کوردستان
سامان لەتیف وتەبێژی بەڕێوبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی دەڵێت، ڕۆژانە لە کاتی دابەشکردنی مووچەی خانەنشین تیمەکانی تەندروستی بەشی فریاکەوتنی خێرا، لە بەردەم بانکەکان جێگیر دەکرێت تا ئەو کاتەی سەرجەم خانەنشین مووچەکانیان وەردەگرن.
لە نوسراوەکەی وەزارەتی نەوتی عێراقدا ھاتووە کە دەبێت ھەرێم لە ماوەی ١٥ ڕۆژدا سەرجەم گرێبەستەکانی نەوت و غاز، بە گرێبەستە ٥٠ ساڵییەکەی تورکیاشەوە، ڕادەست بکات و ئەوانیش بەپێی یاساکانی عێراق ھەڵسەنگاندی بۆ دەکەن و دووبارە ڕێکی دەخەنەوە.
بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵی ھەرێم پابەند دەکات بە دامەزراندنی "کۆمپانیای سەرچاوە نەوتییەکانی کوردستان" و ئەم کۆمپانیایە بارەگاکەی لە ھەولێر دەبێت و ڕاستەوخۆ دەبەسترێت بە وەزارەتی نەوت و سەرپەرشتی سەرجەم پرۆسە نەوتییەکانی ھەرێم دەکات.
ئەگەر نوسراوەکە جێبەجێبکرێت، دەبێت ھەژماری بانکی بکرێتەوە لە بانکە نێودەوڵەتییە متمانەپێکراوەکان بۆ داھاتی نەوت و غازی ھەرێم و ھالک بانکی تورکی و ھەندێک لەو بانکانەی متمانەیان نیە دوور دەخرێنەوە.
لە نوسراوەکەدا ھۆشداری دراوەتە سەرجەم لایەنەکان بە حکومەتی ھەرێمەوە کە پابەندییەکانی سەرشانیان جێبەجێبکەن.
دکتۆر "مەجید حەمەد ئەمین" ئەندامی سەرکردایەتی و لێپرسراوی مەڵبەندی ٣ی ڕێکخستنی ھەولێری یەکێتی نیشتمانی کوردستان ڕایدەگەیەنێت، لەو دیدارەدا ڕوئیا و تێڕوانینی یەکێتی دەخرێتەڕوو، ھەروەھا بۆچوونی ئامادەبووان و مامۆستایانی زانکۆ و ھونەرمەندان و چین و توێژەکانی بەشدار لە دیدارەکە بە گرنگ وەردەگرن و کاری جدی لەسەر دەکەن.
ئەو بازرگانەی ئێران ناوی محەممەد عەلی حوسێنی-ە و بەپێی بڕیارەکەی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا، ھەموو ئەو سامان و موڵکانەی کە لە ئەمریکان و محەممەد عەلی حوسێنی خاوەنیانە بلۆک دەکرێن و دەستیان بەسەردا دەگیرێت.
ھەر دامەزراوەیەکیش تێوەگلابێت یاخود کاریکردبێت لەگەڵ کۆمپانیاکانی ئەو بازرگانەی ئێران لەلایەن ئەمریکا سزا دەدرێن و ڕێگە بە ھیچ جۆرە مامەڵەیەکیان نادرێت.
بیانویەکی دیکەی وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا بۆ سەپاندنی سزا بەسەر ئەو بازرگانەی ئێران، ھێرشی ئەمدواییەی حوسییەکانە بۆسەر دامەزراوە نەوتییەکانی سعودییە.
بەرەبەیانی ڕۆژی ١٣ی ئازار ١٢ موشەک ئاڕاستەی شاری ھەولێر کران و دواتر سوپای پاسدارانی ئێران بەرپرسیارێتی ھێرشەکەی لەئەستۆ گرت و رایگەیاند، ناوندێکی ستراتیژی ئیسرائیلی بەئامانج گرتووە.
لە لێدوانێکدا بۆ فەرمانگەی میدیا و زانیاری حکومەتی ھەرێم، سەفین تاھیر محەممەد ئەمین وتی " ئەوەی ئێستا ھەیە لەو سێ مانگەی ڕابورد بەراورد بە ساڵی پار ڕێژەی توندوتیژی خێزانیی کەمتر بووە ، بەڵام ساڵانە بە گشتیی ئاستی تۆمارکردنی سکاڵاکان بەرز دەبێتەوە بۆ نموونە ئامارەکانی کوشتن بەرەو کەمبوونەوەیە و لە بەرامبەردا سکاڵاکان زۆر بوون."
سەفین تاھیر محەممەد ئەمین ڕاشیگەیاند ھۆکاری زەقی ئەو کێشانەی کە لەنێو خێزانەکاندا دروستدەبێت ناپاکی خێزانییە و خراپی باری ئابووریش ھۆکارێکی دیکەیە.
بە وتەی سەفین تاھیر محەممەد ئەمین " لە پێشتر ھەندێ ھۆکار ھەبوونە وەکو مەسەلەی ژن بە ژنی و گەورە بە بچووک و ئەمانە بەڵام ئێستا ئەم دیاردەیە کەمبۆتەوە بەڵام لە ئێستادا بە پلەی یەکەم ئەو تەکنەلۆجیا پێشکەوتووەی کە ھەیە بە ھۆی خراپ بەکارھێنانی بۆتە ھۆی دروستبوونی چەندین کێشە و گرفت لە ناو خێزانەکان."
ڕۆژی ٨ی مارس، سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان ڕێواز فایەق ڕایگەیاند ھەنگاوی زۆر باش نراون بۆ بنەبڕکردنی توندوتیژی دژی ژنان و پەرلەمان یاسای باشی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو دیاردەیە دەرکردووە.
ھاتوچۆی کۆیە وێنەی ڕووداوەکەی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک بڵاوکردووەتەوە و دەڵێت ئەوانەی گیانیان لە دەستداوە وەرزشکارن و دانیشتووی بنەسڵاوەن.
(ئازاد محمەد ئەمین) سەرۆکی ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی بە کوردسات نیوزی ڕایگەیاند، ڕاسپاردەیان بۆ حکومەت و وەزارەتی دارایی و بانکی ھەرێم کردووە، کە مووچەی خانەنشینی بخرێتە ڕیزبەندی پێشەوەی لیستی دابەشکردنی مووچە. وتیشی، مووچەی خانەنشینی لە داھاتی ناوخۆ دەدرێت نەک داھاتی نەوت ئەوەش گرفتی دروستکردووە.
(ئازاد محمەد ئەمین) ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، حکومەت لە دابینکردنی مووچەی خانەنشینی کەمتەرخەم بووە بە تایبەت کە تا ئێستا سندوقی خانەنشینی ھیچ بڕە پارەیەکی تێدا نییە.
بەیانی ئەمڕۆ دەزگای لوتکە ئاگادار کراوەتەوە لە دۆزینەوەی تەرمی پارێز ناسح محەممەد کە ڕۆژی ٢١ی ١٢ی ٢٠٢١ ھەواڵی خنکانی بڵاوبووەوە.
پارێز ناسحی تەمەن ٢٢ ساڵ یەکێک بووە لەو کۆچبەرانەی کە ڕۆژی ٢١ی ١٢ی ٢٠٢١ لەگەڵ ٢٧ کۆچبەری دیکەی کورد بێسەرو شوێن بوون و تاوەکو ئێستا چوار تەرمیان دۆزراونەتەوە.
دەزگای لوتکە ڕاشیگەیاند لایەنە پەیوەندیدارەکان وەک حکومەت و کونسوڵخانەی عێراقی ئاگادارکراونەتەوە بە مەبەستی گەڕاندنەوەی تەرمی ئەو کۆچبەرە کوردە بۆ ھەرێمی کوردستان.
لەبارەی بڕیارەکەوە تاھیر عەبدوڵا، بەڕێوەبەری فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی سلێمانی، ڕایگەیاند، لە یەکی نیسانەوە، ئەو گەشتیارانەی لە ڕێگەی فڕۆکەخانەکانی عێراق و ھەرێمی کوردستانەوە گەشت دەکەن، ئەگەر ھەردوو ژەمە ڤاکسینەکەی وەرگرتبێت یان یەک ژەمە ڤاکسینی "جۆنسن ئاند جۆنسن"ی وەرگرتبێت، پێویستی بە پشکنینی کۆرۆنا نابێت، بەڵام ئەوانەی کە ڤاکسینیان وەرنەگرتووە پێویستە دیکۆمێنتێکی باوەڕپێکراویان پێبێت، کە لە لایەنێکی تەندروستییەوە وەریگرتبێت و ئاماژەی بەوە کردبێت، ئەو کەسە ناتوانێت ڤاکسین وەربگرێت، کە لەو کاتەدا کەسەکە لە کاتی ھاتن یان ڕۆشتن، پێویستی بە پشکنینی کۆرۆنا دەبێت.
بەرەبەیانی ئەمڕۆ لە بانکی تانجەرۆ لە سلێمانی خانەنشینێکی تەمەن ٨١ ساڵ بە ناوی فەتاح ڕەزا گیانی لە دەستدا و تەرمەکەی ڕەوانەی پزیشکی دادی سلێمانی کرا.
لە ماوەی ئەم مانگە ئەوە چوارەم حاڵەتی گیان لە دەستدانی خانەنشینانە لە نۆرەی وەرگرتنی مووچەدا و پێش پشووی نەورۆز دوو خانەنشین لە سلێمانی و خانەنشینێکی تر لە سۆران نۆرەی وەرگرتنی مووچەدا گیانیان لە دەستدا.
بەھۆی نەبوونی پارە لە بانکەکاندا تا ئێستا ژمارەیەکی زۆر لە خانەنشینان و بەشێک لە بەڕێوەبەرایەتییەکان مووچەی مانگی شوباتیان وەرنەگرتووە.
د. بێستون حەمە ساڵەح ئەندامی سەرکردایەتی کۆمەڵی دادگەری کوردستان بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، پێویست بوو لایەنە سیاسیەکانی ھەرێم بە یەکگرتووی بچوونایەتە بەغداد بۆ یەکلایکردنەوەی کۆی ئەو پرسانەی کە پەیوەندییان بە کوردەوە ھەیە.
وتیشی، ئەگەر ھیچ گۆڕانکاریی و ڕێککەوتنێک ڕوونەدات و ھەمان ھەوڵی ڕۆژی شەممەی ڕابردوو دووبارە ببێتەوە فراکسیۆنی کۆمەڵی دادگەری بەشداری کۆبوونەوەی ڕۆژی چوارشەممەی ئەنجومەنی نوێنەران ناکات.
سامان نادر، بەڕێوەبەری سەنتەری فریاکەوتنی خێرای سلێمانی، بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، ئەو کرێکارەی گیانی لە دەستداوە، ناوی ڕێباز کەمالە و لەدایکبووی ساڵی ١٩٩٣یە و خەڵکی گوندی "گرێزە"ی سەر بە ناحیەی عەربەتە.
بە پێی زانیارییەکان، سێ کرێکاری تریش بەھۆی ڕووداوەکەوە برینداربوون و ڕەوانەی نەخۆشخانە کراون.
مامۆستا و فەرمانبەرانی زانکۆی سلێمانی، لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا داواکارییەکانیان خستەڕوو و ئاماژەیان بەوەکرد، پێویستە مووچەی ھەردوو مانگی شووبات و ئاداریان بەخێرایی پێبدرێت و پلەبەرزکردنەوەی فەرمانبەران بگەڕێتەوە و سەرجەم مووچە و شایستە داراییە پاشەکەوتکراوەکانیان بۆ بگەڕێتەوە.
لەبارەی گردبوونەوە و بایکۆتی مامۆستا و فەرمانبەرانی زانکۆ "د. ڕەزا حەسەن" سەرۆکی زانکۆی سلێمانی ڕایگەیاند، ئەو داھاتەی بۆ مووچەی زانکۆکان بۆ بانکەکان دەنێردرێت کەمە و بەشی مووچەکان ناکات. وتیشی، بەڵێنیان پێدراوە کێشەی مووچەی زانکۆکان چارەسەر بکرێت.
وتیشی، حکومەت ڕۆژانە ٢٥ ھەزار بەرمیل نەوت دەدات بە کۆمپانیایەک و یەک ملیۆن لیتر بەنزینی لێ بەرھەم دێت، کە یەک لیتری ئەو بەنزینە نادرێت بە پارێزگاکانی سلێمانی و ھەڵەبجە و ئیدارەکانی گەرمیان و ڕاپەڕین.
ڕوونیشیکردەوە، حکومەت لەبەر خاتری کۆمپانیایەک ڕێگە نادات بەنزین ھاوردەی ھەرێمی کوردستان بکرێت.
کاروان گەزنەیی لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، بە وتەی سەرۆکی حکومەتی ھەرێم، ڕۆژانە ٥٠٠ ھەزار بەرمیل نەوت ھەناردە دەکرێت بەو جۆرەش داھاتی نەوتی ھەرێم گەیشتووەتە ٩٣٤ ملیار دینار، جگە لە داھاتی ناوخۆ، کە بەو داھاتەوە، داھاتی حکومەت دەکاتە سەروو یەک ترلیۆن و ٢٠٠ ملیار دینار.
وتیشی، داھاتی دەروازە ناڕەسمییەکان ناگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی حکومەت و داھاتی دەروازەکانی ئیبراھیم خەلیل و حاجی ئۆمەرانیش نادیارە، لەگەڵ ئەوەشدا دەستێکی سیاسی دەیەوێت بە ئەنقەست دابەشکردنی مووچە دوابخات.
لە دیدارێکی نێوانیاندا باسی دوایین پەرەسەندنە سیاسییەکانی ھەرێمی کوردستان و عێراق و ھەڵبژاردنەکانی داھاتووی پەرلەمانی کوردستان، ئاڵنگارییەکانی بەردەم پڕۆسەکە کرا.
سەرۆکی پەرلەمان، دووپاتی کردەوە کە سازان و لێکتێگەیشتنی ھاوبەش کلیلی چارەسەرکردنی سەرجەم کێشەکانە. وتیشی، ھیواخوازن لایەنە سیاسییەکان ھەنگاوی کردەیی بنێن و زەمینەسازیی گونجاو بڕەخسێنن بۆ گەیشتن بە ڕێککەوتن.
لە تەوەرێکی دیکەی قسەکانیدا سەرۆکی پەرلەمان تیشکی خستە سەر چەند لایەنێکی کاری پەرلەمان لەم خولەی ئێستا و بایەخی دەرچوواندنی ئەو یاسایانەی کە لەم خولەی پەرلەمان دەرچوون خستەڕوو و ڕِایگەیاند، "کاری لەپێشینەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان، گرنگیدان بوو بە بەھێزکردنی سێکتەرەکانی پیشەسازی، کشتوکاڵ، گەشتوگوزار و بازرگانی، بۆ ئەوەی ھەرێمی کوردستان تەنھا پشت بە کەرتی نەوت و سەرچاوە سرووشتییەکان نەبەستێت".
ھەر لە دیدارەکەدا سەرۆکی پەرلەمان سوپاسی وڵاتی ئیتاڵیا و ھێزەکانی ھاوپەیمانانی کرد، لە یارمەتیدانی ھەرێمی کوردستان و ھێزی پێشمەرگەی کوردستان لە شەڕی دژی داعشدا.
لای خۆشیەوە میکێلێ کامێرۆتا، کونسوڵی گشتیی ئیتاڵیا لە ھەرێمی کوردستان، سوپاس و پێزانینی خۆی ئاڕاستەی سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان کرد بۆ خستنەڕووی ھەموو ئەو بابەتانەی گفتوگۆیان لەبارەوە کرا و ھەردوولاش جەختیان لەسەر گرنگیی پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوولا کردەوە.