کێشەی بەرزبوونەوەی رێژەی دانیشتوان بدۆزێتەوە.

لە چەند رۆژی رابردووشدا وەزارەتی پلاندانانی عێراق رایگەیاند، بەھۆی دواکەوتنی پەسەندکردنی بودجە، سەرژمێری گشتی دانیشتوان بۆ مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٤ دواخراوە، رونیشیکردەوە، تا کۆتایی ئەمساڵ ژمارەی دانیشتوان دەگاتە ٤٣ ملیۆن کەس.