ژووری ئەندازیارانی ژینگەیی لە تورکیا نوێترین ڕاپۆرتی بڵاوکردەوە و ڕایانگەیاندووە، بەھۆی پیسبوونی کەش و ھەواوە لە ساڵی ٢٠١٨دا ٤٥ ھەزار و ٣٩٨ کەس گیانیان لە دەستداوە و لە ساڵی ٢٠١٩شدا ٣١ ھەزار و ٤٧٦ کەس گیانیان لە دەستداوە، ئەمە لە کاتێکدایە لە سەرەتای بڵاوبوونەوەی کۆرۆناش تا کۆتایی ساڵی ڕابردوو ٢٠ ھەزار و ٨٨١ کەس بەھۆی کۆرۆناوە گیانیان لە دەستداوە.

پسپۆڕانیش دەڵێن لەگەڵ ئەوەی ژمارەی قوربانیانی خراپی کەش و ھەوا لە کۆرۆنا زیاترە، بەڵام کەمترین گرنگی بە پاراستنی ژینگە لە تورکیا دراوە.

لە نامەکاندا، (ئەنتۆنی فاوچی) تێڕوانین و بۆچوونی خۆی لەسەر ڤایرۆسی کۆرۆنا نیشانداوە، کە داوای لە ڕێکخراوە خێرخوازییەکانی کردووە پاڵپشتی توێژینەوەکانی پەیمانگای (ووھان) بکەن لەسەر دەرکەوتنی ڤایرۆسی کۆرۆنا.

ڕۆژنامەی واشنتۆن پۆست ئاشکرایکردووە، لە قۆناغی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا (فاوچی) و تیمەکەی فشارێکی زۆری کۆشکی سپیان لەسەر بووە بۆ ڕێگریکردن لە تەشەنەکردنی کۆرۆنا، بە جۆرێک ئاستەنگ بۆ کارەکانیان دروستبووە، بووەتە ھۆی سەرھەڵدانی ناکۆکی لە ناو ئیدارەکەی تڕەمپ، ئەوەش ھۆکار بووە کە چین پێش ئەمریکا بکەوێت لە کۆنترۆڵکردنی ڤایرۆسەکە.

ئاشکراشیکردووە، بەھۆی ئەو ئاستەنگانەی بۆی دروستکراوە لە ئیدارەکەی تڕەمپ، (ئەنتۆنی فاوچی) لە مانگی ئازاری ٢٠٢٠ پەیوەندی بە دەیان کۆمپانیا و ڕێکخراوی خێرخوازییەوە کردووە بۆ پشتیوانی ھەڵمەتی ڕووبەڕووبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا.

قەتەر ڕاپۆرتەکە بە "درۆ" ناو دەبات و دەڵێت، ئەم ڕۆژنامەیە ڕابردوویەکی درێژی لە دژایەتیکردنی ئیسلامدا ھەیە و قەتەریش ھەمیشە لە بەرەی دژ بە تیرۆردا بووە و بەردەوام ھەوڵ دەدات سەرچاوە داراییەکانی ڕێکخراوە تیرۆسیتییەکان وشک بکات.

ڕاپۆرتەکەی زە تایمز، باسی لەوە کردبوو، قەتەر ملیۆنان دۆلاری بۆ بەرەی نوسڕەی سەر بە ڕێکخراوی قاعیدە دابینکردووە و چەند بەرپرس و بازرگانێکی قەتەری و دوو بانکی ئەو وڵاتەش لەم کارەدا تێوەگلاون.

ماوەی چەند ساڵێکە ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان قەتەر بە پشتیوانی ڕێکخراوە تیرۆریستییەکان تۆمەتبار دەکەن و بەرپرسانی ئەو وڵاتەش سەرجەم ئەو تۆمەتانەیان ڕەتکردووەتەوە.

ڤاکسینەکەی ئێران کە ناوی "کۆڤیران"ە، ئەم ھەفتەیە لە چوار شاری وڵاتەکە لەسەر ھەشت ھەزار خۆبەخش تاقیدەکرێتەوە. 

تاقیکردنەوەی ئەو ڤاکسینە لە کاتێکدایە، نزیکەی چوار ملیۆن و ١٨٠ ھەزار کەس لە ئێران، دۆزی یەکەمی ڤاکسینی کۆرۆنایان وەرگرتووە و ٥٨٠ ھەزار کەسی تریش دۆزی دووەمی ڤاکسینیان پێدراوە.

(نێد پڕایس) وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا ڕایگەیاند: سەرەڕای ھەر گۆڕانکارییەک لە حکومەتی تەلئەبیب و سەرکەوتنی ھێزە ئۆپۆزسیۆنەکان، پشتیوانی بەھێزی ئەمەریکا بۆ ئیسڕائیل بەردەوام دەبێت، وتیشی "ئیسڕائیل ھەمیشە وەکو ھاوبەشێکی ستراتیژی گرنگی ئەمەریکا دەمێنێتەوە".

(نێد پڕایس) ئاماژەی بۆ ئەوەکرد: پێکھێنانی کابینەی نوێی حکومەت بابەتێکە پەیوەستە بەو حیزبانەوە کە بەشدارییان تێدا کردووە، کاریگەری نییە لەسەر پەیوەندییە ئەمنییەکانی نێوان ھەردوو وڵات.

ڕۆژی سێ شەممە (یائیر لاپید) ڕابەری ئۆپۆزسیۆنی ئیسڕائیل لەگەڵ حیزبە سیاسییەکان ڕێکەوتن لەسەر پێکھێنانی حکومەتی نوێی ئیسڕائیل، بەوەش کۆتاییان بە سەرۆکایەتی (بنیامین نەتانیاھو) ھێنا کە ماوەی  ١٢ ساڵە لە پۆستی سەرۆک وەزیران بەردەوامە.

محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوەی ئێران لە پەیامێکیدا بەبۆنەی پێکھێنانی کابینەی نوێی حکومەت لە ئیسرائیل و کۆتایی بە دەسەڵاتی ١٢ ساڵەی بینامین ناتانیاھۆ وەک سەرۆک وەزیرانی ئەو وڵاتە وتی، ئێستا کاتی گۆڕینی و ھەڵویست و ئاراستەکانە لە بەرامبەر تاران.

محەمەد جەواد زەریف ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، بینامین ناتانیاھۆش بە ھەمان شێوەی دۆناڵد ترامپ و مایک پۆمپیۆ و دژە ئێرانیەکان زەلیلانەی چووە ناو زبڵدانی مێژووەوە، ئەمەش چارەنووسی ھەموو ئەوانەیە کە بیریان لە زیانگەیاندن بە ئێران دەکردەوە، و ئێران بە سەربەرز ڕاوەستاوە.

ئەنجومەنی ئاسایشی تورکیا لە راگەیەندراوێکدا دوای کۆبوونەوەی لەگەڵ "رەجەب تەیب ئەردۆغان" بڵاویکردەوە، "ئەنقەرە" سوورە لەسەر بەردەوامیدان بە ئۆپراسیۆنەکانی لە سنورەکانی خاکی سوریا و عێراق.
وتیشی، رێز لە سەروەری خاکی وڵاتانی دراوسێ دەگرن، بەڵام گەیشتن بە ئاشتی و ئاسایش لە ناوچەکە ئامانجی سەرەکییانە. 

ئەو راگەیەندراوەی ئەنجومەنی ئاسایشی تورکیا دوای لێدوانێکی "ئەردۆغان" دێت کە وتبووی، "مەخمور" ھێندەی "قەندیل" بۆ ئەوان گرنگە.

تورکیا لە ساڵی ٢٠١٦ەوە سێ ئۆپراسیۆنی سەربازیی لە باکوری سوریا ئەنجامداوە، کە پارێزگاکانی "حەلەب و رەققە و حەسەکە"ی گرتەوە، لەسەر خاکی عێراقیش لە ناوچە سنورییەکانی ھەرێم ئۆپراسیۆنەکانی بەردەوامە.

ئێنریکی مۆرا نێردەی یەکێتی ئەوروپا کە رێکخەری دانوستانەکانی ڤییەننایە بۆ زیندوکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمی ئێران رایگەیاندوە، دانوستانەکان پێشکەونێکی بەرچاویان بەخۆوە بینیوە و پێشبینی دەکەن لە خولی داھاتووی دانوستانەکاندا کە ھەفتەی ئایندە بەڕێوەدەچێت بگەنە رێککەوتن.

حەسەن رۆحانی سەرۆک کۆماری ئێرانیش رایگەیاند، لە دانوستانەکانی ڤییەننا پرسە سەرەکییەکانی نێوان ئەمریکا و ئێران چارەسەر بووە و تەنھا چەند بابەتێک ماوە، وتیشی، تاکە بژاردە لەبەردەم لایەنەکانی ناو رێککەوتنی ئەتۆمی گەڕانەوەیە بۆ سەر مێزی گفتوگۆ.

عەباس عێراقچی یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئێرانیش رایگەیاند، لەگفتوگۆکانی ڤییەننا بەرەوپێشچونی باش بەدەستھاتون، لەگەڵ ئەوەشدا ژمارەیەک دۆسیەی سەرەکی ماون کە دەبێت یەکلایی بکرێنەوە.

رێکخراوی تەندروستی جیھانیی لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردووەتەوە، کەڕوی رەش نەخۆشییەک نییە نیگەرانی دروست بکات بەتایبەتی لە دوای تۆمارکردنی چەند حاڵەتێک لە وڵاتانی خۆرھەڵاتی ناوەڕاست لەدوای ھندستان. 

دوپاتیشیکردووەتەوە، نەخۆشییەکە دەگمەنە و ھەندێک کات توشی ئەو کەسانە دەبێت کە بەرگری لەشیان زۆر نزمە و لە ژینگەیەکی ناتەندروستدان.

لەلایەکی تریشەوە لە دوای تۆمارکردنی سێ حاڵەتی گیانلەدەستدان بە نەخۆشی کەڕوی رەش لە عێراق، وەزارەتی تەندروستی داوای کردووە ھاوڵاتیان بەشێوەیەکی فراوانتر ڤاکسینەکانی کۆرۆنا بەکاربھێنن بۆئەوەی بەرگرییان لەدژی ڤایرۆسەکە زیاد ببێت و پارێزراوبن لە توشبون بە نەخۆشییە مەترسییدارەکان.

رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی رایگەیاندووە، دەبێت عێراق چارەنووسی ٦٤٣ ھاووڵاتی سوننە ئاشکرا بکات، کە بەر لە ٥ ساڵ لەسەر دەستی گروپەکانی شیعە رفێندراون. 

رێکخراوە روونیشی کردۆتەوە، ئەو کەسانە لە ھەڵمەتێکی حەشدی شەعبی بۆ رزگارکردنەوەی "فەلوجە" لە دەستی تیرۆریستانی داعش لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ٢٠١٦  دیار نەماون، لەو کاتەشدا رێکخراوە ناحکومییەکان ھۆشدارییاندا لەو پێشێلکارییانەی لایەنە جیاوازەکان ئەنجامیان دەدا، حەشدی شەعبیش چەندین جار رفاندن و دەستگیرکردنی ھاووڵاتیانیان رەتکردۆتەوە.

بە پێی توێژینەوەیەکی پەیمانگای کاروباری ئاشتی و سیاسەتی ئەمنی لە زانکۆی ھامبۆرگی ئەڵمانی، ئەمریکا ٢٠ موشەکی ئەتۆمی لە بنکەی (بیوخل) لە ھەرێمی ڕاینلاند بفالتسی ئەڵمانیا ھەڵگرتووە و ٢٠ موشەک لە بنکەی (کلاینە بروگل) لە بەلجیکا، ٢٠ موشەک لە (فولکل) لە ھۆڵەندا و ٢٠ موشەک (ئینجەرلیک) لە تورکیا داناوە.

ھەر بە پێی توێژینەوەکە سوپای ئەمریکا ٢٠ موشەکی ئەتۆمیشی بردووەتە ھەردوو بنکەی (ئەفیانۆ) و (گیدی توری) لە ئیتاڵیا و پاراستوونی.

بە پێی ڕاپرسییەکان زۆربەی ئەڵمانییەکان و پارتەکانی ئۆپۆزسیۆن لەگەڵ کشانەوەی موشەکەکانی سوپای ئەمریکان لە وڵاتەکەیان.

لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، لەو ئۆپراسیۆنانەدا ١٠ کەسی مەدەنیش بریندار بوون و ڕێکخراوە نێودەوڵەتیییەکانی مافی مرۆڤیش دەڵێن ژمارەی کوژراو و بریندارەکان زۆر لەوە زیاترە کە سوپای ئەمریکا ڕایگەیاندووە.

لەگەڵ ئەوەی کۆنگرێسی ئەمریکا سێ ملیۆن دۆلاری بە پنتاگۆن داوە بۆ ئەوەی قەرەبووی کەسوکاری کوژراوەکان بکاتەوە، بەڵام زانیارییەکان باس لەوە دەکەن ھیچ کام لە قوربانییەکان ئەم بڕە پارەیان بە دەست نەگەیشتووە.

مەرال دانیش بەشتاش جێگری سەرۆکی فراکسیۆنی ھەدەپە لە پەرلەمانی تورکیا ڕایگەیاند، ژمارەیەکی زۆری بەندکراوی سیاسی کورد لە بەندیخانەکانی تورکیا و باکوری کوردستان بەدەست نەخۆشییەوە دەناڵێنن و حکومەتیش ئامادە نیە ئازادیان بکات.

جێگری سەرۆکی فراکسیۆنی ھەدەپە ڕاشیگەیاند، کێشەکانی بەندکراوانی نەخۆش دەباتە پەرلەمانی تورکیا  و داوای ئازادکردنیان دەکات.

دانیش بەشتاش وتیشی، دۆخی نەخۆشەکان لە ناو زیندان زۆر خراپە و دادوەران دەسەڵاتەکانیان بە شێوەی کەیفی بەکاردەھێنن و بەو ھۆیەوە زیندانیانی نەخۆش ژیانیان لە دەست دەدەن.

"ئەردۆغان" لە چاوپێکەوتنێکدا رایگەیاند، دەبێت لێپرسینەوە لەگەڵ "ماکرۆن" بکرێت سەبارەت بەوەی وتویەتی ھاوپەیمانی باکوری ئەتڵەسی "ناتۆ" دووچاری مردن بۆتەوە، "ئەردۆغان" ھێرشی توندیشی کردە سەر ھاوتا فەڕەنسییەکەی و دەڵێت دەزانین لە سوریاو لیبیا لەگەڵ کێ کار دەکات.
پێشتریش "ئەردۆغان" و "ماکرۆن" ھێرشیان دەکردە سەر یەک بە تایبەت لەسەر پرسی ھێزە کوردییەکان لە سوریا و بڵاوکردنەوەی ھێزەکانی تورکیا لە سوریا و لیبیا و ناکۆکییەکانی لەگەڵ یۆنان لە دەریای ناوەڕاست.