جیهان
ئەردۆغان لە نوسینگەی تایبەتی خۆی لە کۆشکی دۆڵمەباخچە چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ ژمارەیەک لە کەناڵەکانی راگەیاندنی وڵاتەکەی ئەنجامداو لە وەڵامی تۆمەتەکانی ئۆپۆزسیۆن لەبارەی رادەستنەکردنی دەسەڵات بە شێوەیەکی ئاشتییانە رایگەیاند، حزبەکەی و ھاوپەیمانەکانی ئەنجامی سندوقەکانی دەنگدان بە شەرعی دەزانن و ئەوەی دیموکراسی داوای بکات ئەنجامی دەدەن.
وتیشی، ھیچ کێشەیەکی پەیوەندیدار بە کورد لە وڵاتەکەیاندا نییە، بەڵکو کێشەکە بریتییە لە دەستبەسەراگرتنی ئیرادەی کورد.
ئەردۆغان راشیگەیاند، پەیوەندییەکی تەلەفونی لەگەڵ موحەڕەم ئینجە کاندیدی کشاوەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەنجامداوە، لە پەیوەندییەکەدا تێگەیشتووە لە پشت بڕیارەکەی ئینجەوە کۆمەڵێک ھێرش ھەیە و کەسانی راستگۆ و بە کەرامەت ناتوانن قبوڵی بکەن.
عیمران خان سەرۆکوەزیرانی پێشووی لەسەر دۆسیەیەکی گەندەڵی لە ئیسلام ئاباد دادگایی کرا و دوای وەرگرتنی وتە لێی بۆ ماوەی ھەشت رۆژ دەستبەسەرکرا، بەڵام ئەمڕۆ دەیەوێت بە کەفالەت ئازادبکرێت.
بەپێی بریاری دادگای باڵا، دوای وەرگرتنی وتە نەدەبوو دەستگیربکرێت و ئەوەشی بە نایاسایی وەسف کردووە کە بە دەستپێشخەری فەرمانگەی بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی کراوە.
ھاوکات رانا سانوڵا وەزیری ناوخۆی پاکستان رایگەیاندووە، ئەگەر عیمران خان بە کەفالەتیش ئازادبکرێت جارێکی دیکە دەستگیری دەکەنەوە، چونکە دەیان دۆسیە لە دژی عیمران خان ئامادەکراوە کە رێگە دەگرن لە گەڕانەوەی بۆ پڕۆسەی سیاسی.
فەرمانی دەستگیرکردنی عیمران خان ناڕەزایی لایەنگرانی پارتەکەی بەدوای خۆیدا ھێنا و ئەوەش رەوشێکی نائارامی لەو وڵاتەدا دروستکرد.
خڵوسی ئاکار وەزیری بەرگری تورکیا لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ھەوڵەکانیان سەرکەوتوو بووە بۆ درێژەدان بە رێککەوتنی دانەوێڵە کە لەو رێگەیەوە روسیا رێگە بە ھەناردەی دانەوێڵەی ئۆکراین دەدات.
ئەوەش لە کاتێکدایە کە بەھۆی کۆتاییھاتنی وادەی رێککەوتنی ھەناردەی دانەوێڵە لە نێوان روسیا و ئۆکراین، رێکخراوی نەتەوە یەکگرتوەکان ھۆشدارییدا بەرامبەر بەوەی ئەگەر رێککەوتنەکە درێژنەکرێتەوە جیھان روبەروی قەیرانێکی گەورە دەبێتەوە.
بن واڵاس وەزیری بەرگری بەریتانیا لە چاوپێکەوتنێکدا دووپاتیکردووەتەوە کە مووشەکی تارمایی زریانیان بۆ ئۆکراین دابینکردووە، وتیشی لەگەڵ ریشی سوناک پێکەوە ئەو بڕیارەیان داوە.
بەپێی سەرچاوەکانی ھەواڵ، بەریتانیا دڵنیایی وەرگرتووە بەرامبەر بەوەی ئەو مووشەکانە ئاڕاستەی ناو خاکی روسیا نەکرێن.
لەبەرامبەردا دیمیتری پێسکۆڤ وتەبێژی سەرۆکایەتی ڕوسیا رایگەیاند، وڵاتەکەی ھەڵوێستێکی زۆر نەرێنی ھەیە سەبارەت بە دابینکردنی مووشەکی دوورمەودا بۆ کیێڤ.
وتیشی، ئەو کارەی بەریتانیا پێویستی بە وەڵامدانەوەی گونجاو دەبێت لەلایەن سوپای روسیاوە.
کڵچدارئۆغڵو چەند سەعاتێک دوای کشانەوەی موحەرەم ئینجە لە خۆکاندیدکردن بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی لە تویتەر نوسیویەتی، ئەو کردەوانەی دوێنێ لە دەستکاریکردن و مۆنتاژکردنی تۆمارەکان ئاشکراکران دۆستە روسەکانیان لە پشتییەوەن.
کڵچدارئۆغڵو داوای لە روسەکان کرد دەست لە کاروباری وڵاتەکەیان وەرنەدەن، ئەگەر دەیانەوێت دوای ١٤ی ئایار دۆستایەتیان بەردەوام بێت، ئەوان ھەمیشە لایەنگری دۆستایەتی و ھەماھەنگی بوون.
رۆژی پێنجشەممە موحەرەم ئینجە سەرۆکی پارتی مەملەکەت و کاندیدی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیا، لەژێر فشاری ئەو ھەڵمەتەی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لە دژی بەرپاکرابوو لە خۆکاندیدکردن کشایەوە و ھەندێ لایەنی تۆمەتبارکرد بە دەستکاریکردنی وێنەکانی.
مەراڵ ئاکشەنەر سەرۆکی پارتی باش لە گردبوونەوەیەکی جەماوەری لایەنگرانی پارتەکەی لە شاری دەنیزڵی رایگەیاند، لە رۆژی ھەڵبژاردندا وانەیەکی پێویست بەو کەسانە دەدەن کە سوکایەتییان پێدەکەن .
وتیشی، پێویستە سیستمی وڵات بگۆڕدرێت بۆ ئەوەی دەسەڵاتی دادوەری سەربەخۆ و یاسا سەروەر بێت و دیموکراسی بەتەواوەتی جێبەجێ بکرێت.
سەرۆکی پارتی باش بە لایەنگرانی وت، ئێوارەی رۆژی ١٤ی ئایار بە دەنگەکانیان دەبێتە سەرۆکوەزیران و کەمال کڵچدارئۆغلو دەبێتە سەرۆککۆمارو بە چەپڵەرێزان دەیبەن بۆ کۆشکی چانکایە و ئەردۆغان و ھاوڕێکانیشی خانەنشین دەکەن.
بەیانی ئەمڕۆ بەھۆی بۆردومانەکانی ئیسرائیل بۆ سەر باشوری کەرتی غەززە، سێ ھاووڵاتی فەڵەستینی کوژران، کە سەرکردەیەکی سەرایا قودسی سەر بە بزووتنەوەی جیھادی ئیسلامی تێدایە، بەوەش کۆی کوژراوان بەھۆی بۆردومانەکانەوە لە غەزە لە رۆژی سێشەممەوە، بۆ ٢٥ کەس بەرزبووەوە.
ھاوکات جیک سۆلیڤان راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ تساحی ھنجبی سەرۆکی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئیسرائیل داوای ھێورکردنەوەی رەوشەکەی لە ئیسرائیل کرد، تاوەکو خوێنی زیاتر نەڕژێت.
فەرحان حەق جێگری وتەبێژی نەتەوە یەکگرتووەکانیش رایگەیاند، ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس ئیدانەی کوشتنی مەدەنییەکان لە غەززە دەکات و بە قبوڵنەکراو ناوی بردووە.
لای خۆشیەوە، بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاند، ئۆپراسیۆنە سەربازییەکانیان لە کەرتی غەززە ھێشتا کۆتایی نەھاتووە و بەردەوام دەبن لە بۆردومانەکان بۆ سەر کەرتی غەززە.
دادگایەکی فیدراڵی لە شاری نیویۆرک، لەسەر سکاڵای ژنە رۆژنامەنووسێک بەناوی "ژۆن کارۆڵ"، تۆمەتی ئەنجامدانی گێچەڵی سێکسی بۆ سەر ئەو رۆژنامەنووسە لە ساڵی نەوەدەکاندا بەسەر"ترەمپدا" ساخکردەوە، ھەروەھا تۆمەتی ئەوەشی ئاڕاستەی ترەمپ کرد کە ناوی ئەو ژنە رۆژنامەنووسەی زڕاندووە و بە درۆزن وەسفیکردووە، لەسەر ئەو تۆمەتانەش"ترامپ" دەبێت بڕی پێنج ملیۆن دۆلار وەک قەرەبوو بەو ژنە رۆژنامەنووسە بدات.
بڕیاری دادگەکە بەبێ ئامادەبوونی ترەمپ دراوە، لای خۆشیەوە "ستیڤن چوینگ" وتەبێژی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا وتی، "ترامپ" تانە لەسەر ئەو بڕیارە دەدات.خودی "ترەمپ"یش ئیدانەی بڕیارەکەی کردووە و دەڵێت، ئەو ژنە رۆژنامەنووسە ناناسێت و ناشزانێت کێیە.
مەولود چاوشئۆغلو، وەزیری دەرەوەی تورکیا رایگەیاند، ئامانجی وڵاتەکەی بەدیھێنانی ئاشتی و سەقامگیری ھەمیشەییە لە سوریا و گەرەنتی گەڕانەوەی ئارەزومەندانەی ئاوارەکانی سوریا و ھەماھەنگی لەبواری بەرەنگاربوونەوەی گروپە چەکدارەکان.
ھاوکات حسین ئەمیرعەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێرانیش بەرەبەیانی ئەمرۆ گەیشتە مۆسکۆ و لە لێدوانێکدا، ھیوای خواست کۆبوونەوەی چوارقۆڵی پەیامێکی بەھێزبێت لەبارەی ئەوەی سوریا و تورکیا سورن لەسەر چارەسەری سیاسی و کشانەوەی ھێزە سەربازییەکان و گەڕانەوەی ئاوارەکان.
چاوەڕواندەکرێت لە پەراوێزی کۆبوونەوەکەدا ژمارەیەک دیداری دوو قۆڵی ئەنجام بدرێت و فەیسەڵ میقداد وەزیری دەرەوەی سوریا و مەولود چاوشئۆغلو وەزیری دەرەوەی تورکیا بۆ یەکەمجار لە دوای ١١ ساڵ چاویان بەیەک بکەوێت.
سانجار ئاماژەی بە ھەوڵەکانی دەسەڵات بۆ داخستنی ھەدەپە کرد، بەڵام ئەوان لە رێگای پارتی چەپی سەوز و ھاوپەیمانی رەنج و ئازادی بەشداری ھەڵبژاردنەکان دەکەن، ئەوان دەخوازن ئەو ھاوپەیمانێتیە فراوان بکەن، کار بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی کورد بکەن ئاشتی مسۆگەر بکەن.
وتیشی، نابێت سیستمی یەک پیاو لە تورکیا بەردەوام بێت، دەبێت کۆتایی پێبێت ئەردۆغانیش ناتوانێت سەرکەوتووبێت لە ھەڵبژاردنەکانی ئەمجارەدا.
لەلایەکی دیکەوە، سانجار لە بانگەشەی ھەڵبژاردنەکان لە پارێزگای ئورفای باکوری کوردستان وتی: لە ئورفا نادادپەروەری زۆر ھەیە، دەسەڵات وڵات تاڵان دەکات، بۆیە پێویستە ئێوە بچن دەنگ بدەن، ئەردۆغان ئورفە لەدەست بدات، دەسەڵاتیش لەدەستدەدات.
وتەبێژی بزوتنەوەی ئەنساف کە عمران خان سەرۆکایەتی دەکات رایگەیاند، لەسەر فەرمانی دیوانی لێپرسینەوە لە وەزارەتی ناوخۆ، ھێزێک عمران خانیان دەستیگرکردووە و ئەمرۆ دەبرێتە بەردەم دادوەری تایبەتی پۆلیس.
وتیشی، عمران خان لەسەر زیاتر لە ١٤٠ دۆسیە کە لە نێویاندا گەندەڵی و ناپاکی گەورە و تیرۆر ھەیە تۆمەتی ئاراستە دەکرێت.
عمران خان لە ساڵی ٢٠١٨ بووەتە سەرۆک وەزیرانی پاکستان و یەکەم سەرۆک وەزیرانی ئەو وڵاتەیە گۆشەگیردەکرێت و لە ساڵی رابردوودا بەھۆی خراپی ئیدارەدان لەلایەن پەرلەمانەوە متمانەی لێوەرگیرایەوە.
سولەیمان سۆیلو، لە لێدوانێکیدا بۆ رۆژنامەیەکی تورکی رایگەیاندووە، لە دوای ساڵی ١٩٦٠ەوە وڵاتانی خۆرئاوا دەستیان وەرداوەتەوە سیستمی سیاسی تورکیا، بەڵام "رەجەب تەیب ئەردۆغان" توانیوێتی ئەوە رابگرێت و کۆتایی بەو دەستوەردانە ھێناوە.
وتیشی، ھۆکاری دەستوەردانی میدیا و رۆژنامەی وڵاتانی خۆرئاوا بۆ ئەوەیە پلانی ئەمریکا جێبەجێبکرێت، ھیچ ھەڵبژاردنێک نەبووە کە باڵیۆزی ئەمریکا نەیوستبێت چاودێری بکات و کۆنترۆڵی بکات.
وەزیری ناوخۆی تورکیا وتیشی، بە سەرکەوتنیان لە ھەڵبژاردنەکانی ٢٠٢٣، سەدەیەک لە سەقامگیری دەستپێدەکات.
مەولود چاوشئۆغلۆ وەزیری دەرەوەی تورکیا رایگەیاند، لە کۆبوونەوەکەدا لەگەڵ ھاوتاکانی، جەختیان کردووەتەوە لەسەر پێویستی ھەماھەنگیی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر و رەخساندنی زەمینەسازیی بۆ گەڕانەوەی پەنابەرانی سووریا و پێشخستنی پڕۆسەی سیاسی و پاراستنی یەکپارچەیی خاکی سوریا.
ھاوکات سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیاش لە دەستپێکی کۆبوونەوەکەدا رایگەیاند، باشترین ئەنجامی ئەم کۆبوونەوەیە گەیشتنە بە رێککەوتنێک تاکو داوا لە پسپۆڕان بکرێت رەشنوسی نەخشە رێگایەک بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی تورکیا و سوریا، تاکو کۆبوونەوەی داھاتوو ئامادە بکەن.
وتیشی، پێویستە نەخشە رێگاکە ھەڵوێستی روونی ھەردوو وڵات لەبارەی کێشەکانی جێی بایەخی ھەردوولای تێدا بێت.
جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، رەفتارەکانی حکومەتی سوریا ھێشتا ھەڕەشن بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانی و سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا، ھەربۆیە باری نائاسایی لەسەر ئەو وڵاتە بۆ یەک ساڵی دیکە درێژ دەکەنەوە.
ھاوکات ڤیدانت پاتێل جێگری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، ناڕازیبوونی وڵاتەکەی بە گەڕانەوەی سوریا بۆ کۆمکاری عەرەبی لەکاتی ئێستادا دەربڕی و رایگەیاند، واشنتۆن پەیوەندییەکانی لەگەڵ حکومەتی سوریا ئاسایی ناکاتەوە، ھەروەھا پشتیوانی لە ھیچ ھاوپەیمانێکی ئەمریکاش ناکەن، بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ سوریا.
رۆژی حەوتی ئەم مانگە دوای نزیکەی ١٣ ساڵ دابڕان، وڵاتانی کۆمکاری عەرەبی رێککەوتن لەسەر گەڕانەوەی سوریا بۆ کۆمکاری عەرەبی.
ئەردۆغان لە میانەی بەشداریکردنی لە رێوڕەسمی واژووکردنی گرێبەستی کاری بەکۆمەڵ گشتی رایگەیاند، لە چوارچێوەی گرێبەستێکدا بەڕێژەی سەدا ٤٥ مووچە زیاددەکەن و بەم شێوەیەش کەمترین مووچە دەبێتە ١٥ ھەزار لیرە.
ئەوەشی خستەڕوو، لە رێگای گرێبەستێکەوە پاداشتی ھاندان لەنێوان لەسەدا چوار بۆ لەسەدا شەش بۆ ئەو کرێکارانە دابیندەکەن کە سوودمەند نەبوون لە پاداشتەکانی دیکەی ھاندان.
ئەردۆغان راشیگەیاند، مووچەی بنەڕەتی کەمئەندامان لەسەدا ١٠ زیاد دەکەن کرێکارانی کەرتی گشتیش پێشنیاز دەکەن مووچەی ئەوانەی بە شەو کاردەکەن سەدا ھەشت زیادبکرێت، مووچەی ئەوانەشی زیاد کاردەکەن لە سەدا ٧٠ زیاد دەکەن.
لە ماوەی چەند رۆژی رابردودا سوپای قودسی سەر بە بزوتنەوەی جیھادی ئیسلامی چەند پێگەیەکی سەربازی ئیسرائیلی تۆپباران کرد، لە بەرامبەریشدا بەرەبەیانی ئەمڕۆ سوپای ئیسرائیل بە چڕی پێگەکانی سوپای قودسی لە کەرتی غەززە بۆردومانکرد.
ھاوکات وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین رایگەیاند، لە ئەنجامی بۆردومانەکەدا ١٢ کەس کوژران و ٢٠ کەسی دیکەش برینداربوون، لەناو ئەوانەی کوژراون شەش کەسیان ھاووڵاتی مەدەنی و منداڵان، ھەروەھا سێ سەرکردەیەکی باڵای سوپای قودسیش کوژراون.
سوپای ئیسرائیلیش دەڵێت، دوای بۆردومانەکەی ئەمڕۆ، ئامادەیە بۆ ھەموو سیناریۆیەک کە رەنگە روبەڕوی ھێرش و تۆپباران ببێتەوە.
لەنێو کوژراوەکانی غەززە سێ سەرکردەی باڵای بزوتنەوەی جیھادی ئیسلامیی تێدایە