"جۆن کیربی" وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا ڕایگەیاند، تا ئێستا بڕیاری کۆتایی و وادەیەکی دیاریکراو نییە سەبارەت بە داگیرکاری ڕووسیا بۆ سەر ئۆکراین، بەڵام ڕەنگە "ڤلادمیر پوتن" سەرۆکی ڕووسیا بە بێ ئاگادارکردنەوەی پێشوەخت ھێرشەکەی دەستپێبکات. وتیشی، ڕووسیا بەردەوامە لە ئامادەکارییە سەربازییەکانی بۆ داگیرکردنی ئەو وڵاتە.

ھاوکات "ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس" سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان داوا دەکات ڕێگە چارەی دیپلۆماسی بگیرێتە بەر بۆ چارەسەرکردنی ئاڵۆزییەکانی ڕووسیا و ئۆکراین. وتیشی، زیانە ئابوری و مرۆییەکانی ئەو شەڕە، قەرەبوو ناکرێتەوە.

لە ساڵی ٢٠١٥ەوە، نزیکەی ٢٠٠ سەربازی کەنەدی لە ئۆکراین جێگر کراون، بۆ مەشق و ڕاھێنان بە ھێزە ئۆکراینییەکان. 

ئۆجەلان لە ساڵی ١٩٤٩ لە گوندی ئامەرای سەر بە پارێزگای ڕەحای باکوری کوردستان لەدایکبووە و دواناوەندی لە ئەنقەرە و بەشی یاسای زانکۆی لە ئیستەنبوڵ و خوێندنی زانستە سیاسییەکانی لە زانکۆی ئەنقەرە خوێندووە و لە ساڵی ١٩٧٢ بەھۆی بەشداری لە ناڕەزاییەکی کوشتنی کەسایەتییەکی شۆرشگێر بۆ ماوەی ٧ مانگ دەستگیرکراوە و لە ساڵی ١٩٧٣ بە سەرۆکی یەکێتی دیموکراتی ئەنقەرە بۆ خوێندنی باڵا ھەڵبژێردراوە.

ئۆجەلان لە ساڵی ١٩٧٨ پارتی کرێکارانی کوردستانی لە پێناو بەدیھێنانی مافەکانی گەلی کورد لە تورکیا دامەزراند و لە ساڵی ١٩٧٩ چووەتە سوریا و تا ساڵی ١٩٩٨ لەو وڵاتە ماوەتەوە.

لە ساڵی ١٩٨٤ پەکەکە خەباتی چەکداری لە دژی دەوڵەتی تورکیا دەستپێکرد، بەڵام لە ١٥ی شوباتی ١٩٩٩ لە وڵاتی کینیا لە لایەن میتی تورکیاوە دەستگیرکرا و لە ساڵی ٢٠٠٢ دادگایی کرا و سزای زیندانی ھەتاھەتایی بەسەردا سەپێنرا.

لۆردیان ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە کە ھەوڵەکانیان بەردەوام دەبێت بۆ وەرگرتنەوەی ئەو منداڵە فەڕەنسیانەی دایک و باوکیان نیە و لە سوریا گیریان خواردووە، ئەوانەش وەردەگرنەوە کە دایکیان ڕەزامەندی دەدات لەسەر گەڕانەوەیان.

دووپاتیشیکردووەتەوە کە ئەو بڕیارە بە ھیچ شێوەیەک گەورەکان ناگرێتەوە چونکە تا ئێستا ناوچەکە لە جەنگدایە و ئەو ھەنگاوانە مەترسیدارن.

تا ئێستا فەڕەنسا ٣٥ منداڵی وەرگرتووەتەوە کە پێشتر دایک و باوکیان بۆ پەیوەندیکردن بە داعشەوە ڕوویان لە سوریا کردووە، زۆرینەی ئەو منداڵانەش کە وەرگیراونەتەوە ئەوانەبوون کە بێ دایک و باوک ماونەتەوە.

وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ڕووسیا ڕایگەیاند، بەشێک لەو ھێزانەی ڕەوانەی ناوچەکانی سەر سنوری ئۆکراین کرابوون، دوای بەشداریکردنیان لە مانۆڕێکی سەربازی گەڕێنراونەتەوە بۆ بنکەکانیان.

بە گوێرەی ئەو گرتە ڤیدیۆیانەی بڵاوکراونەتەوە، کاروانێکی تانک و ئۆتۆمبێلی سەربازی بارکراون و لە سنورەکانی ئۆکراین دوورخراونەتەوە.

لەلایەکی ترەوە سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی ڕووسیا ڕایگەیاند، متمانەی نێوان ڕووسیا و وڵاتانی ناوچەی ئاسایش و ھاریکاری ئەوروپا گەیشتووەتە نزمترین ئاست.

پوتن ئاماژەی بەوەکرد سەبارەت بە قەیرانی ئۆکرانیا، تا ئێستا وەڵامێکی ئەرێنیان لە لایەن ئەوروپاوە پێنەگەیشتووە.

لە بەرامبەردا (ئۆلاف شۆلتز) ڕاوێژکاری ئەڵمانیا ڕایگەیاند، ھێشتا نەگەیشتووەنەتە ڕێگەیەکی داخراو و بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی ئێستا، بۆیە پێویستە بگەڕێنەوە بۆ گفتوگۆ و دوورخستنەوەی بژاردەی جەنگ.

پوتن ئاماژەی بەوەشکرد، ڕوسیا ناتوانێت چاو دابخات لە لێکدانەوەکانی ئەمریکا و ناتۆ بۆ بنەماکانی ئەو راستیەی کە ئاسایش دابەش ناکرێت، بۆیە دەبێت دڵنیایی تەواو بدەن بە مۆسکۆ لەو ڕووەوە.

باسی لەوەشکرد، وەڵامەکانی خۆرئاوا لەسەر پێشنیازەکانی ئەوان، وەڵامی داواکارییەکانیان ناداتەوە سەبارەت بە دڵنیایی لە پاراستنی ئاسایشی ڕوسیا.

جەختیشیکردەوە،ڕوسیا بەردەوام دەبێت بە ناردنی غازی سروشتی وڵاتەکەی لە خاکی ئۆکرانیاوە بۆ ئەوروپا تا ساڵی ٢٠٢٤.

سەرۆکی ڕوسیا دووپاتیشیکردەوە، ڕوسیا بە توندی وەڵامی ھەموو ھەڕەشەیەک دەداتەوە، کە مەترسیە لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەکەی.

 ھاوکات شۆڵتز رایگەیاند، کشانەوەی بەشێک لە سوپای ڕوسیا لە سنوری ئۆکرانیا ئاماژەیەکی باش و ئەرێنییە.

دیمترو کولیبا وەزیری دەرەوەی ئۆکراین رایگەیاندووە، داوایان کردووە لە ماوەی ٤٨ سەعاتی داھاتوودا کۆبوونەوەیەک لەگەڵ روسیا و ئەندامانی رێکخراوی ئاسایش و ھەماھەنگی ئەوروپا رێکبخرێت. 

وتیشی، روسیا تا ئێستا رەتیکردوەتەوە ھۆکاری زیادکردنی ھێزە سەربازییەکانی لەسەر سنور، روون بکاتەوە.

لەمڕۆشەوە، ئۆلاف شۆڵتز راوێژکاری ئەڵمانیا سەردانەکەی بۆ کییڤ و مۆسکۆ دەستپێدەکات، سەردانەکەی شۆڵتز لە چوارچێوەی ھەوڵە دیبلۆماسییەکاندایە بۆ رێگریکردن لە روودانی شەڕ و داگیرکردنی ئۆکراین لەلایەن روسیاوە. 

راوێژکاری ئەڵمانیا چەندین جار جەختی کردوەتەوە، روسیا باجێکی گەورە دەدات، ئەگەر داگیرکارییەکەی ئەنجام بدات.  

جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا پەیوەندی تەلەفۆنی لەگەڵ ڤولۆدیمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین ئەنجامدا و رایگەیاند، ئەمریکا وەڵامی توندی روسیا دەداتەوە، ئەگەر ھەر ھێرشێک بکاتە سەر ئۆکراین. 

ھەردوولاش رێککەوتن لەسەر گرتنەبەری رێگەچارەی دیبلۆماسی بۆ چارەسەرکردنی ئاڵۆزییەکان. 

ئەو پەیوەندییەش ھاوکاتە لەگەڵ ناردنی ھاوکاری سەربازیی زیاتر لەلایەن ھاوپەیمانی ناتۆوە بۆ "کییڤ"، لە نێویاندا مووشەکی ستینگەری ئەمریکی دژە فڕۆکە، کە لە دژی روسیا لە ئەفغانستان بەکارھێندرا. 

بڕیارە وەفدەکەی تاڵیبان لەگەڵ دیبلۆماتکارە ئەوروپییەکان و دیبلۆماکارانی وڵاتانی کەنداو کۆببنەوە و داوا بکەن کۆمەڵی نێودەوڵەتی ھاوکاری دارایی ئەفغانستان بکات، چونکە بەھۆی ئەوەی تا ئێستا کۆمەڵی نێودەوڵەتی دانی بە حکومەتەکەی تاڵیباندا نەناوە، ئەفغانستان روبەڕوی قەیرانێکی ئابوری سەخت دەبێتەوە.

لە دوای دەستبەکاربونی حکومەتەکەی تاڵیبانەوە، ھاوکارییە نێودەوڵەتییەکان بۆ ئەفغانستان راگیراون کە رێژەی لەسەدا ٧٥ی بودجەی ئەو وڵاتەی پێکدەھێنا، بەپێی داتاکانی نەتەوەیەکگرتوەکانیش، لە ئێستادا رێژەی لە سەدا ٥٥ی ئەفغانییەکان کە ژمارەیان دەگاتە ٢٣ ملیۆن کەس، بەھۆی قەیرانی ئابوری وڵاتەکەیانەوە ھەڕەشەی برسێتییان لەسەرە.

دیمیتری بیسکۆڤ وتەبێژی سەرۆکایەتیی روسیا بە میدیای وڵاتەکەی راگەیاند، بە نیگەرانییەوە رایدەگەیەنن کە پەیوەندییەکانی روسیا و ئەمریکا لە نزمترین ئاستدان، بەڵام خاڵی ئەرێنییش لە پەیوەندییەکانی نێوانیان ھەیە، کە ئەویش بوونی کەناڵی دانوستان و گفتوگۆیە، ئەو دانوستانانەش لەسەر ئاستی سەرۆکانی ھەردوو وڵات و ئاستەکانی تریش ھەیە و ئەوەش بابەتێکی ئاساییە.

ئەو لێدوانەی وتەبێژی کۆشکی سەرۆکایەتیی روسیا لە کاتێکدایە، بە ھۆی دۆسێی ئۆکراین و ئەگەری ھێرشی سەربازیی روسیا بۆ سەر ئەو وڵاتە، پەیوەندییەکانی واشنتۆن و مۆسکۆ، گرژی تێکەوتووە و ئەمریکا ھەڕەشەی سەپاندنی سزا بەسەر روسیادا دەکات، ئەگەر ھێرش بکاتە سەر ئۆکراین.

لە خەرتومی پایتەختی و چەند شارێکی تری ئەو وڵاتە خۆپیشاندان کرا و ھێزە ئەمنییەکان بە گازی فرمێسک رێژ خۆپیشاندەرانیان لە نزیک کۆشکی کۆماری لە خەرتووم بڵاوە پێکرد.

لەشاری ئومدرمانیش سەدان خۆپیشاندەر لەبەردەم باڵەخانەی پەرلەمان گردبوونەوەو داوایان لە سوپا کرد دەسەڵات رادەستی حکومەتێکی مەدەنی بکات و زیندانیانی سیاسی ئازادبکات و لێپرسینەوە لەگەڵ بکوژانی خۆپیشاندەران بکرێت.

لیژنەی پزیشکانی سودانیش رایگەیاند، لە خۆپیشاندانەکانی خەرتووم خۆپیشاندەرێک بە فیشەک کوژراوە.

لێپرسراوێکی باڵای ئەمریکیش کە نەیویستوە ناوی ئاشکرا بکرێت رایگەیاندوە ، پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەی نێوان جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا و ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیا ، گۆرانکاری لە ھەڵوێستێکی ئەمریکا سەبارەت بە قەیرانی ئۆکراین دروست نەکردوە .

دیمتری بیسکۆڤ وتەبێژی سەرۆکایەتی روسیاش رایگەیاندوە ، مۆسکۆ ھەوڵی گفتوگۆ دەدات لەگەڵ ھەموو وڵاتان سەبارەت بە قەیرانی ئۆکراین و دوپاتیشیکردۆتەوە کە پلانی نیە بۆ داگیرکردنی ئۆکراین 
 

لە کۆلێژی پۆلیسی سەر بە ھێزەکانی ئاسایشی ناوخۆی، خۆبەڕێوەبەریی باکور و خۆرھەڵاتی سوریا لە شاری حەسەکە، ڕێوڕەسمی دەرچوونی ١٥٠ ئەفسەری پۆلیس بە پلەی ملازم بەڕێوەدەچێت.

مەزڵوم کۆبانێ فەرماندەی گشتیی ھێزەکانی سوریای دیموکرات "ھەسەدە" ئامادەی ڕێوڕەسمەکە دەبێت.

ئەردۆغان لە وتارێکدا بڵاویکردەوە، بەو پێیەی ئیمارات گەورەترین ھاوبەشی بازرگانی تورکیایە لەناو دەوڵەتانی ئەنجومەنی ھاریکاریی کەنداو، سەردانەکە کاریگەریی ئەرێنی دەبێت لەسەر ناوچەکە.

سەرۆک کۆماری تورکیا ڕوونیکردەوە، لە ساڵی ٢٠٢٠دا، قەبارەی ئاڵۆگۆڕی  بازرگانی نا نەوتی لە نێوان تورکیا و ئیماراتدا گ ەیشتووەتە نزیکەی نۆ ملیار دۆلار، پلانیش ھەیە لە چەند ساڵی داھاتوودا بەرز بێتەوە بۆ دوو ھێندە.

ئەردۆغان باسی لەوەشکردووە، تورکیا و ئیمارات دەتوانن لە چەندین ناوچەی جیھان بە تایبەتی لە ناوچە نزیکەکان ھاوکاریی یەکتری بکەن.

فەرمانگەی پەیوەندییەکانی سەرۆکایەتی تورکیاش بڵاویکردەوە، سەردانەکەی ئەردۆغان بۆ ئیمارات، دەستپێشخەرییەک دەبێت بۆ ئاشتی و ھاریکاری ھەرێمیی و ئیمزاکردنی چەند ڕێککەوتنێکی گرنگ لە بواری وەبەرھێناندا.

بە گوێرەی بڕیارەکەش لە سەرەتاوە دامەزراوە داراییەکانی ئەمریکا پابەند دەبن، بە تەرخانکردنی بڕی سێ ملیار و ٥٠٠ ملیۆن بۆ کاروباری مرۆیی و پێداویستییە بنەڕەتییەکانی ھاوڵاتیانی ئەفغانستان.

لێپرسراوێکی ئەمریکا ڕایگەیاند، بڕی ئەو سێ ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلارەی دیکە، لە ئەمریکا دەمێنێتەوە بۆ قەرەبووکردنەوەی زیانلێکەوتووان و قوربانیانی ھێرشەکانی ١١ی سێپتەمبەر.

لە دوای کۆنترۆڵکردنی ئەفغانستان لە لایەن بزوتنەوەی تاڵیبانەوە، حکومەتی ئەمریکا بڕیاریدا بە بلۆککردنی چەندین ملیار دۆلار لە پارەی ئەفغانستان، کە لە بانکەکانی ئەو وڵاتە دانرابوون.

عەلی شەمخانی لە تویتێکدا وەک ئاماژەیەک بە پێداگری لە داخوازییەکانیان لە دانوستانەکانی ڤیەننا و یادکردنەوەی ساڵیادی شۆڕشی ئیسلامی ئێران ڕایگەیاندووە، ئەو بژاردانەی ھەرگیز لەسەر مێز ھەڵناگیرێن، بریتین لە بەشداری بەرفراوانی گەلی ئێران لە ڕێوڕەسمی پشتیوانی لە سیستمی کۆماری ئیسلامی و پاراستن و بەھێزکردنی توانای بەرگری و بەرنامەی ئاشتییانەی ئەتۆمی و ئەو سیاسەتانەی کە ئێران لە ناوچەکە پەیڕەویان دەکات.

ئەم لێدوانەی شەمخانی لە کاتێکدایە، خولی ھەشتەمی دانوستانەکانی ڤیەننا بۆ کاراکردنەوەی ڕێککەوتنی ئەتۆمی بەردەوامە و لێپرسراوانی ئەمریکاش بەردەوام ھەڕەشەی ئەوە دەکەن ئەگەر بەمنزیکانە نەگەنە ڕێککەوتن، بژاردەی تر دژ بە ئێران دەگرنەبەر.