سعودیە بە توندی ئیدانەی دووبارەی ئەنجامدانەوەی ئەو رەفتارە نابەرپرسیارانەی کرد کە ھەستی ملیۆنان مسوڵمان لەسەر ئاستی جیھان بریندار دەکات.

ھاوکات حکومەتی قەتەریش بەتوندی ئیدانەی کرد و داوای لە باڵیۆزی سوید کرد کە وڵاتەکەی بەپەلە رێوشوێنی پێویست بگرێتە بەر.

ئەزھەر لە راگەیەنراوێکدا دووپاتیکردوەتەوە، رێگەدان بە بێرێزیکردن بە قورئان، تاوانە بەرامبەر بە ئیسلام و مافی ئاینەکان و مرۆڤایەتی و شەرمەزاریشە بۆ ئەو کۆمەڵگەیانەی رێگەی پێدەدەن.

ئەزھەر داوا لە گەلانی عەرەب و ئیسلامی دەکات بەردەوامن بن لە سەر بایکۆتکردنی بەرھەم و کاڵای سویدی و ھەموان بە یەک ھەڵوێست و ئاراستە بەرامبەر بە سیاسەتەکانی سوید بوەستنەوە، لە بەشێکی تری راگەیەنراوەکەیدا دەڵێت دوژمانی ئیسلام و موسوڵمانان لە ھیچ زمانێک تێناگەن جگە لە بەرژەوەندی ماددییان.

 

وەزارەتی دەرەوەی تورکیا لە راگەیەندراوێکدا، ئیدانەی سوتاندنی قورئانی پیرۆزی لە سوید کرد و راشیگەیاند، چاوەڕێدەکەن سوید رێکاری توندبگرێتەبەر بۆ رێگری لە تاوانی ھاوشێوەی سوتاندنی قورئانی پیرۆز بەرامبەر ئاینی ئیسلام.

ھاوکات ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، باڵیۆزی سویدیان لە تاران بانگھێشتکردووە و یاداشتی ناڕەزایەتیی توندیان ئاڕاستە کردووە و وتیشی، بەرپرسیارێتی ھەر لێکەوتەیەکی خراپ دەخەنە ئەستۆی سوید.

ھەرچەندە لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی ئیدانەی دووبارە سوتاندنەوەی قورئانی پیرۆز نەکراوە، بەڵام عادل بن عەبدولڕەحمان سەرۆکی پەرلەمانی عەرەبی، ئیدانەی رووداوەکەی کرد و پشتیووانی لە بڕیاری حکومەتی عێراق بۆ پچڕاندنی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی لەگەڵ سوید کرد.

"سویلا برەیڤمان" وەزیری ناوخۆی بەریتانیا رایگەیاند، لە چوارچێوەی گۆڕانکارییەکدا لە سیاسەتی پێدانی ڤیزا، ڤیزای فری لەسەر ھەڵگرانی پاسپۆرتی وڵاتانی دۆمینیکا و فانواتو و ھندۆراس و تیموری خۆرھەڵات و نامیبیا ھەڵگرت.

ئەو بڕیارە دەستبەجێ دەچێتە بواری جێبەجێکردنەوە و ھاووڵاتیانی ئەو وڵاتانە کە دەیانەوێت گەشتێکی ئاسایی بۆ بەریتانیا بکەن، پێویستە پێشتر داوای وەرگرتنی ڤیزا بکەن، ھەروەھا پێویستیان بە ڤیزای ترانزێت دەبێت بۆ گەیشتن بە فڕۆکەخانەکانی بەریتانیا. 

بە وتەی وەزیری ناوخۆی بەریتانیا، ئەو ھاووڵاتیانەی بەر لە ١٩ی مانگ  تکتی فڕۆکەیان بڕیوە، دەتوانن لە ماوەی چوار ھەفتەی داھاتوودا بەبێ ڤیزا گەشتەکانیان بکەن، بەوپێیەی جێبەجێکردنی بڕیارەکە پێویستی بە چوار ھەفتەیە. 

یێڤگینی پریگۆژین سەرۆکی گرووپی ڤاگنەر لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بۆ ماوەیەک گرووپی ڤاگنەر لە بیلاڕوسیا دەمێنێتەوە.

ئاماژەی بەوەشدا، گرووپی ڤاگنەر نابێتە بەشێک لەو رووداوانەی ئێستا لە بەرەکانی جەنگی ئۆکراین روودەدەن.

سەرۆکی گرووپی ڤاگنەر وتیشی، ئەگەر پێویست بکات سوپای بیلاڕوسیا دەکەنە دووەم باشترین سوپا لە جیھاندا.

ئاژانسی رۆیتەرز لە زاری سەرچاوەیەکەوە بڵاویکردەوە، ئەمریکا ھیواخوازە لەو ریگەیەوە ھاوکاربێت لە کەمکردنەوەی فشارەکانی ئێران بۆ سەر بەغداد بە مەبەستی بەدەستھێنانی شایستە داراییەکانی لە ھەژمارە بلۆککراوەکانی عێراق.

بە وتەی سەرچاوەکە، بۆ یەکەمجار بانکە نا عێراقییەکان دەتوانن شایستە داراییەکانی ئێران خەرجبکەن، بەڵام پێویستیان بە مۆڵەتی ئەمریکایە بۆ خەرجکردنی پارەکان، کە تەنھا بۆ مەبەستی مرۆیی دەبێت.

وێستگەکانی کارەبای عێراق پشت بە غازی ھاوردەکراو لە ئێران دەبەستن، بەھۆی سزاکانی ئەمریکا لەسەر ئێران، عێراق ناتوانێت راستەوخۆ شایستە داراییەکانی ئێران بدات، بەڵکو پێویستە ئێران پارەکانی بۆ کڕینی خواردن و پێداویستی تەندروستی بەکاربھێنێت.

ھەردوو سوپای ژاپۆن و کۆریای باشور بڵاویانکردەوە، کۆریای باکور دوو مووشەکی بالیستی بە ئاڕاستەی دەریای خۆرھەڵات تاقیکردووەتەوە، ئەوەش دوای چەند سەعاتێک لە گەیشتنی ژێردەریاییەکی ئەمریکی بۆ بەندەری کۆریای باشور، کە یەکەمینجارە لە ماوەی چوار دەیەدا دەینێرێت. 

وەزارەتی بەرگری ژاپۆنیش رایگەیاندووە، مووشەکەکان لە دەرەوەی ناوچەی ئابوری ژاپۆن کەوتوونەتەخوارەوە.

دەستەی ئەرکانی ھاوبەشی کۆریای باشوریش داوای لە کۆریای باکور کردووە دەست لەو تاقیکردنەوانە ھەڵبگرێت. 

سوپای ئەمریکاش رایگەیاندووە، ئاگاداری ئەو تاقیکردنەوانەیە و دانوستان لەگەڵ ھاوپەیمانەکانی دەکات.

لەلایەکی دیکەوە، ئاژانسی ھەواڵی کۆریای باکور رایگەیاند، سەربازێکی ئەمریکی لە سنورەکاندا لەگەڵ کۆریای باشور دەستگیرکراوە، کە لە گەڕانێکدا بووە لەگەڵ رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان. 

لێکەوتەکانی زیرەکی دەستکرد کە ھەموو بوارەکانی ژیانی گرتووەتەوە، جیھانی دووچاری دڵەڕاوکێ کردووە و ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بۆ یەکەمجار دانیشتنێکی تایبەتکرد بە گفتوگۆکردن لەبارەی لێکەوتەکانی زیرەکی دەستکرد.

ئەنتۆنیۆ گۆتێرێز، سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، زیرەکی دەستکرد کاریگەری لەسەر ھەموو بوارەکانی ژیان دەبێت و تەکنیکێکە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە سنوردارکردنی ھەژاری و چارەسەری ژێرپەنجە، لەگەڵئەوەشدا لەوایە ببێتە ھەڕەشەیەکی نوێ لەسەر ئاسایش و ئارامی جیھانی.

گۆتێرێز داوای لە ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایش کرد تاکو ساڵی ٢٠٢٦ پەیماننامەیەکی یاسایی ئامادەبکەن بۆ قەدەغەکردنی بەکارھێنانی چەکی خودی کوشندە.

مەزڵوم کۆبانێ فەرماندەی ھێزەکانی سوریای دیموکرات ھەسەدە لە یادی ١١ ساڵەی شۆِرشی رۆژئاوای کوردستاندا پەیامێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ئەو شۆڕشە گەلێک دەستکەوتی مەزنی بۆ کورد و گەلان و ناوچەکە ھێنا، لەسەرووی ھەموویەوە بوون بە خاوەنی ھێزێکی پاراستنی جەوھەری، کە ئێستا ناوی ھێزەکانی سوریای دیموکراتە.

وتیشی، تا لە سوریا چارەسەری سیاسی پێشنەکەوێت، گەلانی باکور و رۆژھەڵاتی سوریا بە تەواوی پێکھاتەکانییەوە نەگەنە مافەکانیان، دەست لە تێکۆشان ھەڵناگرن و دەستکەوتەکانی شۆڕش دەپارێزن، ھەروەھا سیستمی خۆبەڕێوەبەریی زیاتر پێشدەخەن و فراوانتری دەکەن.

محەمەد ئوزھاسکی، وەزیری ژینگە و ئاوەدانکردنەوەی تورکیا یەکەم رێوشوێنی بۆ ئەگەری روودانی بومەلەرزە لە ئیستەنبوڵ ئاشکراکرد و رایگەیاند، ٣٥٠ ھەزار یەکەی نیشتەجێبوون کە بەرگەی بومەلەرزە بگرن لە شارەکە دروستدەکرێن، وتیشی حکومەت پشتیوانی دارایی پێشکەش بە بڕی ٥٠٠ ھەزار لیرە و قەرزێکی بێسود بەبڕی ٥٠٠ ھەزار لیرە دەداتە ھاووڵاتیان بۆ نۆژەنکردنەوەی خانووەکانیان و وایانلێبکەن بەرگەی بومەلەرزە بگرن.

وتیشی، حکومەت پشتیوانیی دارایی بەبڕی ٢٥٠ ھەزار لیرە دەداتە کۆمپانیا بچوک و مامناوەندەکان تاکو باڵەخانەکانیان نۆژەنبکەنەوە. 

محەمەد دەھقان راوێژکاری سەرۆککۆماری ئێران بۆ کاروباری یاسایی لە کۆبوونەوەیەکیدا لەگەڵ ژمارەیەک مامۆستای زانکۆ و پارێزەری عێراقی رایگەیاند، ئەمریکا و ھاوپەیمانەکانی کە بەرپرسیاری کوشتنی قاسم سلێمانی فەرماندەی پێشووی فەیلەقی قودس و ئەبومەھدی موھەندیس جێگری سەرۆکی دەستی حەشدی شەعبین ھەموو دادگا و یاسا نێودەوڵەتییەکان بەکاردەھێنن لە پێناو چەواشەکردن و شاردنەوەی راستییەکانی تایبەت بەو کردەوە تیرۆریستییە.

وتیشی، بەرەسمی داوایان لە عێراق کردووە دادگای دادی ھەرێمی بە بەشداری وڵاتانی ئیسلامی دابمەزرێنێت و بەبێ ترس ھەموو راستییەکان لە بارەی کوشتنی قاسم سلێمانی و ئەبومەھدی موھەندیس ئاشکرا بکەن، چونکە پێویستە عێراق ئەو راستییە بزانێت کە ئێران بەھیچ شێوەیەک دەستبەرداری ئەو دۆسێیە نابێت تا ھەموو راستییەکان ئاشکرا نەکرێن.

پەرلەمانی بەریتانیا پڕۆژە یاسایەکی ریشی سوناک سەرۆکوەزیرانی وڵاتەکەی پەسەندکرد، کە تایبەتە بە کۆچبەران و ئامانج لێی بەرەنگاربوونەوەی کۆچی نایاساییە بۆ بەریتانیا، کە بەپێی یاساکە، ئەو کۆچبەرانەی بە قاچاخ پێ دەنێنە خاکی بەریتانیاوە مافی پەنابەرێتیان پێنادرێت.

ھەروەھا یاساکە نیگەرانی رێکخراوەکانی بواری مافی مرۆڤ و کۆچبەرانی لێکەوتووەوە و ئیدانەی دەکەن.

بەپێی ئامارەکان، ساڵی رابردوو زیاتر لە ٤٥ ھەزار کۆچبەری نایاسایی گەیشتوونەتە بەریتانیا، ئەمساڵیش تاکو ئێستا نزیکەی ١٣ ھەزار کۆچبەر چوونەتە ئەو وڵاتە.

دەزگای لوتکە بۆ کاروباری ئاوارەو پەنابەران رایگەیاند، بەپێی ئەو ئامارانەی لە رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان وەریگرتووە، لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵ ٢٨٩ منداڵ لە کاتی ھەوڵدان بۆ پەڕینەوە لە دەریای ناوەڕاست بەرەو ئەوروپا گیانیانلەدەستداوە، ئەوە ژمارەیەش دوو ھێندەی ئەو ژمارەیەیە کە لەنیوەی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٢ تۆمارکراوە.

ئامارەی بۆ ئەوەشکردووە، ئەو ئامارە  تەنیا ئەو منداڵانە دەگرێتەوە کە تەرمەکانیان دۆزراونەتەوە، ئەوانە ناگرێتەوە کە تا ئێستا بێسەروشوێنن.

ھەر بەپێی ئامارەکان، لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا، ١١ ھەزار و ٦٠٠ منداڵ لە دەریای ناوەڕاست پەڕیونەتەوە، لە سێ مانگی یەکەمی ساڵیش، سێ ھەزار و ٣٠٠ منداڵ دەریای ناوەراستیان بڕیووە، ئەوەش ٧١٪ی ئەو منداڵانەیەکە لە رێگەی دەریای ناوەڕاستەوە دەگەنە ئەورووپا ئەو ژمارەیە سێ ھێندەی، ھەمان ماوەی ساڵی ڕابردووو.

ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە لە راپۆڕتێکدا بڵاویکردەوە، سەرەڕای ئەوەی ئاڵوگۆڕەکانی ناو بازاری گازی سروشتی لە ئەوروپا بە باشی بەڕێوەدەچێت و بازاڕەکە بە گشتی بەرەوپێشچوونی بەخۆیەوە بینییووە، پێدەچێت کاتی پێویست لەبەردەستدا نەمابێت بۆ کۆگاکردنی گازی سروشتی.

ئەوەشت خستووەتەڕوو، ٪٩٥ی کۆگاکانی گازی سروشت پڕن، بەڵام پێناچێت ئەو رێژەیە بتوانێت خواست لەسەر گازەکە لە وەرزی زستاندا دابینبکات.

ئاژانسی نێودەوڵەتی وزە دەشڵێت، لە وەرزی زستان کاتێک گازی ناو کۆگاکان بەکاردەھێندرێت و رێژەی گازی لە کۆگاکراو بۆ ٪٣٠ دادەبەزێت، جگەلەوەی مەترسی تەواوبوونی لەسەر دروست دەبێت، پرۆسەی دەرھێنانی گازەکەش لە کۆگاکە سەختتر دەبێت و ئەوەش رەنگە ببێتە بەرزبوونەوەیەکی بەرچاوی نرخی گازی سروشتی لە بازاڕەکانی ئەوروپادا.

جۆن کێربی، رێکخەری پەیوەندی ستراتیژییەکانی کۆشکی سپی بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، لەم کاتەدا واشنتۆن سەرنجی لەسەر گفتوگۆکردنە لەگەڵ ئێران بۆ گەڕاندنەوەی ئەو ھاوڵاتییە ئەمریکیانەی کە بەنایاسایی لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتەوە زیندانیکراون.

لەبارەی بوونی پەیوەندی ناڕاستەوخۆش لەنێوان ئەمریکا و ئێران لەسەر رێککەوتنێکی نوێ سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی تاران، ئەو بەرپرسەی کۆشکی سپی وتی، تائێستا ھیچ رێککەوتنێکی نوێ نییە.

جەیک سۆلیڤان، راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکایش بە کەناڵی سی بی ئێسی راگەیاند، واشنتۆن دوورە لە ھەرجۆرە رێککەوتنێکی تازە سەبارەت بەرنامەی ئەتۆمییەکەی ئێران لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە.

دیمیتری بیسکۆڤ وتەبێژی کۆشی سەرۆکایەتی روسیا رایگەیاند، ئەمڕۆ بە رەسمی رێککەوتنی رێگەدان بە ھەناردەی گەنمی ئۆکراین بۆ جیھان کۆتاییھات، چونکە داواکارییەکانی مۆسکۆ لەو رێککەوتنەدا جێبەجێ نەکراون.

وتیشی، ھەر کاتێک داواکارییەکانی روسیا جێبەجێکران، رێککەوتنەکە کارا دەکەنەوە و رێگە بە کیێڤ دەدەن گەنمەکەی لەرێگەی دەریای رەشەوە ھەناردەی جیھان بکات.

لە رێککەوتنی ھەناردەی گەنمدا کە بەنێوەندگیری تورکیا و نەتەوە یەکگرتوەکان ئەنجام درا، ئۆکراین توانی ٣٢ ملیۆن تۆن گەنم ھەناردەی دەرەوە بکات، روسیاش مەرجی ئەوەی ھەبوو بڕێکی پێویست لەو گەنمە بدرێت بە وڵاتانی ھەژار، بەگوێرەی ئاماری نەتەوە یەکگرتوەکانیش  ٢٠٪ی ئەو گەنمە دراوە بە وڵاتانی ھەژار.