جیهان
سەرۆكی بەشی نەخۆشییە گوازراوەكانی وەزارەتی تەندروستی ئێران تۆماركردنی حاڵەتێكی كۆرۆنای لە جۆری "ئۆمیكرۆن" پشت راست كردەوە و وتی ئەو هاووڵاتییەی توشبووە لە یەكێك لە وڵاتانی دراوسێەوە گەڕاوەتەوە.
هاوكات "د.ئەسعەد عەبدۆلی" كە یەكێكە لە پزیشكانی پلە باڵای پڕۆژەی ڤاكسینی بەرەكەتی ئێران رایگەیاندووە، لە تاقیگەیەكی شاری "تاران"، یەكەم حاڵەتی ڤایرۆسی "ئۆمیكرۆن" تۆماركراوە و لە تاقیگە سەلمێندراوە.
تۆماركردنی یەكەم حاڵەتی "ئۆمیكرۆن" هاوكاتە لەگەڵ كەمبوونەوەی ژمارەی توشبووانی كۆرۆنا لە ئێران، بەپێی دوایین راگەیەندراوی رێكخراوی تەندروستی جیهانیش، تا ئێستا "ئۆمیكرۆن" گەیشتۆتە 89 وڵاتی جیهان.
دوو پەرلەمانتاری سۆسیال دیمەکراتەکان لە نەمسا پێششنیازە بڕیارێکیان لە بارەی پرسی داخستنی ھەدەپە لە تورکیا، پێشکەش بە پەرلەمانی وڵاتەکەیان کرد، پەرلەمانیش بە زۆرینەی دەنگ پێشنیازەکەی پەسەندکرد، لە ڕاپۆرتێکیشدا داوا لە حکومەت دەکات گوشار بخاتە سەر تورکیا بۆ دیموکراتیزەکردنی وڵات، بۆ ئەوەی تورکیا ببێتە وڵاتێکی یاسایی.
لە پێشنیازە بڕیارەکەدا ھاتووە، ھەدەپە سێیەم پارتی گەورەی تورکیایە و ئەگەر دابخرێت واتە حکومەتی تورکیا یاسا و پەیمانە نێودەوڵەتییەکان پێشێل دەکات.
ئاژانسەکانی ھەواڵ بڵاویانکردەوە، دوای ئەوەی بە پێی لێکۆڵینەوە لە گومانەکان دەرکەوتووە حەمەد سەعید شامسی باڵیۆزی ئیماڕات لە قاھیرە دەستی لە بەقاچاخبردنی ئاسەوارە مێژووییەکانی میسڕدا ھەبووە، حکومەتی میسڕ بڕیاریداوە لە وڵاتەکە دەریبکات.
محەمەد مورسی باڵیۆزی میسڕ لە قەتەر ھەواڵەکەی پشتڕاستکردووەتەوە و ڕایگەیاندووە، بڕیارەکە ئاماژەیەکە بە ھۆشیاری و وریایی دەزگا ئەمنییەکانی میسڕ. وتیشی، دەبێت لێپرسراوانی ئیماڕات لێپێچینەوە لە باڵیۆزەکەیان بکەن و سزای بدەن.
کڵیچدار ئۆغڵۆ ڕایگەیاندووە، ئەگەر ڕەوشەکە بەمشێوەیە بێت و بەھای لیرە رڕۆژ لە دوای ڕۆژ کەمبێتەوە و بێدەنگی بەرامبەر داڕوخانی ئابوری تورکیا بەردەوام بێت، ئاژاوە لە وڵاتدا دروست دەبێت، بۆیە پێویستە بە زووترین کات ھەڵبژاردنی پێشوەختی سەرۆکایەتی لە تورکیا بەڕێوەبچێت.
پێشتریش کڵیچدار ئۆغلۆ نیازی خۆی بۆ کاندید بوون لە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی وڵاتەکەی ئاشکرا کردووە، لە ماوەی ڕابردووشدا سەڵاحەدین دەمیرتاش ھاوسەرۆکی پێشووتری پارتی دیموکراتی گەلان "ھەدەپە" داوایکرد گوشار بخرێتە سەر تورکیا بۆ ئەوەی ھەڵبژاردنی پێشوەختی سەرۆکایەتی لەو وڵاتە بەڕێوەبچێت، چونکە تەنھا ڕێگە بۆ دەربازبوون لە قەیرانەکان ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەختە.
سۆلیڤان ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە، تا ئێستا ئەمریکا ڕێگەیەکی لەبەردەمدا نییە بە مەبەستی گەڕانەوە بۆ ڕێککەوتنی ئەتۆمی، چونکە دانوستانە ئەتۆمییەکانی ئێران لە ڤییەننا بە باشی بەڕێوەناچن، ئەمریکاش لە ڕێی دانوستانکارە ئەوروپییەکانەوە نیگەرانیی خۆی بە ئێران گەیاندووە لە بارەی بەردەوامیدان بە بەرەوپێشبردنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی.
ئەوەش لە کاتێکدایە ژمارەیەک لە شارەزایانی ئەمریکا کە لە بواری ئاسایشی نەتەوەییدا کار دەکەن، نامەیەکیان ئاڕاستەی جۆو بایدن سەرۆکی ئەمریکا کردووە و ھۆشداریان داوەتێ لەو ھەنگاوانەی ئێران بۆ بەرەوپێشبردنی بەرنامە ئەتۆمیەکەی دەینێت و ڕایانگەیاندووە، لە دۆسیەی ئەتۆمیدا ئێران ھەموو ھێڵە سورەکانی تێپەڕاندووە.
بەڕێوەبەرایەتی ئاسایشی مانش و دەریای باکوری فەڕەنسا لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، دوو کەشتی سەر بە ھێزەکانی دەریاوانیی نیشتمانی فەڕەنسا سەرکەوتوو بوون لە ڕزگارکردنی ١٣٨ کۆچبەری نایاسایی کە ھەوڵیانداوە لە گەرووی "با دو کالیە" لە دەریای مانشەوە بگەنە بەریتانیا.
سەرباری ھۆشدارییەکان لە مەترسیداریی ئەو جۆرە کۆچە، بەڵام لە دوای ساڵی ٢٠١٨ەوە ھەوڵی کۆچبەران بۆ تێپەڕاندنی دەریای مانش بەرەو بەریتانیا زیادیکردووە و بە تەنھا لە ھەشت مانگی ئەمساڵیشدا، نزیکەی ١٥ ھەزار و ٤٠٠ کۆچبەر ھەوڵی تێپەڕاندنی دەریاکەیان داوە، لە کاتێکدا ئەو ژمارەیە لە ساڵی ٢٠٢٠دا ٩ ھەزار و ٥٠٠ و لە ٢٠١٩دا دوو ھەزار و ٣٠٠ و لە ٢٠١٨شدا ٦٠٠ کۆچبەر بووە.
بە سەرپەرشتی مەزڵوم کۆبانێ، وەفدێکی باڵای (ھەسەدە) سەردانی دێرەزوریان کرد و لەگەڵ ئەنجومەنی لەشکری و مەدەنی و سەرۆک عشیرەتەکان و پیاوماقوڵانی ناوچەکە کۆبووەوە.
مەزڵوم کۆبانێ لەو دیدارەدا جەختیکردەوە، ھیچ دیالۆگێک بە بێ بەشداری نوێنەرانی خەڵکی ناوچەکە ناکرێت، وتیشی، لە ساڵی ٢٠٢٢ بەردەوام دەبن لە بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و قاچاخچیەتی و باشترکردنی ڕەوشی تەندروستی و خزمەتگوزاری و سەقامگیری لە باکور و خۆرھەڵاتی سوریا.
لە بارەی گفتوگۆکانیشیان لەگەڵ حکومەتی دیمەشق، مەزڵوم کۆبانێ ئاشکرایکرد، مەرجەکانیان نەگۆڕە بۆ دیالۆگ، ئەویش قبوڵکردنی خۆبەڕێوەبەری باکور و خۆرھەڵاتی سوریا و تایبەتمەندی ھەسەدەیە وەک ھێزێکی سەربازیی لەو ھەرێمە.
بە پێی ئاژانسەکانی باکوری کوردستان، ھێزەکانی پۆلیسی تورکیا لە شاری نسێبین سەر بە پارێزگای مێردین ھەڵیانکوتاوەتە سەر ماڵی جەلال ئاتا بەڕێوەبەری پارتی ھەرێمەکانی دیموکراتی (دەبەپە) و دەستگیرکراوە و گواستراوەتەوە بۆ بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پارێزگای مێردین، لە ناوچەی جزیرە و سلۆپیش سەر بە پارێزگای شرناخ ٦ بەڕێوەبەر و ئەندامی ھەدەپە دەستگیرکراون.
لە شاری ئیستەنبوڵیش پۆلیسی تورکیا لە ئۆپراسیونێکدا ١٢ بەڕێوەبەر و ئەندامی ھەدەپەیان دەستگیر کردووە.
ئاژانسەکان ئاماژەیان بەوەشکردووە، دوای ھەڕەشەکانی ھەفتەی ڕابردووی سولەیمان سۆیلو وەزیری ناوخۆی تورکیا لە دژی ھەدەپە، تا ئێستا ٣٢ ئەندام و بەڕێوەبەری ھەدەپە و دەبەپە دەستگیرکراون.
بەدران چیا کورد جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی جێبەجێکاریی خۆبەڕێوەبەری باکور و خۆرھەڵاتی سوریا دەڵێت، دیالۆگ باشترین ڕێگەیە بۆ چارەسەری قەیرانی سوریا و ئەولەویەتیان بۆ ئەنجامدانی ھەر دیالۆگ و ڕێککەوتنێک ڕزگارکردنی ناوچە داگیرکراوەکان و گەڕانەوەی خەڵکی ئەو ناوچانەیە بۆ زێدی خۆیان.
چیا کورد ئاماژە بەوەشکردووە، گەیشتن بە ڕێککەوتنێکی سیاسی لەگەڵ حکومەتی دیمەشق ڕێخۆشکەر دەبێت بۆ کشانەوەی ھەموو ھێزە بیانییەکان لە ناو خاکی سوریا، لە سەرووی ھەمووشیانەوە تورکیا.
ئاماژەی بەوەشکردووە، بەکارھێنانی ڤاکسینەکانی کۆرۆنا و دەرمانەکان و دابەشکردنیان بەسەر ئەو وڵاتانەدا کە ئاستی بەکارھێنانی ڤاکسین تێیاندا نزمە، ڕۆڵی دەبێت لە زووتر کۆنترۆڵکردنی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنادا.
بە شێوەیەکی گشتیش بودجەی ھێزە چەکدارەکانی ئێران بۆ ساڵی ٢٠٢٢ زیادکراوە و لە ٢١٣ ترلیۆن ڕیاڵەوە گەیەندراوەتە ٣٣٩ ترلیۆن ڕیاڵ، بڕی ٩٥٥ ترلیۆن ڕیاڵیش کە دەکاتە ٢٢ ملیار دۆلار بۆ وەزارەتی بەرگری و ٧ ترلیۆن و ٧٠٠ ملیار ڕیاڵیش بۆ خەرجییەکانی سەربازگەی "خاتم الانبیا" ی بەرگری ئاسمانی تەرخان کراوە.
ژان کاستێکس سەرۆک وەزیرانی فەڕەنسا رایگەیاند، پێشبینی دەکرێت مانگی داھاتوو و دەستپێکی ساڵی نوێ خراپترین کات بێت بۆ بڵاوبوونەوەی ئۆمیکرۆن لە جیھاندا.
وتیشی، ئۆمیکرۆن بەخێراییەکی زۆر لە ئەوروپا لە تەشەنەسەندندایە و سنوردارکردنی گەشتەکانی نێوان بەریتانیا و فەڕەنساش بەشێکە لەو بڕیارانەی بۆ روبەڕوبونەوەی ئەو شەپۆلە نوێیەی کۆرۆنا گیراونەتەبەر.
ئاشکراشیکرد، پلانیان ھەیە لە ساڵی نوێدا رێکاری نوێ بۆ فراونکردنی کوتان و روبەڕوبوونەوەی ئۆمیکرۆن بگرنەبەر.
تائێستا زۆرترین حاڵەتی توشبون بە ئۆمیکرۆن لە ئەوروپا، لە بەریتانیا تۆمارکراوە کە ١٥ ھەزار توشبووە.
بەپێی ھەواڵێکی تەلەفیزیۆنی ھەبەر تورک، لە ماوەی ھەفتەی رابردوودا ٤٧ کەس بەھۆی خواردنەوەی کحولی ساختەوە و ژەھراویبوو گیانیان لەدەستداوە کە ٢٢ کەسیان لە شاری ئیستەنبوڵ بوون و ١٣ کەسی دیکەشیان لە شارەکانی دیکەی تورکیا بوون.
بەپێی ھەواڵەکە تەنھا لە ئیستەنبوڵ ٢٢ کەسی دیکە لەژێر چاودێری چڕدان و ئەگەر ھەیە ژمارەی ئەو کەسانەی گیانیان لەدەستداوە بەرز ببێتەوە.
ئەو کەسانەی خواردنەوەکەیان بەکارھێناوە ھەستیان بە سەرسوڕان و سەرێشە و لاوازی بینین کردووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، دانوستانەکان لەم ھەفتەیەدا بەرەوپێشچوونی باشی بەخۆیەوە بینیوە و دوای راگیرانی دانوستانەکانیش بۆ ماوەی چەند رۆژێک، لە رۆژانی داھاتوودا دەست بە گفتوگۆ دەکەنەوە.
تا ئێستا حەوت خولی دانوستانەکانی ڤییەننا بۆ زیندوکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمی بە بەشداری ناڕاستەوخۆی ئەمریکا بەڕێوەچووە.
فاوچی ئاماژەی بۆ ئەوە کردوە ، ئەو ڤاکسینانەی دژی ڤایرۆسی کۆرۆنا بەرھەمھێنراون، دەتوانن روبەروی ئۆمیکرۆن ببنەوە، بەو مەرجەی سێ دۆز لە ڤاکسینەکان بەکاربھێنرێت، ھەربۆیە روبەروبونەوەی ئۆمیکرۆن، پێویستی بە بەرھەمھێنانی ڤاکسینی نوێ نیە .
ئەوە لەکاتێکدایە کە ژمارەیەک لەو کۆمپانیایانەی لەماوەی رابردوودا ڤاکسینەکانی کۆرۆنایان بەرھەمھێناوە بەتایبەت فایزەر و مۆدێرنا و جۆنسن ئاند جۆنسن، ئامادەییان دەربریوە بۆ ئەوەی ڤاکسینی نوێ دژی ئۆمیکرۆن بەرھەم بھێنن ئەگەر بێتو ڤاکسینەکانیان توانای روبەروبونەوەی ئەو جۆرە نوێیەی کۆرۆنای نەبێت .