کۆمسیۆنی پەنابەرانی سەر بە رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان رایگەیاند، سنورەکانی نێوان لیتوانیا-بیلاروسیا، بووەتە ناوەندی پەڕینەوەی کۆچبەران بە شێوەی نایاسایی بۆ وڵاتانی ئەوروپا.

ئاماژەی بەوەشکردوە، لە ٣٧ وڵاتەوە کۆچبەر بە نایاسایی خۆیان دەگەیەننە سنورەکانی لیتوانیا کە ٦٠٪یان عێراقین. 

دەشڵێت، ژمارەی ئەو کۆچبەرانەی بە نایاسایی دەروازە سنورییەکانی یەکێتی ئەوروپایان بەزاندووە، لە حەوت مانگی یەکەمی ساڵی ٢٠٢١دا گەیشتووەتە سەرو ٨٢ ھەزار.

کۆمەڵەی مافی مرۆڤی عەفرین بڵاویکردەوە، لە ١٠ مانگی ئاب لە گوندی جەلەمە سەر بە ناوچەی جندێرێس سەر بە عەفرین چوار ھاوڵاتی مەدەنی لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە رفێنراون، لە گوندی قورتقولاقی سەر بە شاروچکەی شەرا لە عەفرین ١٥ ھاوڵاتی سیڤیل رەفێنراون و ٢٠ خانوی ھاوڵاتیانی ھەمان گوند لەلایەن چەکدارەکانەوە روخێنراون، لە ناوچەی عەزازیش دوو ھاوڵاتی خەڵکی عەفرین لەلایەن چەکدارانەوە رفێندراون.

بە پێی کۆمەڵەی مافی مرۆڤی عەفرین، چەکدارانی سەر بە تورکیا لە گرێ سپی دوو ژن و منداڵێکی ساوایان لە ١١ی ئەم مانگەوە رفاندوووە و بەرەو شوێنێکی نەدیار براون و بۆ ئازادکرنیشیان داوای فیدیە لە کەسوکاریان دەکەن.

فەرمانگەی کۆچ و کۆچبەرانی تورکیا رایگەیاند، لەماوەی حەوت مانگی رابردوودا زیاتر لە ٣٧ ھەزار کۆچبەری نایاسایی لە ٢٢ شاری ئەو وڵاتە دەستگیرکراون و دیپۆرتی وڵاتەکانیان کراونەتەوە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو کۆچبەرانەی دیپۆرتکراونەتەوە زۆرینەیان، ئەفغانین و لە نێویشیاندا ژمارەیەک کۆچبەری پاکستانی و وڵاتانی دراوسێی تێدایە. 

وەزارەتی ناوخۆی تورکیاش رایگەیاندووە، وڵاتەکەیان پێشوازی لە کۆچبەرانی ئەفغانی ناکات.

ئاژانسی ھەواڵی ڕۆیتەرز بڵاویکردەوە، لە شەش مانگی یەکەمی سەرەتای ئەمساڵدا بەراورد بە شەش مانگی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٠، چوونی کۆچبەران بۆ وڵاتانی ئەوروپا بە ڕێژەی ٥٩٪ زیادیکردووە، چونکە ساڵی ڕابردوو بەھۆی بڵاوبوونەوەی کۆرۆنا و داخستنی سنوورەکان، چوونی کۆچبەران بۆ ئەوروپا بە ڕێژەیەکی بەرچاو کەمیکرد.

ڕاشیگەیاند، لە سەرەتای ئەمساڵەوە زیاتر لە ٨٢ ھەزار کەس بە نایاسایی لە ڕێگەی خۆرئاوای بەڵکانەوە گەیشتوونەتە ئەوروپا، زۆرینەی ئەو کۆچبەرانەش خەڵکی سوریا و ئەفغانستانن.

بەریتانیش ڕایگەیاند، ٦٠٠ سەرباز ڕەوانەی ئەفغانستان دەکات بۆ ھاوکاریکردنی گەڕاندنەوەی ھاوڵاتیانیان لەو وڵاتە.

(خڵوسی ئاکار)، وەزیری بەرگری تورکیاش لە بارەی لە ئەستۆگرتنی پاراستنی ئاسایشی فڕۆکەخانەی کابوڵ لەلایەن ھێزەکانیانەوە ڕایگەیاند، لە چەند ڕۆژی داھاتوودا ئەم بابەتە یەکلادەکەنەوە، بەڵام گیانی سەربازەکانیان ناخەنە مەترسی جدییەوە.

حکومەتی کابوڵیش ڕایگەیاند، گەڕاندنەوەی ئەو ھێزانەی ئەمریکا و بەریتانیا بۆ وڵاتەکەیان، بۆ پشتیوانی سوپای ئەفغانستان نییە لە بەرامبەر ھێرشەکانی بزوتنەوەی تاڵیبان.

میدیای بەریتانیا بڵاویکردەوە، لە ناوچەی کەیھام لە شاری پلیماوس، چەکدارێک بە ھۆکارێکی نادیار، تەقەی ھەڕەمەکی لە خەڵک کردووە و بەھۆیەوە سێ ژن و دوو پیاو کوژراون و دواتر تەقەکەرەکەش لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانەوە کوژراوە.

جۆنی مێرسێر نوێنەری پلیماوس لە پەرلەمانی بەریتانیا ڕایگەیاند، یەکێک لە کوژراوەکان منداڵە و تەمەنی خوار ١٠ ساڵە، دەشڵێت، ڕووداوەکە تیرۆریستی نەبووە.

دوای سوتانی دارستانەکان و ناوچە گەشتیارییەکانی تورکیا، ماوەی چەند ڕۆژێکە شەپۆلێکی بارانبارینی بەخوڕ ناوچەکانی ھەرێمی دەریای ڕەشی لە باکوری تورکیا گرتووەتەوە و بەوھۆیەشەوە لافاو لە شارەکانی کاستامۆنۆ و بارتن و سینۆپی دروستبووە.

ڕۆژنامەی (جمھوریەت)ی تورکیا ئاشکرایکردووە، سەرەڕای قەیرانی دارایی و دابەزینی بەھای لیرە، پارتی دەسەڵاتداری تورکیا (ئاکەپە)، پلانی ھەیە بە بڕی یەک ملیار و ١٠٠ ملیۆن یۆرۆ، (١٠٠) گرتووخانەی نوێ دروست بکات، بەمەش ژمارەی گرتووخانەکان لە تورکیا دەگاتە (٢٣١) گرتووخانە.

سەرچاوەکە بڵاویکردووەتەوە، بە پێی ئامارەکانی وەزارەتی دادی تورکیا، لە دوای ساڵی ٢٠١٦ەوە ژمارەی زیندانیکراوەکان گەیشتووەتە ٣٠٠ ھەزار کەس، کە زۆرینەیان لەسەر دۆسیەی سیاسی دەستبەسەرکراون.

زەبیحەڵڵا موجاھید وتەبێژی بزوتنەوەی تاڵیبان رایگەیاند، بەرەبەیانی ئەمڕۆ ھێزەکانیان ناوچەی "غەزنی"یان لە باشوری کابوڵی پایتەخت کۆنترۆڵکردووە، گرتوخانەی قەندەھاریشیان شکاندووە و سەدان بەندکراوەکانیشیان بۆ ناوچەیەکی ئارام گواستووەتەوە.

ھاوکات وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکاش رایگەیاند، پێشڕەوییەکانی تاڵیبان ئاماژەیە بۆ راگەیاندنی سەرکەوتن لە گۆڕەپانی شەڕدا، بۆیە پێویستە ھەنگاوەکان بۆ کۆبوونەوەیەکی نێودەوڵەتی بۆ رێککەوتنێکی ئاشتی لە ئەفغانستان خێراتربکرێت.

پرۆس ئیلوارد راوێژکاری سەرۆکی جێبەجێکاری رێکخراوی تەندروستی جیھانی رایگەیاندووە، پێویستە سەرکردەکانی جیھان و بەڕێوەبەرە جێبەجێکارەکانی کۆمپانیاکانی دەرمان، ھەنگاوی پێویست بنێن بۆ کۆتاییھێنان بەو نادادپەروەری و نا یەکسانیەی لە دابەشکردنی ڤاکسینەکان لە نێو وڵاتاندا ھەن. 

راشیگەیاندووە، ٢٠ کەس لە جیھاندا توانای چارەسەرکردنی ئەو گرفتەیان ھەیە، ئەوانیش ئەو کەسانەن کە سەرۆکایەتی کۆمپانیا گەورەکانی تایبەت بە دابەشکردنی ڤاکسینەکان دەکەن.

 لێپرسراوەکەی تەندروستی جیھانی وتیشی، پێویستە ئەو کەسانە کار بکەن بۆ ئەوەی تا کۆتایی مانگی ئەیلول ئەو گرفتە چارەسەر بکەن و گرەنتی ئەوە بکەن رێژەی لە سەدا ١٠ ی دانیشتوانی ھەر وڵاتێک لە جیھاندا ڤاکسین وەربگرن.

سەرچاوەکانی ھەواڵی تورکیا ئاشکرایان کرد، شەپۆلێکی بەھێزی بارانبارین لە کەناراوەکانی باکوری تورکیا، بووەتە ھۆی دروستبونی لافاوێکی بەھێز لە ناوچەکەدا.

موئامەر یانک سەرۆکی شارەوانی ناوچەی بۆزکورتیش رایگەیاندووە، بەھۆی لافاوەکەوە لانیکەم پێنج کەس گیانیان لەدەستداوە،  ھەروەھا پردێک لە ناوچەی بارتین روخاوە و بەوھۆیەوە ١٣ کەس برینداربوون و کارەبا لە ١٢ گوند بڕاوە.

ئەو لافاوەی تورکیا لە کاتێکدایە لە دوو ھەفتەی رابردوودا، ئاگرێکی بەھێز دارستانەکانی گرتەوە و بەو ھۆیەوە روبەرێکی فراوانی دارستانەکان سوتان و ھەشت کەسیش گیانیان لەدەستدا.

بەپێی ئامارێک لەلایەن ئاژانسی ھەواڵی رەسمی عێراقەوە بڵاوکراوەتەوە، لەو ئۆپراسیۆنانەدا لە مانگی ئایاری ٢٠٢٠ ەوە دژی شانە نوستوەکانی داعش لە عێراق دەستیان پێکردوە، تا کۆتایی مانگی رابردوو،   ٤٢٤ تیرۆریست دەستگیرکراون و ٢٥٢ تیرۆریستیش کوژراون،لەو ماوەیەشدا ٦٤٢ بۆردومانی ئاسمانی لە دژی شانە نوستوەکانی داعش ئەنجامدراوە. 

ھەروەھا ئاماژە بۆ ئەوە کراوە، لە ئۆپراسیۆنە سەربازییەکاندا بڕێکی زۆر چەک و بۆمبی چێندراو پشتێنەی بۆمبرێژکراو و موشەک دەستیان بەسەردا گیراوە.

ئەردۆغان لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند، دەزگا پەیوەندیدارەکانی تورکیا رێکاری پێویستیان گرتووەتەبەر سەبارەت بە دوایین پێشھاتەکانی ئەفغانستان و ئامادەکاریش بۆ رێکخستنی دانوستان لەگەڵ بزوتنەوەی تاڵیبان دەکەن. 
راشیگەیاندووە، دەکرێت لە داھاتوودا خۆی پێشوازی لە سەرۆکی بزووتنەوەی تاڵیبان بکات.

پێشتر ئەردۆغان رایگەیاندبوو، وڵاتەکەی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی کابوڵ کۆنترۆڵ دەکات لە دوای کشانەوی ھێزەکانی ئەمریکا لە ئەفغانستان، لە بەرامبەریشدا بزووتنەوەی تاڵیبان ھۆشداری داوەتە تورکیا لە دانانی ھەر ھێزێک بۆ پاراستنی فڕۆکەخانەی کابوڵ و بڕیارەکەی ناتۆشی بۆ ھێشتنەوەی ھێزێک لە فڕۆکەخانە، بە بەردەوامیی داگیرکردنی ئەفغانستان ناو بردووە. 

ھایکۆ ماس وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا رایگەیاندووە، پێویستە ئێران لە زووترین کاتدا بگەڕێتەوە بۆ دانوستانەکانی ڤییەننا بەو ئامانجەی ئەو دەستکەوتانەی بۆ ژیانەوەی رێککەوتنی ئەتۆمی لە دانوستانەکاندا بەدیھاتووە لە دەست نەچن. 

دەشڵێت، دەبێت ئێران دەرفەتی دانوستانەکانی ڤییەننا لە دەست نەدات و بزانێت کە ناکرێت تا ھەتایە ئەو دانوستانە درێژ بکرێتەوە.

دوو رۆژ بەر لە ئێستاش ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەڕەنسا ھەمان داوای لە ئێران کرد و لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ ئیبراھیم رەئیسی سەرۆکی نوێی ئێران رایگەیاند، پێویستە تاران بە زوویی بگەڕێتەوە بۆ دانوستانەکانی ڤییەننا و لە بەرامبەریشدا رەئیسی دوپاتیکردەوە کە پێویستە لە دانوستانەکاندا مافەکانی ئێران پارێزراو بن.