جیهان
سەرۆککۆماری تورکیا لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفیزیۆنیدا رایگەیاند، لە ئۆپراسیۆنێکی دەزگای ھەواڵگریی نیشتمانیی تورکیادا لە سوریا، ئەبو حسێن قوڕەیشی سەرکردەی چاوەڕوانکراوی داعشیان کوشتووە.
رۆژی ٣٠ی تشرینی یەکەمی ساڵی رابردوو، داعش کوژرانی ئەبو حەسەن ھاشمیی قوڕەیشی سەرکردەی گرووپەکە و دانانی ئەبو حسێن قوڕەیشی لە جێگەی راگەیاند.
ھاوکات ئاژانسی فرانس پرێسی فەڕەنسی بڵاویکردەوە، رۆژی شەممە ئەفسەرەکانی دەزگای ھەواڵگیریی تورکیاو پۆلیسی خۆجێیی سەر بە تورکیا، ناوچەیەکیان لە شارۆچکەی جندرێس لە سنووری عەفرین داخستووە، دانیشتووانی ناوچەکەش ئاشکرایان کردووە، ئۆپراسیۆنەکە لە کێڵگەیەکدا ئەنجامدراوە.
"ئەردۆغان" لەڕێی کەناڵە ناوخۆییەکانی تورکیاوە سەبارەت بە رەوشی تەندروستی خۆی رایگەیاند، ھەفتەی رابردوو دووچاری ڤایرۆسی گەدە بوو، بەڵام لە ئێستادا ھەست بە باشی دەکات و بەردەوامی دەدات بە بانگەشەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی تورکیا، کە ١٤ی ئەم مانگە بەڕێوەدەچێت.
ئێوارەی چوارشەممەی ھەفتەی رابردوو، "ئەردۆغان" لە کاتی چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا باری تەندروستی تێکچوو بەھۆیەوە بەرنامەکە بۆ ماوەی ١٥ خولەک راگیرا، دواتر وتی کە تووشی ڤایرۆسی گەدە بووە و لەسەر رێنمایی پزیشکەکەی پشووی وەرگرت و بەشداری بانگەی ھەڵبژاردنەکانیشی نەکرد.
لە دوای نەخۆش کەوتنیشیەوە، بەشداری دوو بانگەشەی ھەڵبژاردنی کردووە، کە دوایینیان کۆبوونەوەیەکی جەماوەری گەورە بوو، لە ئەنقەرە.
لە کۆبوونەوەکەدا وەزیرانی دەرەوەی سوریا و عێراق و میسر و سعودیە بەشدار دەبن و پلانی ئوردن بۆ چارەسەری سیاسی قەیرانی سوریا و گەڕانەوەی بۆ کۆمکاری عەرەبی تاوتوێ دەکەن، ئەوەش لە چوارچێوەی خێراکردنی ھەوڵەکانی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەگەڵ سوریا، کە زیاتر لە ١٠ ساڵە پچڕاوە.
ئەو کۆبوونەوەیە دوو ھەفتە لە دوای کۆبوونەوەیەکی دیکەی ھاوشێوە دێت، کە لە شاری "جەدە"ی سعودیە لە نێوان ئەنجومەنی ھاریکاری کەنداو و وڵاتانی میسر و ئوردن و عێراق بەڕێوەچوو، بەڵام رێککەوتن سەبارەت بە گەڕانەوەی سوریا بۆ کۆمکاری عەرەبی، نەکرا.
بەپێی دەستپێشخەرییەکەی ئوردن، داوا لە دیمەشق دەکرێت بەپێی نەخشەڕێگەیەک خۆی لەگەڵ حکومەتی وڵاتانی عەرەبی تێکەڵ بکاتەوە، ھەروەھا بابەتی چارەسەرکردنی پرسی کۆچبەران و چارەنووسی ھەزاران دەستگیرکراو و بێسەروشوێن و بەقاچاغبردنی ماددە ھۆشبەرەکان لەنێوان سوریا و وڵاتانی کەنداو، بوونی چەکدارە ئێرانییەکان لە سوریا، تاوتوێ دەکرێن.
کەنعانی لە کۆنفرانسی ھەفتانەیدا رایگەیاند، سەردانەکەی "د.لەتیف رەشید" سەرۆک کۆماری عێراق بۆ ئێران لە چوارچێوەی پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵاتدا بووە و بابەتی ھاوبەش و ناوچەیی و جیھانی باسکراون.
وتیشی، پرسی ئاو بابەتێکی دوو لایەنەیە و پێویستی بە ھاوکاری ناوچەیی ھەیە، بەڵام دانوستانی باش لەنێوان سەرۆک کۆماری عێراق و سەرۆک کۆماری ئێران لەوبارەیەوە کراوە.
"کەنعانی" ھیواشی خواست لە بابەتی ئەمن و ئاسایشی سنورەکان ھاوکاری زیاتر لە نێوان تاران و بەغداد ھەبێت و گرفتەکان لەوبارەیەوە چارەسەر بکرێن.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بڵاویکردووەتەوە، باربرا لیف یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ کاروباری خۆرھەڵاتی دوور بە سەرۆکایەتی وەفدێک سەردانێکی رەسمی بۆ عێراق و ئوردن دەستپێکردووە و ئامانجی سەرەکی سەردانەکەش پەیوەندییەکانی نێوان واشنتۆن لەگەڵ ئەو وڵاتانە و ھاوکارییە ئابووری و ئاستەنگ و گرفتە ئەمنییەکان لە خۆدەگرێت و لەسەرەتاشدا سەردانی ئوردنی کردووە.
راشیگەیاندووە، سەردانی وەفدەکەی ئەمریکا تا ٥ی ئەم مانگە بەردەم دەبێت و لە عێراقیش لەسەر دۆسێ ئابووری و ئەمنییەکان لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای عێراق کۆدەبێتەوە، بڕیاریشە ئەو وەفدە سەردانی ھەرێمی کوردستانیش بکات.
ژەنراڵ کینیز ماکێنزی فەرماندەی پێشوی فەرماندەیی ناوەندیی ھێزەکانی ئەمریکا رایگەیاند، لە چوارچێوەی بەردەوامی بەدواداچوون و چاودێریکردنی ئێران بۆیان دەرکەوتووە ئەو وڵاتە رۆژ لەدوای رۆژ ژمارەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانە ھێرشبەر و جەنگییەکانی زیاتر دەکات، لە ئێستاشدا گەیشتووەتە ئاستێک لەماوەی ١٠ ساڵی رابردوودا و تائێستا سەرجەم کۆگا سەربازییەکانی پڕکردووە لەو فڕۆکانە و مووشەکەکانی کروز و بالیستی، ئەوەش ھەڕەشە و مەترسییەکی ئەمنی جدییە لەسەر ئاسایش و سەقامگیری وڵاتانی ناوچەکە.
وتیشی، ئەمریکا و ھاوپەیمانەکانی بە وردی چاودێری ئێران دەکەن، بەڵام تواناکانیان بۆ رووبەڕووبوونەوەی فڕۆکە جەنگییەکان و مەترسییە ئەمنییەکانی ئێران جیاوازە.
بەپێی ھەواڵی میدیاکان، سوپای سودان ھێرشی چڕی زەمینی و ئاسمانی کردووەتەسەر ناوچەکانی ژێر کۆنترۆڵی ھێزەکانی پشتیوانی خێرا لە خەرتوم، ھاوکات شاری ئوم دەرمان بەچری بۆردومانکراوە، سوپای سودانیش بەوە تۆمەتبار کرا کە نەخۆشخانەی ئوم دەرمانی کردووەتە ئامانج و بەھۆیەوە ژمارەیەک ھاووڵاتی کوژراون و برینداربوون.
لە کاردانەوەی شکاندنی ئاگربەستدا، جۆن کێربی وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی ئەمەریکا داوای لە ھەردوو لایەنی شەڕکەر کرد رێز لە ئاگربەست بگرن و پێکدادانەکان رابگرن، راشیگەیاندووە، ئاگربەست لە سودان توندوتیژییەکانی کەمکردووەتەوە.
لە لایەکی ترەوە، کۆمسیۆنی پەنابەرانی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، تائێستا زیاتر لە ٨٠٠ ھەزار سودانی ئاوارەبوون و پێویستییان بە کۆمەکی مرۆییە.
نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکانیش بۆ کاروباری سودان رایگەیاند، ھەردوو لایەنی شەڕکەر رازیبوون نوێنەرانیان رەوانە بکەن بۆ وتوێژ و لێکنزیک کردنەوەی بۆچوونەکانیان بە مەبەستی کۆتاییھێنان بە قەیرانی ئەو وڵاتە.
وەحید جەلال زادە سەرۆکی لیژنەی ئاسایشی نەتەوەیی و سیاسەتی دەرەوە لە پەرلەمانی ئێران رایگەیاند، لەچوارچێوەی جێبەجێکردنی رێککەوتنەکەی نێوان ئێران و سعودیە بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانیان، سەرجەم ئامادەکاری و کارەکانی تایبەت بە کردنەوەی باڵیۆزخانەی ھەردوو وڵات لە تاران و ریاز کۆتاییھاتووە، لەچەند رۆژی داھاتووشدا ھەردوو باڵیۆزەکانیشیان دیاری دەکەن.
وتیشی، سیاسەتی ئێران لەئێستادا بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی تەنھا سعودیە ناگرێتەوە، بەڵکو سەرجەم ئەو وڵاتانە دەگرێتەوە کە ناکۆکی لەنێوانیاندا ھەیە بەو مەرجەی ئەو وڵاتانەش ئامادەبن پەیوەندییەکانیان لەگەڵ تاران ئاسایی بکەنەوە.
حسێن ئەکبەری، باڵیۆزی ئێران لە دیمەشق، بە ئاژانسی رەسمیی ئێرانی راگەیاند، رۆژی چوارشەممە ئیبراھیم رەئیسی سەرۆک کۆماری ئێران، سەردانی سوریا دەکات، سەردانەکەشی بە "زۆر گرنگ " ناوبرد، ئەوەش بە لەبەرچاووگرتنی ئەو گۆڕانکاری و پێشھاتانەی لە ناوچەکەدا روو دەدەن.
ھەفتەی رابردوو حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران، رایگەیاند، سەرۆک کۆماری ئێران پلانی ھەیە سەردانی سوریا بکات.
سەردانەکەی رەئیسی بۆ دیمەشق دەبێتە یەکەم سەردانی سەرۆک کۆماری ئێران بۆ سوریا، لە دوای دەستپێکردنی قەیرانی ئەو وڵاتە لە ساڵی ٢٠١١.
رەئیسی لە میانی بەسەرکردنەوەی پارێزگای خوزستان لە باشوری خۆرئاوای وڵاتەکەی رایگەیاند، قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی نێوان ئێران و وڵاتانی عەرەبی چوار بۆ پێنج ھێندە زیادی کردووەو خوزستان توانای پێویستی ھەیە بۆ پەرەپێدانی بازرگانی دەرەکی لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی لە کەنداو.
وتیشی، ھێڵی شەمەندۆفێری ( شەلەمچە- بەسرە) خواستێکی دوورمەودای دانیشتوانی خوزستان و عێراقە و بەتەواوکردنی دەبێتە بناغەیەک بۆ ئاسانکاری کارە بازرگانییەکان.
میدیای ئەمریکا بڵاویکردەوە، لە شاری کلیڤلاندی سەر بە ویلایەتی تەکساس لە ناو ماڵێکدا تەقە کراوە و بەھۆیەوە پێنج کەس کوژراون کە یەکێکیان منداڵێکی تەمەن ٨ ساڵ بووە، ھەروەک چەند کەسێکیش برینداربوون.
ئاماژە بەوەشکراوە، بەپێی لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکان، تەقەکەرەکە کاریگەری ماددە ھۆشبەرەکانی لەسەر بووە و ھەڵاتووە، تا ئێستاش دەستگیر نەکراوە.
پەیامنێری کوردسات نیوز لە ئێران رایگەیاند، بەرەبەیانی ئەمڕۆ بومەلەرزەیەک بە گوڕی ٤.٦ پلە بە پێوەری ریختەر و بە قوڵی ھەشت کیلۆمەتر ژێر زەوی شاری مەشھەدی لە پارێزگای خوراسانی رەزەوی ھەژاندووە.
ئاماژەی بەوەشکرد، چەقی بومەلەرزەکە شاری قەدەمگا بووە و بومەلەرزەکە نزیکەی ١٠ چرکەی خایاندووە.
پەیامنێری کوردسات نیوز راشیگەیاند، بومەلەرزەکە ترس و دڵەڕاوکێی لای دانیشتوانی ناوچەکە و شاری مەشھەد دروستکردووە و دوای بومەلەرزەکە خەڵکێکی زۆر لە ماڵەکانیان چوونەتەدەر و لە سەر شەقامەکان ماونەتەوە.
موحسن نەجات بەڕێوەبەری گشتی کۆنتڕۆڵکردنی قەیران لە پارێزگای خوراسانی رەزەوی رایگەیاند، تیمەکانیان لە شارەکانی زەبەرخان و نەیشابور خستووتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە و سێ تیمیشیان رەوانەی ناوچە بومەلەرزەلێدراوەکان کردووە.
ئاماژەی بەوەشکرد، تا ئێستا بومەلەرزەکە ھیچ زیانێکی گیانی و ماددی نەبووە.
بەپێی سەرچاوەکانی ھەواڵ دوو ھەلیکۆپتەری جەنگی لە کاتی مەشقدا لە ویلایەتی ئالاسکای پێکیاندادا و بەھۆیەوە سێ فرۆکەوان گیانیان لە دەستدا، لە ماوەی مانگێکیشیدا ئەمە بۆ جاری دووەمە رووداوی لەوشێوەیە رووبدات.
تیپی ١١ی ئاسمانی سوپای ئەمریکا لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرایکردوە، فرۆکەکان لە جۆری ئاپاچی بوون و لێکۆڵینەوەکانیش لە بارەی ھۆکاری رووداوەکە دەستیان پێکردوە.
لە کۆتایی مانگی رابردوودا، دوو فرۆکەی سوپای ئەمریکا لە جۆری بلاک ھۆک لە ویلایەتی کنتاکی پێکیاندادا و بەھۆیەوە تەواوی سەرنشینەکانی کە ٩ سەربازبوون گیانیان لەدەستدا.
لێپرسراوانی ئیندۆنیزیا ئاشکرایان کردوە، بەلەمێک کە ٧٤ کەسی لەسەر بووە، لە دورگەی ریوا ژێر ئاو کەوتوە، و زۆرینەی قوربانییەکانیش ژن و منداڵبوون.
ھەر بەپێی زانیارییەکان تا ئێستا ١١ کەس گیانیان لە دەستداوە و تیمەکانی فریاگوزاریش ٦٢ کەسیان رزگار کردوە، و گەران بەشێون ونوبوویەکیشدا بەردەوامە.
شایەتحاڵەکان دەڵێن بەلەمە بە خێراییەکی زۆر لە تانجۆنگ بیناناعەوە بەرەو دوورگەی ریوا رۆشتوە، لێپرسراوانیش دەڵێن لێکۆڵینەوەیان بۆ ئاشکراکردنی ھۆکاری رووداوەکە دەستپێکردوە.
لە ساڵی ٢٠١٨دا لە رووداوێکی ھاوشێوەدا لە دوورگەی سومەتەرە لە ئیندۆنیزیا زیاتر لە ١٥٠ کەس ژێرئاو کەوتن.
جۆ بایدن لە راگەیەندراوێکدا ھۆشداریدایە روسیا و ئێران و رایگەیاند، ئیدارەکەی بۆ یەکەمجار رێوشوێنی نوێ بۆ سەپاندنی سزای توند بەسەر ئەو کەس و لایەنانەدا دەگرێتەبەر کە ئەمریکییەکان بە بارمتە دەگرن یاخود بەشێوەیەکی نادادپەروەرانە دەستبەسەریان دەکەن.
ئاماژەی بەوەشکرد، ھەر لە یەکەم رۆژی دەستبەکاربوونییەوە گەڕاندانەوەی ئەو ھاووڵاتییە ئەمریکییانەی لە دەرەوەی وڵات بە بارمتە گیراون، لە ئەولەویەتی کارەکانیدا بووە و تا ئێستاش دەیان ئەمریکییان گەڕاندووەتەوە کە زۆربەیان پێش دەستبەکاربوونی لە دەرەوەی وڵات دەستبەسەر کراون.
ئەم لێدوانەی بایدن دوای ئەوە دێت کە وەزارەتی خەزێنەری ئەمریکا سزای بەسەر دەزگای ئاسایشی فیدڕاڵی روسیا و ھەواڵگریی سوپای پاسدارانی ئێران، لەناویشیاندا چوار فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران سەپاند و تۆمەتباریکردن، بە دەستگیرکردنی نایاساییانەی ھاووڵاتیانی ئەمریکا.
لێپرسراوانی ئۆکراین رایانگەیاندوە، سوپای رووسیا شارو شارۆچکەکانی ئۆکراینیان موشەکباران کردوە و بەھۆیەوە لە شاری دنیبرۆ لە ناوەندی ئۆکراین دوو مەدەنی کوژران کە ژنێکی گەنج و منداڵە تەمەن سێ ساڵەکەی بوە.
ھاوکات شارەوانی کییەڤ رایگەیاندوە، ھێزەکانی بەرگری ئاسمانی ٢١ موشەکی کروزیان تێکشکاندوە و دوو فرۆکەی بێفرۆکەوانیشیان تێکشکاندوە.
ھەر بەپێی زانیارییەکان ھێرشە موشەکییەکانی زیانێکی زۆری مادییشیان داوە.
رووسیا لە وەرزی زستاندا بە شێوەیەکی رێکخراو شار و دامەزراوەکانی ئۆکراینی کردە ئامانج و لەم چەند مانگەی دواییشدا ھێرشەکانی چڕتر کردوەتەوە.