جیهان
لەدوای ھێرشێکی ئاسمانی سوپای ڕووسیا بۆسەر نەخۆشخانەیەکی منداڵبوون لە ماریوپۆل وێنەی ژنێکی دووگیانی بریندار کە لەلایەن چەند کەسێک دەگوازرایەوە، کاردانەوەی زۆری لێکەوتەوە.
دوای چەند ڕۆژێک لە مانەوە لە نەخۆشخانە سەرەتا منداڵەکەی و دواتر خۆی گیانیان لەدەستدا.
پزیشکی تایبەتی منداڵبوون کە ھەوڵی ڕزگارکردنی ژنەکە و منداڵەکەی داوە، دەڵێت کاتێک ژنەکە زانیویەتی منداڵەکەی گیانی لەدەستداوە داوای کردووە "بیکوژن."
دکتۆر تیمور مارین دەڵێت بەھۆی بۆردوومانەکە ڕانی ژنەکە لەکاتی دووگیانی شکابوو، ھەروەھا جومگەی سێبەندی دەرچووبوو.
سەعید خەتیب زادە وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە کۆنفڕانسی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، بەھیچ شێوەیەک قبوڵی ناکەن، ھەرێمی کوردستان وەک دراوسێیەک، کە پەیوەندییەکی باشیان لەگەڵ یەکدا ھەیە، ببێتە ناوەندێکی ھەڕەشە بۆ سەر ئێران.
ئاماژەی بەوەشکرد، چەندین جار لێپرسراوانی عێراقیان لەو بابەتە ئاگادارکردووەتەوە، کە نابێت سنورەکانیان ببنە شوێنی ئاژاوە لەلایەن ئیسرائیل و گروپە تیروریستییەکانەوە.
ئەوەش دوای ئەوە دێت کە بەرەبەیانی رۆژ یەکشەممە، ١٢ موشەک ئاڕاستەی شاری ھەولێر کران و دواتر سوپای پاسدارانی ئێران بەرپرسیارێتی ھێرشەکەی لەئەستۆ گرت و رایگەیاند، ناوندێکی ستراتیژی ئیسرائیلی بەئامانج گرتووە.
رۆژنامەی فاینانشاڵ تایمز لەزاری چەند لێپرسراوێکی ئەمریکا بڵاویکردوەتەوە، روسیا دوای دەستپێکردنی ھێرشەکانی بۆ سەر ئۆکراین، داوای ھاوکاری و وەرگرتنی کەلوپەلی سەربازیی لە چین کردووە، لەو بارەیەشەوە واشنتۆن نیگەرانی دەربڕیوە و ھۆشداری داوەتە ھاوپەیمانەکانی، لە ئەگەری ئامادەبوونی بەیجین بۆ پشتیوانیکردن لە مۆسکۆ، ھەڵوێستیان ھەبێت.
ئەوش لەکاتێکدایە، بڕیارە ئەمڕۆ جیک سۆلیڤان راوێژکاری ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریکا لەگەڵ یانگ جیچی لێپرسراوی باڵای سیاسەتی دەرەوەی چین لە رۆمای پایتەختی ئیتاڵیا کۆببێتەوە و سەبارت بەو پرسە گفتوگۆ بکەن.
نوسینگەی سەرۆکایەتی ئۆکراین لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بڕیارە ئەمڕۆ جارێکی تر ھەردوو شاندی دانوستانکاری روسیا و ئۆکراین کۆببنەوە و کۆبوونەوەکەش بەشێوەی ڤیدیۆ کۆنفڕانس بەڕێوەبچێت.
ئاماژە بەوەشکراوە، ئەگەری بەرەپێشچوونی دانوستانەکان و لێکنزیکبوونەوەی زیاتری لایەنەکان لەئارادایە.
ئەوە لەکاتێکدایە، ھێرشەکان لە خۆرئاوای ئۆکراین و نزیک سنورەکانی ناتۆ پەرەی سەندووە.
سەرۆکی پاسەوانی نەتەوەیی ڕووسیا، ڤیکتۆر زۆلۆتۆڤ، لەکاتی وتارێکدا لە یەکێک لە کەنیسەکانی مۆسکۆ، ڕایگەیاند پێشڕەوییەکان سوپای ڕووسیا بەھۆی ھێزە ڕاستڕەوەکانی ئۆکراین و بەکارھێنانی خەڵکی سڤیل وەک قەڵغان خاو دەچێت بەڕێوە.
وتەکانی زۆلۆتۆڤ لەدوای ئەوە دێت، پێشتر لە کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ "ڤلادیمیر پووتن " و "وەزیری بەرگری ڕووسیا" سێرگی شۆیگو ڕایگەیاند ،ھەموو شتێک بە پێی پلانەکان دەچن بەڕێوە.
سەرۆکی پاسەوانی نەتەوەیی ڕووسیا، کە پێشتر بەرپرسی ئاسایشی کەسێتی پووتن بوو، ڕایگەیاند ،دەمەوێت بڵێم بەڵێ، ھەموو شتێک بەو خێراییە ناچێتەپێش کە ئێمە دەمانەوێت.
ماوە ١٧ ڕۆژە ڕووسیا ھێرشی بۆسەر ئۆکراین دەستپێکردووە، بۆ ڕاگرتنی شەڕ بڕیارە ئەمڕۆ قۆناغێکی تری دانوستانەکانی نێوان ھەردوولا دەستپێبکات و کۆبوونەوەکەش بەشێوەی ڤیدیۆ کۆنفڕانس بەڕێوەبچێت.
ئاماژە بەوەشکراوە، ئەگەری بەرەپێشچوونی دانوستانەکان و لێکنزیکبوونەوەی زیاتری لایەنەکان لەئارادایە
بە پێی ھەواڵێکی میدیاکانی تورکیا ھێزە ئەمنییەکانی ئەو وڵاتە لە کەناراوەکانی شارۆچکەی ئورلا لە ئیزمیر لە رۆژئاوای تورکیا، ٢٢٢ کۆچبەری نایاساییان دەستگیر کردوە، کە بەنیاز بوونە لەڕێگەی تورکیاوە بە نایاسایی خۆیان گەیەننە یۆنان.
سەبارەت بە رەگەزنامەی کۆچبەرەکانیش ئاشکرایانکردوە، ١٤٩ کۆچبەریان خەڵکی ئەفغانستان و ٣٩ کۆچبەری عێراقی و ١٥ کۆچبەری سووری و ٨ کۆچبەری ئێرانی و ١١ کۆچبەری میسری و یەمەنین.
"کەمال کلچدار ئۆغلۆ" لە وەڵامی پرسیارێکی رۆژنامەنووساندا وتوویەتی، ئەگەر بچێتە سەر کورسی دەسەڵات، "سەڵاحەدین دەمیرتاش" ھاوسەرۆکی پێشووتری ھەدەپە و "عوسمان کاڤالا" بازرگانی تورکی و خوێندکارانی کۆلێژی سەربازی و رۆژنامەنووسان ئازاد دەکات، وتیشی "دەمیرتاش" ھیچ تاوانێکی نەکردووە و ھەڵەیەکی لەسەر نییە.
"کلچدار ئۆغلۆ" ئاماژەی بەوەشکرد، دەستگرکردنی خەڵک لەسەر ئازادی رادەربڕین رەتدەکەنەوە و وتیشی ژمارەی گیان لەدەستدان لە زیندانەکانی تورکیادا بەھۆی پێشێلکردنی مافی مرۆڤ زیادیکردووە.
چاوەڕوان دەکرێت، "کەمال کلچدار ئۆغلۆ" کاندیدبوونی خۆی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری تورکیا رابگەیەنێت و رکاربەری "رەجەب تەیب ئەردۆغان" بکات، بۆ وەرگرتنی ئەو پۆستە.
ھێزەکانی دەریاوانی لیبیا رایانگەیاندوە، بەلەمێک بە ٢٣ کۆچبەرەوە لە دەریای ناوەراستدا نقومبوە و تا ئێستا ١٩ لە کۆچبەرەکان بێ سەرو شوێنن و چارەنوسیان دیار نیە ، بەڵام سیان لە کۆچبەرەکان رزگارکراون و تەرمی کۆچبەرێکیش دۆزراوەتەوە .
بەپێی زانیارییەکان زۆرینەی کۆچبەرەکان خاوەن رەگەزنامەی سوری و میسرین و ھەوڵیان داوە بەشێوەیەکی نایاسایی لە دەریای ناوەراستەوە بەرەو ئەوروپا کۆچ بکەن ، لە ئێستاشدا ھەوڵەکان بۆ دۆزینەوەی سەرجەم کۆچبەرەکان و ئاشکراکردنی چارەنوسیان بەردەوامە، بەپێی ئامارەکانی رێکخراوی کۆچی نێودەوڵەتی ، تەنھا لە ٢ مانگی سەرەتای ئەمساڵدا، ١٩٢ کۆچبەر لە دەریای ناوەراستدا گیانیان لەدەستداوە .
ھەروەک ئاشکرایکردووە، ئەو تۆڕە سیخورییە پلانی کارێکی گێرەشێوێنییان لە ناوخۆی ئێراندا داڕشتوە، بەڵام بەر لە جێبەجێکردنی شکستیان پێھێندراوە .
ھەروەک ئاماژەی کردووە بەوەی ئەو گروپە کاری قاچاخچێتی چەکی کردوە، ھاوکات عەلی خامنەیی رابەری باڵای شۆڕشی ئێران لە پەیامێکدا سوپاسی ھێزە ئەمنییەکانی ئێرانی کرد.
وەزارەتی ناوخۆی سعودیە ڕایگەیاند ئەوانەی لەسێدارەدراون تۆمەتی کوشتنی بەئەنقەستی خەڵکی بێتاوان و ژن و منداڵ ھەروەھا تۆمەتی ئەندامێتی لە داعش و گروپە تیرۆرستییەکانیان بەسەردا ساغ بووەتەوە.
وەزارەتی ناوخۆی سعودیە لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لەنێو لەسێدارەدراوەکاندا ٣٧ ھاوڵاتی سعودیە ھەبوون کە ھێرشیانکردبووە سەر ھێزە ئەمنییەکان و بنکەکانی پۆلیس و نێردەی وڵاتانی دیکە.
رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ سعودیە تۆمەتبار دەکەن بە سەپاندنی یاسای قورس دژی ئازادی دەربڕینی سیاسی و ئاینی و لەسێدارەدانی کەسانی خوار تەمەن ١٨ ساڵ.
لە ساڵی ٢٠٢١ سعودیە لەسێدارەدانی ٦٧ کەسی جێبەجێکردووە، ھەروەھا لە ساڵی ٢٠٢٠یش ٢٧ کەسی دیکەی لەسێدارەداوە.
ئەوەش لەکاتێکدایە کە وەزارەتی دەرەوەی عێراق رایگەیاندبوو، "بەغداد" میوانداری خولی چوارەمی دانوستانەکانی نێوان سعودیە و ئێران دەکات بەبێ ئەوەی زانیاری زیاتر بخاتەڕوو، تا ئێستاش ٣ خولی دانوستانەکانی نێوان ئەو دوو وڵاتە لە "بەغداد" بەڕێوەچووە و ھەردوولا ئاماژە بە دانوستانی ئەرێنی و بەرھەمدار دەکەن .
ھەروەھا ئەو دانوستانە بە ئاماژەیەک دادەنرێت بۆ کەمکردنەوەی ئاڵۆزییەکان لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاست.
لە ڕاگەیەندراوێکدا حکومەتی میسر بڵاویکردەوە، بە توندی ئیدانەی ئەو ھێرشە ترسنۆکانە دەکەن کە بە کۆمەڵێک موشەکی بالیستی شاری ھەولێریان کردە ئامانج و بەھۆیەوە زیانی مادی لێکەوتەوە.
حکومەتی میسر ئاماژەی بەوەشکردووە، وڵاتەکەی لە پاڵ عێراقی دۆستدا دەوەستێتەوە و، پشتیوانی دەکەن بۆ گرتنەبەری ھەر ڕێوشوێنێک لە پێناو پاراستنی ئاسایش و ئارامی وڵاتەکەیدا.
لە لایەکی دیکەوە وەزارەتی دەرەوەی سعودیە ڕایگەیاند، ئیدانەی ھێرشە موشەکییەکەی سەر شاری ھەولێر دەکات لە ھەرێکی کوردستان.
وەزارەتی دەرەوەی سعودیە لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بە ھەموو شێوەیەک لە پاَڵ عێراقدا دەوەستنەوە، بۆ پارێزگاریکردن لە ئاسایش و ئارامی وڵاتەکەی و ھەموو جۆرە توندوتیژی و تیرۆر و توندڕەوییەکیش ڕەتدەکەنەوە.
جیک سۆلیڤان ڕاوێکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا ڕایگەیاند، وڵاتەکەی ئیدانەی ھێرشە موشەکییەی سەر شاری ھەولێری دەکات و لە ھێرشەکەشدا ھیچ پێگە و ھاوڵاتییەکی ئەمریکا زیانیان پێنەگەیشتووە.
سۆلیڤان ئاماژەی بەوەشکرد، واشنتۆن کار دەکات لەسەر دەستنیشانکردنی ئەو ئامانجەی کە ئێران ھێرشی کردووەتە سەر، کاری پێویستیش دەکەن بۆ بەرگری لە ھاوڵاتییەکانیان و بەرژەوەندی و ھاوپەیمانەکانیشیان.
جەختیشیکردەوە، لەگەڵ حکومەتی عێراق و ھەرێمی کوردستان ڕاوێژ دەکەن، بە مەبەستی ھاوکاریکردنیان بۆ بەھێزکردنی توانای بەرگری موشەکی، بۆ ئەوەی بتوانن بەرگری لە شارەکانیان بکەن.
وەزارەتی ناوخۆیی ھەرێمی کوردستان بڵاویکردەوە، بە ١٢ موشەکی بالیستی لە دەرەوەی ھەرێمی کوردستانەوە ھێرشکراوەتە سەر شاری ھەولێر، دواتریش سوپای پاسداران بەرپرسیارێتی خۆ لە ھێرشەکە ڕاگەیاند.
نێد پرایس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا سەبارەت بە ھێرشە موشەکییەکەی سەر ھەولێر رایگەیاند، زۆر بە تووندی ئیدانەی لێدانە مووشەکییەکانی شەوی ڕابردووی سەر ھەولێر دەکات.
راشیگەیاندوە، لێدانە مووشەکییەکان پێشێلکارییەکی زۆر خراپی سەر سەروەری عێراق بوون، ھیچ یەکێک لە باڵەخانەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا زیانییان پێنەگەیشتووە و ھیچ کارمەندێک بریندار نەبووە و ھیچ ئاماژەیەک نییە ھێرشەکان بە مەبەستی بە ئامانجگرتنی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا بووبن.
جەخت لەوەشدەکاتەوە، ئێران پێویستە دەستبەجێ ھێرشەکانی ڕابگرێت و ڕێز لە سەروەری عێراق بگرێت و دەستێوەردانی لە کاروباری ناوخۆی عێراق بوەستێنێت، ھاوکات ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا لەگەڵ ھاوبەشە عێراقییەکانیدایە، لەوانەش ھاوبەشەکانیان لە ھەرێمی کوردستان و یارمەتی ھاوبەشەکانمان لە ناوچەکە دەدەین بۆ ئەوەی بەرگری لە خۆیان بکەن.
