هەواڵەکان
مەڵبەندی دیراساتی گشتی و ناوەندی کاروباری یاسایی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، خولێکی تایبەتمەندیان بۆ ئەندامانی پەرلەمانی کوردستان لە فراکسیۆنی سەوز لە ژێرناوی (پەرەپێدانی بنەماکانی کاری پەرلەمانی) کردەوە.
بە ئامادەبوونی قوباد تاڵەبانی لێپرسراوی مەکتەبی سکرتاریەتی سەرۆک مام جەلال و تەلار لەتیف لێپرسراوی ناوەندی کاروباری یاسایی و د.یوسف گۆران لێپرسراوی مەڵبەندی دیراساتی گشتی، رۆژی یەکەمی خولەکە دەستیپێکرد.
لە سەرەتای خولەکەدا د.یوسف گۆران ئامانجی کردنەوەی خولەکەی خستەڕوو و رایگەیاند: ئەم خولە بۆ ئێوەی ئەندامانی فراکسیۆنی سەوزە لە پەرلەمانی کوردستان، تیایدا ئاشناتان دەکەین بە بنەما و ئەرکەکانی پەرلەمان و پەرلەمانتاران و هەوڵدەدەین لە داهاتووشدا بە هەمانشێوە خولی تایبەتمەند بکەینەوە.
دواتر، قوباد تاڵەبانی لە وانەی یەکەمی خولەکەدا، باسی لە گرنگی خولەکە و رۆڵی پەرلەمانتاران لە دەرکردنی یاسا و چاودێری یاساکان و هەماهەنگی نێوان پەرلەمان و حکومەت کرد و رایگەیاند: رۆڵی ئێوەی پەرلەمانتاران لە شەشەمین خولی پەرلەماندا زۆر گرنگ دەبێت، بەتایبەت لە دەرکردنی یاسا و چاودێری کردنەوە، بۆیە دەبێت رۆڵتان هەبێت لە دەرکردنی یاسای گرنگ کە بۆ باشترکردنی سیستمەی سیاسی و ژیان و گوزەرانی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان پێویستن، جگە لەوە گرنگە چاودێرێکی وردی سەر حکومەت بن و کار بکەن بۆ دەرکردنی یاساکان.
قوباد تاڵەبانی ئاماژەی بەوەشکرد: رۆڵی گرنگی پەرلەمانتارانمان بەتایبەت لەدوای پێکهێنانی لیژنەکانی پەرلەمان دەست پێدەکات، چونکە کارە وردەکە لەناو لیژنەکاندایە.
ئەوەشی خستەڕوو: گرنگە جۆرێک لە هاوسەنگی هەبێت لە کارکردن و یاسادانان و چاودێریدا، کە چۆن چاودێر بین بێ ئەوەی رێگر بین.
سەبارەت بە یەک تیمی نێوان پەرلەمانتارانی فراکسیۆنی سەوزیش، قوباد تاڵەبانی وتی: جگە لەناو خۆتان، گرنگە بۆ لەمەودوا پەیوەندییەکانتان لەگەڵ پەرلەمانتارانی فراکسیۆنی سەوز لە بەغدا زیاتر بێت، چونکە وەک پێویست لە کوردستاندا هێزی پەرلەمانیی خۆمان بەرانبەر بە بەغداد بەکار نەهێناوە.
لەبارەی پەیوەندی نێوان فراکسیۆنی سەوز و فراکسیۆنەکانی دیکەی پەرلەمانیش، قوباد تاڵەبانی ئەوەی خستەڕوو: فراکسیۆنی سەوز هەمیشە پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ فراکسیۆنەکانی ناو پەرلەمان هەبووە و گرنگە ئێوەش بەهەمانشێوە پەیوەندیتان باش بێت و هاوکاریان بن لەو یاسایانەی کە بۆ بەرژەوەندیی گشتی پێشکەش دەکرێن.
باسی لەوەشکرد: ئەمرۆ یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان سیاسەت و ستراتیجێکی روون و دیاری هەیە، وا دەکەین سیاسەتەکانی یەکێتی ببنە بەشێک لە کارنامەی داهاتووی حکومەتی هەرێمی کوردستان.
دوای وانەکەی قوباد تاڵەبانی، پەرلەمانتارانی بەشداربوونی فراکسیۆنی سەوز بە پرسیار و گفتوگۆ وانەکەیان دەوڵەمەندتر کرد و وەڵام و روونکردنەوەی پێویستیان لەلایەن قوباد تاڵەبانییەوە پێدرا.
خولی (پەرەپێدانی بنەماکانی کاری پەرلەمانی) ماوەی چوار رۆژ بەردەوام دەبێت و تیادا چەندین بابەتی پەیوەست بە کاری پەرلەمانی بەشێوەیەکی ئەکادیمی دەوترێنەوە.
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق لە بارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمەوە سکاڵای یاسایی لە دادگای فیدڕاڵی عیراق، لەسەر سەرۆک وەزیران و سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و وەزیری دارایی عیراق تۆمارکرد.
سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار لەبارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراقە بە خەرجكردنی موچە.
سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار كە دادگای باڵای فیدراڵی عیراق بڵاویكردووەتەوە لە چوار خاڵ پێكهاتووە و داوادەكرێت فەرمانێكی وەلائی خێرا بە پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراق بە خەرجكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم.
هاوکات، پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراق بە خەرجكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بە شێوەیەكی بەردەوام بەبێ وەستان.
سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار بۆ جێبەجێكردنی بەبانكیكردنی موچەیە بە پێی رێنماییەكانی بەبانكیكردن .
لە سکاڵاکەدا هاتووە، بەبانكیكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم هاوشێوەی ئەو رێكارانە بێت كە لە حكومەتی عیراق دەگیرێنەبەر.
مامۆستایان و فەرمانبەران بازگەی دێگەڵەیان تێپەڕاند و گرژی دروست بوو، بەهۆیەوە یەکێک لە مامۆستایان بریندار بووە.
لە ئێستادا مامۆستایان و فەرمانبەران دەیانەوێت لە پێشڕەوی بەردەوام بن و هێزە ئەمنییەکانیش گازی فرمێسکرێژ بەروویاندا دەڕێژن.
بەهۆی دروستبوونی گرژی لەنێوان مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی و هێزە ئەمنییەکاندا، چەند مامۆستا و فەرمانبەرێک بریندار بوون.
مامۆستایان باس لەوەدەکەن، "راگەیاندنەکان شایەتن کە چەند بەربەستێکیان دانابوو و وەک نوێنەری مامۆستایان قسەمان لەگەڵ کردن، بەڵام هەر دەیانوت بوەستن و دەیانویست بمانخافڵێنن".
مامۆستایەکیش باس لەوەدەکات، "ئەوان گازی فرمێسکرێژ و ئاویان هێناوە بۆ ئێمە، ئێمە ئەوەمان ناوێت، مانگرتووان ١٣ رۆژە هیچیان نەخواردووە".
ئاماژە بەوەشدەکات، "ئەوە چ ئوسلوبێکە پارێزگاری هەولێر بەرامبەر جیلی پەروەردەکار دەینوێنێت، لەجیاتی پێشوازیمان لێبکات و گوێ لە داواکارییەکانمان بگرێت، ئەی بۆچی دەرگا بۆ کچە مۆدێلەکان دەکاتەوە".
مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی بڕیاریان دا بەربەستی هێزە ئەمنییەکان تێبپەڕێنن و بەرەو بازگەی دێگەڵە بڕۆن.
لە ئێستادا ئەو مامۆستا و فەرمانبەرانە نزیکن لە بازگەی دێگەڵە و هێزە ئەمنییەکان بارهەڵگری گەورەیان بۆ رێگریکردن لە چوونە ناو بازگەکە داناوە.
پەیامنێری کوردسات نیوز ئەوەی خستە روو، لە دیوی هەولێر بازگەی دێگەڵەشەوە هێزێکی زۆری ئەمنی بڵاوەی پێکراوە.
باسی لەوەشکرد، بڕیارە هێزی دیکەی ئەمنی بەرەو بازگەی دێگەڵە بنێردرێن بۆ رێگریکردن لە گەیشتنی ئەو مامۆستا و موچەخۆرانە بە بازگەکە.
دوای ئەوەی ئەمڕۆ مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی و بەشێکی کاسبکاران لە شارە جیاوازەکانی هەرێمەوە بە مەبەستی گەیاندنی ناڕەزایەتییەکان بەرەو هەولێر بەڕێکەوتن، لەئێستادا گەیشتنە نزیکی دێگەڵە.
ئەو موچەخۆرانە باس لەوەدەکەن، دەیانەوێت لە پایتەختەوە و لەبەردەم بارەگای نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەنجومەنی وەزیرانەوە ناڕەزایەتییەکانیان بگەیەنن.
باس لەوەشدەکەن، نیگەرانن لەو لێدوانەی ئومێد خۆشناو پارێزگاری هەولێر و دەشڵێن، "ئێمە میوانی رەزا قورس نین، ئێمە هەموو مامۆستا و فەرمانبەر و خوێندەوارین، کە نەوەی داهاتووی ئەم وڵاتە پەروەردە دەکەین".
ئەوەشیان خستە روو، "ئێمە میوان نین و خۆمان بە خاوەن ماڵ دەزانین".
ئەمەش دوای ئەوە دێت، ماوەی 13 رۆژە لە سلێمانی 13 مامۆستا و فەرمانبەر مانیان گرتووە و مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازیش بەمەبەستی گەیاندنی داواکاریی ئەو مانگرتووانە و ناڕەزایەتییەکانیان بەرەو هەولێر بەڕێکەوتن.
لە وەڵامی بەڕێکەوتنی مامۆستایانیشدا، ئومێد خۆشناو پارێزگاری هەولێر باسی لەوەکرد، هەولێر پێشوازی لەو جۆرە میوانانە ناکات و ئەوانە میوانی رەزا قورسن.
دوای ئەوەی ئەمڕۆ مامۆستایانی ناڕازی لە شارە جیاوازەکانی هەرێمەوە بەرەو هەولێر بەڕێکەوتن، پارێزگاری هەولێر رایەگیاند، ئەمڕۆ تاقەتیان نییە ئەو جۆرە میوانانە وەربگرن و ئەو هەموو موزایەدەیەی بۆ ئەو مامۆستا و فەرمانبەرە ناڕازیانە دەکرێت با بەرەو رووی بەغدا بکرێت.
ئومێد خۆشناو پارێزگاری هەولێر باسی لەوەکرد، "هیچ کەس داوای مۆڵەتی گردبوونەوە و خۆپیشاندانی نەکردووە و ئەمڕۆ تاقەتمان نییە ئەو جۆرە میوانانە وەربگرین".
دەشڵێت، "لە هەولێر خەڵک سەرقاڵی ئیشوکار و دەوامی فەرمییە، بە راستی بە چەند کەسێک کە ئەو هەموو موزایەدە دەکەن و ئەو هەموو خەڵکە پشتیان دەگرن ئەو هەموو فراکسیۆنانە پشتگیریان لێدەکەن، با بەرەو رووی بەغدا پشتیان بگرن و خیتابی خۆیان ئاڕاستەی بەغدا بکەن نەک لە هەرێم".
ئومێد خۆشناو ئەوەشی خستووەتە روو، "هەموو مامۆستایان و فەرمانبەرانی هەرێم ناڕازین، بەڵام لەکوێ لەو شوێنەی زوڵممان لێدەکرێت کە لە بەغدایە و حکومەتی ئیتحادیە".
ئەوەش لەکاتێکدایە، ئەمڕۆ مامۆستایان و فەرمانبەرانی ناڕازی و بەشێکی کاسبکاران، لە شارە جیاوازەکانی هەرێمەوە بەرەو هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان بەڕێکەوتن، بە مەبەستی ئەوەی دەنگی ناڕەزایەتییان بگەیەننە بەرپرسان لەوێ، بەڵام هێشتا بەر لە گەیشتنیان پارێزگاری هەولێر رایگەیاندووە، پێشوازییان لێناکەن و لەرێگای میدیا جیاوازەکانیشەوە، بە میوانی 'رەزا قورس' ناویان دەبات.
کەشناسیی هەرێم پێشبینیی نوێی بۆ کەشوهەوای ئەمڕۆ و سبەینێ بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، شەختە دروست دەبێت.
کەشناسیی هەرێم رایگەیاندووە، ئەمڕۆ یەکشەممە، ئاسمان ساماڵ و پەڵەهەور دەبێت و لە ناوچە شاخاوییەکان نیمچەهەور دەبێت، پلەکانی گەرماش 2 بۆ 3 پلەی سیلیزی بەرزدەبنەوە.
ئەوەش هاتووە، سبەی دووشەممە، ئاسمان ساماڵ و پەڵەهەور دەبێت، لەگەڵ دروستبوونى شەختە لە کاتەکانى بەیانى زوودا، هەروەها نزمترین پلەکانى گەرما زیاتر نزم دەبنەوە و بەرزترین پلەکانى گەرماش 1 بۆ 2 پلەی سیلیزی بەرز دەبنەوە.
بەپێی پێشبینییەکانی کەشناسیی، سبەی بەشێوەیەکی گشتیی بەرزترین پلەکانی گەرما لە هەرێم لە خوار 10 پلەی سیلیزییەوە دەبن و لە حاجی ئۆمەرانیش بەرزترین پلەی گەرما -1 پلەی سیلیزی دەبێت.
بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی :
هەولێر: 12 پلەى سیلیزى
سلێمانی: 7 پلەى سیلیزى
دهۆک: 9 پلەى سیلیزى
کەرکوک: 13 پلەى سیلیزى
زاخۆ: 11 پلەى سیلیزى
هەڵەبجە: 9 پلەى سیلیزى
حاجی ئۆمەران: -1 پلەى سیلیزى
سۆران: 8 پلەى سیلیزى
گەرمیان: 15 پلەى سیلیزى
دوای ئەوەی دوێنێ شەپۆلێکی بەفربارین و سەرما ناوچە جیاجیاکانی هەرێمی گرتەوە، کەشناسیی پێشبینی دروستبوونی شەختە و دابەزینی زیاتری پلەکانی گەرمای کردە، بەوهۆیەشەوە ئەمڕۆ دەوام لە بەشێکی ناوەندەکانی خوێندن لە هەرێم راگیراوە.
دوێنێ شەممە، بەڕێوەبەرایەتی گشتیی پەروەردەی سلێمانی رایگەیاند، بەهۆی ناجێگیری کەشوهەوا و لەپێناو پاراستنی سەلامەتی گیانی قوتابیان و خوێندکاران و مامۆستایان، لە سەرجەم قوتابخانە و خوێندگە ناحکومییەکانی سنووری بەڕێوەبەرایەتییەکە دەوامی رۆژی یەکشەممە رادەگیرێت.
بەهۆی ئەوەی لە پەروەردەکانی سنووری سلێمانی مامۆستایانی حکومی بایکۆتی هۆڵەکانی خوێندنیان کردووە، لە راگەیەنراوەکەدا پەروەردەی سلێمانی تەنها دەڵێت، ناوەندەکانی خوێندنی ناحکومی.
ئاماژەی بەوەشکردووە، بەڕێوەبەری پەروەردەکانی سنووری بەڕێوەبەرایەتی گشتیی پەروەردەی سلێمانی سەرپشک کراون بە هەماهەنگی لەگەڵ سەرۆکی یەکە ئیدارییەکانیان بۆ بڕیاردان لەبارەی راگرتنی دەوامی رۆژی یەکشەممە، بەپێی بارودۆخی کەشوهەوای سنوورەکانیان.
دوابەدوای ئەوەش هەریەک لە بەڕێوەبەرایەتی گشتیی هەڵەبجە و راپەڕین راگرتنی دەوامیان راگەیاند.
لەبارەی خوێندنی باڵاوە، درەنگانی شەوی رابردوو وەزارەتی خوێندنی باڵا رایگەیاند، بە پشت بەستن بە پێشبینییەکانى کەشناسیى و لەپێناو پاراستنى سەلامەتى گیانى خوێندکاران و قوتابیان و مامۆستایان و فەرمانبەرانى دامەزراوەکانى خوێندنى باڵا لە هەردوو کەرتى گشتى و تایبەت، دەسەڵات دەدرێت بە سەرۆک زانکۆکان بۆ ئەوەى لە کاتى پێویستدا دەوام رابگرن.
سەرۆكی ئەمریكا راگرتنی شەڕی ئۆكراین لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا لەگەڵ سەرۆكی روسیا تاوتوێ دەكات.
ڕۆژنامەی نیویۆرك پۆستی ئەمریكی لە زاری دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكاوە بڵاویكردەوە، لە ڕێگەی تەلەفۆنەوە قسەی لەگەڵ ڤلادیمێر پوتن هاوتا روسییەكەی كردووە، ئەمەش وەك هەوڵێك بۆ گفتوگۆ و دانوستان بۆ كۆتاییهێنان بە جەنگی ئۆكراین.
لەو بارەوە ترەمپ رایگەیاندوە، پێویستە پوتن كۆتایی بەو شەڕەی ئۆكراین بهێنێت، چونكە ئەوانەی لەبەرەكانی جەنگ دەكوژرێن هەموویان گەنجن.
ترەمپ جارێكی دیكە دوپاتیكردوەتەوە كە ئەگەر لە ساڵی 2022 ئەو سەرۆكی ئەمریكا بووایە، ئەو جەنگە كە سێ ساڵە بەردەوامە هەرگیز ڕووی نەدەدا، جەختی لەوەشكردووەتەوە كە پلانێكی كۆنكرێتی هەیە بۆ كۆتاییهێنان بە جەنگی ئۆكراین .
بەڕێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی سلێمانی رایگەیاند: سبەینێ بەهۆی نالەباری كەشوهەوا لە ناوەندەكانی خوێندن پشوو دەبێت
بەڕێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی سلێمانی لە ئاگاداریەکدا بڵاویکردەوە، سبەینێ یەکشەممە بەهۆی نالەباری کەشوهەواو لە پێناو پاراستنی سەلامەتی گیانی قوتابیان و خوێندکاران و مامۆستایان، لەسەرجەم قوتابخانەو خوێندگەکانی سنووری بەڕێوەبەرایەتی گشتیمان پشووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، بەڕێوەبەری پەروەردەکانی سنووری بەڕێوەبەرایەتی گشتیمان سەرپشک کراون بە هەماهەنگی لەگەڵ سەرۆکی یەکە ئیداریەکانیان، بۆ بڕیاردان بە پێی بارودۆخی کەشوهەوای سنوورەکانیان سەبارەت بە پشووی سبەینێ.
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، ئەمڕۆ لە بەغداد پێشوازیکرد لە شاخەوان عەبدوڵڵا جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران .
لە دیدارەکەدا بارودۆخی سیاسی و ئابووری وڵات تاوتوێ کرا، هاوکات باس لە چۆنیەتی پەرەپێدانی ئاستی هەماهەنگی نێوان سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی نوێنەران کرا، بۆ یاسادانان و دەرکردنی یاسا گرنگەکان بە شێوەیەک کە ویستی گەل بۆ خۆشگوزەرانی و سەقامگیری بەدیبهێنێت.
سەرۆک کۆمار جەختیکردەوە، کە قۆناغی ئێستا پێویستی بە چەسپاندنی بناغەکانی هاریکاریی هاوبەش هەیە لە نێوان هەموو هێز و پێکهاتە نیشتمانییەکان، بۆ بەدیهێنانی سەقامگیری سیاسی و ئەمنی لە عیراق و رووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیی.
لای خۆیەوە شاخەوان عەبدوڵڵا سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ هەوڵەکانی سەرۆک کۆمار لە پتەوکردنی یەکڕیزی نیشتمانی دەربڕی و جەختیکردەوە، لەسەر پەرۆشی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ بەجێگەیاندنی ئەرکە نیشتمانییەکانی لە بەرزترین ئاستی بەرپرسیارێتی.
سەرۆكی لوبنان كابینەی نوێی حكومەتی وڵاتەكەی بە بەشداری 24 وەزارەت و بە سەرۆكایەتی نەواف سەلامی سەرۆك وەزیران ئیمزا كرد.
سەرۆكایەتی كۆماری لوبنان پێكهێنانی حكومەتی نوێی لە 24 وەزیر بە سەرۆكایەتی نەواف سەلام راگەیاند و دەڵێت، حكومەتی نوێ چاكسازییە ئابورییەكان جێبەجێ دەكات، سەرۆك وەزیرانی نوێش جەختی لەسەر چاكسازی و گێڕانەوەی متمانەی هاووڵاتیان كردەوە.
دەشڵێت، لوبنان بڕیارنامەی 1701ی نەتەوە یەكگرتوەكان جێبەجێ دەكات، كە لە ساڵی 2006 كۆتایی بە شەڕی پێشوی حزبوڵا و ئیسرائیل هێنا، بۆیە هیوادان لەم كابینە نوێیەدا حكومەتێكی چاكسازی و رزگاری بێتە ئاراوە.
ئەمەش لەكاتێكدایە حكومەتی لوبنان دوای زیاتر لە سێ هەفتە گفتوگۆ لەگەڵ لایەنە سیاسییەكانی وڵاتەكە پێكهێنرا و پۆستەكانی حكومەتیش بەپێی سیستمی پشك دابەشكراون.
مەكتەبی سیاسی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان كۆبووەوە، وتەبێژی یەكێتی دەڵێت، لە چەند رۆژی داهاتوودا كۆبوونەوەی ئەنجومەنی سەركردایەتی بەردەوام دەبن بۆ تاوتوێكردنی چەند بابەتێك.
سەعدی ئەحمەد پیرە وتەبێژی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بۆ كوردسات نیوز راگەیاند، لە كۆبوونەوەی مەكتەبی سیاسیدا چەند بابەتێكی گرنگی رێكخراوەیی و جێبایەخی كاری سیاسی، لەگەڵ بابەتە چارەنوسسازەكانی هەرێم و عیراق و ناوچەكە تاوتوێكران، بە تایبەت پرسی سەفەرەكەی بافڵ جەلال تاڵەبانی بۆ دەرەوە.
وتیشی، لە چەند رۆژی داهاتوودا ئەنجومەنی سەركردایەتی بە سەرپەرشتی سەرۆك بافڵ كۆدەبێتەوە، تەوەرێكی كۆبوونەوەكان بریتییە لە هەڵسەنگاندن بۆ ئەو ئەنجامانەی كە هەردوو وەفدی دانوستانكاری یەكێتی و پارتی پێیگەشتوون بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم.
باسی لەوەشكرد تەوەرێكی دیكەی كۆبونەوەكان بریتییە لە مانگرتنی مامۆستایان و فەرمانبەرانی سلێمانی، هەروەها تاوتوێی هەوڵەكانی نێوان هەرێم و بەغداد بۆ چارەسەركردنی كێشەی موچە دەكرێت.
سەرۆک کۆماری عیراق د.لەتیف رەشید، جەختی لەوە کردەوە کە پێگەی جوگرافیای عیراق رۆڵێکی سەرەکیی پێبەخشیوە لەناوچەکەدا، ئەمە جگە لەوەی خاڵێکی بەیەکگەیشتنی ئابووری و کلتوورەکانە.
سەرۆک کۆمار لە ووتارێکیدا کە ڕۆژنامەی واشنتۆن تایمز لە 4ی شوباتی 2025 بڵاویکردەوە، دەڵێت : " ئێمە لەپێشینەی کارەکانمان گرنگی بە نیشتەجێبوون و چاودێری تەندروستی و رەخساندنی هەلی کار دەدەین، نەک خەرجکردنێک بۆ جەنگ کەتێچووی زۆر و بێهودەیە، و سەرنجمان لەسەر گەشەپێدانی بەردەوام و خۆشگوزەرانی هاووڵاتیانە".
دەقی ووتارەکەی سەرۆک کۆماری عیراق:
سیاسەتی دەرەوەی عیراق لەسەر بنەمای دیالۆگ دامەزراوە نەک جەمسەرگیری.
هەڵکەوتەی جوگرافیای عیراق وەک خاڵێکی بەیەکگەیشتنی ئابووری و کلتوورەکان، هەمیشە ڕۆڵێکی سەرەکیی لەناوچەکەدا پێبەخشیوە.
لە جیهان زۆرجار بەهۆی بەرژەوەندیی کێبڕکێیەکان و ململانێی دەسەڵاتەوە دابەشبووە، سیاسەتی دەرەوەی عیراق رێگایەکی جیاواز لەسەر بنەمای دیالۆگ و هاوکاری و رێزگرتنی یەکتر پەیڕەو دەکات، سیاسەتێکە کە هەوڵدەدات پرد دروست بکات نەک دووبەرەکی قووڵ بکاتەوە، هەروەها لەڕێگەی هاوبەشییەوە ئاڵنگاریەکان چارەسەر بکات نەک رووبەڕووبوونەوە. ئەم رێبازە یەکێک بوو لەگرینگترین تەوەرەکانی وتارەکەم لە کۆڕبەندی ئابووری جیهانی ئەمساڵ لەداڤۆس، کەتێیدا داوای ڕوونکردنەوەم لێکرا لەبارەی دیدگاکەمان.
عیراق لەمێژووی هاوچەرخی خۆیدا ئاڵنگاری گەورەی بەخۆوەبینیوە. وڵاتەکەمان سەرەڕای زۆری توانای ماددی و مرۆیی، بەهۆی دیکتاتۆرییەت و جەنگ و چەوسانەوە تووشی ماڵوێرانییەکی بەرفراوان بووە، رژێمی بەعس و لەو جەنگانەیدا کاریگەری قووڵی بەجێهێشت، کەبوە هۆی وێران کردنی ژێرخانی ئابوری و خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانی ئیفلیج کرد و پێشکەوتنی لەبوارە گرنگەکانی وەک فێرکردن و تەندروستی و بەڕێوەبردنی سەرچاوە ئاوییەکان تێکدا، هەروەها سزاکان و دابڕان لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەم ئازارەی گەورەتر و ئاڵنگاریەکانی ئاڵۆزتر کرد.
رووخانی سەدام حسێن لە ساڵی 2003 کۆمەڵێک ئاڵنگاری نوێی هێنایە ئاراوە، وەک دابەشبوونی سیاسی، جەنگی تائیفی و سەرهەڵدانی داعش لە ساڵی 2014، ئەم رێکخراوە تیرۆریستییە یەکێک لە تاریکترین لاپەڕەکانی مێژوومانی هێنایە ئاراوە، کە رووبەرێکی بەرفراوانی خاکی داگیرکرد، شوێنەوارە کەلەپورییەکانی پیس کرد و خەڵکی سیڤیلی بێتاوانی کردە ئامانج و کۆمەڵگەی مەدەنیی وێران کرد، بەڵام عیراق بەیەکڕیزی و قوربانیدانێکی یەکجار زۆر، توانی تا ساڵی 2017 ئەم هەڕەشەیە تێکبشکێنێت و خاکی خۆی و هیواکانی بەدەست بهێنێتەوە،کەم وڵات هەیە توانیبێتی شکست بە هەڕەشەیەکی تیرۆریستی بەم قەبارەیە بێنێت و ئەم شەڕە نەک تەنها عیراق و ناوچەکە بەڵکو هەموو جیهانیش هێورکردووە.
بەڵام ئەم سەرکەوتنە گەورەیە بەنرخێکی گەورەتر بەدەستهات، دەیان هەزار هاووڵاتی سیڤیل گیانیان لەدەستداوە، ملیۆنان کەس ئاوارەبوون، ژێرخانی ئابوری زیاتر لەناوچووە، خزمەتگوزارییەکان وەستاون، سەرچاوەی ئابووریمان لەکار کەوت، بەڵام هەشت ساڵی رابردوو وەرچەرخانێکی گرنگ بوو، بەو پێیەی عیراق پێشکەوتنی بەرچاوی لەبوارەکانی ئاسایش و سەقامگیری و گەشەپێدان بەدەستهێناوە، هەنگاوە نراوە بۆ جێبەجێکردنی چاکسازییە ئابوورییەکان، پێشکەوتن لەدەستەبەرکردن و پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییەکان، کشتوکاڵ، فێکردن، هەمەچەشنکردنی سەرچاوەکانی داهات، و نۆژەنکردنەوەی ژێرخانی ئابووری .
ئێمە لەپێشینەی کارەکانمان گرنگی دەدەین بەنیشتەجێبوون و چاودێری تەندروستی و ڕەخساندنی هەلی کار، نەک خەرجکردن بۆ جەنگ کە تێچووی زۆر و خەرجییەکی بێهودیە، سەرنجمان دەخەینە سەر گەشەپێدانی بەردەوام و خۆشگوزەرانی هاووڵاتیان، پێشکەوتنی ئەمنی هاندانی وەبەرهێنان و گەشەی ئابووری بووە، بۆ نموونە پاراستنی ژینگە و مۆدێرنکردنی سیستمی ئاو و کشتوکاڵی بەردەوام بووەتە لەپێشینەکانی کار لە وڵاتێکدا کە بۆ کشتوکاڵ زۆر پشت بەرووبارەکان دەبەستێت، لەهەمان کاتدا ئێمە بەهاوسەنگی لەگەڵ گۆڕانکاری دیجیتاڵی و مۆدێرنکردنی ژێرخانی ئابوریمان هەنگاودەنێن، هەروەها کاردەکەین بۆ رەخساندنی دەرفەتی ئابووری بۆ راستکردنەوەی ئەو ئاستەنگە درێژخایەنانەی کە وڵات رووبەڕووی بووەتەوە.
کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی رۆڵێکی بنەڕەتی هەیە لەم گۆڕانکاریانەدا، بەو پێیەی ناوچەکە ماوەیەکی زۆرە قۆرغکراوبوو، ئێستا کاتی پێکهێنانی هاوبەشی و قازانجی هاوبەشە، پاڵپشتیکردنی ئەم ناوچەیە تەنها ئیمتیازێکی ئەخلاقی نییە، بەڵکو وەبەرهێنانێکی ژیرانەیە لەسەقامگیری و خۆشگوزەرانی جیهانیدا.
سیاسەتی دەرەوەی عیراق لەسەر بنەمای دیالۆگ و هاوکارییە نەک دابەشبوون. بەرەوپێشبردنی گفتوگۆ بەو مانایە نییە کە لایەنێک هەڵبژێرین، بەڵکو ئەو رێگایە هەڵدەبژێرین کەیارمەتیمان دەدات رووبەڕووی ئاستەنگەکان ببینەوە، ئێمە زۆر کارمان کردووە بۆ چاککردنەوەی پەیوەندییەکانمان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ، هەروەها زۆر بەپەرۆشبووین بەشێک بین لەچارەسەرەکانی ململانێ ناوچەییەکان، بەڵام هێشتا لە هەندێک بواردا ئاڵنگاری هەیە، لەوانە پەیوەندییەکانمان لەگەڵ تورکیا سەرەڕای پتەویی ئابووریی پەیوەندییەکان لەگەڵ ئەنقەرە، بەڵام رووبەڕووی نیگەرانی دەبینەوە سەبارەت بەهەندێک سیاسەت کە کاریگەرییان لەسەر سەروەری و سەرچاوەکانی عیراق هەیە، بەتایبەتی سەبارەت بە ئاو، ئێمە پابەندین بەچارەسەرکردنی ئەو کێشانە لەرێگەی دیالۆگەوە، کاردەکەین بۆ گەیشتن بە بەرژەوەندییە هاوبەشەکانی نێوان هەردوو وڵات.
لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش عیراق لەپشتیوانیکردنی نەگۆڕی خۆی بۆ دۆزی فەلەستین دەمێنێتەوە، ئێمە ئەو دەستدرێژییە مەحکوم دەکەین کەدژی خەڵکی مەدەنی دەکرێت، داوای دادپەروەری و مافی چارەنووسیشیان بۆ دەکەین، هەروەها پێشوازی لە ئاگربەست و پاڵپشتی هەنگاوەکان دەکەین بۆ ئاشتییەکی بەردەوام، شەڕانگێزی قازانج بەهیچ لایەک ناگەیەنێت، تەنها بازنەیەکی رق و کینە دروست دەکات کە هەرگیز کۆتایی نایەت.
هاوسۆزی خۆمان لەگەڵ سوریا و لوبنان دەردەبڕین، و ئاواتەخوازین حکومەتێکی گشتگیر و بنکە فراوان پێکبهێنن لەگەڵ سەقامگیری لەسەرتاسەری ناوچەکەدا، ئێمە بەشێوەیەکی راستەوخۆ ناسۆریەکانی ژیانمان لەژێر دەسەڵاتە ستەمکارەکاندا دیوە و لەهەمووی گرنگتریش عێراق رەتیدەکاتەوە ببێتە ئامرازێکی ململانێی زلهێزەکانی ناوچەیی یان جیهانی.
زۆرجار پرسیار دەکرێت دەربارەی کاریگەریی وڵاتانی دیکە لەکاروباری ناوخۆی عیراقدا، بەپێویستیشم دەزانم جیهان دڵنیا بکەمەوە کەعیراق دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری و سەربەخۆیە، کەس ناتوانێت پێمان بڵێت چی بکەین، لە هەمان کاتدا هەوڵدەدەین پەیوەندییەکی باش لەگەڵ هەموو دراوسێکانمان دروست بکەین، لەسەر بنەمای رێزگرتنی یەکتر و دەستوەرنەدان لە کاروباری ناوخۆمان.
سیاسەتی دەرەوەی ئێمە لەسەر بنەمای بەرژەوەندی و دیدگەی گەلەکەمان بۆ ئاسایش و سەقامگیری لە ناوچەکەدا دامەزراوە، بەبێ ئەوەی لەژێر کاریگەری فشاری دەرەکیدا بێت.
دیدگەی عیراق هاوتەریبە لەگەڵ بەڵێنی سەرۆک ترەمپ کە "ئاشتیخوازی بێت و "هەموو جەنگەکان رابگیرێت" ئێمە هەوڵ بۆ ئاشتی و دیالۆگ دەدەین، نەک بەردەوامی ململانێکان یان دەستێوەردانی دەرەکی، ئامانجمان پەرەپێدانی هاوکاری و فێربوونە لەئەزمونی ئەوانی دیکە، لەهەمان کاتدا هاوبەشکردنی وانەکان وسودوەرگرتنمان لەئاڵنگاریەکانمان.
گەشتی عیراق دوورودرێژ و سەخت بوو، بەڵام ئیرادەمان بە چەقبەستوویی ماوەتەوە، ئێمە سوورین لەسەر بنیاتنانی داهاتوویەکی گەش و بەشداریکردن لە سەقامگیری و خۆشگوزەرانی ناوچەکە، لەچەند ساڵێکی ئاشتیدا عیراق ئەوەی بەدەست هێناوە کە لەدەیان ساڵی ئاڵۆزیدا نەیتوانیوە بەدەستی بهێنێت.
ئەمڕۆ عیراق کراوەیە لەبەرانبەر دەرفەتەکان، چ لەبواری کار و چ لەنێوەندگیری دیپلۆماسیدا و هەوڵدەدات رۆڵێکی سەرەکی لەسەقامگیری ناوچەکەدا بگێڕێت، ئامانجمان ئەوەیە کەهەموومان سوود لەئاشتی و دادپەروەری و گەشەپێدانی بەردەوام وەربگرین، عیراق ئامادەیە نەک تەنها بۆ سەرکردایەتیکردن و بەشداریکردن، بەڵکو بۆ ئامێزگرتنی ئایندەیەکی گەش لەسەر بنەمای هیوا و پێشکەوتن و لەو روانگەیەشەوە چالاکانە بەشداری دەکات لە داڕشتنی جیهانێکی باشتر.
د.لەتیف رەشید
سەرۆک کۆماری عیراق
میدیاکانی ئێران بڵاویانکردەوە ئەمڕۆ شەممە، سەرۆک و ئەندامانی ئەنجومەنی سەرکردایەتی بزووتنەوەی حەماس، لەگەڵ رێبەری کۆماری ئیسلامیی ئێران عەلی خامنەیی لە تاران کۆبوونەوە و لە کۆبونەوەکەدا خامنەیی رایگەیاند: پێزانینی خۆی بۆهەوڵەکانی وەفدی دانوستانکاری حەماس دەربڕیوە و رایگەیاندووە: "بەدەستهێنانی ڕێککەوتننامەی ئاگربەست دەستکەوتێکی گەورەیە، بەڵام جیهانی ئیسلامی دەبێت بەرپرسیارێتی خۆی لە پاڵپشتیکردن و دابینکردنی فریاگوزاری بۆ گەلی فەلەستین هەڵبگرێت".
لە سەرەتای دیدارەکەدا، جێگری بەرپرسی مەکتەبی سیاسی بزووتنەوەی حەماس، خەلیل حەیا، وتی: "سەرکەوتنی بزوتنەوەی حەماس سەرکەوتنێکی هاوبەشی ئێمە و کۆماری ئیسلامی ئێرانە".
خامنەیی لە میانی دیدارەکەیدا لەگەڵ وەفدی حەماس ئاماژەی بەوەکرد: "هێزە داگیرکەرەکان سەرەڕای ئەو شەڕەی کە زیاتر لە ساڵێکی خایاند، نەیانتوانی هیچ کام لە ئامانجەکانیان بەدیبهێنن، خەباتی فەلەستین، نەک هەر ئیسرائیلی تێکشکاند، بەڵکو ئەمریکاشی تێکشکاند.
بەگوێرەی ئەوەی کە میدیاکانی ئێران بڵاویان کردۆتەوە، خامنەیی ئاماژەی بە گرنگی پلاندانان بۆ کاری فەرهەنگی و میدیایی شانبەشانی هەوڵە سەربازییەکان و ئاوەدانکردنەوەی غەززە کرد و ئاماژەی بەوەدا کە "خەباتی فەلەستین ئاستێکی بەرزی لە بواری میدیا و راگەیاندندا پێشکەش کردووە و بۆ بەدەستهێنانی پشتیوانیی زیاتری نێودەوڵەتیی دەبێت بەردەوام بن لەم شێوازە".
خامنەیی ئاماژەی بە هەڕەشەکانی ئەم دواییەی ئەمریکا کردووە بۆ سەر ئابوری ئێران و جەختی کردەوە لەوەی؛ "ئەم جۆرە هەڕەشانە هیچ کاریگەرییەکیان لە سەر بیرکردنەوەی نەتەوەکەمان و شێوازی کارکردنمان نابێت".
هاتوچۆی سلێمانی رایگەیاند، بەهۆی بەفر و سەرما و بەستنی رێگاکانەوە، سەرجەم رێگاکانی چوونە سەر شاخی گۆیژە و ئەزمەڕیان بەربەست کرد.
هاتوچۆی سلێمانی رایگەیاندووە، سەرجەم شۆفێران ئاگادار دەکاتەوە، بەھۆی بارینی بەفر و بای بەھێز، رێگاکانی شاخی گۆیژە و ئەزمەڕ بەستوونی و شەختە دروست بووە، بۆیە سەرجەم رێگاکانی چوونە سەر ئەو دوو شاخە بەربەست کراون.
داواش لە شۆفێران دەکەن، روو لەو ناوچانە نەکەن، چونکە رێگە بە ھیچ جۆرە ئۆتۆمبێلێک نادرێت ئەو رێگایانە بەکاربھێنێت.
لەهەمان کاتدا داواش دەکەن، بۆ کاری زۆر پێویست نەبێت، شۆفێران رێگای ناوچە شاخاوییەکان بەکارنەھێنن، چونکە لە زۆرینەی ناوچەکان بەفر باریوە و ئاستەنگی ھاتوچۆ دروست بووە.