سەمیە سوامیناس، یەکێک لە زانا بەناوبانگەکانی ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی ڕایگەیاند، ئۆمیکرۆن زۆر بە خێرایی بڵاودەبێتەوە بەڵام پێویست ناکات خەڵک ھەست بە ترس و تۆقین بکەن.

ئاماژە بەوەش دەکات، ڕێگای ڕاست بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم جۆرە نوێیەی کۆرۆنا جێبەجێکردنی ڕێکارەکانە نەک ترس، چونکە ڕەوشی ئێستا جیاوازە لە ساڵی ڕابردوو کە زانیاری کەم لە بارەی کۆرۆناوە ھەبوو، بە تایبەت کە ئێستا جیھان خاوەن ڤاکسینی دژ بە کۆرۆنایە.

رێکخراوی تەندروستی جیھانی رێنمایی دایە ئەو کەسانەی مەترسی توشبوونیان ھەیە یاخود ڤاکسینیان وەرنەگرتووە لەگەڵ ئەوانەی سەروو تەمەن ٦٠ ساڵن، گەشت بۆ ئەو ناوچانە نەکەن کە مەترسی کۆرۆنای "ئۆمیکرۆن"یان لەسەرە،  تەندروستی جیھانی راشیگەیاند، قەدەغەکردنی گەشت رێگری ناکات لە بڵاوبوونەوەی ئەو ڤایرۆسە. 

 لە دوای بڵاوبوونەوەی ئەو جۆرە نوێیەی کۆرۆنا تا ئێستا، ٥٦ وڵات رێکارەکانیان سەبارەت بە گەشتکردن چڕکردۆتەوە، کە بۆ یەکەمین جار لە ئەفریقای باشور بڵاوبۆوە و دواتر گەیشتە وڵاتانی ئەوروپا.

"سەیف بەدر" وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی عێراق ڕایگەیاند، کەمبوونەوەی ژمارەی تووشبووانی کۆرۆنا بە مانای کۆتاییھاتنی مەترسییەکانی ئەو ڤایرۆسە نایەت و لە ھەر کاتێکدا بێت جۆرە نوێیەکانی کۆرۆنا دێتە وڵاتەکەوە.

جەختیشی کردەوە، لە گرنگی ھۆشیار کردنەوەی خەڵک و پابەندبوون بە بەستنی دەمامک و دوورکەوتنەوەی کۆمەڵایەتی و وەرگرتنی ڤاکسین. 

ھاوکات "ڕوبا فەلاح حەسەن" ئەندامی تیمی ڕاگەیاندنی وەزارەتی تەندروستی عێراق ڕایگەیاند، ھێشتا ھیچ زانیارییەکیان نییە سەبارەت بە خێرایی و مەترسیداری "ئۆمیکرۆن" و ھێشتا نەگەیشتووەتە عێراق بەڵام ئەگەری بڵاوبوونەوەی ھەیە و مەترسییەکە بۆ سەر ھەمووان.

وتیشی، زۆرینەی ئەو ڤاکسینانەی ھەیە لەسەر جۆرە نوێیەکانی کۆرۆنا ئیش دەکەن و تا ئێستاش نەسەلمێندراوە کە "ئۆمیکرۆن" بەرگری بەرامبەر ڤاکسینەکان ھەیە یان نا.

رێکخراوی تەندروستی جیھانی رایگەیاندووە، ھێشتا ررون نەبووەتەوە کە ئایا ئەو کۆرۆنا گۆڕاوە تا چەند مەترسیدارە و ئاستی بڵاوبوونەوەی چەندە. 

وتیشی، تێگەیشتن لەو ڤایرۆسە نوێیە پێویستی بە چەندین رۆژ یاخود چەند ھەفتەیەک دەبێت، بەڵام حاڵەتەکانی داخڵ کردنی توشبووان لە ئەفریقا زیادی کردووە و تا ئێستاش لە کیشوەری ئەمریکا و وڵاتی کەنەدا و چەند وڵاتێکی ئەوروپی تۆمارکراوە.

لێپرسراوانیش لە رێکخراوەکە رایانگەیاندووە، وڵاتانی ئەندام لە رێکخراوی تەندروستی جیھانی لە مڕۆوە کۆدەبنەوە سەبارەت بە "ئۆمیکرۆن" و چۆنێتی سنوردارکردنی بڵاوبوونەوەی لە جیھاندا، کۆبوونەوەکە لە "ژنێڤ" بەڕێوەدەچێت و ماوەی سی رۆژ دەخایەنێت.

وەزارەتی تەندروستی بەلژیکا ئاشکرایکردووە، تووشبووەکە گەشتیارێک بووە کە خۆی نەکوتاوە و لە دەرەوەی بەلژیکاوە سەردانی ئەو وڵاتەی کردووە.

گەیشتنی کۆرۆنای گۆڕاو بە بەلژیکا لە کاتێکدایە کە دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە گەشتی ھەموو ھاوڵاتییەکیان لە نێوان ئەفریقای باشوور و بەلژیکادا ڕاگرتووە.

لە ڕاگەیەنراوێکیشدا ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی ڕایگەیاند، بە وردی چاودێری ڕەوشی تووشبووانی کۆرۆنای گۆڕاو دەکەن و کۆبوونەوەیەکی بە پەلەش لە بارەی ئاستی مەترسییەکانی دەکەن.

کۆمپانیای فایزەر بۆ بەرھەمھێنانی دەرمان، کە ساڵی ڕابردوو بە ھاوبەشی کۆمپانیای بایۆنتیکی ئەڵمانی، ڤاکسینێکی بۆ ڤایرۆسی کۆرۆنا بەرھەمھێنا، ڕاگەیاندراوێکی لە بارەی کاریگەریەکانی ڤاکسینی "فایزەر-بایۆنتیک"، لەسەر منداڵانی تەمەن ١٢ بۆ ١٥ ساڵان بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند، ڤاکسینەکە ٤ مانگ دوای بەکارھێنانی ژەمی دووەم، بە ڕێژەی ١٠٠٪ چالاک دەبێت بەرامبەر ڤایرۆسی کۆرۆنا و لە تاقیکردنەوەکانی قۆناغی سێیەمی ڤاکسینەکەدا، ھیچ کاریگەرییەکی لاوەکی یان مەترسیداری ئەو ڤاکسینەیان بەدی نەکردووە.

کۆمپانیاکە ھیواشی خواست، ئەو ئەنجامانە یەک لەسەر سێی دایک و باوکانی ئەمریکی ڕازی بکات ڤاکسینەکە لە منداڵەکانیان بدەن، کە تاکو ئێستا ڕەزامەندنین لەسەر پێدانی ڤاکسین بە منداڵەکانیان.

فاوچی ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، بە پێی ئەو داتایانەی لە ئیسڕائیلەوە بە دەستیان گەیشتووە، دڵنیابوونەتەوە وەرگرتنی دۆزی سێیەمی ڤاکسینی کۆرۆنا گرنگە و دەبێتە خاڵێکی بنەڕەت لە بەرەنگاربوونەوەی سەرجەم جۆرەکانی کۆرۆنادا، بۆیە پێویستە بۆ ڕێگریکردن لە شەپۆلەکانی تری ڤایرۆسەکە، دانیشتوانی ئەمریکا و وڵاتانی تریش دۆزی سێیەم وەربگرن  و لەو ڕێیەوە ژیانی ملیۆنان کەس ڕزگار بکرێت.

لە ماوەی ڕابردووشدا ئیسڕائیل دەستیکردووە بە پێدانی دۆزی سێیەمی ڤاکسینی کۆرۆنا بە ھاوڵاتیانی وڵاتەکەی، ئەمریکاش بەکارھێنانی دۆزی سێیەمی ڤاکسینی پەسەندکردووە بۆ ئەو کەسانەی تەمەنیان سەروو ٦٥ ساڵە، یاخود نەخۆشی درێژخایەنیان ھەیە.

ناوەندی ڕێگری و کۆنترۆڵکردنی نەخۆشییەکانی ئەمریکا ڕایگەیاند، ئەو کەسانەی سێ ژەمی ڤاکسینیان وەرگرتووە و ھێشتا بەرگرییان بەرامبەر ڤایرۆسی کۆرۆنا لاوازە، دەتوانن ژەمی چوارەمیش وەربگرن.

ناوەندەکە ئاماژەی بەوەش کردووە، ژەمی چوارەم یارمەتی ئەو کەسانە دەدات تاکو بەرگرییان بەھێز بێت و کۆرۆنا ژیانیان نەخاتە مەترسییەوە، ڤاکسینەکەش لە ھەر جۆرێک بێت ھەمان کاریگەری ئەرێنی دەبێت.

میدیای ئەمریکا بڵاویکردوەتەوە، پەتای لایم پەتایەکی بەکتیریاییە و لە رێگەی مێرووەوە لە گیاندارەکانەوە دەگوازرێتەوە بۆ مرۆڤ، ھەرچەندە لایم لە مرۆڤێکەوە ناگوازرێتەوە بۆ مرۆڤێکی تر، بەڵام ئەگەرەکانی تووشبون بەو پەتایە زۆرن، چونکە گوێزەرەوەی ئەو نەخۆشییە لە ھەموو شوێنێک دەژی و ساڵانە لە ئەمریکا نزیکەی نیو ملیۆن کەس تووشی ئەو نەخۆشییە دەبن.

ئاماژەیان بەوەشکردووە، ئەو نەخۆشییە چەند نیشانەیەکی ھەیە وەک تا و ھەوکردنی قوڕگ و ئازاری ماسولکە و ئێسک و خەوزڕان، بەڵام مەرج نییە راستەوخۆ دوای تووشبون ئەو نیشانانە دەربکەون، ھەندێک جار نیشانەکان دوای مانگێگ لە تووشبون بە نەخۆشییەکە دەردەکەون، ھەندێک لە نیشانەکانیشی ھاوشێوەی نیشانەکانی ڤایرۆسی کۆرۆنایە بە تایبەتی ھیلاکی و لەدەستدانی ھەستکردن.

کۆمپانیای فایزەر و بایۆنتیک ڕایانگەیاند، بە پێی دواین توێژینەوەیان کە لەسەر ١٠ ھەزار کەس ئەنجامیانداوە و ١١ مانگ بەردەوام بووە، دەرکەوتووە ئەو کەسانەی دۆزی سێیەمی ڤاکسینی کۆرۆنا وەردەگرن، ئاستی بەرگرییان دژی کۆرۆنا دەگاتە ٩٥.٦٪.

ھاوکات بە پێی توێژینەوەیەکی ناوەندی تەلئەبیب سوراسکی پزیشکی، ئەو کەسانەی دۆزی سێیەمی ڤاکسینی فایزەر وەردەگرن ڕێژەی دژە تەنەکانیان دژی کۆرۆنا ٥٠ ھێندە زیاد دەکات.

تا ئێستا چەند وڵاتێکی جیھان لە چوارچێوەی ھەوڵەکانیان بۆ پاراستنی دانیشتوانیان ڕێگەیان داوە ھاوڵاتیانیان دۆزی سێیەمی ڤاکسینی کۆرۆنا وەربگرن.

ئاژانسی ھەواڵی "ریا نۆڤستی" لە زاری چەند لێکۆڵەرێکەوە بڵاویکردەوە، جۆرێکی نوێی کۆرۆنا بە ناوی ئەی وای چوار دوو، (ئەی وای ٤.٢) لە ڕووسیا سەریھەڵداوە کە بڵاوبوونەوەی خێرا نییە، بەڵام دەتوانێت شوێنی کۆرۆنا لە جۆری دەلتا بگرێتەوە.

لە سەرەتای سەرھەڵدانی ڤایرۆسی کۆرۆنا، زیاتر لە ھەشت ملیۆن کەس لە ڕووسیا تووشی کۆرۆنا بوون و زیاتر لە ٤٣٠ کەسیش بەھۆی ڤایرۆسەکەوە گیانیان لە دەستداوە.

لیژنەی تەندروستی نیشتمانی چین ڕایگەیاند، ١٤ حاڵەتی تووشبوون بە ڤایرۆسی کۆرۆنا تۆمار کراوە کە سەرجەم تووشبووەکان لە وڵاتانی دەرەوە گەڕاونەتەوە بۆ چین و پێنج تووشبووشیان ھیچ نیشانەیەکیان نییە.

ئەمەش لە کاتێکدایە چین ڕایدەگەیەنێت، ڤایرۆسەکەی کۆنترۆڵ کردووە و ژمارەی تووشبووەکان ٩٦ ھەزار کەسە و ژمارەی ئەو کەسانەش کە گیانیان لە دەستداوە ٤ ھەزار و ٦٣٦ کەسە، چەند مانگێکیشە ئەم ژمارانە گۆڕانکاری گەورەیان بەسەردا نەھاتووە، ئەمەش گومانی خستووەتە سەر حکومەتی چین.

وتیشی، دانیشتوانی وڵاتە ھەژارەکان و ئەو وڵاتانەی ململانێیان تێدایە زیاتر ڕووبەڕووی نەھامەتی بوونەتەوە.