جیهان
بانکی نێودەوڵەتی رایگەیاند، بەمەبەستی ھاوکاریکردنی ئەفغانستان لەبوارەکانی پزیشکی و خۆراک، ٢٨٠ ملیۆن دۆلار لە پارە بلۆکەکراوەکانی ئەفغانستان ئازاد دەکرێت. روونیشیکردەوە، لەو بڕە پارەیە ١٠٠ ملیۆن دۆلار رادەستی رێکخراوی یونیسێف و ١٨٠ ملیۆن دۆلاریش رادەستی رێکخراوی جیھانیی خۆراک دەکرێت.
ئەفغانستان روبەڕوی قەیرانی ئابوری و مرۆیی بووتەوە و بەو ھۆیەشەوە نزیکەی سێ ملیۆن منداڵ تووشی بەدخۆراکی بوون.
گریگۆری میکس سەرۆکی لیژنەی کاروباری دەرەوە لە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا رایگەیاندوە، ھەڵوێستی دوژمنانەی ئێران و گروپە چەکدارە ھاوپەیمانەکانی، لە چەند مانگی رابردوودا لە رێی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانەوە زیادیکردوە و چەندین جار ھێزە ئەمریکییەکان و ھاوبەشەکانی ئەمریکا و کەشتییە بازرگانییەکان کراونەتە ئامانج.
وتیشی، کۆنگرێس لێبوردەیی بەرامبەر ئەو ھێرشانە نابێت و یاسایەکی بۆ راگرتنی فڕۆکە بێفرۆکەوانەکانی ئێران پەسەند کردوە، ئیدارەکەی جۆ بایدنیش بە جددی مامەڵە لەگەڵ ھەڵوێستەکانی ئێران دەکات.
جۆن کێربی وتەبێژی پنتاگۆن لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا لەبارەی لێدوانێکی لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریکا کە رایگەیاندبوو، بژاردەی زۆریان بۆ روبەڕوبوونەوەی ئێران لەبەردەستدایە، وتی، بوونی ئێرانێکی خاوەن ئەتۆمی کێشەکانی خۆرھەڵاتی ناوەڕاست ئاڵۆزتر دەکات، ئۆستن لەو بڕوایەدایە دیپلۆماسییەت و گەڕانەوە بۆ رێککەوتنی ئەتۆمیی باشترین رێگەن بۆ دەربازبوون لەو قەیرانە.
کێربی ئامادەنەبوو لەبارەی مانۆڕی سەربازیی ھاوبەشی نێوان ئەمریکا و ئیسرائیل، زانیاری بدات و تەنھا وتی، ئەنجامدانی ئەو جۆرە مانۆڕانە ئاساییە و لە رابردووشدا ئەو کارەیان کردووە.
چەند رۆژێک پێش ئێستا وەزیرانی بەرگری ئەمریکا و ئیسرائیل لە واشنتن کۆبوونەوە و بەپێی ھەندێک لە راپۆرتەکان، تاوتوێی بژاردەی سەربازیان بۆ ھێرشکردنە سەر بنکە ئەتۆمییەکانی ئێران کردووە.
فەرماندەیی پاراستنی ئاسایشی کەناراوەکانی تورکیا بڵاویکردوەتەوە، لە کەناراوەکانی پارێزگای ئیزمیر، ٣٣ کۆچبەری نایاسایی کە لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانی یۆنانەوە رەوانەی سنوورە ئاوییەکانی تورکیا کرابوون، لەگەڵ ٤٦ کۆچبەری تر کە لە دەریادا ماتۆڕی بەلەمەکانیان تێکچووبوو، رزگارکران.
ئاماژەی بەوەشکردوە، لە کەناراوەکانی شارۆچکەی مەندەرەس ٣٠ کۆچبەری نایاسایی لە بەلەمێکدا رزگارکراون کە لەلایەن ھێزە ئەمنییەکانی یۆنانەوە رەوانەی سنوورە ئاوییەکانی تورکیا کرابوونەوە، ھەموو کۆچبەرەکانیش دوای ئەنجامدانی رێکارە یاساییەکان رەوانەی بەڕێوبەرایەتی کۆچ و کۆچبەرانی پارێزگای ئیزمیر کراون.
سوپای پاسداران لە رێوڕەسمێکدا لە بەندەرعەباس پەردەی لەسەر ١١٠ بەلەمی شەڕکەر لادا کە بەوتەی بەرپرسانی سەربازیی ئێران بۆ پاراستنی سنورە ئاوییەکانیان لە دەریای عومان و کەنداوی فارس بەکاردەھێنرێن.
عەلیڕەزا تەنگسیری فەرماندەی ھێزی دەریایی سوپای پاسداران رایگەیاند، خێرایی بەلەمەکان بەروارد بە جۆرەکانی پێشوو زیاترە، موشەک ھاوێژن و توانای سەربازیی باڵایان ھەیە کە بە ئاسانی ئامانجەکان دەپێکن.
ئاماژەی بەوەشکرد، بەلەمەکان لەلایەن شارەزایانی ناوخۆ دروستکراون و پلانیان ھەیە جۆری باشتر و خێراتر لە داھاتوو دروست بکەن.
دوای ئەوەی شورای ھەماھەنگی یەکێتی مامۆستایانی ئێران داوای لە مامۆستایان کرد، بۆ ماوەی دوو ڕۆژ بایکۆتی ھۆڵەکانی خوێندن بکەن، بەشێک لە مامۆستایانی شارەکانی بانە و سەقز و مەریوان و سنە و تاران و ئەسفەھان و تەبرێز و چەندین شاری تری ڕۆژھەڵاتی کوردستان و ئێران نەچوونە ھۆڵەکانی خوێندن و بایکۆتی دەوامیان کرد و خوێندن لە ڕێگەی ئۆنلاینیش ڕاگیرا.
لە مانگی حوزەیرانی ئەمساڵەوە، پێشنیازی پلەبەندی مامۆستایان لە ئەنجومەنی شورای ئیسلامی ئێران، ڕەزامەندی لەسەر دراوە، بەڵام تا ئێستا پەسەند نەکراوە، بە دەستپێکی ساڵی نوێ خوێندن و لە چەند مانگی ڕابردووشدا مامۆستایان چەند جارێک دژی جێبەجێ نەبوونی ئەو بڕیارە گردبوونەتەوە و بەو ھۆیەشەوە ژمارەیەک مامۆستا دەستبەسەر کراون.
نوسینگەی داواکاری گشتی ئەمریکا بڵاویکردە و "بایڤان نیومان" تەمەن ٤٩ ساڵ کە ناوی لە لیستی ئەو کەسانەدایە تۆمەتبارن بە ھێرشکردنە سەر کۆنگرێس، تا ئێستا نەچووەتە بەردەم دادگا و ھەڵاتووە بۆ بێلاروس.
نیومان لە مانگی تشرینی دووەمی ڕابردوودا لە پرۆگرامی "خوا حافیز ئەمریکا" لە تەلەفیزیۆنی حکومەتی بێلاروسدا دەرکەوت، چیرۆکی ھەڵاتنی خۆی گێڕایەوە لە ئەمریکاوە بۆ بێلاروس.
نیومان یەکێکە لەو ٢٢٠ کەسەی کە تۆمەتبارکراون بە ھێرشکردنە سەر کۆنگێرس و ڕێگری لە جێبەجێکردنی یاسا، لە کاتێکدا کۆنگرێس لە کۆبوونەوەدا بووە، بۆ پەسەندکردنی دیموکراسییەکان لە ھەڵبژاردنی سەرۆکی ئەمریکا لە ساڵی ٢٠٢٠دا.
ئاژانسەکانی ھەواڵ بڵاویانکردەوە، لە ویلایەتی چیاپاس لە باشوری مەکسیک، بارھەڵگرێک کە زیاتر لە ١٠٠ کۆچبەری نایاسایی تێدابووە، وەرگەڕاوە و بەھۆیەوە ٥٣ کۆچبەر گیانیان لە دەستداوە و دەیانی دیکەش برینداربوون، باری تەندروستی ژمارەیەکیان ناجێگیرە.
ئاماژە بەوەشکراوە ئەو کۆچبەرانە خەڵکی ئەمریکای ناوەڕاست بوون و لەناو قوربانیانی ڕووداوەکەش ژن و منداڵی تێدایە.
ساڵانە سەدان کۆچبەر بەھۆی ھەژاری و ئاڵۆزییەکانی ئەمریکای ناوەڕاست شوێنەکانی خۆیان جێدەھێڵن و ھەوڵدەدەن لە ڕێی مەکسیکەوە خۆیان بگەیەننە ئەمریکا.
جین ساکی وتەبێژی کۆشکی سپی لە کۆنفڕانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، لەگەڵ بەردەوامبوونی ئێران لە پەرەپێدانی بەرنامەی ئەتۆمی، ئیدارەی بایدن داوایکردووە، لە ئەگەری شکستھێنانی دانوستانەکانی ڤیەننا خۆیان بۆ بژاردەی تر بەرامبەر تاران ئامادە بکەن.
نێد پرایس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکاش ڕایگەیاند، چەند ڕۆژێکیان پێویستە بۆ ئەوەی بزانن کە ئێران لەم خولەی دانوستانەکان نەرمی پیشاندەدات یاخود نا.
ڕۆژی پێنجشەممە خولێکی دیکەی دانوستانەکانی ڤیەننا دەستیپێکردەوە و ھاوکات وەزیرانی بەرگری ئەمریکا و ئیسڕائیل لە واشنتن کۆبوونەوە کە بە پێی ھەندێک لە ڕاپۆرتەکان تاوتوێی بژاردەی ھێرشی سەربازییان بۆ سەر بنکە ئەتۆمییەکانی ئێران کردووە.
مەکێنزی لە چاوپێکەوتنێکدا ئاشکرایکرد، دوای کشانەوەی یەکە سەربازی و ھەواڵگرییەکانیان لە ئەفغانستان لە مانگی ئابی ڕابردوو، پێدەچێت تەنھا ١٪ بۆ ٢٪ی تواناکانی پێشتریان لەو وڵاتە مابێت ئەوەش ئاستەنگییەکانی چاودێریکردنی قاعیدە و گروپە توندڕەوەکانی تری لەو وڵاتە زیاتر کردووە و ئەستەمە گەرەنتی تەواوەتی بکرێت لەوەی ڕێگە نەدرێت قاعیدە و لقەکانی داعش لە ئەفغانستان ببنە ھەڕەشە لەسەر ئەمریکا.
ڕوونیشیکردەوە، سەرکردە نوێکانی تاڵیبان لەبارەی ئەو بەڵێنانەی داویانە بۆ پچڕاندنی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ قاعیدە دابەشبوون.
میدیای ئێران بڵاویکردەوە، لە ڕێگەی نێوان شارەکانی خۆی و سەڵماس لە پارێزگای ورمێ، سێ ئۆتۆمبێل خۆیان بە یەکدا کێشاوە و لە ئاکامدا شەش کەس گیانیان لە دەستداوە و دوو کەسی دیکەش برینداربوون.
ئاماژە بەوەشکراوە، ھۆکاری ڕووداوەکە بۆ تیژڕەویی یەکێک لە ئۆتۆمبێلەکان و پابەند نەبوون بە ڕێنمایییەکانی ھاتوچۆ دەگەڕێتەوە.
مارکۆ میندیسینۆ وەزیری کۆچی کەنەدا رایگەیاندووە، لە ساڵی ٢٠٢٢ وڵاتەکەی ٤١١ ھەزار کۆچبەر وەردەگرێت و مافی مانەوەی ھەمیشەییان پێدەدات.
وەزیری کۆچی کەنەدا ئاشکراشیکردووە، لە ساڵی ٢٠٢٣ وڵاتەکەی پێشوازی لە ٤٢١ ھەزار کۆچبەری تر دەکات.
دەشڵێت، حکومەتی کەنەدا بەپێی ئەو پرۆگرامەی دایڕشتووە بەردەوام دەبێت لە وەرگرتنی کۆچبەران، چونکە لە دوای وەرگرتنی کۆچبەرانەوە ئابووری کەنەدا زیاتر بوژاوەتەوە و جگە لەوەش ئەو بۆ شاییەی دەستی کار پڕبۆتەوە کە بەھۆی ھەڵکشانی تەمەنی ھاوڵاتیانی وڵاتەکەیەوە دروست بووە.
وەزارەتی دەرەوەی ئێران لەبارەی دانوستانەکانەوە رایگەیاند ، لە خولەکانی رابردوودا ھیچ نیازێکی وڵاتانی خۆرئاوایان بەدی نەکردوە بۆ ھەڵگرتنی سزاکانی سەر ئێران .
لیز تراس وەزیری دەرەوەی بەریتانیاش ئەم خولەی دانوستانەکانی ڤییەننای بە کۆتا دەرفەت بۆ ئێران ناو بردوە و رایگەیاندوە ، پێویستە تاران کۆتا دەرفەت لە دەست خۆی نەدات و بگەرێتەوە بۆ پابەند بونەکانی بە رێککەوتنی ئەتۆمی .
فەرماندەیی ئاسایشی کەناراوەکانی تورکیاش ڕایگەیاندووە، دوای گەیشتنی زانیاری لە بارەی بوونی ژمارەیەک کۆچبەر لەناو بەلەمێکی لاستیکیدا لە کەناراوەکانی قەزای چەشمە، تیمەکانی ئاسایشی کەناراوەکان ڕەوانەی ناوچەکە کراون و توانراوە ٢٦ کۆچبەریان ڕزگار بکەن، کە لەلایەن ھێزەکانی یۆنانەوە گەڕێندرابوونەوە سنورە ئاوییەکانی تورکیا.
ڕاشیگەیاندووە، دوای ڕێوشوێنەکانی ئاسایش، کۆچبەرە نایاساییەکان ڕادەستی بەڕێوەبەرایەتی فەرمانگەی کۆچ کران لە پارێزگای ئیزمیر.
بایدن لە لێدوانێکیدا بۆ ڕۆژنامەنوسان ڕایگەیاند، بە پێی ماددەی پێنج لە ڕێککەوتنی ھاوپەیمانی باکوری ئەتڵەسی ناتۆ پابەندبوونێکی ئەخلاقی و یاساییان ھەیە بەرامبەر ھاوپەیمانەکانیان لە ھاوپەیمانیەتیەکە ئەگەر بێت و ڕووبەڕووی ھەڕەشە و ھێرش ببنەوە، بەڵام ئەو پابەند بوونە ئۆکراین ناگرێتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەمریکا ئامادەیە ھاوکاری ئەو وڵاتە بکات بۆ بەھێزکردنی توانا بەرگرییەکانی بە بێ ئەوەی ھێزی سەربازی ڕەوانە بکات.
لە بارەی کۆبوونەوەکەشی لەگەڵ "ڤلادیمیر پوتن" سەرۆکی ڕووسیا، "بایدن" ڕایگەیاندووە، ھۆشداری توندی داوەتە "مۆسکۆ" لە داگیرکردنی "ئۆکراین" و پێی وتووە، ئەگەر ئەو ھەنگاوە بنێن، ڕووبەڕووی سزایەکی ئابوری دەبنەوە کە ھەرگیز ھاوشێوەیان نەبینیوە.