جیهان
بوسەینە شەعبان راوێژکاری سەرۆکی سوریا، رایگەیاند، دوابەدوای کۆتایی ھاتنی پرۆسەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی لەو وڵاتە، چەند وڵاتێکی عەرەبی چاو بەسیاسەتەکانیان لەبەرامبەر دیمەشق دەخشێننەوە، چونکە لاوازبوونی سوریا بە مانای لاوازبوونی وڵاتانی عەرەبی دێت بەشێوەیەکی گشتی.
راوێژکارەکەی سەرۆکی سوریا بەپێویستیشی زانی، کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کار بۆ گەڕاندنەوەی ئاشتی و ئارامی بۆ تەواوی سوریا بکات و سنوورێک بۆ دەستوەردانی دەرەکیی لەکاروباری ناوخۆی ئەو وڵاتە، دابنرێت.
نوسینگەی مافەکانی مرۆڤی سەر بە ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان، لە ڕاپۆرتێکدا بڵاویکردەوە، یەکێتی ئەوروپا وەک پێویست بەدەم بانگەوازی ڕێکخراوە مرۆییەکان نەھاتووە سەبارەت بە ڕزگارکردنی کۆچبەران لە کەناراوەکانی لیبیا، داواشی لە ئەندامانی یەکێتییەکە کرد، بە سیاسەتەکانی خۆیان لە بەرامبەر کۆچبەراندا، بچنەوە.
نوسینگەی مافەکانی مرۆڤی سەر بە ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ڕاپۆرتەکەدا داواشی لە وڵاتانی کۆمەکبەخش کردووە، ھاوکاری کامپەکانی تایبەت بە کۆچبەران بکەن.
سەرۆکی ئێران وتی، دەکرا پێش مانگی ئاداری ڕابردوو سزاکانی سەر کەرتی نەوت و بانک لاببرێن، ئەگەر بە گەڕانەوەیان بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی بە شێوەی قۆناغ بە قۆناغ ڕازی بوونایە. وتیشی، بە پێی دانوستانەکانی ڤییەنا پێویستە سەرجەم سزا سەرەکییەکانی سەر ئێران ھەڵبگیرێن.
حەسەن ڕۆحانی ئاماژەی بەوەشکرد، دەکرا سەرجەم سزاکانی سەر ئێران لاببرێن، بەڵام یەکلایی کردنەوەی ئەم پرسە پێویستی بە کۆدەنگی نیشتمانی ھەیە لەسەر ئاستی ناوخۆی ئێران.
وتیشی، ھەر ئەوان بوون داوایان کرد سەرجەم سزاکان لاببرێن و لەگەڵ ئەوە نەبوون پڕۆسەکە بە شێوەی قۆناغ بە قۆناغ جێبەجێ بکرێت.
خامەنەیی لە دیدارێکیدا لەگەڵ ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئێران لە ڕێی ڤیدیۆ کۆنفرانسەوە داوای لە خەڵکی کردووە بەشداریی کارا لە ھەڵبژاردندا بکەن و گوێ بە قسەی ئەو کەسانە نەدەن کە دەڵێن ھەڵبژاردن سودی نیە. خامەنەیی وتووشیەتی، ئەنجومەنی چاودێری ئەرکی خۆی بەدیھێناوە و ئەو کانیدیانەی پەسەند کردووە کە بە شایستەی زانیون بەشداری لە ھەڵبژاردندا بکەن.
ئەنجومەنی چاودێریی ئێران ڕۆژی ٣ شەممە ٧ کاندیدی بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی پەسەندکرد و ٤ کاندیدیشی ڕەتکردەوە، مەحمود ئەحمەدی نەژاد و مستەفا تاجزادە ناڕەزاییان دەربڕی بەرامبەر ڕەتکردنەوەیان لەلایەن ئەنجومەنی چاودێریەوە و مەحمود ئەحمەدی نەژاد لە ڕاگەیەنراوێکیدا ئاماژەی بەوەکرد کە ھەڵبژاردنەکە بە ڕەسمی ناناسێت و بەشداریی تێدا ناکات.
(بەسینە شەعبان) ڕاوێژکاری سیاسی (بەشار ئەسەد) ڕایگەیاند: ھەوڵەکان چڕکراونەتەوە بۆ ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییەکانی (دیمەشق و ڕیاز). دەشڵێت، ھەنگاوەکان ئەرێنی و جدیدن.
ڕۆژنامەی (گاردیان)ی بەریتانیش ئاشکرای کردووە، جموجۆڵێکی خێرای دیپلۆماتی لە نێوان (دیمەشق و ڕیاز) ھاتووەتە ئاراوە و لە سەرەتای ئەم مانگەش خالید حمێدان سەرۆکی دەزگای ھەواڵگریی سعودیە سەردانی دیمەشقی کردووە و چاوی بە عەلی مەملوک-ی ھاوتا سورییەکەی کەوتووە و لەسەر چەند دۆسیەیەک گەیشتوونەتە لێکتێگەیشتن.
(سادات ئۆناڵ) جێگری وەزیری دەرەوەی تورکیا ڕایگەیاند: لە پەراوێزی کۆبوونەوەکانی ھاوپەیمانی ناتۆ کە بڕیارە (١٤)ی حوزەیران بەڕێوەبچێت، (ڕەجەب تەیب ئەردۆغان) سەرۆکی تورکیا و (جۆو بایدن) سەرۆکی ئەمریکا کۆدەبنەوە و دۆسیەکانی، (ھاوکارییەکانی واشنتۆن بۆ ھەسەدە و ڕادەستکردنەوەی گیولەن بە ئەنقەرە و گەڕانەوەی تورکیا بۆ پڕۆگرامەکانی سیستمی فڕۆکەی ئێف ٣٥ و گرێبەستی کڕینی ئێس٤٠٠ی ڕووسی) تەوەری کۆبوونەوەکە دەبێت.
(ئەردۆغان)یش بە ڕۆژنامەنووسانی وتووە "ھیواخوازە چاوی بە (بایدن) بکەوێت و ناکۆکییەکان چارەسەربکەن و سەردەمێکی نوێ لە پەیوەندییەکان دەستپێبکەنەوە".
جۆزیب بۆریل، کۆمیسیاری ئەوروپا بۆ کاروباری دەرەوە، دوای کۆبوونەوەی وەزیرانی دەرەوەی یەکێتییەکە ڕایگەیاند، یەکێتی ئەوروپا پێی وایە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی سوریا ھیچ پێوەرێکی دەنگدانی دیموکراسی تێدا نەبووە و پێی وایە ھەڵبژاردنی لەو جۆرە ھاوکار نابێت بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان.
لە بەرامبەردا ئێران بە ڕەسمی پشتیوانی لە پڕۆسەکەی کردووە و ڕایگەیاند "قۆناغێکی نوێی بەھێزکردنەوەی پەیوەندییە سیاسیەکان لەگەڵ دیمەشق دەستپێدەکەنەوە".
بۆ جاری پێنجەم وڵاتانی ئەندامی رێککەوتننامەی ئەتۆمی لە ڤییەنا کۆبوونەوە، بۆ تاوتوێکردنی گەڕانەوەی ئەمریکا و ئێران بۆ نێو رێککەوتننامەکە، نوێنەری چین لە کۆبوونەوەکە داوای لە وڵاتانی ئەندام کرد، بریاری سیاسی بدەن بۆ زەمینەسازی بۆ گەڕانەوەی ئەمریکا و ئێران.
لەلایەکی ترەوە ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، پێویستە ئێران بگەڕێتەوە بۆ نێو رێککەوتننامەی ئەتۆمی و وەک ئەمریکا ھەنگاوی یەکەمیان ناوە بۆ گەڕانەوە بۆ رێککەوتننامەی ئەتۆمی، بەڵام ھێشتا روون نیە کە ئایا ئێران دەیەوێت بگەڕێتەوە یاخود نا.
لە کۆبونەوەی ئەمرۆی پەرلەمانی ئێراندا، دەنگدانێکی ناوخۆیی بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکی نوێی پەرلەمان ئەنجامدرا، کە ھەریەک لە محەمەد باقر قالیباف سەرۆکی پەرلەمان و فەریدون عەباسی پەرلەمانتار رکاربەریان دەکرد بۆ وەرگرتنی پۆستەکە ، بەڵام بەپێی ئەنجامی دەنگدانەکە ، قالیباف بە بەدەستھێنانی دەنگی ٢٣٠ پەرلەمانتار ، وەک سەرۆکی پەرلەمانی ئێران ھەڵبژێردرایەوە ، لە بەرامبەریشدا فەریدون عەباسی دەنگی ١٨ پەرلەمانتاری بەدەستھێنا .
محەمەد باقر قالیباف لە دایکبوی ساڵی ١٩٦١ ەو پێشتر ئەفسەر بوە، دواتر چەندین پۆستی حکومی وەرگرتوە و لە ساڵانی ٢٠٠٥ و ٢٠١٣ و ٢٠١٧ شدا کاندیدی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئێران بوە ، بەڵام لە ھیچ کام لەو ھەڵبژاردنانەدا سەرکەوتنی بەدەست نەھێناوە.
وەزیرانی دەرەوەی ئەمریکا و بەریتانیا و فەڕەنسا و ئەڵمانیا و ئیتاڵیا لە راگەیەندراوێکدا بڵاویانکردەوە، ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی سوریا شەفاف و دادپەروەرانە نییەو پشتیوانی ئۆپۆزسیۆن و کۆمەڵگەی مەدەنی و ھەموو ئەو سورییانە دەکەن کە ئیدانەی پڕۆسەکە دەکەن و بە نا شەرعی دەزانن.
نیگەرانیشیان دەربڕی لە رێکخستنی ئەو ھەڵبژاردنە دوور لە چاودێری نەتەوە یەکگرتووەکان و بە پێچەوانەی بڕیاری ژمارە ٢٢٥٤ی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی.
رێکخراوی تەندروستی جیھانی بڵاویکردەوە، ڤایرۆسە ھندییەکە بە رەسمی لە ٥٣ وڵات و ناوچەی جیھان تۆمارکراوە، زانیاریی نارەسمییشیان پێگەیشتووە کە ئەو ڤایرۆسە گەیشتووەتە ٧ ناوچەی تر و بەوەش کۆی گشتی ئەو ناوچانەی ڤایرۆسەکەیان تێدا تۆمارکراوە گەیشتووەتە ٦٠ وڵات و ناوچە.
تەندروستی جیھانی جەختیشی کردەوە لەوەی ئەو ڤاکسینانەی ئێستا بەردەستن بۆ ھەموو جۆرە جیاوازەکانی کۆرۆنا کاران، لەگەڵ ئەوەشدا داوای لە وڵاتان کرد زیاتر ھۆشدار بن لە کەمکردنەوەی رێکارەکانی روبەڕوبوونەوەی ڤایرۆسەکە.
بەپێی نوێترین توێژینەوەش کە لە "ھندستان" ئەنجامدراوە، کارایی ڤاکسینەکان دژی ڤایرۆسە ھیندییەکە بەرزە، بە شێوەیەک لە کۆی ٨٥ توشبووی ئەو ڤایرۆسە تەنھا دووانیان دوای وەرگرتنی ڤاکسین رەوانەی نەخۆشخانە کراون.
(بەشار ئەسەد) سەرۆکی ئێستای سوریا و کاندید بۆ وەرگرتنەوەی ھەمان پۆست، لە شاری (دۆما) بەشداری پڕۆسەی دەنگدانی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی وڵاتەکەی کرد و لە وتەیەکیشدا ڕایگەیاند، گەلی سوریا سنورێک بۆ تیرۆر دادەنێن.
ئەسەد ڕەخنەشی لە ڕاگەیاندراوەکەی ئەمریکا و چوار وڵاتی ئەوروپا گرت، کە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی سوریایان بە ناشەرعی و نا دادپەروەرانە وەسفکردبوو و ڕایگەیاند، ئەوەی ئەوان دەیڵێن ڕەوا نییە.
لیژنەی باڵای ھەڵبژاردنەکانی سوریا ڕایگەیاند، بانگەشەکانی ھەڵبژاردن لە سەعات ٧ی بەیانی ئەمڕۆوە بۆ ھەر سێ کاندید "بەشار ئەسەد" سەرۆکی ئێستا و "عەبدوڵا سەلوم عەبدوڵا" و "مەحمود مەرعی" کە دوو کەسایەتی ناسراو نین، وەستاوە.
ڕوونیشیکردووەتەوە، ١٢ ھەزار ناوەندی دەنگدان لە سەرجەم پارێزگاکانی سوریا ئامادە کراوە و لە ڕیفی "دیمەشق"یش زۆرترین ناوەند و سندوقی دەنگدان دانراوە.
ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی سوریا تەنھا لە ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی حکومەتی "دیمەشق" بەڕێوەدەچێت کە سێیەکی وڵاتەکە پێکدەھێنن، ئەوەش دووەمین ھەڵبژاردنە کە لە دوای دەستپێکردنی جەنگی ناوخۆیی وڵاتەکەوە ئەنجام دەدرێت.
بە پێی زۆرینەی پێشبینییەکان "بەشار ئەسەد" لەم ھەڵبژاردنەشدا سەرکەوتن بەدەست دەھێنێتەوە و بۆ ٧ ساڵی تر دەبێتەوە سەرۆکی سوریا.
"ڕۆبەرت مالی" نێردەی ئەمریکا بۆ ئێران لە تویتەر نوسیویەتی، خولی پێنجەمی دانوستانەکان لە "ڤییەنا" سەبارەت بە ڕێککەوتنی ئەتۆمی دەستپێدەکەنەوە، دەشڵێت خولی چوارەمیان بەرھەمدار بووە و پێشکەوتنی بەرچاوی بەخۆوە بینیوە، بەڵام ھێشتا کاری زۆر ماوە بیکەن.
لای خۆشیەوە "حەسەن ڕۆحانی" سەرۆکی ئێران پابەندبوونی وڵاتەکەی بە دانوستانەکان دووپاتکردەوە، تا گەیشتن بە ڕێککەوتنی کۆتایی.
ھاوکات "ڕافائیێل گروسی" بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم ڕایگەیاند، ڕێککەوتنەکەیان لەگەڵ "تاران" بۆ چاودێری کردنی وێستگە ئەتۆمییەکان بۆ ماوەی مانگێک درێژ کردووەتەوە، بە بێ مەرج.
"ڕۆبەرت مالی" نێردەی ئەمریکا بۆ کاروباری ئێران لە تویتەر نوسیویەتی، ئەمڕۆ خولی پێنجەمی دانوستانەکان لە "ڤییەنا" سەبارەت بە ڕێککەوتنی ئەتۆمی دەستپێدەکەنەوە، دەشڵێت، ھەرچەندە خولی چوارەمیان بەرھەمداربووە و پێشکەوتنی بەرچاوی ھەبووە، بەڵام ھێشتا کاری زۆر ماوە بیکەن.
"حەسەن ڕۆحانی" سەرۆک کۆماری ئێرانیش، پابەندبوونی وڵاتەکەی بە دانوستانەکان دووپاتکردەوە، تا ئەو کاتەی دەگەن بە ڕێککەوتنی کۆتایی. ھاوکات عەلی ئەکبەر ساڵحی سەرۆکی ڕێکخراوی وزەی ئەتۆمی ئێران ڕایگەیاند، بەردەوامن لە پیتاندنی یۆرانیۆم و تا ئێستاش ٩٠ کیلۆگرام یۆرانیۆمیان پیتاندووە و ئامانجیان پیتاندنی ١٢٠ کیلۆگرامە لە ماوەی ئەمساڵدا.
لەلایەکی ترەوە، "ڕافائیێل گروسی" بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم ڕایگەیاند، ڕێککەوتنەکەیان لەگەڵ "تاران" بۆ چاودێریکردنی وێستگە ئەتۆمییەکانی ئەو وڵاتە، بۆ یەک مانگی تر درێژکردووەتەوە.
ئاژانسی "فرانس پرێس" بڵاویکردەوە، سەربازانی سەر بە سوپای مالی ھەڵیانکوتاوەتە سەر بارەگای سەرۆک و "باھە نداو" سەرۆکی وڵاتەکە و "موختار عوان" سەرۆک وەزیران و "سلێمان دوکوری" وەزیری بەرگرییان دەستگیرکردووە و گواستراونەتەوە بۆ بنکەیەکی سەربازی لە دەرەوەی "باماکۆ"ی پایتەخت.
ئەو ھەوڵە چەند سەعاتێک لە دوای پێکھێنانی حکومەتی نوێی ئەو وڵاتە ھات، "ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس" سکرتێری گشتی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکانیش داوای ئازادکردنی بێ مەرج و ھێورکردنەوەی ڕەوشەکەی کردووە.
لە مانگی ئابی ساڵی ڕابردووش سوپای مالی کودەتایان ئەنجامدا و "ئیراھیم بوبەکر کیتا" سەرۆکی ئەو کاتەی وڵاتەکەیان لە ژێر فشاردا دوورخستەوە.