جیهان
لە سەعات ٨:٠٠ـی بەیانی ئەمڕۆوە پڕۆسەی دەنگدان بۆ ھەڵبژاردنی پەرلەمان و سەرۆکایەتی تورکیا دەستیپێکردووە و ئێستاش پرۆسەی دەنگدان بەردەوامە، لە ھەڵبژاردنەکەدا ٦٠ ملیۆن و ٦٩٧ ھەزار و ٨٤٣ کەس مافی دەنگدانیان ھەیە، لەو ژمارەیەش چوار ملیۆن و ٩٠٤ ھەزار و ٦٧٢ کەس یەکەمجارە دەنگ دەدەن.
دەنگدەرانی تورکیا ئەمڕۆ کاتێک دەچنەسەر سندوقەکانی دەنگدان، دوو دەنگ دەدەن یەکەمیان بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمارە کە سێ کاندید رکابەری دەکەن، دووەمیشیان بۆ ھەڵبژاردنی ئەندامانی پەرلەمانە کە زیاتر لە ٢٤ حزب ناویان لەسەر کارتی دەنگدان ھەیە و کێبەرکێ لەسەر ٦٠٠ کورسی پەرلەمان دەکەن.
ئەگەر لە گەڕی یەکەمی ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆماردا ھیچ کام لە کاندیدەکان ٥٠٪ی دەنگەکان زیاتری بەدەستنەھێنا، ئەو کاتە ئەو دوو کاندیدەی کە زۆرترین دەنگیان بەدەستھێناوە، دەچنەگەڕی دووەم و رۆژی ٢٨ی ئایار ھەڵبژاردنی سەرۆک کۆمار دووبارە دەکرێتەوە.
سەرەکیترین ھاوپەیمانییەکانی تورکیاش بریتین لە ھاوپەیمانی کۆمار کە پێکھاتووە لە (ئاکپارتی، مەھەپە، ھوداپار، پارتی یەکێتیی مەزن و پارتی یەنیدەن رەفاھـ) و کاندیدەکەشیان بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی رەجەب تەیب ئەردۆغانە، ھاوپەیمانی میلـلەتیش کە پێکھاتوون لە پارتەکانی (جەھەپە، ئیی پارتی، سەعادەت، ئاییندە، دەڤا و پارتی دیموکرات) کاندیدەکەیان بۆ سەرۆکایەتی کەمال کڵیچدارئۆغلۆیە، ھاوپەیمانی رەنج و ئازادیش کە پێکھاتووە لە پارتی دیموکراتی گەلان (ھەدەپە)، پارتی سەوزی چەپ (یەسە) و پارتی کرێکارانی تورکیا، کاندیدی بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی نییە و پشتیوانی لە کەمال کڵیچدارئۆغلۆ دەکات.
پەروین بوڵدان دوای ئەوەی لە بنکەیەکی دەنگدان لە شاری وانی باکووری کوردستان دەنگیدا، لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانییدا رایگەیاند، دەنگەکانیان بۆ ئارامی ئاشتی و ئاسایش و دادپەروەرییە.
وتیشی، لە تورکیا نادادپەروەری ھەیە و بەم ھەڵبژاردنە گۆڕانکاری دەکەن و چاوەڕوانن چارەنووسی تورکیا بگۆڕێت، راشیگەیاند، لە تورکیا سیستمێکی خراپ ھەیە و دەبێت ئەمڕۆ ئەو سیستمە کۆتایی بێت.
محەمەد ڕوشتوو نوێنەری ھەدەپە و پارتی چەپی سەوز لە دەستەی باڵای ھەڵبژاردنەکانی تورکیا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ساختەکاریی لە بەشێک لە ناوەندەکانی دەنگدان لە شارو شارۆچکەکان ئەنجامدراوە، دەنگی ئامادەکراو بۆ ناو سندوقەکانی دەنگدان ئامادەکراوە، بۆ ئەوەش سکاڵا لەسەر ئەو ساختەکارییانە تۆمار دەکەین.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، بە درێژایی بەڕێوەچوونی ھەڵبژاردنەکان وەک ناوەندی ھەماھەنگی چاودێری ھەڵبژاردنەکان قسەی خۆیان لەسەر ڕەوشی بەڕێوەچوونی ھەڵبژاردن کردوە، لە ھەموو شارو شارۆچکەکان چاودێرییان کردووە، لە ھەندێک شوێن پێشێلکاری روون و ئاشکراکراون.
سەرۆکایەتیی ھەرێمی کوردستان سەبارەت بە کۆبونەوەی ئەنجومەنی وەزیران لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە، خۆشحاڵە بە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی ھەرێمی کوردستان بە بەشداریی تیمی وەزاریی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە حکوومەت، ھیوادارە ئەوە ببێتە دەستپێک و ھەنگاوێک بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی دیکەی ناوخۆی ھەرێمی کوردستان.
لە بەشێکی تری راگەیەنراوەکەدا ھاتووە، ئەمڕۆ لە ھەموو کاتێک زیاتر ھەرێمی کوردستان پێویستی بە کۆدەنگی و یەکڕیزی و تەبایی ھەیە، سەرۆکایەتیی ھەرێمیش وەک ھەمیشە لە کار و ھەوڵەکانی بەردەوام دەبێت بۆ چارەسەرکردنی ھەموو کێشەکان بە گفتوگۆ و لێکگەیشتن و پشتیوانی لە ھەر ھەنگاوێک دەکات، ببێتە ھۆی بەھێزبوونی پێگەی ھەرێمی کوردستان.
ئەردۆغان لە توێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ھێشتا پرۆسەی جیاکردنەوەی دەنگەکان بەردەوامە و بەرژەوەندی گەلی تورکیا لە جیاکردنەوەی دەنگەکاندا رەنگیداوەتەوە.
ھاوکات داواشی لە لایەنگرانی کرد، سندوقەکانی دەنگدان بەھیچ شێوەیەک جێنەھێڵن تا ئەو کاتەی دەنگەکان یەکلایی دەکرێنەوە و ئەنجامی رەسمی رادەگەیەنرێت.
سینان ئۆغان ئاماژەی بەوەکرد، کە ناسیۆنالیستەکانی تورکیا و کەمالیستەکان کلیلی ئەم ھەڵبژاردنەن.
دەشڵێت، پێویستە ئەو کەسانەی لە دوو رۆژی کۆتاییدا دوای دەرکردنی موحەرەم ئینجە لە ھەڵبژاردنەکان بە فشاری جۆراوجۆر ھێرشیانکردە سەریان و بە ناڕەوا تۆمەتباریان کردن، وانەیەکی زۆر لەم وێنە سیاسییە وەربگرن.
سەرایای قودس لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرایکرد، ئەیاد عەبدولحوسنی ئەندامی ئەنجومەنی سەربازیی و لێپرسراوی یەکەی ھەڵمەتەکانی سەرایەی قودس کوژراوە. وەزارەتی تەندروستی کەرتی غەززەش رایگەیاندووە، لە رۆژی سێشەممەوە تا ئێستا ٣٣ فەڵەستینی کوژراون، کە شەش سەرکردەی بزوتنەوەی جیھادی ئیسلامییان لە نێودایە.
دواین ھێرشی ئیسرائیل ئاستەنگی بۆ پرۆسەی ئاشتی و راگرتنی شەڕ دروستکردووە، وەزارەتی دەرەوەی فەڵەستینیش داوای دەستوەردانی نێودەوڵەتی دەکات بۆ کۆتاییھێنانی بە ھێرشەکانی ئیسرائیل.
ئەردۆغان لە نوسینگەی تایبەتی خۆی لە کۆشکی دۆڵمەباخچە چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ ژمارەیەک لە کەناڵەکانی راگەیاندنی وڵاتەکەی ئەنجامداو لە وەڵامی تۆمەتەکانی ئۆپۆزسیۆن لەبارەی رادەستنەکردنی دەسەڵات بە شێوەیەکی ئاشتییانە رایگەیاند، حزبەکەی و ھاوپەیمانەکانی ئەنجامی سندوقەکانی دەنگدان بە شەرعی دەزانن و ئەوەی دیموکراسی داوای بکات ئەنجامی دەدەن.
وتیشی، ھیچ کێشەیەکی پەیوەندیدار بە کورد لە وڵاتەکەیاندا نییە، بەڵکو کێشەکە بریتییە لە دەستبەسەراگرتنی ئیرادەی کورد.
ئەردۆغان راشیگەیاند، پەیوەندییەکی تەلەفونی لەگەڵ موحەڕەم ئینجە کاندیدی کشاوەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەنجامداوە، لە پەیوەندییەکەدا تێگەیشتووە لە پشت بڕیارەکەی ئینجەوە کۆمەڵێک ھێرش ھەیە و کەسانی راستگۆ و بە کەرامەت ناتوانن قبوڵی بکەن.
عیمران خان سەرۆکوەزیرانی پێشووی پاکستان ھۆشداریشیدا بەرامبەر سەپاندنی باری نائاسایی لە وڵاتدا و دووپاتی کردەوە ھەنگاوی لەو شێوەیە دەبێتە ھۆی داڕمان و قوڵکردنەوەی قەیرانەکان.
عیمران خان لەگەڵ ئەوەی دژایەتییەکی توند دەکرێت و چەندین دۆسیەی گەندەڵی روبەڕوو کراوەتەوە، بەڵام گەشبینە بەرامبەر جارێکی تر بگەڕێتەوە بۆ دەسەڵات ئەوەش لە رێگەی ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پێشوەختەوە.
فەیسەڵ بن فەرحان وەزیری دەرەوەی سعودیە لە پەیوەندییەکەدا رایگەیاندووە، لەدوو مانگی رابردوودا ھەنگاوی باشیان ناوە بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان و پابەندبوونی وڵاتەکەی بەو تەوافوقانەی پێگەیشتوون نیشانەی پێداگرییەتی لەسەر ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێران.
لەبەرامبەردا حسین ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران، خۆشحاڵی خۆی پیشاندا لەبەرامبەر ئەو بەرەپێشچوونانەی لە رێککەوتنی نێوان ھەردوو وڵات بەدیھاتووە، دووپاتیشیکردەوە، وڵاتەکەی رێکاری پێویستی گرتووەتەبەر بۆ کردنەوەی نوێنەرایەتی سیاسی و کونسوڵخانە لە سعودیە.
حکومەتی ئەڵمانیا ئاشکرایکردوە، پلانی ھاوکارییەکی نوێی سەربازیی بە بەھای دوو ملیار و ٧٠٠ ملیۆن یۆرۆ بۆ ئۆکراین جێبەجێ دەکات، کە دابینکردنی تانک و زریپۆش و سیستمی بەرگری دژە فڕۆکە لە خۆ دەگرێت.
بۆریس بیستۆریۆس وەزیری بەرگری ئەڵمانیا لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرای کردووە، ھەموان دەیانەوێت ئەو جەنگەی روسیا بەرپایکردوە و گەلی ئۆکراینی تیادا کردوەتە ئامانج کۆتایی بێت، بەڵام ئاسۆیەکی روون نییە بۆیە وڵاتەکەی درێژە بە ھاوکارییەکانی بۆ ئۆکراین دەدات.
رەجەب تەیب ئەردۆغان لەلێدوانەکانیدا رەخنەی لە رکابەرەکەی کەمال کلچدار ئۆغلو گرت و وتی: بەڕێز کەمال ھێرشدەکاتەسەر روسیا، بەڵام ئەگەر ھێرشبکاتە سەر پوتین من لەگەڵیدا نابم.
ئاماژەی بەوەشکرد: پەیوەندی تورکیا و روسیا ھیچی لە پەیوەندی تورکیا و ئەمریکا کەمتر نییە.
رۆژی پێنج شەممە کەمال کلچدار ئۆغلۆ بەبێ ئەوەی ناسنامەیان ئاشکرا بکات ڕەخنەی گرت لە چەند کەسایەتیەکی روسی کە کاردەکەن بۆ دروستکردنی کاریگەری لەسەر ئەنجامی ھەڵبژاردنەکانی سبەینێء سەرۆکایەتی روسیاش ئەو تۆمەتانەی رەتکردەوە.
بە پێی رۆژژمێری ھەڵبژاردنەکە کە لەلایەن کۆمیسیۆنی باڵای ھەڵبژادنەکانی تورکیاوە دانراوە، دەنگدان لە سەعات ھەشتی بەیانی دەستپێدەکات و تا سەعات ٥ی ئێوارە بەردەوام دەبێت و لە درەنگانی شەویشدا ئەنجامە سەرەتاییەکان رادەگەیەندرێن.
کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکان لە تەواوی تورکیا زیاتر لە ١٩١ ھەزار سندوقی داناوە بۆئەوەی ٦٠ ملیۆن و ٦٩٧ ھەزار و ٨٤٣ کەس دەنگ بدەن کە لەو ژمارەیە چوار ملیۆن و ٩٠٤ ھەزار و ٦٧٢ کەسیان یەکەم جارە دەنگ دەدەن. ھەر بەپێی ژمارەکانی کۆمیسیۆن ٥٣ ھەزار و ١٧٢ سزادراو و دەستبەسەرکراو لە زیندانەکانیش دەنگ دەدەن.
کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکان سەبارەت بە دەنگدان لە ناوچە زیانلێکەتووەکانی بومەلەرزە رایگەیاندووە، سندوق لەنێو باخچە یان نزیک لە قوتابخانە وێرانبووەکان دادەنرێت و ئەو کەسانەشی ناوچەکانیان بەجێھێشتووە لەو شارانە دەنگ دەدەن کە روویان تێکردووە و دەنگەکانیشیان بۆ ئەو ناوچانە ھەژمار دەکرێن.
ئەحمەد ینار، سەرۆکی دەستەی بالای ھەڵبژاردنەکانی تورکیا رایگەیاند: دەستەکەیان بە کۆی دەنگ گەیشتووەتە ئەو بڕِیارەی ئەو دەنگانەی لە ھەڵبژاردنەکانی دەرەوەی وڵات بۆ کاندیدی کشاوە موحەرەم ئینجە چوون ھەژماربکرێن، چونکە ناوبراو دوای دەنگدانی دەرەوە کشاوەتەوە لە کێبڕکێکان.
راشیگەیاند: لە ئەگەری گەیشتنی دەنگەکانی ئینجە بەوەی بتوانێت لە خولی دووھەم بەشداری بکات، ناتوانێت بەشداری بکات.
رۆژی پێنج شەممە موحەرەم ئینجە کاندیدی پارتی وڵات بۆ ھەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی تورکیا کشانەوەی لە پرۆسەکە راگەیاند.
حەیان عەبدولغەنی، وەزیری نەوتی عێراق بۆ ئاژانسی رۆیتەرز رایگەیاند، عێراق چاوەڕێناکات ئۆپێک پلەس ئاستی بەرھەمھێنان کەمبکاتەوە لە کۆبونەوەکەی مانگی حوەزیراندا، عێراق پابەنددەبێت بە کەمکردنەوەی بەرھەم کە لە مانگی ئایارەوە دەستیپێکردووە تا کۆتایی ئەمساڵ.
ئاماژەی بەوەشکرد: ئۆپێک پڵەس و ھاوڕێکانی بە سەرۆکایەتی روسیا لە کۆتایی ٢٠٢٢ لەسەر کەمکردنەوەی بەرھەم رێککەوتبوون، سعودیە و ئەندامانی دیکەش لە مانگی نیسانی رابردودا کتوپڕ رایانگەیاندبوو ئاستی بەرھەم بە رێژەی ١.٢ ملیۆن بەرمیلی رۆژانە کەم دەکەنەوە.
بەگوێرەی رێکارەکانی دامەزراوەی باڵای ھەڵبژاردن لە تورکیا لە سەعات ٦:٠٠ـی ئێوارەی ئەمڕۆوە بانگەشەی ھەڵبژاردن قەدەغەکرا و نابێت کاندیدەکان لەسەر شەقام و لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بانگەشە بکەن.
رەجەب تەیب ئەردۆغان، کاندیدی ھاوپەیمانی کۆمار بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی دوایین ساتەکانی بانگەشەی ھەڵبژاردنی لە مزگەوتی ئایاسۆفیا لە ئیستانبووڵ بەڕێکرد، ھەروەھا کەمال کڵیچدارئۆغلۆ، کاندیدی لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆنیش بە سەردانیکردنی مەزاری مستەفا کەمال ئەتاتورک، دامەزرێنەری کۆماری تورکیا کۆتایی بە بانگەشەی ھەڵبژاردن ھێنا.
بەپێی رۆژژمێری ھەڵبژاردنەکە کە لەلایەن کۆمیسیۆنی باڵای ھەڵبژادنەکانی تورکیاوە دانراوە، دەنگدان لە سەعات ھەشتی بەیانی دەستپێدەکات و تا سەعات ٥ی ئێوارە بەردەوام دەبێت و لە درەنگانی شەویشدا ئەنجامە سەرەتاییەکان رادەگەیەندرێن.
کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکان لە تەواوی تورکیا زیاتر لە ١٩١ ھەزار سندوقی داناوە بۆئەوەی ٦٠ ملیۆن و ٦٩٧ ھەزار و ٨٤٣ کەس دەنگ بدەن کە لەو ژمارەیە چوار ملیۆن و ٩٠٤ ھەزار و ٦٧٢ کەسیان یەکەم جارە دەنگ دەدەن. ھەر بەپێی ژمارەکانی کۆمیسیۆن ٥٣ ھەزار و ١٧٢ سزادراو و دەستبەسەرکراو لە زیندانەکانیش دەنگ دەدەن.
کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنەکان سەبارەت بە دەنگدان لە ناوچە زیانلێکەتووەکانی بومەلەرزە رایگەیاندووە، سندوق لەنێو باخچە یان نزیک لە قوتابخانە وێرانبووەکان دادەنرێت و ئەو کەسانەشی ناوچەکانیان بەجێھێشتووە لەو شارانە دەنگ دەدەن کە روویان تێکردووە و دەنگەکانیشیان بۆ ئەو ناوچانە ھەژمار دەکرێن.