ماتیۆ میلەر وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، بەھۆی سزاکانی وڵاتەکەیەوە نزیکەی سێ ملیار دۆلاری ئێران لە عێراق بلۆککراوە، تەنھا بەو مەرجەش رێگە بەدەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە دەدەن مامەڵە بەو پارەیەوە بکەن ئەگەر لە بواری مامەڵەی مرۆیی بەکاری بھێنێت و پێویستە بە ھەماھەنگی تەواو لەگەڵ حکومەتی عێراقیش بێت.

وتیشی، بەھیچ شێوەیەک رێگە بە ئێران نادەن ئەو پارەیەی وڵاتەکەیان کە لە عێراق بلۆککراوە لەو مامەڵانەدا بەکاری بھێنن کە سزاکانی ئەمریکا دەیانگرێتەوە.

ئەم لێدوانەی وتەبێژەکەی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا دوای ئەوە دێت لە چەند رۆژی رابردوودا وەزارەتی دەرەوەی عێراق رایگەیاند، دوای ئەوەی ئەمریکا عێراقی بەخشیووە لەسزاکان، بڕیاریانداوە لە چوارچێوەی قەرزی غازدا نزیکەی ٢.٧٦ ملیار دۆلار بدەنە ئێران.

محەمەد خەفاجی، ئەندامی لیژنەی دارایی لە ئەنجومەنی نوێنەران دەڵێت، یاسای بودجە دوای ئەو گۆڕانکاریانەی تیایدا کرا، پێویستە دووبارە بنوسرێتەوە، چاوەڕێشدەکرێت ئەمڕۆ سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەران یاساکە رەوانەی سەرۆکایەتی کۆمار بکات بۆ ئیمزاکردنی.

بەگوێرەی یاسای سەرۆکایەتی کۆمار، سەرۆک کۆمار لە ماوەی ١٥ رۆژدا ئیمزا لەسەر ئەو یاسایانە دەکات کە ئەنجومەنی نوێنەران ئاڕاستەی دەکات.

دوای ئەوەی سەرۆک کۆمار ئیمزا لەسەر یاساکە دەکات، وەزارەتی دارایی رێنمایی بۆ جێبەجێکردنی یاسای بودجە بڵاودەکاتەوە، حکومەتیش دەڵێت، یەکەم ھەنگاو بۆ جێبەجێکردنی بودجە بریتی دەبێت لە بەگەڕخستنەوەی شەش ھەزار پڕۆژە کە بەھۆی نەبوونی بودجەوە کارکردن تیایاندا راگیرابوو.

د.لەتیف رەشید لەچوارچێوەی سەردانەكەی بۆ رۆما، سەردانی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئیتاڵیای كرد و لەگەڵ لۆرێنزۆ فۆنتانا سەرۆكی ئەنجومەنەكە كۆبووەوە و جەختیكردەوە كردەوە لە قوڵیی پەیوەندییە تۆكمە و مێژووییەكانی عێراق و ئیتاڵیا و كاركردن بۆ پتەوكردنیان، هەروەها سوپاسی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی كرد، بۆ پاڵپشتیكردنی عێراق لە بوارەكانی سەقامگیری و كلتووری و ئاماژەی بەوەشدا، عێراق قەیرانی ئەمنی تێپەڕاندووە و لە دۆخێكی سەقامگیردا دەژی.

سەرۆككۆمار وتیشی، دوای پەسەندكردنی بودجە، كاری لە پێشینەی حكومەت دەستپێكردنی پڕۆژەی ستراتیژی گرنگ و چالاككردن و هاندانی دەرفەتەكانی وەبەرهێنان و پەرەپێدانی خزمەتگوزارییەكان و نۆژەنكردنەوەی ژێرخانی ئابووری دەبێت، هەروەها، هیوای خواست كۆمپانیا ئیتاڵییەكان رۆڵی زیاتر لە عێراق ببین و بەشداری بكەن لە بوارەكانی وزە و پڕۆژە خزمەتگوزارییەكانی وەك ئاو و ژینگە و ژێرخانی ئابووری.

لەبەرامبەردا سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئیتاڵیا، سەردانەكەی سەرۆككۆماری بۆ وڵاتەكەی، بە بەرهەمدار وەسفكرد و جەختی لە پەرۆشی رۆما بۆ پەرەپێدانی ئاستی پەیوەندییە دووقۆڵییەكان و فراوانكردنی هاریكارییەكانی بەغداد و رۆما كردەوە.

رۆژنامەی مەدا لە سەرچاوەیەکی حکومییەوە بڵاویکردووەتەوە، محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیران بە درێژایی ماوەی پەسەندکردنی بودجە بێدەنگی ھەڵبژاردووە، بەڵام نیگەرانە لەو گۆڕانکاریانەی لیژنەی دارایی لە یاسای بودجەدا ئەنجامی داون.

ئەوەش خراوەتەڕوو، بێدەنگییەکەی سودانی لە دادگای فیدڕاڵی دەبێت بە کردار و بەگوێرەی ماددەی ١٣ـی دەستوریش دەتوانێت داوای ھەڵوەشاندنەوەی ھەر بڕگەیەکی زیادە خەرجی لە بودجەدا بکات کە بەشێک نەبووبێت لە رەشنووسەکەی حکومەت.

دەستوری عێراق لە ماددەی ٦٢دا دەسەڵاتەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی دیاریکردووە کە لە یاسای بودجەدا تەنھا دەتوانێت گواستنەوەی خەرجی لە بڕگەیەک بۆ بڕگەیەکی دیکە بکات بە رەزامەندی حکومەتیش دەتوانێت خەرجییەکان زیاد بکات.

تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق، نوسراوێکی ئاڕاستەی وەزارەت و پارێزگا و دامەزراوەکان کرد، بەزوویی داتای دامەزراندنە نوێیەکان ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی بکەن.

تەیف سامی لە نوسراوەکەیدا داوادەکات، ناوی سیانی و بڕوانامەی دەرچووە یەکەمەکان و خاوەن بڕوانامە بەرزەکان، ئاڕاستەی وەزارەتی دارایی بکرێت.

بەپێی یاسای بودجە، ٣٧ ھەزار و ١٠٠ کەس بەگرێبەست لەلایەن وەزارەتی ناوخۆوە دادەمەزرێندرێن و لەگەڵ دامەزراندنی ١٥٠ ھەزار کەس بە گرێبەست کە وانەبێژان و خاوەن بڕوانامە و یەکەمی زانکۆکان دەگرێتەوە، بۆ سەرجەم پارێزگاکانیش دەبێت و بەپێی ژمارەی دانیشتووانیشیان دامەزراندنیان بەردەکەوێت و سەرجەم پڕۆسەکانی دامەزراندنیش رادەگیرێت.

عەتوان عەتوانی سەرۆکی فراکسیۆنی دەوڵەتی یاسا لە ئەنجومەنی نوێنەران کە ھاوکات سەرۆکی لیژنەی داراییە لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنوسیدا باسی لەوەشکرد، یەکەم دەستکەوتیان لە یاسای بودجەدا ئەوەیە توانیویانە ٧٠٠ ھەزار پلەی وەزیری نوێ پەسەندبکەن کە سەرجەم چین و توێژەکان لێی سودمەند دەبن.

وتیشی، لە بودجەدا  ٣ ترلیۆن و ٥٠٠  ملیار دینار لە وەزارەتەکانەوە بۆ پارێزگا ھەژارنیشینەکان ئاڵوگۆڕی پێکراوە، ئەو پارەیەش بۆ ئاوەدانکردنەوە و زیادکردنی ھەلی کار خەرجدەکرێتەوە.

 

موحسن مەندەلاوی، جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق راگەیەندراوێکی لەبارەی پەسەندکردنی یاسای بودجە بڵاوکردەوە و رایگەیاندووە، یاسای بودجە کە بۆ ٣ ساڵ پەسەندکراوە، گرنگترین و باشترین و بێوێنەترین یاسای بودجەیە بەراورد بە یاساکانی ساڵی رابردوو بەتایبەتی لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ەوە بودجەی ھاوشێوە لە عێراق بوونی نەبووە و لە ئاست خواست و بەرژەوەندی سەرجەم عێراقییەکاندایە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، یاسای بودجەی ئەمساڵ بەشێوەیەکی سەرەکی گرنگی بە کەمکردنەوەی خەرجییەکان و زیادکردنی داھاتی نانەوتی داوە لە پێناو بەھێزکردنی کۆی داھاتی دەوڵەت لەگەڵ پشتیوانیکردنی جوتیاران و جێبەجێکردنی پرۆژەی خزمەتگوزاری و ستراتیژی و دامەزراندنی سندوقی ئاوەدانکردنەوەی پارێزگا ھەژارەکان و پاڵپشتیکردنی کۆبوونی خۆراکی مانگانەی ھاوڵاتیان.

"باسم عەوادی" وتەبێژی حکومەتی عێراق رایگەیاند، "سودانی" سەردانێکی گرنگ بۆ میسر ئەنجام دەدات کە ئامانج لێی تاوتوێکردنی پەیوەندییەکانی ھەردوو وڵاتە، لەگەڵ کاراکردنی لیژنەی ھاوبەشی نێوان بەغداد و قاھیرە بە تایبەت لە بواری ئابوری و وەبەرھێنان، "سودانی"  داواش لە کۆمپانیاکانی میسر دەکات بەشدار بن لە ھەڵمەتی ئاوەدانکردنەوەی عێراق.

سەرچاوەیەکی حکومیش ئاشکرای کردووە، "سودانی" پرسی نێوەندگیری نێوان تاران و قاھیرە لەگەڵ لێپرسراوانی میسر دەخاتە بەر باس.

ئەوە دووەمین سەردانی "سودانی"یە بۆ میسر لەو کاتەوەی بووەتە سەرۆک وەزیران، سەردانی یەکەمی لەمانگی ئاداری رابردوودا بوو، کە لەگەڵ ھاوتا میسرییەکەی و "عەبدولفەتاح سیسی" سەرۆکی میسر، کۆبووەوە. 

عون زیاب عەبدوڵا، وەزیری سەرچاوەکانی ئاوی عێراق بە رۆژنامەی سەباحی راگەیاندوە، وەفدێکی تایبەتمەنەدی وەزارەتەکەی مانگی داھاتوو سەردانی تورکیا دەکات بەمەبەستی گفتوگۆکردن لەسەر زیادکردنی پشکی ئاوی عێراق لە  ٣٤٠ مەتر سێجا لە چرکەیەکدا بۆ ٤٠٠ مەتر سێجا لە چرکەیەکدا.

ئەوەشی خستوەتەڕو، وەفدەکە سەردانی ئەو بەنداوانەش دەکات کە لەسەر ھەردوو روباری دیجلە و فوڕات دروستکراون بەمەبەستی ئاگاداربوون لە رێژەی ئاوی گلدراوە لە بەنداوەکان و پلانی بەڕێوەبردنیان.

بە پێی خشتەی کۆبوونەوەکانی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق، ١٣ی ئەم مانگە، سکاڵایەک تاوتوێ دەکرێت کە لەلایەن "عودەی عەواد کازم" ئەندامی لیژنەی نەوت و غازی ئەنجومەنی نوێنەران تۆمارکراوە، لەسەر ھەریەک لە سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران و پارێزگاری بانکی ناوەندی و وەزیری نەوتی عێراق و "مەسرور بارزانی" سەرۆک وەزیرانی ھەرێم. 

سکاڵاکە سەبارەت بەنادەستوریبوونی کردنەوەی ھەژمارێکە لە سیتی بانکی ئەمریکی بۆ دانانی داھاتی نەوتی ھەرێم، لە دەرەوەی دەسەڵاتی بانکی ناوەندی. 

ئەحمەد سەحاف وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق راگەیاند، وەزارەتی دەرەوە و راوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی و نوێنەرایەتییەکان و رێکخراوە مرۆییەکان لە عێراق، بۆ تاوتوێکردنی بۆچوونی حکومەتی عێراق سەبارەت بە کامپی ھۆل لە سوریا کۆبوونەوە و دەیانەوێت کۆتایی بە پرسی ھاووڵاتیانی عێراق لە کامپی ھۆل بھێنن.

وتیشی، داوایان لە لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کردووە، ئەو وڵاتانەی ھاووڵاتیان لە کامپی ھۆل ھەیە بیگوازنەوە بۆ وڵاتەکانی خۆیان، ئەو کامپە دابخەن، چونکە بووەتە شوێنێکی مەترسیدار.

راشیگەیاندووە، حکومەتی عێراق ١٠ کاروانی خۆراکی بۆ ئەو خێزانە عێراقییانە دابینکردووە، کە لە کامپی ھۆل گەڕاونەتەوە، کە ژمارەیان ھەزار و ٣٩٣ خێزانە و پێکھاتوون لە پێنج ھەزار و ٥٦٩ کەس.

باڵیۆزی سعودیە رایگەیاند، واژۆی رێککەوتنی پڕۆژەیەکی وەبەرھێنانی گەورەمان کردووە لەنێوان سعودیە و عێراق، لە ناوچەی رەفیلی نزیک فڕۆکەخانە کە ئەویش پڕۆەی (جادە بغداد)ـە و ملیارێک دۆلاری تێدەچێت.

ئەوەشی خستووەتەڕوو، "پڕۆژەیەکی گەورە و سەسوڕھێنەرە، دەبێتە مژدەیە بۆ ھەموو عێراقییەکان، کە بریتییە لە گەورەترین مۆڵ لە عێراقدا و کافێ، چێشتخانەی گەورە، ئۆفیسی کارکردنی بارزگانی بۆ گەورەترین کۆمپانیاکانی عێراق، ٤٠٠ شوقەی نیشتەجێبوون و ٢٥٠٠ ڤێلا لەخۆی دەگرێت".

بەگوێرەی راگەیەندراوی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، بڕیارە دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ یەکشەممە، سەعات ١ جارێکی دیکە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی نوێنەران دەستپێبکاتەوە بۆ تێپەڕاندنی ئەو ماددانەی کە ھێشتا پەسەندنەکراون.

لە میانەی دانیشتنەکانی چەند رۆژی رابردووی ئەنجومەنی نوێنەران تایبەت بە تێپەڕاندنی پرۆژەیاسای بوودجە، لە کۆی ٦٧ ماددەی پرۆژەیاساکە ٣٦ ماددە پەسەندکراون، لە نێویاندا ئەو ماددانەی تایبەتبوون بە پشکی ھەرێمی کوردستان لە بوودجەی عێراق، کە زۆرترین مشتومڕی لەنێوان لایەنە کوردستانییەکاندا لە عێراق دروستکردبوو.

شەوی رابردوو، ئەنجومەنی نوێنەران دەنگی لەسەر ١٨ ماددەی پرۆژەیاسای بوودجە دا، دواتر لە ماددەی ٤٢دا کە تایبەتبوو بە زیادکردنی باج بۆ سەر بەنزین، غاز و نەوتی رەش مشتومڕ دروستبوو و سەرەنجام سەرۆکی پەرلەمان بڕیاریدا بە ھەڵپەساردنی کۆبوونەوەکە.

فەرمانگەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، کە عێراق رۆژانە ٤٣٠ ھەزار بەرمیل نەوتی ھەناردەی ئەمریکا کردووە بەوپێیەش رۆژانە ٢٨٢ ھەزار بەرمیلی زیاد کردووە، ئەوەش لە کاتێکدایە کە پێشتر رۆژانە ١٤٨ ھەزار بەرمیلی ھەناردە کردووە.

 دەشڵێت، سعودیە لەنێوان ١٠ گەورەترین ھەناردەکاری نەوتدا کۆتا وڵات بووە و دواین پلەی وەرگرتووە.

باسم نەغیمش غەریباوی ئەندامی لیژنەی نەوت و غاز و سەرچاوە سروشتییەکان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، چوار کێشەی درێژخایەن ساڵانە لە نێوان ھەرێم و بەغداد دووبارە دەبنەوە لەوانە پرۆژە یاسای بودجە کە ساڵانە پەسەندکردنی دوادەکەوێت، ھۆکارەکەشی ئەوەیە لەسەر چەند پرۆژە یاسایەکی ناکۆکی لەسەر وەک یاسای نەوت و غاز و ماددەی ١٤٠ و داھاتە نانەوتییەکان نەگەیشتوونەتە رێککەوتوون و بە پەسەندکردنیان کێشە گەورەکە چارەسەر دەبێت.

رونیشیکردەوە، دوای پەسەندکردنی پرۆژە یاسای بودجە و دەستپێکردنەوەی وەرزی نوێی یاسادانان دەستدەکرێت بە کارکردن بۆ پەسەندکردنی پرۆژە یاسای نەوت و غاز کەلە ئێستادا حکومەت کاری لەسەر دەکات.

ئەو ئەندامەی لیژنەی نەوت و غاز راشیگەیاند، پەسەندکردنی یاسای نەوت و غاز یەکێکە لە بەندەکانی کارنامەی وزاری کە ھاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت لەسەر پەسەندکردنی رێککەوتووە.

ئاشکراشیکرد، حکومەت بە نزیکەیی کارە ھونەرییەکانی پرۆژەکەی تەواو کردووە، بەڵام ئەو ماددانەی ناکۆکی سیاسییان لەسەرە یەکلانەکراونەتەوەو لیژنەکەیان سەردانی مەیدانی لایەنە سیاسییەکان دەکات بۆ تاوتوێکردنی پرۆژە یاساکە و وەرگرتنی پاڵپشتی سیاسی پێویست بۆ تێپەڕاندنی.