جیهان
لیز ترەس وەزیری دەرەوەی بەریتانیا، بە میدیای وڵاتەکەی راگەیاند، لە چوارچێوەی سزاکانی بەریتانیا لەسەر روسیا، ٣٨٦ ئەندامی پەرلەمانی روسیایان خستووەتە لیستی سزاکانیان و رێگەیان پێنادرێت گەشت بۆ بەریتانیا بکەن و سەرجەم ماڵوموڵکیان لە بانکەکانی بەریتانیا بلۆک دەکرێت.
راشیگەیاند، ئەو پەرلەمانتارانە دەنگیان بە سەربەخۆیی ھەردوو ھەرێمی لۆھانسک و دۆنێتسک لە ئۆکراین داوە و پشتگیرییان لە ھێرشی روسیا بۆ سەر ئۆکراین کردووە، کە لە رۆژی ٢٤ی مانگی رابردووەوە دەستیپێکردووە.
رۆژی پێنجشەممە، حکومەتی بەریتانیا، ٧ سەرمایەداری روسیای خستە لیستی سزاکانی و ھەموو موڵەکانی ئەو سەرمایەدارانەی لە بانکەکانی بەریتانیا بلۆک کرد و رێگەیان پێنادرێت گەشت بۆ بەریتانیا بکەن.
کۆبوونەوەکە "سێرگی لاڤرۆڤ" وەزیری دەرەوەی روسیا و "دیمترۆ کۆلیبا" وەزیری دەرەوەی ئۆکراین و ھەروەھا "مەولود چاوش ئۆغلۆ" وەزیری دەرەوەی تورکیا لە کۆڕبەندی دیبلۆماسی ئەنتاڵیا کۆدەکاتەوە، چاوەڕوانیش دەکرێت ئەو کۆبوونەوەیە خاڵی وەرچەرخان بێت بۆ راگرتنی شەڕ و راگەیاندنی ئاگربەستی ھەمیشەیی لەنێوان روسیا و ئۆکراین.
"مەولود چاوش ئۆغلۆ"ش رایگەیاندبوو، تورکیا لە ھەوڵەکانی بۆ راگرتنی شەڕی نێوان روسیا و ئۆکراین و سەپاندنی ئاشتی لە ناوچەکە بەردەوامە.
"رەئیسی" رایگەیاند، لە دانوستانە ئەتۆمییەکان لە ڤییەنا، بە ھیچ شێوەیەک دەستبەرداری ھێڵە سورەکانیان نابن و جەخت لەسەر داواکاری و مەرجەکانیان بە تایبەت ھەڵگرتنی سزاکان دەکەنەوە، "حەجە ئیسلام عەلی" ئەندامی دەستەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی شورای ئێرانیش رایگەیاند، تیمی دانوستانکار پابەندە بە مەرجەکان و دەبێت لەبەرچاو بگیرێن.
ھاوکات "عەلی شەمخانی" گەورە لێپرسراوی ئێران رایگەیاند، دانوستانە ئەتۆمییەکان ھەموو سەعاتێک ئاڵۆزتر دەبن و ئەمریکاش ھیچ بڕیارێکی سیاسی نادات، ھۆشداریشیدا لە نیازی ئەمریکا کە نایەوێت رێککەوتنێکی ئەتۆمی بەھێز بەدیبێت.
دانوستانکارانی ئەوروپاش لە فەڕەنسا و بەریتانیا و ئەڵمانیا شوێنی دانوستانەکانیان لە "ڤییەنا" بەجێھێشتووە و دەڵێن بابەتەکە لە نێوان ئەمریکا و ئێران ماوەتەوە.
ئامادەیشیی بۆ کۆبونەوەی تر لەگەڵ لاڤرۆڤ دوپاتکردەوە ، وتیشی رەوشی شاری ماریپۆل زۆر خراپە و لاڤرۆڤ بەڵێنی داوە لەگەڵ دەسەڵاتدارانی مۆسکۆ لەوبارەیەوە گفتوگۆ بکات .
ھاوکات سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا رایگەیاند ، مۆسکۆ لەگەڵ ھەر کۆبونەوەیەکدایە کە بۆ چارسەرکردنی قەیرانی ئۆکراین بەرێوەبچێت و دەستپێشخەرییەکانیشیان بۆ کردنەوەی رێرەوی مرۆیی لە ئۆکراین بەردەوامە ، وتیشی ئۆکراین مەدەنییەکان وەک قەڵغانی مرۆیی بەکاردەھێنێت .
کۆبونەوەکەی ئەنتاڵیا ، یەکەمین کۆبوونەوەی نێوان گەورە دیبلۆماتکارانی روسیا و ئۆکراینە لەسەرەتای دەستپێکردنی شەڕی روسیا و ئۆکراینەوە.
"ڕەئیسی" ڕایگەیاند، لە دانوستانە ئەتۆمییەکان لە ڤییەنا، بە ھیچ شێوەیەک دەستبەرداری ھێڵە سورەکانیان نابن و جەخت لەسەر داواکاری و مەرجەکانیان بە تایبەت ھەڵگرتنی سزاکان دەکەنەوە، "حوجەتول ئیسلام عەلی" ئەندامی دەستەی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی شورای ئێرانیش ڕایگەیاند، تیمی دانوستانکار پابەندە بە مەرجەکان و دەبێت لەبەرچاو بگیرێن.
ھاوکات "عەلی شەمخانی" گەورە لێپرسراوی ئێران ڕایگەیاند، دانوستانە ئەتۆمییەکان ھەموو سەعاتێک ئاڵۆزتر دەبن و ئەمریکاش ھیچ بڕیارێکی سیاسی نادات، ھۆشداریشیدا لە نیازی ئەمریکا کە نایەوێت ڕێککەوتنێکی ئەتۆمی بەھێز بەدیبێت.
ھەروەھا وەفدی فەڕەنسا و بەریتانیا و ئەڵمانیا شوێنی دانوستانەکانیان لە "ڤییەنا" بەجێھێشت و ڕایانگەیاند بابەتەکە لە نێوان ئەمریکا و ئێران ماوەتەوە.
عەلی خامنەیی ڕێبەری باڵای شۆڕشی ئیسلامی ئێران ڕایگەیاند، نەرمی نواندن لە بەرامبەر ئەمریکا یا ھەر ھێزێکی تر، لە پێناو دەربازبوون لە گەمارۆکان، ھەڵەیەکی گەورەیە و زیان بە دەسەڵاتی ئێران دەگەیەنێت.
ئاماژەی بەوەشکرد، بەرەوپێشبردنی زانستی ئەتۆمیی و بەشداری سیاسییان لە ناوچەکە لە قوڵایی ستراتیژی ئێراندایە، بۆیە ھەرگیز لەو بوارانەدا پاشەکشێ ناکەن.
ئەم لێدوانەی خامنەئی لە کاتێکدایە، کە خولی ھەشتەمی دانوستانەکانی ڤیەننا بۆ کاراکردنەوەی ڕێککەوتنی ئەتۆمی بەردەوامە و ئەوروپا و وڵاتانی خۆرئاواش فشارەکانیان بۆ سەر ئێران چڕکردووەتەوە، بۆ ئەوەی بە ھەر شێوەیەک بێت، لەم خولەدا بگەنە ئەنجام و چیدی دانوستانەکان درێژە نەکێشێت.
لە دوای تێپەڕبوونی دوو ھەفتە بەسەر دەستپێکردنی شەڕی روسیا بۆ سەر ئۆکراین، راگەیاندنی ئاگربەست بۆ کردنەوەی رێڕەوی مرۆیی لە چەند شارێکی ئۆکراین بەردەوامە، شارەکانیش "سومی و خارکیڤ و ماریوپوڵ و چیرنیگیڤ" دەگرێتەوە، کردنەوەی ئەو رێڕەوانەش ستراتیژییەتێکی نێودەوڵەتییە بۆ رزگارکردنی مەدەنییەکان و کەمکردنەوەی نەھامەتییەکانیان لە کاتی جەنگدا.
ھاوکات "ڤۆلۆدمیر زیلینسکی" سەرۆکی ئۆکراین لە وتەیەکیدا سوپاسی "جۆ بایدن" سەرۆکی ئەمریکای کرد بۆ سەپاندنی سزا بەسەر ھاوردەی نەوتی روسیا و وتی دەبێت جەنگ رابگیرێت و دانوستانێکی شەفاف و پاک لەپێناو بەرژەوەندی گەل بکرێت.
وەزارەتی دەرەوەی روسیا ئاشکرایکردوە ، ئەمرۆ سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا بەرەو تورکیا بەرێ دەکەوێت بۆ ئەوەی سبەینێ لەگەڵ دمیترۆ کۆلیبا وەزیری دەرەوەی ئۆکراین لە ئەنتاڵیا کۆببێتەوە.
ئەوە لەکاتێکدایە رۆژی دوو شەممە خولی سێیەمی دانوستانەکانی نێوان روسیا و ئۆکراین لە سنوری نێوان ئۆکراین و بێلاروس بەڕێوەچوو، لەبارەی ئەو خولەی دانوستانەکانیشەوە لێپرسراوانی ئۆکراین رایانگەیاند ، ھەندێک ئەنجامی ئەرێنی لە دانوستانەکاندا ھەبووە ، بەڵام لێپرسراوانی روسیا پێیان وایە ئەنجامەکان لە ئاستی چاوەروانکراودا نەبوون .
وەزیری وزەی تورکیا ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە ، ئەنقەرە ناتوانێت دەستبەرداری وزەی روسیا بێت چونکە لە بەدەستھێنانی غازی بەرێژەی ٤٥% و لە نەوت ١٧% و لە بەنزین ٤٠% پشت بە روسیا دەبەستێت .
وتیشی، جیھان پێویستی بە بڕێکی زیاتر نەوت و وزەیە جا چ لە ئەمریکا یاخود ڤەنزوێلا یان ئێران و سعودیە و ھەر وڵاتێکەوە بێت، بە پێویستیشی زانیوە سزاکانی سەر ئێران ھەڵبگیرێت بۆ ئەوەی وڵاتان بتوانن دووبارە لە تارانەوە وزە ھاوردە بکەن .
بەیرەقدار ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە، لەکاتی راگرتنی ھاوردەکردنی وزە لە ئێرانەوە ، زیانیان بەرکەوتووە ، ھەربۆیە جارێکی تر ناتوانن بە ھەمان رەوشدا تێبپەرن و ھاوردەی ووزە لە روسیاشەوە رابگرن .
وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیا، ماریا زاخارۆڤا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، مۆسکۆ بەڵگەی دەستکەوتووە لەبارەی تاقیگەیەکی چەکی بایۆلۆجی و دەبێت واشنتۆن ڕوونکردنەوەی پێویست بدات.
زاخارۆڤا وتی ، ئێمە دەتوانین بڵێین لە تاقیگە بایۆلۆجییەکانی ئۆکراین کە نزیکن لە وڵاتی ئێمە، پێکھاتەی چەکی بایۆلۆجی پەرەیپێدەدرا." ئەمریکا و ئۆکراین ڕەتیدەکەنەوە.
زاخارۆڤا وەزارەتی تەندروستی ئۆکراین تۆمەتبار دەکات بەوەی لەدوای ھێرشەکانی ڕووسیا بۆسەر ئۆکراین، فەرمانیکردووە بە بڵاوکردنەوە چەند جۆرێک لە ئۆرگانی مەترسیدار لە ڕێگەی تاقیگە بایۆلۆجییەکەوە بە مەبەستی بڵاوکردنەوەی نەخۆشی کۆلێرا، پەتا و چەند نەخۆشییەکی دیکەی مەترسیدار.
وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ڕووسیا وتیشی ، وەزارەتی بەرگری ئەمریکا و ئیدارەی بایدن دەبێت بە فەرمی ڕوونکردنەوە بدەن بۆ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەبارەی پرۆگرامەکە لە ئۆکراین.
ڕووسیا ١٣ رۆژە ھێرشی بۆسەر ئۆکراین دەستپێکردووە و لە سەرەتای شەڕەکانەوە تاوەکو ئێستا زیاتر لە ٢ ملیۆن کەس ئاوارەبوون .
ئاژانسەکانی ھەواڵ بڵاویانکردەوە، سوپای روسیا بەتەواوەتی گەمارۆی شارەکانی کیێڤ و خارکیڤ و سومی و ماریۆپۆلی داوە و ئەمڕۆش چەند جارێک ناوەندی ئەو شارانەی تۆپباران و بۆردومان کردووە.
وەزارەتی بەرگری بەریتانیاش رایگەیاند، شەڕ و پێکدادانی نێوان ھێزەکانی ئۆکراین و سوپای روسیا لە باشوری خۆرئاوای کیێڤ بەردەوامە و سوپای روسیا نەیتوانیوە پێشڕەوەیی ئەوتۆ لەو ناوچەیە بکات، ئاماژەی بەوەشکردووە، سیستمی بەرگریی ئاسمانی ئۆکراین سەرکەوتوانە توانیویەتی بەرپەرچی ھێرشەکانی روسیا بداتەوە.
رێکخراوی کۆچی نێودەوڵەتیش رایگەیاند، بەھۆی ھێرشەکانی روسیا، ژمارەی ئاوارەکانی ئۆکراین دوو ھێندە زیادیکردووە و پێشبینی دەکرێت لە چەند رۆژی داھاتوودا ژمارەیان بۆ پێنج ملیۆن کەس بەرزبێتەوە.
ئیسحاق ھێرزۆگ سەرۆکی ئیسڕائیل سەردانی تورکیای کرد و لەگەڵ ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک کۆماری تورکیا کۆبووەوە، لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانی ھاوبەشیشدا ئەردۆغان وتی، ھەوڵ دەدەن پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسڕائیل ئاسایی بکەنەوە و ئاڵوگۆڕە بازرگانییەکانیشیان لە ھەشت ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلارەوە بۆ ١٠ ملیار دۆلار بەرز بکەنەوە. سەرۆکی ئیسڕائیلیش وتی، ئامانجیان دروستکردنەوەی پەیوەندییەکی دۆستانەیە لەگەڵ تورکیا.
ماوەی ١٤ ساڵە پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و ئیسڕائیل تێکچووە و لەو کاتەشەوە ھیچ سەرۆکێکی ئیسڕائیل و تورکیا سەردانی یەکتریان نەکردووە، ئامانجی سەردانەکەش بۆ ئاسایکردنەوەی پەیوەندییەکان و کۆتایھێنانە بە کێشەکانی نێوانیان.
"زیلینسکی" بۆ یەکەمین جار لە دوای دەستپێکردنی شەڕ، گەڕایەوە کۆشکی سەرۆکایەتی لە "کیێڤ" و ڕایگەیاند لە ھیچ کەسێک ناترسێت و ئەوەی پێویست بێت دەیکات بۆ سەرکەوتن لەو شەڕەدا.
ھاوکات، لە چاوپێکەوتنێکیشدا لەگەڵ تۆڕی "ئەی بی سی نیوز"ی ئەمریکی وتی، "ڤلادمیر پوتن" سەرۆکی ڕووسیا بە داگیرکردنی ئۆکراین ناوەستێت و وڵاتانی تر لە ھاوپەیمانی باکوری ئەتڵەسی ناتۆ، دەکاتە ئامانج، داواشی لە "جۆو بایدن" سەرۆکی ئەمریکا کردەوە ناوچەی دژەفڕین لە ئۆکراین ڕابگەیەنێت.