جیهان
بەھرام دارایی سەرۆکی رێکخراوی خۆراک و دەرمانی ئێران رایگەیاند، لەئێستادا ھیچ جۆرە ڤاکسینێک لە دەرەوەی وڵات ھاوردە ناکەن و تەنھا پشتیان بە بەرھەمی ناوخۆ بەستووە.
ئەوەش بۆ یەکەمجارە لە حکومەتەکەی ئیبراھیم رەئیسیدا قەدەغەکردنی ھاوردەکردنی ڤاکسین رادەگەیەندرێت، لەکاتێکدا پێشتر رەئیسی خێراکردنی کوتان و ھاوردەکردنی ڤاکسینی بە گرنگترین دەستکەوت لە ١٠٠ رۆژی یەکەم سەرۆکایەتییەکەیدا لەقەڵەم دابوو.
پشتبەستنی ئێران بە بەرھەمی ناوخۆ لەکاتێکدایە تا ئێستا ڤاکسینەکانی دروستکراوی ئێران لەلایەن رێکخراوی تەندروستی جیھانییەوە پەسەند نەکراون و زیاتر لە ١٤٧ ملیۆن دۆز ڤاکسینیش، لە جۆرەکانی ئەسترازینیکا و سینۆفارم و سپۆتنیک و بەھاراتی ھیندستان ھەناردەی ئێران کراوە.
کۆشکی سپی لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بایدن لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ فۆلۆدیمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین، پشتگیری ئەمریکای بۆ ئەو وڵاتە دوپاتکردوەتەوە و رایگەیاندوە، ئەگەر روسیا ئۆکراین داگیر بکات، لەگەڵ ھاوپەیمانەکانیان ھەڵوێستی توند و یەکلاکەرەوەیان دەبێت.
دوپاتیشیکردەوە، پشتگیری ھەموو رێگەیەکی دیبلۆماسی دەکەن بۆ کۆتاییھێنان بە ئاڵۆزییەکانی نێوان روسیا و ئۆکراین.
بڕیاریشە رۆژانی ٩ و ١٠ی ئەم مانگە دانوستانی نێوان ئەمریکا و روسیا لەسەر ئاستی باڵا بەڕێوەبچێت بۆ تاوتوێکردنی ئەو ھەڕەشانەی روسیا لەسەر ئۆکراین دروستیکردوە.
روانگەی سوریا بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، تیرۆریستانی داعش لە بۆسەیەکدا کاروانێکی سوپای سوریایان لە نێوان دەشتاییەکانی حمس و دێرەزور لە خۆرھەڵاتی ئەو وڵاتە کردوەتە ئامانج و لە ئەنجامدا نۆ سەرباز کوژران و ١٥ی تریش برینداربوون.
ئاماژە بۆ ئەوەشکراوە، لەو بۆسەیەدا داعش چەکی رەشاشی بەکارھێناوە.
ئەوە لەکاتێکدایە سوپای سوریا دەستیکردوە بە ناردنی کاروانی سەربازیی بۆ دەشتاییەکانی حمس و کاروانەکەش پێکدێت لە سەدان سەرباز و ئۆتۆمبێلی سەربازیی و چەکی قورس.
پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، شەپۆلێکی بەھێزی بارانبارین ئێرانی گرتووەتەوە و لە پارێزگاکانی شیراز و بەندەر عەباس و سیستان و بەلوچستان لافاو دروستبووە و ئاو چووەتە ناو ماڵەکان.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، بەھۆی لافاوەکە تا ئێستا چوارکەس لە پارێزگای شیرازگیانیان لەدەستداوە و١١ کەسیش بریندارن.
پەیامنێری کوردسات نیوز وتیشی، لێپرسراوانی ئێران ھۆشدارییانداوە لە ئەگەری دروستبوونەوەی لافاو لەماوەی ٢٤ سەعاتی داھاتوودا.
راشیگەیاند، بە پێی خەمڵاندنەکانیان تێچووی مانەوەی یەک کۆچبەر لە لیتوانیا، دەگاتە ١١ ھەزار یۆرۆ لە ساڵێکدا، ھەربۆیە پێیان باشترە بلیتی گەڕانەوە بۆ ئەو کۆچبەرانە دابین بکەن، کە خۆیان دەیانەوێت بگەڕێنەوە، یان گەشتێکیان بۆ رێکبخەن.
وەزارەتی ناوخۆی لیتوانیا راشیگەیاند، تائێستا ٥٣٧ کۆچبەری بیانیان گەڕاندووەتەوە بۆ وڵاتەکانیان و ھێشتا ٣ ھەزار و ١٦٦ کۆچبەر، لە پێنج ناوەندی تۆمارکردنی بیانییەکاندا لە لیتوانیا دەژین.
بە پێی ئامارێک، ساڵی ٢٠٢١ بەراورد بە ساڵی ٢٠٢٠، ئاستی ھەناردەی کاڵای سعودیە بۆ تورکیا لە یەک ملیار و ٧٠٠ ملیۆن دۆلارەوە بۆ ٣ ملیار دۆلار زیادیکردووە، لە بەرامبەردا ھەناردەی کاڵای تورکیا بۆ سعودیە بەراورد بە ساڵی ٢٠١٩، لە سێ ملیار و ٢٠٠ ملیۆن دۆلارەوە، بۆ ١٨٩ ملیۆن دۆلار کەمبووەتەوە.
ئەردۆغان وتیشی، لە ماوەی دوو مانگی رابردوودا ناجێگیری نرخی لیرە تا رادەیەک لە ژێر کۆنترۆڵدا بووە و ھۆکاری بەرزی ئاستی ھەڵاوسانیشی بۆ نرخی سود گەڕاندەوە، وتیشی نرخی سود ھەژارەکان ھەژارتر دەکات و دەوڵەمەندەکانیش دەوڵەمەندتر دەکات.
عەبدولباری عومەر جێگری وەزیری تەندروستی ئەفغانستان رایگەیاندووە، ژمارەی دانیشتوانی ئەفغانستان ٣٩ ملیۆن کەسە و لەوژمارەیەش، ٣ ملیۆن و٥٠٠ ھەزار کەسیان ئالودەی مادەی ھۆشبەن کە ئەوەش رێژەی لە ٩٪ دانیشتوانی وڵات دەکات. ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، خەرجی رۆژانەی ھەر تاکێکیان بۆ دابینکردنی ماددەی ھۆشبەر نزیکەی ٣ دۆلاری ئەمریکییە.
پێشتر رێکخراوی نەتەوەیەکگرتوەکان ئاشکرایکرد، لە ساڵی ٢٠٢٠ رووبەری دابینکراو بۆ چاندنی ئەفیون لە ئەفغانستان ٣٧٪ زیادکراوە و بەو پێبەش ئەفغانستان لە ٨٥٪ی ئەفیونی جیھان بەرھەم دەھێنێت.
حکومەتی ئەڵمانیا ئەوەشی خستۆتەڕوو وێستگە ئەتۆمییەکان بڕێکی زۆر لە دووەم ئۆکسیدی کاربۆن بەرھەم دەھێنن و ئەوەش کاریگەری گەورەی بۆ پیسبوونی ھەوا ھەیە، بڕیاریشە لە کۆتایی ئەمساڵدا سێ وێستگە ئەتۆمییەکی تری وڵاتەکە دابخات.
سیستمی بەرگریی ئاسمانی ئێس ٥٠٠، ساڵی ٢٠١٠ لە لایەن روسیاوە دەست بە دروستکردنی کرا و ساڵی ٢٠١٩ خرایە خزمەتی سوپاوە، لە توانایدا ھەیە لە یەک چرکەدا لە دووری ٦٠٠ کیلۆمەترەوە، ١٠ ئامانج بپێکێت.
بە پێی زانیاری سەرچاوەکان کە ئاگاداری کۆبوونەوەکەن، ھێشتا چەندین ئاستەنگ لەبەردەم دانوستانەکان لە "ڤییەنا" ماون، بە تایبەت ھەڵگرتنی سزاکانی سەر "تاران" و گەڕانەوەی ئەمریکا بۆ نێو رێککەوتنەکە.
بەر لە راگرتنی دانوستانەکەش، دیبلۆماتکارانی ئەوروپا ھۆشدارییاندا لە ھەنگاوەکانی ئێران بۆ بەرھەمھێنانی چەکی ئەتۆمی و جەختیان کردەوە لە گرنگی چارەسەرکردنی کێشە سەرەکییەکان و بوژانەوەی رێککەوتنی ئەتۆمی.
ھەرچەندە ئێران و روسیاش گەشبینی خۆیان سەبارەت بەو دانوستانە دەربڕی، بەڵام ئەمریکا رایگەیاندبوو ھێشتا زووە باسی بەرەو پێشچوون لە دانوستانەکاندا بکرێت.
لەدوای گرتنەوە دەستی دەسەڵاتی ئەفغانستان لە لایەن بزوتنەوەی تاڵیبانەوە لە ١٦ ئابی ساڵی رابردوو ، ٥٤٣٧ ئەفغانی گەیشتوونەتە وڵاتی ئەڵمانیا، کە حکومەتی بەرلین پێی وایە ئەوانەی گەیشتوون و ئەوانەش کە ماون، مەترسی لەسەر ژیان ھەیە لە سایەی دەسەڵاتی تالیباندا.
وەزارەتی ناوخۆیی ئەڵمانیا ڕایگەیاندوە، بەشێک لەو کەسانە کاریان بۆ بەرژەوەندی وەزارەتی گەشەپێدانی ئەڵمانیا،کردوە یان وەک وەرگێڕ لەگەڵ ھێزە چەکدارەکانی ئەڵمانیا بوون و ئێستا ترسیان ھەیە لە لایەن تالیبانەوە بچەوسێنرێنەوە یان دەستگیر بکرێن.
حکومەتی ئەڵمانیا ئاماژەی بەوەشکردووە، گواستنەوەی ئەو کەسانە کاری لە ھەرە پێشینەی کارەکانی دەبێت، ڕۆژی پێنجشەممەی ڕابردوو لە ئیسلام ئابادی پایتەختی پاکستانەوە ٣٨٠٠ ھاوڵاتی ئەفغانی گواسترانەوە بۆ ئەڵمانیا.
ئەحمەد حسێنی وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئێران ڕایگەیاند، موشەکی ھەڵگری مانگی دەستکرد، کە چەند ڕۆژێک پێش ئێستا ڕەوانەی بۆشایی ئاسمان کرا، خێرایی پێویستی بۆ گەیشتن بە ئامانجەکەی نەبووە و پڕۆژەکەیان شکستی ھێناوە.
ھەفتەی ڕابردوو ئێران موشەکێکی بە ناوی سیمۆرغ کە ھەڵگری مانگی دەستکرد بوو، ڕەوانەی بۆشایی ئاسمان کرد و چەند سەعاتێک دواتر، بەشێک لە میدیاکان بڵاویانکردەوە، پڕۆسەکە سەرکەوتوو نەبووە، ئەوەش بۆ پێنجەم جارە ئێران لە ڕەوانەکردنی مانگی دەستکرد بۆ بۆشایی ئاسمان شکست دەھێنێت.