جیهان
بڕیارە ئەمڕۆ شا چارلزی سێیەم پادشای بەریتانیا رێوڕەسمێک بۆ بەڕێکردنی تەرمی شاژن ئیلیزابێسی دووەم بەرەو کۆشکی "وستمنستەر" رێکبخات، کە کۆنترین کۆشکە و پەرلەمانی بەریتانیا لەخۆدەگرێت.
تەرمی شاژن چوار رۆژ لە پەرلەمان دەمێنێتەوە و لەسەر سەکۆیەکی بەرز کە بە "کاتافالک" ناسراوە دادەنرێت و تاجی شاھانەی لەسەر دادەنرێت و لەلایەن سەربازی شاھانەوە چاودێریدەکرێت، ھاووڵاتیانیش لە پێشوازی تەرمەکەدا دەبن و رێگەیان پێدەدرێت ماڵئاوایی لێبکەن.
شاژن ئیلیزابێسی دووەم شاژنی بەریتانیا رۆژی ٨ی ئەم مانگە لە تەمەنی ٩٦ ساڵیدا کۆچی دواییکرد، راستەوخۆ شا چارلزی سێییەمی کوڕی، تەختی شاھانەی وەرگرت و بووە پادشای بەریتانیا.
توندترین پێکدادان لە دوو ساڵی رابردوودا لەنێوان ئازربایجان و ئەرمینیا لە ناوچەی ناگۆرنۆ و قەرەباغی کێشە لەسەر روویداو زیاتر لە ١٠٠ سەرباز لەھەردوولا کوژران، سەرەڕای ھەوڵە دیبلۆماسییەکانیش بۆ راگەیاندنی ئاگربەست، بەڵام بەرەبەیانی ئەمڕۆ پێکدادان لەنێوان ھەردوو وڵات دەستیپێکردەوە.
(گریگۆری کاراسین) سەرۆکی لیژنەی نێودەوڵەتی لە ئەنجومەنی فیدراڵی روسیا رایگەیاند، سەرۆک پوتن و سەرۆک وەزیرانی ئەرمینیا لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا رێککەوتوون لەسەر جێبەجێکردنی ئاگربەست.
ھاوکات بڕیارە ئەمڕۆ لەسەر داوای فەڕەنسا ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کۆببێتەوە و ناکۆکییەکانی نێوان ئەرمینیا و ئازربایجان تاوتوێ بکات.
جۆن کێربی رێکخەری پەیوەندییە ستراتیژییەکان لە ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی ئەمریکا رایگەیاند، واشنتۆن نیگەرانە لە بەردەوامی پێکدادانەکان لەسەر سنوری ئازربایجان و ئەرمینیا و بۆ چارەسەرکردنی کێشەکە پەیوەندی بە ھەردوو وڵاتەوە کردووە.
ژەنراڵ پاتریک رایدەر لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا جەختیشیکردەوە، ئەمریکا بەردەوام دەبێت لە ھاوکاریکردنی سەربازی ئۆکراین و ئەوەی پێویستیان بێت پێشکەشیان دەکرێت.
بەرپرسەکەی پنتاگۆن داواشی لە سەرۆکی روسیا کرد ھێزەکانی لە ئۆکراین بکشێنێتەوە و رەوشەکە ھێوربکاتەوە.
بەرپرسێکی باڵای ئەمریکا ئاماژەی بەوەکردووە، ئەو بڕە پارەیەی دەزگای ھەواڵگری لە ڕاپۆرتەکەیدا ئاماژەی پێکردووە، تەنھا خەمڵاندنێکی کەمە و ڕوسیا بەنھێنی پارەیەکی زۆری ناردووەو تۆمارنەکراوە.
بە پێی ڕاپۆرتەکەی ھەواڵگری ئەمریکا، باڵیۆزی ڕوسیا لە وڵاتێکی ئاسیایی بەبێ ئەوەی ناوەکەی بھێنێت ملیۆنان دۆلاری بۆ کاندیدێکی سەرۆکایەتی تەرخانکردووە.
بایدن لە وەڵامی پرسیاری رۆژنامەنووساندا رایگەیاند، ھێزەکانی ئۆکراین پێشڕەوی گەورەیان کردووە و ھێزەکانی روسیا پاشەکشەی بەرچاویان کردووە، بەڵام لەو بڕوایەدایە جەنگەکە درێژخایەن دەبێت.
ھاوکات کۆشکی سپی بڵاویکردەوە، لەچەند رۆژی داھاتوودا وڵاتەکەی کاروانێکی دیکە لە ھاوکاری سەربازی بۆ ئۆکراین رادەگەیەنێت.
ھەروەھا (ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی) سەرۆکی ئۆکراین لە نوێترین پەیامی ڤیدیۆیدا داوای لە وڵاتانی رۆژئاوا کرد پەلەبکەن لە رادەستکردنی چەک بە وڵاتەکەی، داواشی لە ھاوپەیمانەکانی وڵاتەکەی کرد ھاوکارییەکانیان زیاد بکەن بۆ شکستپێھێنانی تیرۆری روسیا.
لە ناوچەی "لویبدە" لە "عەمان"ی پایتەختی ئوردن بینایەکی چوار نھۆمی داڕما و بەھۆیەوە حەوت کەس گیانیان لەدەستداوە و ١٤ کەسی دیکەش برینداربوون و زیاتر لە ١٠ کەسیش لەژێر داروپەردووی بیناکەدا ماونەتەوە کە ژمارەیەکیان لە ژیاندا ماون.
ھاوکات "بەشر خەساونە" سەرۆک وەزیرانی ئوردن سەردانی شوێنی رووداوەکەی کرد و داوایکرد پەلەبکرێت لە لێکۆڵینەوە لە ھۆکارەکانی رووخانەی ئەو بینایە، تائێستاش ھەڵمەتەکانی گەڕان بە دوای ئەو کەسانەی بێسەروشوێنن بەردەوامە.
بە پێی راگەیەندراوەکەی ماڵپەڕی فەرماندەیی پاسەوانی کەناراوەکانی تورکیا، تیمەکانیان ٤٦ کۆچبەری نایاساییان لە کەناراوەکانی قەزای کوشئاداسی و دیدیم لە پارێزگای ئایدن رزگارکردووە کە لەلایەن پاسەوانەکانی یۆنانەوە گەڕێندراونەتەوە بۆ ناو ئاوەکانی تورکیا.
ھاوکات شەوی رابردووش پاسەوانی کەناراوەکانی تورکیا ١٠٧ کۆچبەری نایاساییان لە پارێزگای ئایدن و کرکلارەلی دەستگیریانکردبوو و ٧٣ کۆچبەری نایاساییش لە دەریای مەرمەریس لە خنکان رزگارکردبوون.
ئەو پارێزەرانە لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا لە برۆکسل داوایان لە وەزارەتی دادی تورکیا کرد سەردانی ئیمراڵی بکەن، چونکە عەبدوڵا ئۆجەلان لە ژێر گۆشەگیریدایە.
ھێلین دیبەیتی سەرۆکی یەکێتی پارێزەرانی دیموکراسی و ئەندامی پارێزەرانی دیموکراتی ئەوروپا ڕایگەیاند، ئەوان ڕاپۆرتێکی وردیان لەبارەی ئیمراڵییەوە پێشکەش بە وەزارەتی دادی تورکیا کردووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە رۆژی ١٠ی حوزەیرانی ئەمساڵ ٧٧٥ پارێزەر لە ٢٩ سەندیکای پارێزەران داوایان لە داواکاری گشتی شاری بورسایان کردووە بۆ ئەوەی بچنە ئیمراڵی.
ھاوکات مەرال ئاکشەنەر سەرۆکی پارتی پاش راگەیاندووە، زانیاریان ھەیە کە حزبی دەسەڵاتداری تورکیا لەگەڵ ئیمراڵی لە گفتوگۆدایە بۆ ئەوی دەنگی کورد لە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی کۆمار و پەرلەماندا بەدەستبھێنێت.
لە ڕاپۆرتێکی نوێدا رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان ھۆشداریداوە لەوەی کە شەڕێکی دیکەی خوێناوی لە سوریا سەرھەڵبداتەوە، ئەوەش دوای ئەوەی لەچەند مانگی ڕابردوودا شەڕ لە ھێڵی پێشەوە ڕوویدا کە لە سەرانسەری ئەو وڵاتدا درێژبووەوە.
پاولۆ سێرجیۆ پینیرۆ سەرۆکی کۆمیسیۆنی لێکۆڵینەوەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری سووریا رایگەیاند، جارێکی دیکە سوریا توانای ئەوەی نییە بگەڕێتەوە بۆ شەڕکردن بە قەبارەیەکی گەورەتر، بەڵام لەوانەیە بەرەو ئەو ئاراستەیە بڕوات.
وەزارەتی بەرگری ئەرمینیاش جموجوڵی سەربازانی ئازەربایجانی لە سەر سنورەکانی نێوانیان بە ھۆکاری ھەڵگیرساندنی شەڕەکە لەقەڵەم داوە و راشیگەیاندووە، تائێستا شەڕ و ئاڵۆزییەکان لە سەر سنورەکان بەردەوامی ھەیە.
بەمەبەستی ڕاگەیاندنی ئاگربەست، " ڤلادیمیر پوتن" سەرۆکی روسیا داوای ھێورکردنەوەی ڕەوشەکەی کردووە.
ھەر لەوبارەیەوە یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەرمینیا شەڕەکەی بە مەترسییەکی راستەقینە ناوبردووە و دەشڵێت گرژییەکان زیاتربوون.
رۆژنامەکە باسی لەوەش کردووە، ڤلادمیر پوتن سەلامەتە و ھیچ زیانێکی پێنەگەیشتووە و لەسەر روداوەکەش ژمارەیەک لە پاسەوانە تایبەتەکانی دەستگیر کراون.
تا ئێستا کرێملین ئەو ھەواڵانەی پشتڕاست نەکردووەتەوە و ڕەتیشی نەکردووەتەوە.
بەپێی میدیاکانی دژ بە روسیا، روداوەکە لەکاتێکدا بووە کە پوتن لە بەروارێکی دیارینەکراودا بە ئۆتۆمبێلێکی تایبەت لە شوێنێک دەگەڕایەوە بۆ شوێنی نیشتەجێبوونی فەرمی خۆی لە کاتێکدا ترسی قووڵی ئەمنی ھەبووە.
ئەو کاروانەی لەگەڵ ئۆتۆمبێلەکەی پوتندا بوون لە چوار ئۆتۆمبێلی زرێپۆش پێکھاتبوون و باس لەوە دەکرێت پوتن لە سێھەم ئۆتۆمبێلدا بووە.
لە ڕێگادا بەرەو شوێنی حەوانەوەی پوتن، چەند کیلۆمەترێک پێش گەیشتن بە شوێنی مەبەست، گوایە یەکەم ئۆتۆمبێلی پاڵپشتی لەلایەن ئەمبولانسێکەوە ڕێگری لێکراوە، و دووەم ئۆتۆمبێلی پاڵپشت بەبێ وەستان بەدەوریدا سوڕاوەتەوە بەھۆی بەربەستە لەناکاوەکە.
دواتر لە ئۆتۆمبێلەکەی پوتندا تەقینەوەیەکی بەھێز رویداوە و بووەتە ھۆی دروستبوونی دووکەڵ، بەڵام ئۆتۆمبێلەکەی پوتین "سەرەڕای کێشەکانی کۆنترۆڵکردن" رێگەی خۆی لە شوێنی ھێرشەکە کردوەتەوە بۆ ئەوەی بگاتە شوێنی سەلامەتی نیشتەجێبوونەکە.
ئەوەش لەکاتێکدایە تا ئێستا ڤلادمیر پوتن سەرۆکی روسیا لە پێنج ھەوڵی تیرۆرکردن رزگاری بووە.
فیلیپۆ گراندی بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی پەنابەرانی سەر بە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لە دیمەشق، لەگەڵ فەیسەڵ میقداد وەزیری دەرەوەی سوریا کۆبووەوە، دواتر سەردانی شاری حەلەبی کرد و چاوی بە ژمارەیەک ئاوارەی سوری کەوت کە لە دۆخێکی خراپدا دەژین و پێویستیان بە ھاوکاریی نێودەوڵەتییە.
ھاوکات نوسینگەی وەفدی یەکێتی ئەوروپا بۆ سوریا لە تویتێکدا بڵاویکردووەتەوە، مافی ھەموو ھاوڵاتییەکی سورییە بگەڕێتەوە شوێنەکەی خۆی، بەڵام رەوشی ئەو وڵاتە ھێشتا گونجاو نییە.
نوێنەرایەتی یەکێتی ئەوروپا بۆ سوریاش رایگەیاندووە، پێویستە بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان دەرفەتی گەڕانەوەی سەلامەت و شکۆمەندانە بۆ کۆچبەران و ئاوارەکانی سوریا دەستەبەر بکرێت و بە زۆر نەگەڕێندرێنەوە.
کۆمیسیۆنی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری کۆچبەران ئاشکرایکرد، لەنێو بەلەمێکدا کە ٣٠ کۆچبەری تێدابووە، شەش کۆچبەری خەڵکی سوریا بەھۆی تونێتی و برسێتییەوە لە دەریای ناوەڕاست گیانیان لەدەستداوە.
رونیشیکردووەتەوە، لەناو قوربانییەکاندا دوو منداڵی تەمەن یەک ساڵ و دوو ساڵ و گەنجێکی تەمەن ١٢ ساڵ ھەیە، سێ کەسی پێگەیشتووش کە دایک و داپیرەیەکی قوربانییەکانی تێدایە رزگاریانبووە.
کۆمیسیۆنی کاروباری کۆچبەران ئاماژەی بەوەشکردووە، زۆرینەی ئەو کۆچبەرانەی رزگارییان بووە لە دوورگەی سقڵییەی ئیتاڵیا چارەسەریان وەرگرتووە و ئەو شوێنەش ئاشکرانەکراوە کە لێیەوە ھاتوون.
ھەروەھا کۆمەڵەی (ئارم فۆن) کە کۆمەڵەیەکی ناحکومییە و سەرپەرشتی ھێڵی گەرمی بەھاناوەچوونی کۆچبەران دەکات رایگەیاندووە، کەشتییەک بە ٢٥٠ کۆچبەرەوە ھەفتەیەکە لە لوبنانەوە بە رێکەوتووە و لە ئاوەکانی ماڵتا دووچاری کەمی سوتەمەنی بووە، کۆچبەران ماوەی دوو رۆژە ئاو و خۆراکیان پێنەماوە و یەکێک لە کۆچبەرەکان کە منداڵێکی ساوایە بەھۆی تونێتییەوە گیانی لەدەستداوە.
وەزارەتی بەرگری ئەرمینیا بڵاویکردەوە، بەرەبەیانی ئەمرۆ سوپای ئازربایجان بە تۆپی قورس تۆپبارانی پێگە سەربازییەکانیانی لەچەند شارۆچکەیەکی سەر سنور کردووە و فرۆکەی بێفرۆکەوانەشی لە ھێرشەکەدا بەکارھێناوە.
لەبەرامبەردا وەزارەتی بەرگری ئازربایجان، ھێزەکانی ئەرمینیای تۆمەتبارکرد بە ئەنجامدانی ھێرشی تێکدەرانەی فراوان بۆ سەر پێگە سەربازییەکانیان لەناوچە سنورییەکان.
رونیشیکردووەتەوە، تۆپبارانی ھێزەکانی ئەرمینیا کوژرانی ژمارەیەک سەربازی وڵاتەکەی لێکەوتووەتەوە، بەبێ ئەوەی ژمارەیان ئاشکرا بکات.
بۆ تاوتوێکردنی دواپێشھاتەکانیش، سەرۆک وەزیرانی ئەرمینیا پەیوەندی بە سەرۆکی روسیا و فەڕەنساو وەزیری دەرەوەی ئەمریکاوە کرد.
ئاژانسەکانی ھەواڵ بڵاویانکردەوە، دوای پێکدادانەکەی ئەمرۆ ھەردوو وڵات لەسەر ئاگربەست رێککەوتوون.
نیکۆل باشینیان سەرۆک وەزیرانی ئەرمینیا لە وتەیەکدا لەبەردەم پەرلەمانی وڵاتەکەی رایگەیاند، ھێزەکانی ئازربایجان لە حەوت میحوەرەوە ھێرشیانکردووەتە سەر سنورەکانی وڵاتەکەی و بەھۆی تۆپبارانەکانەوە ٤٩ سەربازی وڵاتەکەی کوژراون.
وتیشی، لەچەند سەعاتی رابردوودا رادەی پێکدادانەکان کەمبووەتەوە، بەڵام ھێشتا بەردەوامە.
لەبەرامبەردا وەزارەتی بەرگری ئازربایجان، ھێزەکانی ئەرمینیای تۆمەتبارکرد بە ئەنجامدانی ھێرشی تێکدەرانەی فراوان بۆ سەر پێگە سەربازییەکانیان لە ناوچە سنورییەکان .
رونیشیکردووەتەوە، تۆپبارانی ھێزەکانی ئەرمینیا کوژرانی ژمارەیەک سەربازی وڵاتەکەی لێکەوتووەتەوە بەبێ ئەوەی ژمارەیان ئاشکرا بکات.
سەرھەڵدانەوەی شەڕ لەنێوان ئەرمینیا و ئازربایجان نیگەرانی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لێکەوتەوە و ئەمریکا و روسیا و ئێران و تورکیا داوایان لە ھەردوو وڵات کرد شەڕ رابگرن.
بەپێی ئەنجامە بەراییەکان، پارتی سۆسیال دیموکرات ٣٠.٥%ی دەنگەکانی بەدەستھێناوە و لە پێشەوەی پارتەکانی ترەوەیەوە.
ھاوکات پارتی رەگەزپەرستەکان ٢٠.٦٪ و مۆدێرات ١٩.١٪ و سەنتەر پارتی ٦.٧٪ و لیبرال ٤.٦٪.
کۆی پارتە بچوکەکان ٢.٢٪ی دەنگەکانیان بەدەستھێناوە، تا ئێستاش پارتی سۆسیال دیموکرات زۆرترین دەنگی بە دەستھێناوە، کە ژمارەیەک کورد لەسەر لیستی ئەو پارتە خۆیان کاندید کردووە.
لەو ھەڵبژاردنەدا ٨ پارت کە نوێنەریان لە پەرلەمان ھەیە لەگەڵ چەند پارتێکی بچوک کێبڕکێ بۆ بەدەستھێنانی زۆرترین کورسی دەکەن.