جیهان
تەمەل کارامۆڵا ئۆغڵو سەرۆکی گشتی پارتی سەعادەت کە یەکێکە لە پارتە ئۆپۆزسیۆنەکانی تورکیا رایگەیاند، سەڵاحەدین دەمیرتاش بە نادادپەروەرانە زیندانیی کراوە و پێویستە بە زووترین کات ئازاد بکرێت.
سەرۆکی پارتی سەعادەت وتیشی، رۆژگارێک ئەردۆغان لەسەر خوێندنەوەی ھۆنراوەیەک لە سیاسەت دوورخرایەوە و دەبوو ئەمەی لەبیر نەکردایە، کەچی ئێستا خۆی دەمیرتاشی لەسەر ھەمان شت زیندانی کردووە و لەوەش خراپتر ئەوەیە دەمیرتاش لە دۆسێیەکدا بڕیاری ئازادکردنی بۆ دەردەچێت، بەڵام دۆسێیەکی تری بۆ دەکەنەوە بۆئەوەی لە زینداندا بیھێڵنەوە.
عەلی باباجان سەرۆکی پارتی دیموکراسی و پێشکەوتن (دەڤا) رەخنەی لە سیاسەتە ئابوورییەکانی رەجەب تەیب ئەردۆغان گرت و وتی، ماوەی چەند ساڵێکە تورکیا بووە بە تاقیگەیەک بۆ تاقیکردنەوەی بۆچوونە ھەڵەکانی ئەردۆغان.
وتیشی، کەلەڕەقییەکانی ئەردۆغان ھەموو تورکیای ھەژار کردووە، بۆیە دەبێت ئەردۆغان بزانێت خەڵکی تورکیا ئامرازی تاقیکردنەوەکانی ئەو نین.
عەلی باباجان یەکێکە لە دامەزرێنەرانی پارتی داد و گەشەپێدان، جگە لەوەی سێ جار پەرلەمانتاری ئاکپارتی بووە، وەزیری دارایی و جێگری سەرۆک وەزیرانیش بووە، بەڵام لە ساڵی ٢٠١٩ وازھێنانی لە ئاکپارتی راگەیاند و ساڵێک دواتریش پارتی دیموکراسی و پێشکەوتنی دامەزراند.
ئاماژەی بەوەشکرد، کوشتنی عەبدولحەمید مەتار تواناکانی قاعیدە بۆ ھێرش کردنەسەر ھاوڵاتیانی ئەمریکا و کەسانی بێ تاوان، لەناو دەبات.
وتەبێژی فەرماندەیی ناوەندیی سوپای ئەمریکا راشیگەیاند، قاعیدە لە سوریاوە پلان بۆ ھێرشەکانی بۆ ناوخۆی ئەو وڵاتە و عێراق و وڵاتانی دەوروبەر دادەڕێژێت.
ئاماژەی بەوەشکرد، نەیانتوانیوە کۆدەنگی لایەنەکان بۆ دانانی دەستورێکی نوێ بۆ سوریا بەدەستبھێنن و بگەنە ئەو ئەنجامەی کە ھیوایان پێھەڵچنیبوو.
ھەفتەی رابردوو نوێنەرانی حکومەتی سوریا و گروپەکانی ئۆپۆزسیۆنی ئەو وڵاتە بۆ شەشەمین جار لە جنێف کۆبوونەوە و بڕیاربوو لەسەر بنەماکانی دانانی دەستورێکی نوێ بۆ سوریا رێکبکەون، بەڵام وەک ھەموو دانوستانەکانی رابردوو ئەمجارەش نەگەیشتنە ھیچ ئەنجام و رێککەوتنێک.
ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیاش پەیوەندییەکانی نیوان مۆسکۆ و تەلئەبیبی بە بێوێنە وەسفکرد و رایگەیاند، گفتۆگۆ و پەیوەندییەکانی نێوانیان لە سەر بنەمای پەیوەندی قوڵی مێژوویی بنیات نراوە، ھیواشی خواست نەفتالی بینێت ھەمان سیاسەتی بنیامین نەتەنیاھۆ سەرۆکی وەزیرانی پێشووی ئیسرائیل بۆ پاراستنی پەیوەندییەکانیان، پەیڕەو بکات.
دوای وەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، ئەوە بۆ یەکەم جارە نەفتالی بینێت سەردانی روسیا دەکات.
ئەنجومەنی ئاسایش هۆشداریشی داوە لەو هەڕەشانەی ئاراستەی نوێنەرایەتی نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق دەكرێت و ئاماژەی بەوەكردوە، ئەوەی نەتەوە یەكگرتووەكان كردویەتی، تەنها هاوكاریكردنی حكومەت و گەلی عێراق بووە و ناڕەوایە هەڕەشەی لێبكرێت و بە دەستوەردان لەكاروباری ناوخۆی ئەو وڵاتە تۆمەتبار بكرێت.
ئەردۆغان، لە میانی بەشداریکردنی لە کۆبوونەوەی راوێژکاری ئاکەپە لە شاری ئێسکی شەھیر رایگەیاند، رێنمایی بە وەزیری دەرەوە داوە کە ئەو ١٠ باڵیۆزەی رەخنەیان لە دادگای تورکیا گرتووە بە کەسانی نەخوازراو ناوبھێنرێن.
ئەردۆغان ناڕەزایەتی و سەردانی باڵیۆزەکانیشی بۆ وەزارەتی دەرەوەی وڵاتەکەی بە بێئەدەبی ناو بردووە.
ئاماژەی بەوەش کردوە، تورکیا وڵاتێکی بەشکۆیە و ھەرکەسێک لە تورکیا تێنەگات و نەیناسێت ئەوا دەبێت ئەم وڵاتە بەجێبھێڵێت.
لە چەند رۆژی رابروودا باڵیۆزانی ئەمریکا، ئەڵمانیا، کەنەدا، دانیمارک، فینلەندا، فەڕەنسا، ھۆڵەندا، نیوزیلەندا، نەرویج و سوێد رەخنەیان لە دادگای تورکیا گرت و داوای ئازادکردنی عوسمان کاڤاڵا سەرمایەدارو چالاکوانی سیاسیان کرد کە ماوەی چوار ساڵە بە تۆمەتی بەشداریکردنی لە خۆپیشاندانەکانی گەزی پارک لە ساڵی ٢٠١٣ و کودەتاکەی ١٥ی تەموزی ٢٠١٦ لە زینداندایە.
رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا رایگەیاند، کەمال کڵچدارئۆغڵو، سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری لە خەمی ئەوەدایە سەڵاحەدین دەمیرتاش لە زیندان دەربکات، بەڵام با ھەمووان دڵنیا بن، دادگا چی بڕیارێک دەربکات ھەر ئەوەیە و دەمیرتاش ئازاد ناکرێت.
ئەردۆغان دەمیرتاشی بە تیرۆریست ناو برد و وتی، کڵچدارئۆغڵو لەگەڵ دەمیرتاشی "تیرۆریست"دا ھاوکارە و یەک ئامانجیان ھەیە و شەرمیش ناکات لەو کارەی دەیکات.
سەڵاحەدین دەمیرتاش، سەرۆکی پێشووتری پارتی دیموکراتی گەلان ھەدەپە لە چواری تشرینی دووەمی ٢٠١٦ بە تۆمەتی پشتیوانیکردن لە پارتی کرێکارانی کوردستان پەکەکە دەستگیرکرا و سەرەڕای ناڕەزایەتییەکانی ئەمریکا و ئەوروپا و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان ئازاد نەکراوە.
ئەردۆغان لە كاتی گەڕانەوەی لە ئەفریقا، بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، مافی ئەو وڵاتانە نییە دەست لە كاروباری ناوخۆی توركیا وەربدەن و بەو شێوەیە، ناتوانن بوونی دیپلۆماتكارەكانیان لە توركیا قبوڵ بكەن.
چەند رۆژێك لەمەوبەر، كەنەدا، فەڕەنسا، فینلاند، دانیمارك، ئەڵمانیا، هۆڵندا، نیوزلەندا، نەرویج، سوید و ئەمریكا لە بەیاننامەیەكی هاوبەشدا داوایان لە توركیا كرد، بەشێوەیەكی دادپەروەرانە، لێكۆڵینەوە لە دۆسیەی "عوسمان كاوالا" بازرگان و چالاكوانی تورك بكەن كە ماوەی چوار ساڵە زیندانی كراوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئێران بانگھێشتی کردووە بە مەبەستی کۆبوونەوە لەگەڵ لێپرسراوانی ئەو وڵاتە، لە چەند رۆژی داھاتوودا سەردانی تاران بکات.
رۆژنامەی واشنتن پۆست ئاشکرایکردووە، بڕیارە بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم لە سەردانەکەیدا بۆ تاران، سەبارەت بە بەربەستەکانی بەردەم ئاژانسەکە بۆ چاودێریکردنی ناوەندە ئەتۆمییەکان و کێشە چارەسەر نەکراوەکانی نێوانیان، لەگەڵ لێپرسراوانی ئێران، گفتوگۆ بکات.
وتەبێژی یەکینەکانی پاراستنی گەل راشیگەیاند، لەکاتێکدا ئەوان بەردەوامن لە شەڕی روبەڕوبونەوەی داعش و گروپە توندڕەوەکان، سەرۆک کۆماری تورکیا بەبیانوی جۆراوجۆر دەیەوێت ھێرش بکاتە سەریان و دەستکەوتەکانیان لە ناوچەکە لەناو ببات.
ئاماژە بەوەشكراوە، لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەكەدا، وەزیری دەرەوەی ئێران جەختی لە پاراستنی سەروەری خاكی وڵاتانی دراوسێ و پاراستنی سنورەكانیان، كردووەتەوە.
(موراد قەرەیلان) ئەندامی کۆمیتەی بەڕێوبەری پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) ڕایگەیاند، پێویستە ئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا ھاوکارییەکانیان بۆ پشتیوانی سوپای تورکیا ڕابگرن.
وتیشی، ھاوپەیمانی ناتۆ ڕۆڵێکی نەرێنیان ھەیە لە بەرامبەر دۆسیەی ڕۆژئاڤای کوردستان و بە ناڕاستەوخۆ ھاوکاری سوپای تورکیا دەکەن.
بە وتەی قەرەیلان ھاوکاری ناتۆ بۆ تورکیا دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی ناتۆ، بەرژەوەندی سیاسی و ئابوریان لەگەڵ تورکیا ھەیە.
لە وەڵامی تانەکەی (عوسمان بایدەمیر)، دادگای دەستوریی تورکیا ڕایگەیاند: بایدەمیر مافی پێشێلکراوە، دەبێت بە بڕی ٣٠ ھەزار لیرە قەرەبووی ماددی بکرێتەوە. دەشڵێت، سزاکەی پێچەوانەی بنەماکانی دەستوری تورکیایە.
لە ساڵی ٢٠١٨ بە تۆمەتی بێڕێزیکردن بە سەروەری تورکیا، سزای یەک ساڵ و ٥ مانگ زیندانیکردن بەسەر بایدەمیردا سەپێنرا و دواتریش مافی پەرلەمانتاری لێ سەنرایەوە، لە ئێستاشدا (عوسمان بایدەمیر)، باکوری کوردستانی بەجێھێشتووە و لە بەریتانیا نیشتەجێیە.
ئاژانسی ھەواڵی "سانا" بڵاویکردەوە، بنکەی سەربازی "تەنەف" لە سوریا لەڕێی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە بۆردوومان کراوە و چەند تەقینەوەیەک بەھۆیەوە روویانداوە.
فەرماندەی ناوەندی ئەمریکیش بۆردوومانەکەی پشت راستکردەوە و رایگەیاند، لە کات و شوێنی گونجاودا وەڵامی دەدەنەوەو لە ئێستاشدا لێکۆڵینەوە دەکەن.
سەرچاوەیەکی ئەمنی عێراقیش نزیک لە ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی رایگەیاند، پێنج فڕۆکەی بێفڕۆکەوان ئەو بنکەیەیان کردوەتە ئامانج و بۆردوومانەکە لە ناو خاکی سوریاوە کراوە نەک عێراق.
بنکەی سەربازی "تەنەف" بنکەیەکی سەربازی سەر بە ھاوپەیمانی نێودەوڵەتییە و لە ساڵی ٢٠١٤ لە شاری "حومس" دامەزرا بۆ روبەڕوبوونەوەی تیرۆریستانی داعش.