کوردستان
ئەمەل جەلال سەرۆکی دەستەی گەشتوگوزاری ھەرێمی کوردستان رایگەیاند، بڕیاریانداوە رێژەی ھێزی کاری ناوخۆیی لە کەرتی گەشتیاری بۆ ٧٥٪ بەرزبکەنەوە و لە قۆناغی یەکەمدا رێژەی ٣٠٪ لە شوێنە گەشتیارییەکان دەچەسپێندرێت و لە قۆناغەکانی داھاتووشدا بۆ ٧٥٪ بەرزدەکرێتەوە.
ھەروەھا بۆ پاراستنی شوناسی زمانی کوردی، بڕیاردراوە تابلۆ و مینۆی خواردنی ھۆتێل و چێشتخانە و شوێنە گشتییەکان و تابلۆ ھەڵواسراوەکانی شوێنە گەشتیارییەکان، زمانی کوردی زمانی سەرەکی و یەکەم بێت، بۆ جێبەجێکردنی ئەو بڕیارەش پێویستە راھێنانی فێربوونی زمانی کوردی بە کارمەندانی کەرتی گەشتوگوزار بکرێت.
بۆ جێبەجێکردنی ئەو دوو بڕیارە لیژنەیەک لە بەڕێوەرانی دڵنیایی جۆری و تەکنیکی و گەشتیاری و ژمێریاری لە دیوانی دەستەی گەشتوگوزار پێکھێندراوە و لیژنەکەی سەردانی ھەر ھەشت بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەکانی گەشتیاری دەکەن.
"شکار مەردان" پارێزەری کەیسی زەویوزاری کشتوکاڵی لە داقوق و ئەندامی ناوەندی یاسایی یەکێتی رایگەیاند، دوای ئەوەی عەرەبە ھاوردەکان لە دوای ساڵی ٢٠١٧ەوە ھەوڵیانداوە موڵکدارێتی زەوییە کشتوکاڵییەکانی کەرکوک داگیربکەن، داوای گەڕانەوەی موڵکدارێتی زەوییەکانی داقوقیان پێشکەشی لایەنە پەیوەندیدارەکان لە کەرکوک و بەغدا کرد.
وتیشی، بەبەڵگە سەلماندیان زەوییەکان ھی کوردە و دادگای تێھەڵچوونەوەی داقوق دوا بڕیاری لەسەر کەیسەکەدا.
ئاماژەی بەوەشدا، بەپێی ئەو سکاڵایانەی پێشکەشی دادگاکەیان کردووە، موڵکدارێتی ٣٥٠٠ دۆنم زەوی موقاتەعەی ٤٥ کە زەوی گوندی سنوور لە قەزای داقوق دەگرێتەوە بۆ جوتیارانی ئەو گوندە گەڕێندرایەوە.
لە کۆبوونەوەی ئەمڕۆدا، پەرلەمانی کوردستان پێشنیازە یاسای پاراستنی ئاژەڵان بە ٧١ دەنگی ئەندامانی پەرلەمان پەسەندکرد، پێشنیازە یاسای بەرکارکردنی یاسای فیدڕاڵیی واژۆی ئەلیکترۆنی و مامەڵە ئەلیکترۆنییەکانیش بە دەنگی ٦٧ پەرلەمانتار پەسەندکرا.
ھەروەھا پڕۆژە یاسای ھەمواری پیادەکردنی یاسای بەڕێوەبردنی ئەوقاف و پڕۆژە یاسای ھەمواری یەکەمی یاسای ئەنجوومەنی شورا پەسەندکران.
لە ئێستاشدا کۆبوونەوەکە بەردەوامە و خوێندنەوەی دووەم بۆ پڕۆژە یاسای کار لە ھەرێمی کوردستان دەکرێت، بۆ پارێزگاری لە ماف و ئیمتیازاتی کرێکاران.
رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافی مرۆڤ بڵاویکردەوە، "رەزا کازمی" کە تەمەنی ١٦ ساڵە و خەڵکی گوندێکی سەربە کامێرانە، دوای چەندین رۆژ مانەوە لە نەخۆشخانە بەھۆی سەختی برینەکەیەوە گیانی لەدەستدا. ھەروەھا یەکێکی تر لە بریندارەکانی شاری مھابادیش گیانی لەدەستدا.
ھەروەھا لە درێژەی خۆپیشاندانەکانی ھاووڵاتیانی شارەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان و زیاتر فراوانبوونی ناڕەزاییەکان، حەوت ھاووڵاتی خەڵکی "بڵوناوا"ی سەربە شاری "دێولان" ماوەی ١٠ رۆژە چارەنووس و شوێنی گیرانیان دیار نییە.
لەلایەکی ترەوە، لێپرسراوانی ئێران "فەریدە مورادخانی" خوشکەزای "عەلی خامنەیی" رابەری باڵای شۆڕشی ئیسلامی ئێرانیان دەستگیرکردووە، بەھۆی ئەوەی حکومەتی ئێرانی بە تاوانبار و بکوژی منداڵان وەسفکردووە.
بەڕێوەبەرایەتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی ھەرێمی کوردستان رایگەیاند، سبەی ئاسمان نیمچە ھەور بۆ ھەوری تەواو دەگۆرێت و لەکاتەکانی ئێوارە باران بارین دەستپێدەکات، سەرەتا لەناوچەکانی رۆژئاوی ھەرێم بەشێوەی تاوە باران و بروسکە پاشان نمەباران زۆربەی ناوچەکانی ھەرێم دەگرێتەوە بەتایبەتی ناوچە شاخاوییەکان.
بەپێی پێشبینییەکانی کەشناسی ھەرێم، سبەینێ خێرای با لە نێوان ١٠ بۆ ٢٠ کیلۆمەتردا دەبێت لە سەعاتێکدا و مەودای بینین لە نێوان ٦ بۆ ٨ کیلۆمەتر دەبێت.
بۆ رۆژی چوارشەممەش، باران بارین تەواوی ناوچەکانی ھەرێمی کوردستان دەگرێتەوە.
وەزارەتی کشتوکاڵ رایگەیاند، لەماوەی دوو مانگی رابردوو تاوەکو ئێستا لەسەرجەم فەرمانگە کشتوکاڵییەکانی پارێزگاکان و ئیدارە سەربەخۆکانی ھەرێمی کوردستان، ٣٠٠ جوتیار و خاوەن پڕۆژە مامەڵە و داواکاریان بۆ سوودمەند بوون لە قەرزی کشتوکاڵی پێشکەش کردووە، لەو مامەڵانەش ١٠٠یان نێردراوە بۆ بانکی قرتاس.
ھەروەھا جوتیارێکی دەشتی قەراج لە قەزای مەخمور یەکەمین جوتیارە، لەسەر رووبەری پەنجا دۆنم زەوی کشتوکاڵ دەکات و بەبڕی چل ملیۆن دینار لەو پڕۆژەیە سوودمەند بووە، بۆ دابینکردنی ئامێرەکانی راکێشانی کارەبا و ئامێرە کشتوکاڵییەکانی تر.
پێدانی قەرز بە دەرچووانی بەشە کشتوکاڵی و ڤێتەرنەرییەکان، دوابەدوای ئیمزاکردنی یاداشتی لێکتێگەشتنی نێوان وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو و بانکی القرتاسی ئیسلامی بووە، بەمەبەستی پاڵپشتی و رەخساندنی دەرفەتی قەرزی بانکی بە شێوەی قیستی درێژخایەن، بە بڕی ١٥ ملیۆن تاوەکو ١٠٠ ملیۆن دینار لە قۆناغی یەکەم بۆ پڕۆژەی بچووک و مام ناوەند.
لە كۆنفڕانسێكی رۆژنامەوانی هاوبەشدا لەگەڵ بەڕێوەبەری دەروازەی باشماخ لە ئێران، محەمەد تاهیر بەڕێوەبەری دەروازەی نێودەوڵەتی باشماخ رایگەیاند، جموجوڵە بازرگانی و گەشتیارییەكان وەك پێشتر ئاساییە و هیچ گۆڕانكارییەك نەكراوە، ئەو دەنگۆیانەشیان رەتكردەوە كە باس لە راگرتنی جموجۆڵی بازرگانی و گەشتیاریی دەكەن.
ژمارەیەک لە مامۆستایانی وانەبێژ بە نوێنەرایەتی ٥٥٠ مامۆستای وانەبێژ لە سنوری بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی پێنجوێن گردبوونەوە و بایکۆتی ھۆڵەکانی وانەوتنەوەیان راگەیاند و ھۆکاری بایکۆتکردنەکەشیان بۆ ئەوە گەڕاندەوە کە دوای سێ مانگ لە دەوامکردن ھیچ دڵنیاییەکیان پێنەدراوە بۆ ئەوەی بکرێنە گرێبەست.
ئازاد تۆفیق پارێزگای ھەڵەبجە بە کوردسات نیوزی رایگەیاند، بە سەرۆکایەتی قایمقامی ھەڵەبجە لیژنەیەکیان بۆ پشکنین و بەدواداچوونی کارکردنی سیستمی غازی ماڵان و شوێنە گشتییەکان پێکھێناوە و لەچەند رۆژی داھاتووشدا دەستبەکاردەبن و سەردانی ھەموو ئەو کۆمپانیایانەش دەکەن کە لەو بوارەدا کاردەکەن.
رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافی مرۆڤ بڵاویکردەوە، دوو برینداری دیکەی خۆپیشاندانەکان کە بە تەقەی ھێزە ئەمنییەکان بریندارکرابوون گیانیان لەدەستدا، یەکێکیان کوڕێکی تەمەن ١٦ ساڵە و خەڵکی گوندێکی سەربە کامێرانە، دوای چەندین رۆژ مانەوە لە نەخۆشخانە بەھۆی سەختی برینەکەیەوە گیانی لەدەستدا. ھەروەھا یەکێکی تر لە بریندارەکانی شاری مھابادیش گیانی لەدەستدا.
ھاوکات رێکخراوی ھەنگاو ئامارێکی نوێی خۆپیشاندانەکانی بڵاوکردەوەو رایگەیاند، لە سەرەتای خۆپیشاندانەکانەوە، ١١٨ کەس لە شارەکانی رۆژھەڵات گیانیانلەدەستداوە، کە ١٥یان منداڵن و ٧یان ژنن و ٧یشیان لەژێر ئەشکەنجە گیانیانلەدەستداوە، ھەروەھا ٥ ھەزار کەسیش دەستگیرکراون کە ١٥٢ ژن و ١٠٨ منداڵ و ٦٠ خوێندکار و ٢٩ مامۆستای تێدایە.
بە پێی ئامارەکە، خۆپیشاندانەکان ٤٥ شار و ٢٧ زانکۆی گرتووەتەوە و ٣٦ حاڵەتی کوژرانیش لەناو ھێزە حکومییەکانی ئێراندا ھەن.
ھەر لە درێژەی خۆپیشاندانەکانی ھاووڵاتیانی شارەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان و زیاتر فراوانبوونی ناڕەزاییەکان، حەوت ھاووڵاتی خەڵکی "بڵوناوا"ی سەربە شاری "دێولان" ماوەی ١٠ رۆژە چارەنووس و شوێنی گیرانیان دیار نییە.
بەپێی ئەو زانیارییانەی لە سەرچاوەیەکی تایبەتەوە دەست کوردسات نیوز کەوتووە، یەکێتی نیشتمانی کوردستان و پارتی دیموکراتی کوردستان لەسەر ھەردوو پۆستی وەزارەتی ژینگە و ئاوەدانکردنەوە رێککەوتن، وەزارەتی ژینگە بۆ یەکێتی نیشتمانی کوردستان و وەزارەتی ئاوەدانکردنەوە بۆ پارتی دیموکراتی کوردستان یەکلابوونەوە.
بڕیارە لە کۆبوونەوەی داھاتووی ئەنجومەنی نوێنەراندا کاندیدانی ئەو دوو وەزارەتە بێنە ئەنجومەنەکە و متمانە وەربگرن، بەوەش لە کابینەی سودانیدا، کورد ٤ وەزارەت، شیعە ١٢ وەزارەت و سونە ٦ وەزارەتیان ھەیە.
لە کۆتاییەکانی مانگی ١٠ی ئەمساڵ، ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە زۆرینەی رەھا متمانەی بەخشییە ٢١ وەزیری کابینەی نوێی حکومەتی عێراق لە کۆی ٢٣ وەزیر، تەنھا وەزارەتەکانی ژینگە و ئاوەدانکردنەوە بەھۆی یەکلانەبوونەوەی کاندیدەکانیان، متمانەیان پێنەدرا. ھەر لەو کابینەیەدا، "خالید شوانی" لەسەر پشکی یەکێتی بە وەزیری داد و "فوئاد حسێن" لەسەر پشکی پارتی بە وەزیری دەرەوە ھەڵبژێردران.
لە کۆبوونەوەکەدا، بافڵ جەلال تاڵەبانی و عەممار حەکیم گۆڕانکارییە سیاسییەکان و ھەوڵەکانی سەرخستنی پڕۆژەی چاکسازی و پشتیوانی لایەنە سیاسییەکان بۆ جێبەجێکردنی بەرنامەکانی حکومەت تاوتوێ کرد، جەختیشیان لە یەکخستنی ھەوڵەکان کردەوە لەپێناو دروستکردنی کۆدەنگی نیشتمانی بۆ چارەسەرکردنی ریشەییانەی کێشەکانی نێوان ھەرێم و بەغداد و پاراستنی مافەکانی گەلی کورد لە چوارچێوەی دەستووردا.
"بافڵ جەلال تاڵەبانی" پەرۆشیی یەکێتی بۆ تەبایی و یەکھەڵوێستی نێوان لایەنەکان دووپاتکردەوە و رایگەیاند، ئامانجیان کاری پێکەوەیی و ھەوڵدانە لەپێناو پاراستنی سەقامگیری و بونیادنانی داھاتوویەکی پرشنگدار، ئەو بەرنامەیەش کە پێشکەشیان کردووە و خاڵەکانی لە کارنامەی حکومەتدا جێگیرکراون، لەپێناو بەدیھێنانی ئەو ئامانجە باڵایەدایە کە خۆی لە پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری و روبەڕوبوونەوەی گەندەڵی و یەکسانی و پارێزگاریکردن لە مافی ھەموواندا دەبینێتەوە.
شاناز ئیبراھیم ئەحمەد پشتیوانی بۆ وەزیری پەیوەندییەکان دووپاتکردەوە و ھیواشی خواست کاری زیاتر و باشتر بکرێت بۆ ئەوەی خزمەتی زیاتر بە خەڵک بکرێت و پەرەی زیاتر بدرێت بە تونا ناوخۆییەکان و سود لە بەھرەکانیان وەربگیرێت.
لە بەرامبەردا د. ھیام یاسری وەزیری پەیوەندییەکانی عێراق سوپاسی"شاناز ئیبراھیم ئەحمەد"ی کرد بۆ پاڵپشتی و پشتیوانیەکانی تایبەت بە ژنان، ئەوەش ھاندەرو پاڵنەرێکی زۆر باش دەبێت بۆ ئەوەی بڕیاری زۆر باش و ھەنگاوی گرنگ بنێن لە کارەکانیان.
خانمی یەکەمی عێراق لە کۆشکی سەلام لە بەغداد چاویکەوت بە یوسرا عەلاق بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی پەرەپێدان لە ئەمیندارێتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق، لە دیدارێکدا شاناز ئیبراھیم ئەحمەد ھەموو پشتیوانیەکی بۆ یوسرا عەلاق دووپاتکردەوە و داوای لێکرد گرنگی زیاتر بە توانا ناوخۆییەکان بدرێت و ھاندەرێکی باش بن بۆ ئەوەی گەنجان بتوانن بەھرە و تواناکانیان بخەنەڕوو.
خانمی یەکەمی عێراق راشیگەیاند، عێراق ژێرخانێکی بەھێز و پڕ توانای ھەیە بەڵام بەھۆی کێشە و ناکۆکییەکانەوە تائێستا نەتوانراوە سود لەو توانایانە ببینرێت.
د. جوتیار عادل، وتەبێژی حکومەتی ھەرێم بە فەرمانگەی میدیا و زانیاری حکومەتی رایگەیاند، ئەمە یەکەم وەفدی حکومەتی ھەرێمە کە لە دوای پێکھێنانی کابینەی نوێی حکومەتی عێراق سەردانی بەغداد دەکات.
راشیگەیاند، وەفدەکە لەگەڵ وەزیری دارایی عێراق کۆدەبنەوە بۆ ئەوەی ئامادەکاری بکرێت بۆ نوسینەوەی یاسای بودجەی ٢٠٢٣ی عێراق.
ھەروەھا لە پلانیشیاندایە لەگەڵ بەرپرسانی حکومەتی عێراق لەسەر بنەمای دەستوور دۆسییەی ماددەی ١٤٠ و دۆسییەی نەوت و گاز و بەشداری شایستەی ھەرێمی کوردستان لە دامەزراوە فیدراڵییەکان و بابەتی ماف و شایستە دەستوورییەکانی پێشمەرگە و بابەتەکانی تری وەک پرۆژەیاسای (دادگای فیدراڵی و ئەنجومەنی فیدراڵی نەوت و گاز) تاوتوێ بکەن.
وتەبێژی حکومەتی ھەرێم راشیگەیاند، بەپێی شایستەی ھەرێمی کوردستان، پشکی ھەرێم ١٧%یە، بەڵام بەپێی دوایین سەرژمێری وەزارەتی پلاندانانی عێراق پشکی ھەرێم لە ١٤% دەبێت و وەفدەکە رێککەوتن لەسەر ئەو ژمارانەش دەکەن.
لەماوەی ڕابردوودا حکومەتی ھەرێمی کوردستان بڕیاری دا بە دروستکردنی ٢٠ ھەزار یەکەی نیشتەجێبوون بۆ کرێنشینان کە بڕیارە بەشێوەی قیستی درێژخایەن بدرێتە کرێنشینان و کەمدەرامەتان.
بەرھەم سەردار، سکرتێری کۆمەڵەی کرێنشینان بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، لەو ٢٠ ھەزار یەکەیە، ھەشت ھەزاریان لە سلێمانی دروست دەکرێن و زەویشیان بۆ دابینکراوە کە بەشێکیان لە نزیک تاسڵوجە و بەشەکەی دیکەش لە تانجەرۆ دەبێت.
وتیشی، لەئێستادا دەستەی وەبەرھێنان پڕۆژەکەی ئاڕاستەی وەبەرھێنەکان کردووە بۆ جێبەجێکردنی پڕۆژەکە و چاوەڕوانی وەڵامی ئەوانە تاوەکو پڕۆژەکە بدرێتە وەبەرھێنێک و دەست بە جێبەجێکردنی بکرێت کە پێدەچێت لەم ھەفتەیەدا ئەو ڕێکارانە تەواو بێت.
ئاماژەی بەوەشکرد، ھەرکات دەستەی وەبەرھێنان لەگەڵ لایەنەی جێبەجێکاری پڕۆژەکە گەیشتە ڕێککەوتن، ئەوا دەست بە جێبەجێکردنی پڕۆژەکە دەکرێت.
جێی ئاماژەیە، زیاتر لە ٨٠ ھەزار کەس فۆڕمیان بۆ وەرگرتنی یەکەکان پڕکردووەتەوە، بەڵام بەوتەی سکرتێری کۆمەڵەی کرێنشینان، لەڕێگەی لیژنەیەکەوە ئەو کەسانەی شایستە نەبن لە لیستەکە دەردەکرێن، چونکە یەکەکان تایبەتن بە کرێنشینان و کەمدەرامەتان.