جیهان
نوعمان کورتوڵموش، سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا رایگەیاند، حکومەتی تورکیا لە ئاستێکی باڵادا نیگەرانی و ناڕەزایی گەیاندووەتە ھەموو ئەو وڵاتانەی رێگە دەدەن سوکایەتی بە قورئان و موسڵمانان بکرێت کە پێویستە رێگری لێبکرێت و چیتر بەناوی ئازادی و ئازادی رادەربڕینەوە رێگە نەدرێت سوکایەتی بە ھیچ ئاین و پیرۆزییەک بکرێت.
وتیشی، سوتاندنی قورئان بە تەنھا سوکایەتیکردن نییە بە ئاینی ئیسلام و پیرۆزییەکانی موسڵمانان، بەڵکو سوکایەتیکردنە بە کۆی بەھاکانی مرۆڤایەتی و ئەوانەشی ئەو کارانە دەکەن کەسانێکی بێ بایەخی ناو کۆمەڵگەن.
لە کۆبوونەوەکەدا سەرۆکی روسیا رایگەیاند، ھێرشە پێچەوانەکانی ئۆکراین دژی روسیا شکستیان ھێناوە لە بەدەستھێنانی ئامانجەکانیان، وتیشی، ھێزەکانی وڵاتەکەی ژمارەیەکی پێوانەییان لەو چەکوتەقەمەنییان لەناوبردووە، کە رۆژئاوا بۆ ئۆکراینی دابینکردووە.
لە بەرامبەردا سەرۆکی بێلاڕووس وتی، پلانێک بۆ دابەشکردنی ئۆکراین و لکاندنی بەشێکی بە پۆڵەنداوە ھەیە، ئەوانیش پشتیووانیی دانیشتووانی ناوچەکانی رۆژئاوای ئۆکراین دەکەن، لە جوڵەکانیان بۆ نەلکاندنیان بە پۆڵەنداوە.
وتیشی، ھێزەکانی گرووپی ڤاگنەر لە ناوەڕاستی بێلاڕووس دەمێننەوە، کە دوای یاخیبوونەکەیان دژی روسیا، گواسترانەوە بۆ بێلاڕووس.
جۆرجیا میلۆنی، سەرۆک وەزیرانی ئیتاڵیا رایگەیاند، ئەمڕۆ یەکشەممە شاری رۆما میوانداری کۆنگرەیەکی نێودەوڵەتی دەکات و تێیدا گفتوگۆ لەبارەی درێژکردنەوەی رێککەوتنی یەکێتیی ئەوروپا و تونس بۆ رێگریکردن لە پەڕینەوەی کۆچبەران بۆ ئەوروپا دەکرێت.
وتیشی، لە کۆنگرەکەدا سەرکردەکانی ناوچەکە و یەکێتیی ئەوروپا و رێکخراوە ئابوورییەکان بەشداری دەکەن، وتیشی، سەرۆکی تونس و سەرۆک وەزیرانی مالی و میسر و سەرۆکانی جەزائیر و یۆنان و ئوردن و لوبنان بەشداریی دەکەن.
بە پێی ئاماری نەتەوەیەکگرتووەکان، لە شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا زیاتر لە ١٠٠ ھەزار کۆچبەر لە رێگەی دەریا و کەناراوەکانی باکووری ئەفریقا و تورکیا و لوبنانەوە گەیشتوونەتە ئەوروپا، ژمارەکەش بەراورد بە ساڵی رابردوو زیادیکردووە.
ڤۆڵدمێر زێلینسکی، سەرۆکی ئۆکراین لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، یەنس ستۆلتنبێرگ سکرتێری گشتی ئەنجومەنی ناتۆ پێشنیازی کردووە، لە چەند رۆژی داھاتوودا کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ناتۆ – ئۆکراین بەڕێوەبچێت، ئەوانیش بە پێشنیازەکەی رازیبوون.
ئەوەشی خستەڕوو، بڕیارە لە کۆبوونەوەکەدا گفتوگۆ لەبارەی لێکەوتەکانی راگرتنی رێککەوتنی ھەناردەی دانەوێڵە لە دەریای رەشەوە بکرێت و کار بۆ چارەسەرکردنی ئەو قەیرانە بکرێت.
رۆژی ١٧ی تەمووز، دوای ساڵێک لە جێبەجێکردنی، رێککەوتنی ھەناردەی دانەوێڵە لە دەریای رەشەوە راگیرا، کە لەنێوان روسیا و ئۆکراین بە نێوەندگیری نەتەوەیەکگرتووەکان و تورکیا ئیمزاکرابوو و بەھۆیەوە دانەوێڵەی ئۆکراین ھەناردە دەکرا.
لیوا حوسێن سەلامی، فەرماندەی گشتی سوپای پاسداران رایگەیاند، دووبارەبوونەوەی حاڵەتەکانی بێ ڕێزیکردن بەرامبەر قورئانی پیرۆز لەژێر ناوی ئازادی لە وڵاتانی ئەوروپا، کارێکی قێزەونە دژی بە ئایینی ئیسلامی دەکرێت و ئامانج لێی بریندارکردنی ھەست و سۆزی موسوڵمانانە.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، وڵاتانی ئیسلامی بە بێ ڕێزیکردن بەرامبەر بە قورئانی پیرۆز زیاتر یەکگرتوو و یەکڕیزدەبن.
فەرماندەکەی پاسداران وتیشی، پێویستە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی رێوشوێنی پێویست بگیرێتەبەر بۆ رێگریکردن لە دووبارەبوونەوەی حاڵەتەکانی بێ ڕێزیکردن بەرامبەر ئایینی ئیسلام.
جەختیشیکردەوە، ئەو کەسانەی بێ ڕێزی بەرامبەر بە ئایینی ئیسلام دەکەن ھەتا ھەتایە پارێزراو نابن و نزیک یان دوور تۆڵەیان لێدەکرێتەوە و بە سزای خۆیان دەگەن.
لەگەڵ بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما لە وەرزەکانی بەھار و ھاوینی ئەمساڵ بە تایبەتی لە نیوەگۆی باکووری زەوی، رێکخراوە پەیوەندیدارەکان بە پرسی کەشوھەوا، ھۆشداری لە بەرزبوونەوەیەکی بێ وێنەی پلەکانی گەرما دەدەن.
ئاژانسی ناسای ئەمریکی بڵاویکردەوە، مانگی تەمموزی ئەمساڵ گەرمترین مانگە لە ماوەی سەدان ساڵدا، ھەروەھا رەنگە گەرمترین مانگیش بێت لە ماوەی ھەزاران ساڵدا.
ھەروەھا ھۆشداریداوە لە بەرزبوونەوەی پلەكانی گەرما، بەجۆرێك بە درێژایی چەندین سەدە، ھاوشێوەی نەبوو بێت.
پێکدادانەکانی لە خەرتومی پایتەخت توندتر بوون، پێشتریش لە ئوم دەرمان پێکدادانی توند لە نێوان ھەردوو بەرەکەدا روویدا و بە چەکی قورس رووبەرووی یەک بوونەوە.
ھەروەھا بەھۆی بۆردومانی فرۆکە جەنگییەکانی چەندین ناوچە ژمارەیەک ھاوڵاتی بوونە قوربانی، ھاوکات لەگەڵ ئەو پێشھاتانەدا ھەوڵەکان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی بەردەوامن بۆ ھێورکردنەوەی رەوشەکە بەڵام تا ئێستا دەرەنجامیان نەبووە.
سوپای کۆریای باشوور رایگەیاند، تەقاندنی ئەو مووشەکانە دوای سێ رۆژ لە تاقیکردنەوەی دوو موشەکی بالیستی لە لایەن کۆریای باکورەوە لە دەریای ژاپۆن دێت، کە ھاوکاتە لەگەڵ ئاڵۆزییەکان لە نیوەدورگەکەدا.
چەند رۆژێک لەمەوبەر کۆریای باکور رایگەیاند، ژێردەریاییەکی ئەتۆمی ئەمریکی لە کۆریار باشووردا راگرتوە، لە کاردانەوەیەکیشدا حکومەتی سیئۆل رایگەیاند، ھێرش و ھەڕەشەکانی کۆریای باکور ئاماژەیە بۆ کۆتاییھاتنی رژێمەکەی کیم جۆنگ ئون.
بەپێی ئاژانسەکانی ھەواڵ، لە ئێستادا نزیکەی ٥٠٠ کۆچبەری نایاسایی لەسەر کەشتییەک لە بەریتانیا جێگیر کراون و رێگەی جموجوڵیان پێنادرێت، ئەوەش وەک ھەنگاوێکی حکومەتی بەریتانیا بۆ کەمکردنەوەی تێچووی نیشتەجێکردنی ئەو پەنابەرانە کە بەریتانیا لەلایەک نایەوێت پەنایان بدات و لە لایەکی تریش نایەوێت ببن بە بارگرانی بۆ یەکێتی ئەوروپا.
کەشتیی "بەیبی ستۆکھۆڵم" لەم ھەفتەیەدا گەیشتە شوێنی دیارییکراوی خۆی و بریاردرا نزیکەی ٥٠٠ کەسی لەسەر نیشتەجێ بکرێت ئەوەش، لەلایەن رێکخراوەکانی مافی مرۆڤەوە رەخنەی لێگیرا و بە پێشێلکردنی شکۆی کۆچبەران دانرا.
عەلی بەھادری جەھرەمی وتەبێژی حکومەتی ئێران رایگەیاند، حکومەتی ئێستای ئێران بەسەرۆکایەتی ئیبراھیم رەئیسی سەرۆککۆمار لەسەرەتای دەستبەکاربوونییەوە گرنگییەکی زۆری بە گەشەپێدان و فراوانکردنی ئاڵوگۆڕە بازرگانییەکاندا لەگەڵ وڵاتان، بۆئەوەی بەشێوەیەکی سەرەکی یان بە تەنھا پشت بە داھاتی نەوت نەبەسترێت و ئەنجامەکەشی ئەوە بووە کە ئابووری ئێران بە رێژەی ٤٪ گەشەیکردووە.
وتیشی، لەسەرەتای دەستبەکاربوونی حکومەتی ئێستای ئێرانەوە داھاتی نانەوتی تائێستا گەیشتووەتە ١١٢ ملیار دۆلار، ئەو رێژەیەش لە داھاتی نا نەوتی لە ماوەی ٤٠ ساڵی رابردوودا ھاوشێوەی نەبووە و ھیچ حکومەتێکی ئێران لەو ماوەیەدا نەیتوانیووە ئەو رێژەیە تۆمار بکات.
میدیاکانی لوبنان بڵاویانکردووەتەوە، ئان دیسمور باڵیۆزی سوید و کارمەندە سویدییەکانی ناو باڵیۆزخانەی سوید لە بەیروت، بەھۆی ئەو مەترسییانەی لەسەریان دروستبووە لە ئەنجامی خۆپیشاندان و ناڕەزاییەکانی دژ بە سوتاندنی قورئان لوبنانیان بەجێھیشتووە.
ئاماژە بەوەشکراوە، بەجێھێشتنی بەیروت لەلایەن باڵیۆزی سویدەوە دوای ئەوە دێت کە حەسەن نەسروڵا ئەمینداری گشتی حزبوڵای لوبنان داوای لەسەرجەم گەلانی موسڵمان کرد، فشار لەسەر حکومەتی وڵاتەکانیان دروست بکەن بۆ ئەوەی باڵیۆزخانەی سوید دابخەن.
وەزارەتی دەرەوەی ئیماراتیش، رێکخەری کاروباری باڵیۆزخانەی سویدی لە وڵاتەکەی بانگھێشتکردووە، پەیامی ناڕەزایشی ئاراستەی ئەو وڵاتە کردووە لە بەرامبەر رێگەپێدان بە دووبارەکردنەوەی سوتاندنی قورئان لە سوید.
میدیاکانی ئەمریکا لەزاری دادوەر ئیلین کانون بڵاویانکردووەتەوە، بابەتی خراپ مامەڵە کردن لەگەڵ بەڵگەنامە و زانیارییە حکومییەکان کە بە نھێنی دادەنرێن، دۆسێیەکی تری یاساییە کە بۆ دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا کراوەتەوە و بڕیاریشە یەکەم دانیشتنی ئەو دادگاییە لە رۆژی ٢٠ی مانگی ئایاری ساڵی داھاتوودا بەڕێوەبچێت.
وتیشی، داواکاری گشتی ئەمریکا داوایەکی بەرزکردووتەوە بۆئەوەی دادگاییکردنەکەی ترەمپ لەسەر دۆسێی خراپ مامەڵەکردن لەگەڵ بەڵگەنامە و زانیارییە حکومییەکان بۆ مانگی ١٢ی ئەمساڵ پێش بخرێت، بەڵام تائێستا وەڵامیان نەدراوەتەوە.
پەرلەمانی بەریتانیا رۆژی پێنجشەممە کۆبوونەوەیەکی راوێژکاری ئەنجامدا و تیایدا باسی لەو نەھامەتیانەکرد کە بەسەر ئێزدییەکان ھاتووە بەھۆی ھێرشەکانی داعشەوە، ھەروەھا گفتوگۆشی لەسەر ئەو ئاستەنگیانە کرد کە دوای نۆ ساڵ لەسەر رزگرکردنەوەی قەزاکە، روبەڕوی ئێزدییەکان بوونەتەوە.
لەکۆبوونەوەکەدا بەشێک لە نوێنەرانی ئێزدیش ئامادەبوون و داوایان لە بەریتانیاو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد ھاوکاری زیاتر پێشکەش بە ئێزدییەکان بکەن چونکە ئەوەی بەسەریان ھاتووە گەورەترە لەوەی پێشبینی دەکەن.
تائێستا ١٣ پەرلەمان و حکومەتی وڵاتانی جیھان جینۆسایدی ئێزدییەکان بەرەسمی ناساندووە، کە دیارترینیان بڕیارەکەی پەرلەمانی ئەڵمانیا بوو لە سەرەتای ئەمساڵدا.
بە پێی راگەیەنراوێکی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا، ھەزاران سەربازی تری مارێنز رەوانەی رۆژھەڵاتی ناوەراست دەکرێت، ئەو بریارەی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا دوای ئەوە دێت کە ھەفتەی رابردوو رایگەیاندبوو، فرۆکەی جەنگی ئێف ١٦ و ئێف ٣٥ رەوانەی رۆژھەڵاتی ناوەراست دەکەن.
ژەنەرال مایکڵ کوریلا فەرماندەی سەرکردایەتی ناوەندی ئەمریکا رایگەیاندوە، ئەو ھێزە نوێییەی رەوانەی دەکەن توانایەکی بێوێنەیان ھەیە و بۆ زیاتر پاراستنی بازرگانی نێودەوڵەتی ئازاد و پشتیوانییکردنە لەو بنکەیەی سیستمی نێودەوڵەتی دەپارێزێت.
سعودیە بە توندی ئیدانەی دووبارەی ئەنجامدانەوەی ئەو رەفتارە نابەرپرسیارانەی کرد کە ھەستی ملیۆنان مسوڵمان لەسەر ئاستی جیھان بریندار دەکات.
ھاوکات حکومەتی قەتەریش بەتوندی ئیدانەی کرد و داوای لە باڵیۆزی سوید کرد کە وڵاتەکەی بەپەلە رێوشوێنی پێویست بگرێتە بەر.
ئەزھەر لە راگەیەنراوێکدا دووپاتیکردوەتەوە، رێگەدان بە بێرێزیکردن بە قورئان، تاوانە بەرامبەر بە ئیسلام و مافی ئاینەکان و مرۆڤایەتی و شەرمەزاریشە بۆ ئەو کۆمەڵگەیانەی رێگەی پێدەدەن.
ئەزھەر داوا لە گەلانی عەرەب و ئیسلامی دەکات بەردەوامن بن لە سەر بایکۆتکردنی بەرھەم و کاڵای سویدی و ھەموان بە یەک ھەڵوێست و ئاراستە بەرامبەر بە سیاسەتەکانی سوید بوەستنەوە، لە بەشێکی تری راگەیەنراوەکەیدا دەڵێت دوژمانی ئیسلام و موسوڵمانان لە ھیچ زمانێک تێناگەن جگە لە بەرژەوەندی ماددییان.