کوردستان
چەند سەرچاوەیەک لە بەڕێوەبەرایەتی دابەشکردنی سوتەمەنی پارێزگاکان و وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی ھەرێم بە کوردسات نیوزیان راگەیاند، قۆناغی یەکەمی دابەشکردنی نەوت کۆتایی ھاتووە کە پێدانی ٢٠٠ لیتر نەوت بوو لە ناوچە شاخاوییەکان بە ھەر خێزانێک، بەڵام بۆ قۆناغی دووەم و سێیەم کە دابەشکردنی نەوتە لە سەنتەر و دەوروبەری شارەکان، ھیچ وادەیەک دیارینەکراوە، لەبەرئەوەی نەوت لە کۆگاکاندا نەماوە.
بە وتەی سەرچاوەکان، بڕیاری دابەشکردنی نەوت لە دەسەڵاتی ئەنجومەنی وەزیرانە و ھەر کاتێکیش بەغداد نەوت رەوانە بکات پرۆسەی دابەشکردنی نەوت دەستپێدەکاتەوە.
بەپێی ئاماری وەزارەتی سامانە سروشتییەکان، تا ١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢، ٣٦ ملیۆن و ٨٦٩ ھەزار لیتر نەوت لەسەرجەم ناوچە شاخاوییەکانی ھەرێمی کوردستان بە نرخی ١٠٣ ھەزار و ٥٠٠ دینار بۆ ھەر بەرملێک دابەشکراوە و ١٨٤ ھەزار و ٣٤٧ خێزان سودمەندبوون.
سەرۆکایەتی پەرلەمانی کوردستان لە پەیامێکدا بەبۆنەی ساڵی نوێی ٢٠٢٣ رایگەیاند، خوازیارن ساڵی نوێ سەرەتاییەکی گەش بێت بۆ باشترکردنی گوزەرانی خەڵک و چەسپاندنی مافەکانی ھاووڵاتییان و بەھێزترکردنی دامەزراوە نیشتمانییەکان.
ھاوکات بە پێویستی دەزانێت، حکومەتی ھەرێم و حکومەتی فیدڕاڵی لێکتێگەیشتنی نێوانیان بکەنە بنەمای ڕێککەوتنێکی گشتگیر لەبەر ڕۆشنایی بنەما دەستوورییەکان بۆ چارەسەرکردنی تەواوی کێشەکان.
داواش لە فراکسێۆنە کوردستانییەکانی ئەنجوومەنی نوێنەران دەکات ی پێکەوە کار بۆ چەسپاندنی زیاتری ماف و خواستەکانی خەڵکی کوردستان بکەن.
عەمید ئاسۆ شێخ تەھا بەرێوەبەری پۆلیسی پارێزگای سلێمانی بە کوردسات نیوزی راگەیاند، حەوت تۆمەتباری سەرەکی رووداوی پەلاماردانی کچێک لە گەڕەکی ھوانە دەستگیرکراون و لێکۆلێنەوە و بەداوداچوونیش بۆ رووداوەکە بەردەوامە.
رۆژی پێنج شەممە لە گەڕەکی ھوانە ژمارەیەک گەنج دوور لە رەوشت و ئادابی کۆمەڵایەتی پەلاماری کچێکیانداو ئازاریاندا و گرتەی ڤیدیۆیی رووداوەکە بەخێرایی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاوبووەوە.
رووداوەکە کاردانەوەی فراوانی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لێکەوتەوە و داوا لە دامودەزگا ئەمنییەکان کرا لێکۆڵینەوە لە رووداوەکە بکەن و بکەرانی پەلامارەکە دەستگیر بکرێن.
شەوی رابردوو لە تارانی پایتەخت و کەرەج و چەند شارێکی دیکەی رۆژھەڵاتی کوردستان و ئێران جارێکی تر خەڵک رژانەوە سەر شەقامەکان و دروشمەکانی دژی حکومەت و دەسەڵاتدارانی ئێرانیان وتەوە.
ئەمڕۆش چلەی حەوت کەس لە کوژراوانی شاری جوانڕۆی سەر بە پارێزگای کرماشان بە ناوەکانی (عیرفان کاکایی) و (بەھادین وەیسی) و (جەوھەر فەتاحی) و ( جەمال ئەعزەمی) و ( تەحسین میری) و (ئیسماعیل گوڵ عەنبەر) و (مەسعود تەیموری) بەڕێوچوو کە رۆژی دووشەممە ٢١ی تشرینی دووەمی رابردوو و دوای گەڕانەوەیان لە رێوڕەسمی بەخاکسپاردنی ژمارەیەک لە خۆپیشاندەرانی جوانڕۆ بە تەقەی ھێزە ئەمنییەکان کوژران.
رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، خەڵکێکی زۆر بەشداری رێوڕەسمەکەیان کردووە و لەکاتی بەڕێوەچوونی رێوڕەسمەکە ھێزە ئەمنییەکانی جوانڕۆ بۆ بڵاوەپێکردنی ئامادەبووان، گازی فرمێسکڕێژیان بەکارھێناوە و دواتر شەڕ و پێکدادانی قورس لە نێوان ھێزە ئەمنییەکان و خەڵک روویداوە و بەھۆیەوە گەنجێگ بەناوی (بورھان ئەلیاسی) بە تەقەی ھێزە ئەمنییەکان کوژراوە و منداڵێکیش بە سەختی برینداربووە.
رێکخراوی مافی مرۆڤی ئێران کە بارەگاکەی لە وڵاتی نەرویژە لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرایکردوە، لانی کەم ١٠٠ خۆپیشاندەری دەستگیرکراو لە ئێران لەم کاتەدا مەترسی ئەوەیان لەسەرە سزای لە سێدارەدانیان بەسەردا بسەپێنرێت، ئەو ژمارەیەش کەمترینە لەبەرئەوەی خێزانی زۆرینەی دەستگیرکراوەکان بێدەنگ کراون و پێدەچێت ژمارەکە زۆر زیاتر بێت.
تا ئێستا دادگاکانی ئێران بەتۆمەتی کوشتنی ھێزە ئەمنییەکان و تێکدانی رەوشی وڵات سزای لەسێدارەدانیان بۆ ١٢ کەس دەرکردوەو دوو خۆپیشاندەری کوردیش سزای لەسێدارەدانیان بەسەردا جێبەجێکراوە.
وەزارەتی کشتوکاڵی ھەرێم رایگەیاند، بۆ روبەڕوبوونەوەی وشکەساڵی و کەمئاویی و پاڵپشتی جووتیاران و خاوەن پڕۆژەکان، لە ماوەی ساڵانی ٢٠١٩ تا ٢٠٢٢، ٤١ پۆند لە قۆناغی دروستکردن و تەواوبووندان لەسەر ئاستی پارێزگاکان و ئیدارە سەربەخۆکانی ھەرێم، بەوەش ژمارەی پۆندەکان دەگاتە ١٥٥ پۆند، بە گشتیش توانای گلدانەوەی ٢٦ ملیۆن و ٩٠٥ ھەزار و ٩٥٨ مەتر سێجا ئاویان ھەیە.
راشیگەیاند، ھەزاران جووتیار لەو پۆندانە سودمەند دەبن بۆ کشتوکاڵ و ئاژەڵداری، دەیان پۆندی دیکەش دیزاینی بۆ کراوە و لە نەخشەسازیدایە، لەکاتێکدا تێچووی خەرجییەکانی دروستکردنی پۆندەکان ٥٥٪ کەمکراوەتەوە.
بەپێی وەزارەتی کشتوکاڵی ھەرێم، لە سەرەتای ساڵی ١٩٩٢ تا ٢٠١٩، حکومەتی ھەرێم توانای دروستکردنی ١١٨ پۆندی ھەبووە.
ناوەندی راگەیاندنی ھێزەکانی سوریای دیموکرات ھەسەدە رایگەیاند، دوو رۆژە ئۆپراسیۆنی ھێزەکانی ھەسەدە بە بەشداری ھێزەکانی ئاسایشی ناوخۆ و ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی بۆ لەناوبردنی پاشماوەکانی داعش لە ھەردوو ناوچەی ھۆل و تەل حمێس لە نۆ میحوەرەوە بەردەوامە.
راشیگەیاندووە، لە ماوەی ئەو دوو رۆژەشدا، ٥٢ تیرۆریست دەستگیرکراون و لە لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکانیشدا دانیان بە چەندین تاواندا ناوە.
ھەسەدە ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەندێک لە تیرۆریستەکان پیلانێکیان ئاشکراکردووە کە بەنیازبوون لە رێوڕەسم و ئاھەنگەکانی تایبەت بە سەری ساڵی نوێ کردەوەی تیرۆریستی ئەنجامبدەن.
ھاوکات ناوەندی راگەیاندنی ھەسەدە راشیگەیاندووە، لەماوەی ئەو دوو رۆژەدا ھەموو ئەو ناوچانەی ئۆپراسیۆنەکەیان تێدا ئەنجامدراوە، ئارامیان بۆ گەڕاوەتەوە کە پێشتر دانیشتووانەکانیان لەلایەن تیرۆریستانەوە فشاری زۆریان دەکرایە سەر.
بە پێی راپۆرتێکی رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ، لقی یەکی دادگای شۆڕشی کۆماری ئیسلامی لە دانیشتنێکی چەند خولەکیدا، سزای زیندانی چوار ساڵ و نۆ مانگی بەسەر سێ ھاووڵاتی شاری مھاباد سەپاند، بە تۆمەتی بەشداریکردنیان لە خۆپیشاندانەکانی ئەم دواییەی ئێران و رۆژھەڵاتی کوردستان.
ھەروەھا، سزای سێ ساڵ و چوار مانگ زیندانی بەسەر ھاووڵاتییەکی دیکەی خەڵکی مھاباد سەپاند کە لەئێستادا لە زینداندایە، لەکاتێکدا ئەو چوار ھاووڵاتییە لە سەرەتاییترین مافەکانیان وەک گەیشتن بە پارێزەر بێبەشکراون.
سەرۆكی یەكێتی لە میانی سەردانەكەی بۆ بەغداد لەگەڵ سەید عەمار حەكیم سەرۆكی رەوتی حیكمە كۆبووەوە و لە دیدارێكدا دوایین گۆڕانكارییە سیاسی و ئابوورییەكانیان تاوتوێكرد و پرسی بودجەی عێراق و پشكی هەرێم و شایستە داراییەكانی خەڵكی كوردستان گفتوگۆیان لەبارەوەكرا. هەردوولاش هاوڕابوون كێشەكان لەسەر بنەمای دەستوور چارەسەربكرێت تاوەكو چیتر ژیانی خەڵك تێكەڵی ململانێ سیاسییەكان نەكرێت.
لە دیدارەكەدا سەرۆك بافڵ جەلال تاڵەبانی جەختی لە یەكخستنی هەوڵەكان كردەوە بۆ گەیشتن بە رێككەوتنێكی نیشتمانی لەبارەی پشكی هەرێم و دابینكردنی شایستە داراییەكان و رایگەیاند، ساڵانێكە هەرێمی كوردستان و خەڵكەكەی باجی ئەو كێشەیە دەدەن و كراونەتە قوربانیی ململانێكان، بۆیە دەیانەوێت لەگەڵ برا و دۆستەكانیان لە بەغداد چارەسەرێكی نیشتمانی و یەكجارەكی ئەو كێشەیە بكەن و كۆتایی بەو دۆخە بهێنن، كە ئەوەش بە نسبەت یەكێتییەوە ئەولەویەتە و هەموو هەوڵێكی لەپێناودا دەدەن.
لەکۆبوونەوەکەدا نزار ئامێدی وەزیری ژینگەی عیراق ئامادەبوو، دۆخی گشتیی وڵات و پرسە ئابووری و ئەمنییەکان تاوتوێکران و جەخت لە پاراستنی یەکڕیزی و ھەماھەنگی نێوان لایەنەسیاسییەکان کرایەوە لەپێناو پاراستنی سەقامگیری و تێپەڕاندنی ئاستەنگییەکان.
ھەر لە کۆبوونەوەکەدا سەرۆک بافڵ جەلال تاڵەبانی ئاماژەی بە ماف و شایستە داراییەکانی خەڵکی ھەرێم کرد و رایگەیاند، نیەتێکی نیشتمانی ھەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان ھەرێم و بەغداد لەسەر بنەمای دەستوور. بۆ ئەمەش دەبێت ھەموو لایەنەکان ھاوکار و پشتیوانبن بۆ کۆتاییھێنان بەم کێشەیە و ھەڵدانەوەی لاپەڕەیەکی نوێ لە پەیوەندییە سیاسییەکانمان تاوەکو ھەموومان پێکەوە کار بۆ بەدیھێنانی ئامانجە باڵاکان بکەین و داھاتوویەکی پرشنگدارتر بونیاد بنێین.
بافڵ جەلال تاڵەبانی سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە، کە لە ساڵی ١٩٧٥ەوە خوشک و برا ئێزدییەکان لەو زەوی و موڵک و خانووانەی شەنگال نیشتەجێن و لەلایەن حکومەتی بەعسی رووخاوەوە لێی بێبەش کرابوون.
راشیگەیاند، ئەو ڕێوشوێن و بڕیارانە لە چوارچێوەی داواکاری و بەرنامەی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بوو بۆ گێڕانەوەی مافی ئێزدییەکان لە رێککەوتنی پێکھێنانی حکومەتدا کە بە سوپاسەوە حکومەت وەڵامی دایەوە.
سەرۆک بافڵ ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو ھەنگاوە بەشێوەیەکی کارا یارمەتیدەر دەبێت لە گێڕانەوەی ماف بۆ ئێزدییەکان و ھەڵگرتنی ئەو زوڵمەی کە چەندین ساڵە لە سەریانە، ھەنگاوێکیشە بە ئاڕاستەی دووبارە ئاوەدانکردنەوەی ناوچەکە و گەڕاندنەوەی ئاوارەکان بۆ زێدی خۆیان.
.jpeg&w=3840&q=75)
ئیبراھیم عەبدولمەجید بەڕێوەبەری راگەیاندنی دەستەی گشتیی گەشتوگوزاری ھەرێمی کوردستان، بە کوردسات نیوزی رایگەیاند، لە ماوەی حەوت مانگی سەرەتای ئەمساڵدا، سێ ملیۆن و ٧٧٩ ھەزار و ٦٥٦ گەشتیار ھاتوونەتە ھەرێمی کوردستان، کە ٨٥%ی ئەو گەشتیارانە لە باشوور و ناوەڕاستی عێراقەوە ھاتوون.
وتیشی، بۆ پشووەکانی سەری ساڵ پێشبینی ھاتنی ژمارەیەکی زۆر گەشتیار دەکەن، کە رەنگە بگاتە زیاتر لە ٢٠٠ ھەزار گەشتیار.
ئەو کەسایەتیانە لە نامەکەیاندا کەلە رۆژنامەی لۆمۆندی فەرەنسی بڵاوکراوەتەوە دەڵێن، بە بێ دەستبەرکردنی دادپەروەری راستەقینەو ئازادی، رەوەندی کوردی لە فەرەنساو ئەوروپا ھەرگیز ھەست بە دڵنیایی ناکات.
دووپاتیشدەکەنەوە، گەلی کورد گەورەترین نەتەوەی بێدەوڵەتە لە جیھاندا، گەلی کورد کە ژمارەیان ٤٠ ملیۆن کەسە لەدوای جەنگی یەکەمی جیھانییەوە خاکەکەیان داگیرکراوە.
ئاماژەیان بەوەشکردوە، ئەو کردەوە قێزەونەی رۆژی ھەینی رابردوو لە پاریس روویدا، کردەیەکی زۆر گەورەترە لەوەی بەتەنھا کردەوەیەکی رەگەزپەرستانە بێت لەلایەن رەگەزپەرستێکەوە ئەنجامدرابێت بەڵکو رەھەندی کێشەکە زۆر لەوە گەورەترە.
ئەو کەسایەتیانە لە نامەکەیاندا داوا لە دەسەڵاتدارانی فەرەنسا و ئەوروپا دەکەن ھەماھەنگییەکانیان لەگەڵ ھەواڵگری تورکیا لە پەیوەست بە ئۆپۆزسیۆنی کوردی رابگرن و پارێزگاری ئەو ناوچانەی کوردی تێدایە بەھێزتر بکەن.
ئاژانسی "ھرانا"ی تایبەت بە مافەکانی مرۆڤ ئاماری قوربانیانی خۆپیشاندانەکانی ئێران بڵاویکردەوە، تائێستا ٥٠٨ خۆپیشاندەر گیانیان لەدەستداوە، کە لەنێویاندا ٦٩ منداڵ ھەیە.
ھاوکات پێگەی "ئێران ئینتەرناشناڵ" لە راپۆرتێکدا ئاشکرایکردوە، لەچەند رۆژی رابردوودا سوپای پاسداران ھەڵیکوتاوەتە سەر ماڵی ژمارەیەک رۆژنامەنووس و جگەلەوەی ھەڕەشەیان لێکردوون دەستیانگرتووە بەسەر کەلوپەل و ئامێرە ئەلکترۆنییەکانیاندا.
کۆمەڵەی رۆژنامەنوسانی تارانیش لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرایکرد، لە پەرلەمانی ئێران پلانێک بەناوی ( پلانی بەدواداچوونی یاسایی و دادوەری بۆ ھەواڵی ناراست لە تۆڕی ئەلکترۆنی) ئامادەکراوەو حکومەتیش پرۆژەیاسایەکی بەناوی ( یاسای رۆژنامەوانی گشتگیر) ئامادەکردووەو بەنیازن بە نھێنی پلانەکەو پرۆژەکە تێپەڕێنن.
ئاشکراشیکردوە، حکومەت و پەرلەمان دەیانەوێت لەو رێگەیەوە کوت و بەندەکانی ئاڵوگۆڕی زانیاری لە راگەیاندنە پیشەییەکان و تۆڕەکانی ئینتەرنێت کۆت و بەند بکەن.
بەپێی ئامارێکی سەندیکای رۆژنامەنووسانی ئێران، تائێستا نزیکەی ٧٠ رۆژنامەنووس دەستگیرکراون و تەنھا نیوەیان بە کەفالەت ئازادکراون.
پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، سەعات ٣ی بەرەبانی ئەمشەو سێ چەکداری نەناسراو ھەڵیانکوتاوە سەر ماڵی ھاووڵاتییەک لە کۆمەڵگای سمایل بەگ لە ناحیەی شوان و دەست و قاچی خاوەنی ماڵەکەیان بەستووە و لەسەربان جێیان ھێشتووە.
راشیگەیاند، چەکدارەکان دوای بەستنەوەی خاوەن ماڵەکە، ھاوسەری خاوەن ماڵەکەیان داوەتەبەر چەقۆ و کوشتوویانە و دواتر ھەڵاتوون.
بەپێی ئەو زانیارییانەی پەیامنێری کوردسات نیوز لە پۆلیسی ناوچەکەوە دەستیکەوتوون، گوماندەکرێت رووداوەکە بەھۆی کێشەی کۆمەڵایەتییەوە روویدا بێت، چونکە ھەفتەی رابردووش تەقە لە ئۆتۆمبێلی ھاوسەری ئەو ژنە کراوە.
بانکی ناوەندی عێراق ئەمڕۆ ٨٦ ملیۆن دۆلاری خستووەتە بازاڕەوە و بەھای دیناریش بەرامبەر بە دۆلار بەراورد بە دوێنێ کەمێک بەرزبووەوە و لە بازاڕەکانی ھەرێمی کوردستان ١٠٠ دۆلار لەنێوان ١٥٦ بۆ ١٥٧ ھەزار دینار مامەڵەی پێوەدەکرێت.
شوان ھادی لە نوسینگەی ئاڵوگۆڕی دراو لە سلێمانی داوادەکات ھاووڵاتیان پەلە نەکەن لە کڕینی دۆلار و ئەگەر بۆ کاری زۆر پێویست نەبێت دۆلار نەکڕن.