لاڤرۆڤ لە چاوپێکەوتنێکدا رایگەیاند، ئەمریکا و مانگە دەستکردەکانی ناتۆ ھەڕەشەی رووبەرووبوونەوەی سەربازی راستەوخۆیان دروستکردووە.

وتیشی، فڕۆکەی ئێف ١٦ کە توانای ھەڵگرتنی چەکی ئەتۆمی ھەیە، بەدەستھێنانی لەلایەن ئۆکراینەوە دەبێتە ھەڕەشەیەکی ئەتۆمی لەسەر وڵاتەکەی.

جەختیشیکردەوە، کاری لە پێشینەی وڵاتەکەی ئاشتییە لەگەڵ ئەوەشدا بەھەر رێگایەک بێت بەرگری لەخۆی دەکات.

ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا پێی راگەیاندووە، ئۆکراین نزیکتر دەبێتەوە لە بوون بە ئەندامی ھاوپەیمانی ناتۆ.

ئەوەشی خستەڕوو،  لە لوتکەی ناتۆ  ئۆکراین بنەمایەکی ئەمنی پێکھێناوە و ھەنگاوێک لە بوون بە ئەندامی ناتۆ نزیکبووەتەوە، ئەوەش یەکەمجارە دوای جیابوونەوەی لە یەکێتی سۆڤیەت روودەدات.

سەرۆکی ئۆکراین ئاماژەی بەوەشدا، لە لوتکەی ناتۆ توانیویانە پاڵپشتی چەک لەنێویاندا مووشەکی بەرگری ئەسمانی، مووشەکی بالیستی، زرێپۆش و تۆپخانە بۆ ئۆکراین بەدەستبھێنن، وتیشی سەرکردەکانی ناتۆ گومانەکانیان لەسەر ئەندامبوونی ئۆکراین نەماوە و سەرجەمیان رەزامەندییان نیشانداوە.

ھەرچەندە سێ رۆژ لەمەوبەر رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا لە لوتکەی ناتۆ رایگەیاند، داواکاریی سوید بۆ بوون بە ئەندام لە ناتۆ  ئاراستەی پەرلەمانی وڵاتەکەی دەکات کە بڕیارە مانگی ١٠ی داھاتوو کۆببێتەوە، بەڵام ئەمرۆ دادگای باڵای سوید رەتیکردەوە دوو داواکراو رادەستی ئەو وڵاتە بکاتەوە، کە ئەنقەرە پێی وایە ئەو دوو کەسە سەر بە گروپی فەتحوڵا گویلەنن و تۆمەتبارن بە ھەوڵی کودەتاکەی ساڵی ٢٠١٦.

تورکیا رایگەیاندوە، ئەو دوو کەسە کە مافی پەنابەرییان لە سوید ھەیە، ئەپڵیکەیشنێکیان بەناوی فەتحوڵا گویلەن دروستکردووە و ئەندامانی ئەو گروپە بەکاریان ھێناوە.

دادگای باڵای سویدیش رایگەیاندوە، دروستکردنی ئەپڵیکەیشتنێک بەتەنھا ئاماژەنیە بۆ پەیوەندی ئەو دوو کەسە بە گروپی گولەنەوە، کە بە پێی یاسای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆری سوید گروپێکی قەدەغەیە.

ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا لە چاوپێکەوتنێکدا رایگەیاند، کاریگەری مووشەکەکانی رۆژئاوا لە جەنگی ئۆکراین یەکلاکەرەوە نییە و پێدانی چەکی نوێ بە کیێڤ تەنھا رەوشی ئەو وڵاتە ئاڵۆزتر دەکات، ناکۆکییە نێودەوڵەتییەکانیش قوڵتر دەکاتەوە.

دووپاتیشیکردەوە، ئەندامێتی ئۆکراین لە ناتۆ دەبێتە ھەڕەشە لەسەر ئاسایشی روسیا، کە بەوتەی پوتن ھەر ئەوەش ھۆکاربووە بۆ دەستپێکردنی ئۆپراسیۆنی سەربازی تایبەت بۆ سەر دراوسێکەیان.
سەرۆکی روسیا، ئامادەیی وڵاتەکەشی پیشاندا بۆ درێژکردنەوەی رێککەوتنی دانەوێڵە ئەگەر لایەنەکانی تر پابەندی بەڵێنەکان بن.

بەرنامەی ھاوبەشی نەتەوەیەکگرتوەکان تایبەت بە نەخۆشی ئایدز رایگەیاندوە، کۆتایی ھێنان بە نەخۆشی ئایدز بەرلە ھەموو شتێک بژاردەیەکی سیاسی و داراییە، لەوانەیە لەم دەیەدا بتوانن سەرکەوتوو بن لە کۆتایی ھێنان بە نەخۆشییەکە.

وینی بیانیما بەڕێوەبەری جێبەجێکاری بەرنامەکە رایگەیاندووە، گەورەترین پێشکەوتن لەبارەی ڤایرۆسی کەمی بەرگری کەدەبێتە ھۆی نەخۆشی ئایدز لەو وڵات و ناوچانە دەبینرێت کە لەو بوارەدا بە فراوانی وەبەھێنان کردووە.

رونیشیکردوەتەوە، بەرەو پێشچوونی بەرچاو لە رۆژھەڵات و باشوری کیشوەری ئەفریقا بەدیدەکرێت، بەجۆرێک رێژەی توشبوون بە نەخۆشییەکە بەراورد بە ساڵی ٢٠١٠ لەسەدا ٥٧ کەمیکردووە.
نەتەوەیەکگرتوەکان لە ساڵی ٢٠١٥ ئامانجی کۆتایی ھێنانی بە نەخۆشی ئایدز دیاریکردوە و لە رێگەی وەبەرھێنان و ھەڵمەتەکانی کوتان، دەیەوێت تا ساڵی ٢٠٣٠ کۆتایی بە نەخۆشی ئایدز بھێنێت.

ڤالێری چیرشین وتەبێژی سوپای ئۆکراین رایگەیاند، بۆمبی ھێشوویی گەیشتووەتە کیێڤ و ئێستا لە دەستی ھێزە بەرگرییەکانی ئۆکرایندایە، وتیشی، ئەو چەکە گۆڕانکاریی ریشەیی لە مەیدانی جەنگدا دژی روسیا بەی دەھێنێت.

ھاوکات دۆگلاس سیمیز بەڕێوەبەری ئۆپراسیۆنەکان لە دەستەی ئەرکانی ھاوبەشی ئەمریکا، گەیشتنی ئەو چەکەی بە دەستی سوپای ئۆکراین پشتڕاستکردەوە. 

ھەرچەندە سوپای ئۆکراین جەختدەکاتەوە تاکو ئێستا ئەو چەکەیان لە دژی ھێزەکانی روسیا بەکارنەھێناوە، بەڵام سوپای روسیا دەڵێت، ئۆکراین ئەو چەکەی لە ھەرێمی دۆنباس و بەتایبەت لە شاری دۆنێتسک بەکارھێناوە.

رۆژی حەوتی ئەم مانگە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، بۆمبی ھێشوویی رادەستی سوپای ئۆکراین دەکەن. 

ناردنی بۆمبی ھێشوویی بۆ ئۆکراین لەلایەن ئەمریکاوە لەکاتێکدایە، نزیکەی ١٠٠ وڵاتی جیھان بەکارھێنانی ئەو چەکەیان قەدەغە کردووە، لەناویاندا ژمارەیەک ھاوپەیمانیی ئەمریکا ھەن.

وتەبێژی دەستەی فریاگوزاری دەریایی ئیسپانیا رایگەیاند، تیمەکان دوای رزگارکردنی ٧٨ کۆچبەر و گواستنەوەیان بۆ دوورگەی (گران کەناریا)  سەرەتا زانیارییانداوە لە بوونی بەلەمێکی دیکە بە ٨٦ کۆچبەرەوە و تیمەکانی دەریاوانی لە رێگەی فڕۆکە و کەشتییەوە دەستیان بە گەڕان کردووە، بەڵام تائێستا ھیچ شتێکیان نەدۆزیوەتەوە.

بە پێی زانیاریی رێکخراوە مرۆییەکانی ئیسپانیا، سێ بەلەمی کۆچبەران کە لە چەند رۆژی رابردوودا لە کەناراوەکانی سەنیگالەوە بەڕێکەوتوون چارەنوسییان نادیارە و یەکێک لە بەلەمەکان ٢٠٠ کۆچبەر و ئەوانی دیکەش ھەریەکەیان ٥٠ و ٧٠ کۆچبەریان تێدا بووە.

وەزارەتی حەج و عومرەی سعودیە راگەیاندوە، دوای کەمتر لە ھەفتەیەک لە سەرکەوتنی رێورەسمی حەج، دەستیکردووە بە پێدانی ڤیزا بە خوازیارانی ئەنجامدانی عومرە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، خوازیارانی نیشتەجێی سعودیە و وڵاتانی ئەنجومەنی ھاریکاری کەنداو دەتوانن لە رێگەی ھەردوو ئەپڵیکەشتنی ( نسوک) و (تەوەکەلنا) داواکاری پێشکەش بکەن و وادەی ئەنجامدانی عومرە بەدەستبھێنن.

ئەمساڵ بۆ یەکەمجار لەدوای سەرھەڵدانی پەتای کۆرۆنا، حاجیان بەبێ ھیچ کۆت و بەندێک فەریزەی حەجیان بەجێھێنا و ملیۆنێک و ٨٠٠ ھەزار حاجی بەشدارییان کرد.

دەستەی ئەرکانی ھاوبەشی کۆریای باشور بڵاویکردەوە، کۆریای باکور مووشەکێکی بالیستی بە ئاڕاستەی دەریای خۆرھەڵات تاقیکردووەتەوە و سەرۆکی کۆریای باشوریش ھۆشداریدایە پیۆنگ یانگ، کە باجی ئەو کارەیان دەدەن. 

ھاوکات وەزارەتی بەرگری ژاپۆن رایگەیاندووە، ئاگاداری ھەڵدانی ئەو مووشەکەن کە ٧٤ خولەک بە ئاسمانەوە بووە، ئەوەش زۆرترین ماوەیە کە مووشەکێکی کۆریای باکور ئەو ماوەیە مابێتەوە.

سەرچاوەکانیش رایانگەیاندووە، مووشەکەکە بە بەرزی شەش ھەزار کیلۆمەتر و مەودای ھەزار کیلۆمەتر فڕیوە و لە دەرەوەی ناوچەی ئابوری ژاپۆن بە دووری ٢٥٠ کیلۆمەتر لە دوورگەی "ئوکوشیری" کەوتووە. 

دوایین تاقیکردنەوەی مووشەکی کۆریای باکور لە رۆژی ١٥ی حوزەیرانی رابردوو بوو، ئەم تاقیکردنەوە تازەیەش دوای ئەوە ھات کە خوشکی "کیم جۆنگ ئون" سەرۆکی کۆریای باکور ھەڕەشەی کرد، ھەر سەتەلایتێکی ئەمریکی سنوری ئاسمانی وڵاتەکەیان ببەزێنێت، تێکیدەشکێنن. 

ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە میانی کۆبوونەوەی لوتکەی ناتۆ لە لیتوانیا رایگەیاند، وڵاتی ئۆکراین بۆ ئەوەی ببێتە ئەندامی ھاوپەیمانی ناتۆ، پێویستە چاکسازی لە ناوخۆی وڵاتەکەیدا بکات، لەوانە ریفۆڕم لە ھێزە سەربازییەکانی و دیموکراسیەت لە وڵاتەکەی.

ئەوەشی خستەڕوو، لەئێستادا ئۆکراین بەھۆی جەنگی روسیاوە ناتوانێت ببێتە ئەندامی ھاوپەیمانی ناتۆ، بەڵام ھەنگاوی باش نراوە بۆ بە ئەندامبوونی ئەو وڵاتە لە ھاوپەیمانییەکە.

وەزیری دەرەوەی ئەمریکا وتیشی، بۆمبی ھێشووی و تەقەمەنییان پێشکەشی ئۆکراین کردووە و لە داھاتوودا ھاوکاری دیکەی سەربازی رەوانەی ئەو وڵاتە دەکەن، ھەروەھا ئەگەر لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی ھاوکاری سەربازی پێشکەشی ئۆکراین نەکرێت، ئەوا ئەو وڵاتە ناتوانێت بەرگری لەخۆی بکات، لە جەنگدا بەرامبەر روسیا.

یانس ستۆڵتەنبێرگ، سکرتێری گشتیی ھاوپەیمانیی ناتۆ بەر لە کۆبوونەوەی لوتکەی ھاوپەیمانییەکە لە لیتوانیا بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، روسیا تاک لایەنە ھەڵسوکەوت دەکات و داھاتوویەکی باشی نابێت، بۆیە پێویستە ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا کۆتایی بێنێت بە ھێرشەکانی بۆ سەر ئۆکراین، لە پەراوێزی کۆبوونەوەکانیشدا ھەموو ئەندامانی ناتۆ ھاوڕابوون لەسەر ناردنی ھاوکاری بۆ ئۆکراین.

پەیوەست بە گرژی و قەیرانەکانیش، سکرتێری گشتیی ھاوپەیمانیی ناتۆ جەختی لەوەکردەوە کە ناتۆ لە ھەموو ناوچەکاندا ھەوڵی چارەسەرکردنی گرژیی و قەیرانەکان دەدات.

سەرۆکایەتی کۆماری تورکیا بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ لە لە پەراوێزی لوتکەی ناتۆ، رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرکۆماری تورکیا و جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا کۆدەبنەوە.

دوو رۆژ لەمەوبەریش ئەردۆغان پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ بایدن ئەنجامدابوو و ھەردوولا باسیان لە پرسی ئەندامیەتی ئۆکراین و سوید لە ناتۆ، ئەندامیەتی تورکیا لە یەکێتی ئەوروپا و رادەستکردنی فڕۆکەی F-١٦ بە ئەنقەرە کردبوو.

سەرۆک کۆماری تورکیا دەڵێت، لە بەرامبەر رازیبوونی وڵاتەکەی بە ئەندامێتی سوید لە ناتۆ، دەبێت تورکیاش ببێتە ئەندام لە یەکێتی ئەوروپا.

رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا  لە وتارێکیدا رایگەیاند، پێویستە وڵاتانی رۆژئاوا و ناو ھاوپەیمانی ناتۆ رێگەخۆشکەربن بۆ ئەندامبوونی تورکیا لە یەکێتی ئەوروپا، لە بەرامبەر ئەوەشدا تورکیا رەزامەندی دەردەبڕێت، لەسەر ئەندامبوونی سوید لە ھاوپەیمانی ناتۆ.

ئەوەشی خستەڕوو، لە لووتکەی ناتۆدا، داوا لەو وڵاتانە دەکەن کە سزایان بەسەر تورکیادا سەپاندووە لەو کارە پاشگەزببنەوە.

بایدن لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی سی ئێن ئێن رایگەیاند، پێویستە ئۆکراین پێوەرەکانی دیکەی وەک بەدیموکراتیبوون بۆ ئەندامێتیی ناتۆ جێبەجێ بکات و بۆ ئەوەی ھەڵسەنگاندن بۆ ئەندامێتیی لە ناتۆ بکرێت پێویستە جەنگ  کۆتایی بێت.

سەرۆکی ئەمریکا ڕاشیگەیاند، ئەگەر ئۆکراین لە کاتی جەنگدا لەگەڵ رووسیا بھێندرێتە نێو ھاوپەیمانیی ناتۆوە، ئەمە بەو مانایە دێت کە ھاوپەیمانییەکەش دەچێتە نێو جەنگەکەوە، لەکاتێکدا (ناتۆ) لە جەنگدا نییە لەگەڵ رووسیا.

ھێلێنا مالینۆ، وتەبێژی رێکخراوی ئیسپانی کامیندۆ فرۆنتێراس بۆ ھاوکاریکرنی کۆچبەران، بە ئاژانسی رۆیتەرزی راگەیاند، ١٥ رۆژ لەمەوبەر سێ کەشتی کۆچبەران کە ٣٠٠ کۆچبەریان ھەڵگرتووە و لە کەنارەکانی سەنیگالەوە بەرەو دوورگەکانی کەناری لە ئیسپانیا بەڕێکەوتوون، لە زەریای ئەتڵەسیدا بێسەروشوێن بوون.

ئاماژەی بەوەشکردووە، یەکێک لە کەشتییەکان نزیکەی ٢٠٠ کۆچبەری ھەڵگرتووە و دوو کەشتیەکەی دیکەش ھەریەکەیان نزیکەی ٦٠ کۆچبەریان ھەڵگرتووە و لە ئێستاشدا خانەوادەکانیان نیگەرانن لە سەلامەتی گیانی کۆچبەرەکان .

بەپێی داتای رێکخراوی نێودەوڵەتیی کۆچی نەتەوەیەکگرتووەکان و رێکخراوی ئیسپانی کامیندۆ فرۆنتێراس، ساڵی رابردوو لانیکەم  دوو ھەزار و ٣٠٠ کۆچبەری نایاسایی لەکاتی ھەوڵدان بۆ گەیشتن بە دوورگەکانی کەناری لە ئیسپانیا گیانیان لەدەستداوە.

وەزارەتی بەرگری کۆریای باکوور لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئەمریکا بە مەبەستی کۆکردنەوەی زانیاری لەسەر دوایین بەرەوپێشچوونەکانی سوپای کۆریای باکوور، لە سەرەتای مانگی تەمووزەوە تائێستا ھەشت جار سنووری ئاسمانی وڵاتەکەیان بەزاندووە.

ئەوەشی خستەڕوو، ئەمریکا بە نیازە ژێردەریاییەک لە نزیک دورگەی کۆریی جێگیربکات، کە ھەڵگری مووشەکی بالیستییە و بە وزەی ئەتۆمی کاردەکات، ئەم ھەڵسوکەوتانەی ئەو وڵاتەش وادەی ھەڵگیرسانی جەنگی ئەتۆمی لە جیھان نزیک دەکاتەوە.

وەزارەتی بەرگری کۆریای باکوور ھەڕەشەی خستنەخوارەوەی فڕۆکەکەکانی ئەمریکا لە سنووری ئاسمانی وڵاتەکەی دەکات و دەشڵێت، گرەنتی سەلامەتی ھیچ فڕۆکەیەکی ئەمریکا لە دەریای رۆژھەڵاتی کۆریا ناکەن.

کۆریای باکوور: ھەڵسوکەوتەکانی ئەمریکا جیھان لە جەنگی ئەتۆمی نزیک دەکاتەوە