هەواڵەکان
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق جەختیکردەوە کە چاکسازی لە مەسەلەی زەوی و زار چیتر پێویستییەکی ژینگەیی نییە، بەڵکو بووەتە بەرپرسیارێتییەکی مۆراڵی بەرامبەر بە نەوەکانی داهاتوو، و زامنی داهاتوویەکی بەردەوام دەکات بۆ ئێمە و منداڵەکانمان.
ئەم لێدوانە لە میانی وتارێکیدا بوو کە ئەمڕۆ چوارشەممە لە پەیمانگای زانستی بۆ خوێندنی باڵا لە پارێزگای نەجەف پێشکەشی کرد.
سەرۆک کۆمار رایگەیاند کە چارەسەری بەردەوام تەنیا لە رێگەی هەوڵی ناوخۆیی کاریگەرەوە دەتوانرێت بەدیبێت، روونیکردەوە کە هاندانی کۆمەڵ بنەمای ستراتیژییمانە بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئاڵەنگارییەکان.
دواتر د. لەتیف رەشید وەڵامی پرسیاری پرۆفیسۆر و توێژەرانی پەیوەست بە دۆسییەی ئاو و کاریگەرییەکانی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ سەبارەت بە پشکی ئاوی عیراق دایەوە، جەختی لەسەر پەرۆشی عیراق کردەوە بۆ گرتنەبەری رێگاچارەی بەردەوام کە مافی بەشە ئاو زامن بکات و هاریکاری ئیقلیمی لەم بوارەدا پەرەپێبدات.
هاوکات سەرۆک کۆمار داوای تەرخانکردنی سەرچاوەی دارایی زیاتری کرد بۆ دروستکردنی بەنداو لە عیراق بۆ چەسپاندنی ئاسایشی ئاو و چارەسەرکردنی ئاستەنگەکانی کەمی سەرچاوەکان.
ئەمەی خوارەوە دەقی ئەو وتارەیە کە سەرۆک کۆمار پێشکەشی کرد:
بەڕێزان،
سڵاو و ستایشی خودای گەورەتان لەسەر بێت
خۆشحاڵم کە ئەمڕۆ وەک ئەندازیارێکی بەڕێوەبردنی ئاو بە دەیان ساڵ ئەزموون لەگەڵتانم کە بەشێکی زۆری ژیانی پیشەیی خۆمم تەرخان کردووە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی کەمی ئاو و پەرەپێدانی شێوازی بەکارهێنانی زەوی بە شێوەیەکی بەردەوام.
ئەمڕۆ رووبەڕووی چەندین ئاڵەنگاری دەبینەوە، ئەوانە تەنیا مەسەلەیەکی تیۆری نین بەڵکو دۆخێکی بەپەلەیە کە پێویست دەکات بە خێرایی هەنگاو بنێین، بەپێی ئەو ستراتیژانەی کە کاردەکەن بۆ چارەسەرکردنی ئەم مەسەلانە بە شێوەیەکی کاریگەر و ڕاستەوخۆ، لەپێناو فەراهامکردنی زەویی سەقامگیرتر لە ڕێگەی چاکسازی زەوییەوە.لە 40%ی زەوییەکانی جیهان بەپیتی لەدەستداوە، ئەمەش مەترسی لەسەر سەقامگیری ژینگەی ئابووری و کۆمەڵایەتیمان دروستکردووە ، ئەم دیاردەیە بووەتە هۆی دابەزینی بەرهەمی کشتوکاڵی و پیسبوونی ڕێڕەوی ئاوەکان و زیادبوون و خێراکردنی وشکەساڵی، ئەمەش ئابووری و بژێوی ژیانی لە سەرانسەری جیهاندا خستووەتە مەترسییەوە.
عیراقیش لەو ئاڵەنگارییانە بێبەری نییە، بەو پێیەی لە 39%ی زەوییەکانمان بەر بیابانبوون کەوتوون، لە کاتێکدا سەرچاوە ئاوییەکانمان کە بنەمای کشتوکاڵ و بژێوی ژیانن، بەدەست زیادبوونی فشارەوە دەناڵێنن.
دۆخەکە بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا و بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما و کەمبوونەوەی ڕۆیشتنی ئاو لە ڕووبارەکانەوە کە لە وڵاتانی دراوسێوە دێن، خراپتر دەبێت. حکومەت لە بەرامبەر ئەم ئاڵەنگارییانە بێ دەسو پێ نەوەستاوە و هەنگاوی یەکلاکەرەوە و بەرجەستە دەنێت بۆ رووبەڕووبوونەوەیان، لە رێگەی سیاسەتی کاریگەرەوە بە ئامانجی گەیشتن بە گەشەپێدانی بەردەوام. ئەم دەستپێشخەرییە گەورانەی خوارەوە کە دەستمان کردووە بە جێبەجێکردن بریتین لە:
*هەنگاوی یەکەم و کاریگەر بریتیە لە باشترکردنی بەڕێوەبردنی سەرچاوەی ئاویی ئێستامان، بە پەرەپێدانی کارایی بەکارهێنانی ئاو و پەرەپێدانی سیستەمی ئاودێری مۆدێرن و کۆکردنەوەی ئاوی باران بۆ بەکارهێنانی لە زەوی ئاودێریدا.
*بەرنامەیەکی نیشتمانی فیدراڵی دە ساڵە بۆ بەرەنگاربوونەوەی بیابانبوون کە گرنگی بە دووبارە دارستانکردنەوە و پاراستنی خاک و وەرگرتنی شێوازی کشتوکاڵی بەردەوام دەدات.
*فراوانکردنی پڕۆژەی پشتێنەی سەوز: عیراق لە پرۆسەی دامەزراندنی ناوچەی پاراستندایە لە دەوروبەری شارەکانمان، بۆ کەمکردنەوەی مەترسی بیابان بە بەکارهێنانی ڕووەکە ناوخۆییەکان کە بەرگەی وشکەساڵی دەگرن. ئەم هەوڵانە بەشێکی دانەبڕاون لە ستراتیژی گەشەپێدانی ئابووری درێژخایەن بەتایبەتی لە بوارەکانی کشتوکاڵ و وزە و ئاسایشی ئاو.
گەشەپێدانی بەردەوام زامنی ڕاستەقینەی گەشەسەندنی هاوسەنگە کە تەندروستی ژینگەکەمان بۆ نەوەکانی داهاتوو دەپارێزێت.
لە پێناو گەشەپێدانی بەردەوامدا، عیراق بەرەو وزەی نوێبووەوە دەگۆڕێت بە پێشخستنی کشتوکاڵی زیرەک لە کەشوهەوا و هەمەچەشنکردنی بەرهەمەکان . هاوکات هاندانی کشتوکاڵی ئۆرگانیک و دووبارە دروستکردنەوە، و توندکردنی ڕێساکان بۆ پراکتیزکردنی بەکارهێنانی زەوی و چارەسەرکردنی ئاستەنگی ئاو کە پێویستی بە هاوکاریی سنوور بەزاندن هەیلە ئێستادا عیراق سەرقاڵی دانوستانی بەردەوامە لەگەڵ وڵاتانی دراوسێی وەک تورکیا و ئێران، بە ئامانجی ڕێککەوتنی دادپەروەرانە بۆ دابەشکردنی ئاوی ڕووبارەکانی دیجلە و فورات . ئەم دانوستانانە کاری لە پێشینەی ستراتیژییە بۆ ئایندەی ناوچەکەمان. عیراق لە ئاستی نێودەوڵەتیدا شانبەشانی ڕێکخراوە جیهانییەکانی وەک ڕێککەوتننامەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی بیابانبوون، ڕێکخراوی خۆراک و کشتوکاڵ (FAO)، بەرنامەی خۆراکی جیهانی (WFP) و بانکی نێودەوڵەتی کاردەکات، بۆ پراکتیزەکردنی کشتوکاڵ کە بەرگەی کەشوهەوا بگرێت و دەستەبەری دارایی و شارەزایی پێویست بکات بۆ سەرکەوتن.
لە کۆتاییدا، ئێمە دەزانین کە چارەسەری بەردەوام تەنیا لە ڕێگەی کردەی ناوخۆیی کاریگەرەوە دەتوانرێت بەدەست بهێنرێت و هانی کۆمەڵ بدەین کە بنەمای ستراتیژی ئێمەیە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئاڵەنگارییەکان.
چاکسازی زەوی تەنها پێویستییەکی ژینگەیی نییە، بەرپرسیارێتییەکی مۆراڵییە بەرامبەر بە نەوەکانی داهاتوو و پەیوەندی بە پاراستنی بژێوی ژیان و پاراستنی ئیکۆسیستەم و دەستەبەرکردنی داهاتوویەکی بەردەوام بۆ ئێمە و منداڵەکانمان هەیە کە پابەندین بەم ئەرکە و هەوڵدەدەین هاوکاری وڵات و ڕێکخراوە پەیوەندیدارەکان بکەین بۆ گەیشتن بەو ئامانجانە.
سوپاس و سڵاو و ستایشی خوای گەورەتان لێ بێت.
دەرهێنەری ناسراوی کورد مانۆ خەلیل کە چەند رۆژێکە بۆ نیشاندانی فیلمەکەی لە ئەمریکایە، بە شەش زمان نامەیەک ئاڕاستەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا دەکات و پێشنیازی بۆ دەکات، بێت و کوردستان بکڕێت و بیکات بە بەشێک لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا.
مانۆ خەلیل دەرهێنەرێکی بەناوبانگی کوردە و لە سوید نیشتەجێیە. لە ئێستادا بۆ بەشداری کردن و نیشاندانی فیلمەکەی "جیران" لە ئەمریکایە و بە هەر شەش زمانی: ئینگلیزی / ئەڵمانی / سلۆڤاکی / یۆنانی / کوردی / عەرەبی نامەیەکی بۆ ترەمپ نووسیوە و تیایدا داوادەکات، بێت کوردستان بکڕێت و بیخاتە سەر ئەمریکا:
لەنامەکەی ئەو دەرهێنەرە کوردە دا هاتووە: "بۆ نایەیت کوردستان بکڕیت؟ خاکەکەمان دەوڵەمەندە بە سەرچاوە: نەوت، مەڕمەڕ، کانزا بەنرخەکان، بەرهەمی کشتوکاڵی کە بەشی نیوەی جیهانە، شتگەلی نایاب.
تۆ ئەمریکات گەورەتر و بەهێزتر کرد، وڵاتەکەت لەبری 50 کرد بە 51 ویلایەت، ئێمەی کورد لە داعش و مەلاکان و پاشماوەکانی سەدام و خومەینی و ئیخوانەکانی ئیسلامی ڕزگارمان دەبوو.
من باوەڕم وایە و دڵنیام کە ٤٥ ملیۆن کورد بە پێشنیازەکەم ڕازی دەبن. ڕای ئێوە چییە؟"
مانۆ خەلیل، لە زانکۆی دیمەشق مێژوو و یاسای خوێندووە و لە ساڵی 1987 بۆ خوێندن و دەرهێنانی فیلم ڕووی لە چیکۆسلۆڤاکیا کردووە. لە نێوان ساڵانی 1990 بۆ 1995 وەک دەرهێنەر لە کۆمپانیای چیکۆسلۆڤاکیا و دواتر لە تەلەفزیۆنی سلۆڤاکیا کاری کردووە و خاوەنی چەندین خەڵات و فیلمە کە لە فێستیڤاڵە جیهانییەکاندا نمایشکراوە.
دەقی نامەکەی ئەو دەرهێنەرە وەک خۆی:
دۆناڵد تڕەمپ چاوی بەو مامۆستا ئەمریکییە کەوت کە لەلایەن روسیاوە دەستگیر کرابوو و رایگەیاندووە، بەهۆی ئەو هەنگاوەی روسیاوە پێشكەوتنی گەورە لە چارەسەری جەنگی ئۆكراین دروست دەبێت .
دۆناڵد تڕەمپی سەرۆکی ئەمریکا سوپاستی ڤلادیمێر پوتین سەرۆکی روسیای کرد بۆ ئازادکردنی ئەو مامۆستایە و راشیگەیاند، مەرجەکانی ئازادکردنی مارک فوگل دادپەروەرانە بووە و بۆ دەرخستنی نیازپاکی روسیا بووە.
لەماوەی رابردوودا، مایك واڵتز راوێژكاری سەرۆكی ئەمریكا بۆ ئاسایشی نەتەوەیی رایگەیاندبوو، ترەمپ سورە لەسەر ئەوەی هەموو ئەو ئەمریكیانەی لە روسیا دەستگیركراون ئازاد بكرێن.
مارك فوگل هاوڵاتیەكی ئەمریكی تەمەن 61 ساڵە و پێشتر كارمەند بووە لە باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە مۆسكۆ، فوگل مامۆستا بووە و لە ئابی 2021ـەوە بە تۆمەتی قاچاغچێتی ماددەی هۆشبەر لە روسیا دەستگیركراوە، کە سزای 14 ساڵ زیندانی بەسەردا سەپێنرابوو .
بەهۆی شەپۆلی بەفر و سەرماوە لە 21 پارێزگای ئێران دەوام راگیراوە و کارەبای چەند ناوچەیەکیش پچڕاوە.
شەپۆلی بەفر و باران و سەرما وڵاتانی دراوسێی عیراقی گرتووەتەوە، باکووری کوردستان و تورکیا لەلایەک و رۆژهەڵات و ئێرانیش لەلایەک دیکەوە.
لەئێستادا بەهۆی ئەو شەپۆلە بەفربارینەی ئێرانی گرتووەتەوە، جوڵە وەستاوە و ناوەندەکانی خوێندن داخراون، دەوام لە سەرجەم فەرمانگەکاندا راگیراوە و بانکەکانیش چەند لقێکی دیاریکراویان کراوەن.
بەپێی هەواڵی میدیاکان، بەهۆی ئەو شەپۆلی بەفربارینەوە لە 21 پارێزگای ئەو وڵاتە دەوام راگیراوە، هەروەها ناوەندە تەندروستییەکانیش داخراون، تەنها بەشی فریاکەوتن بە کراوەیی ماوەتەوە.
لەلایەکی دیکەوە کۆمپانیای توانیز تایبەت بە کارەبا رایگەیاندووە، لە چەند ناوچەیەکدا کارەبا پچڕاوە و سەرقاڵی ئەوەن چی زووە هێڵەکانی کارەبا چاکبەکەنەوە و کارەبا بگەڕێننەوە بۆ دانیشتووانی ئەو ناوچانە.
کەشناسیی وڵاتەکەش هۆشداری داوە، شەپۆلی سەرما تاوەکو کۆتایی ئەم هەفتەیە بەردەوام دەبێت و بەفربارین لە چەند ناوچەیەکیش بەردەوام دەبێت. پێشبینیش دەکات، خێرایی با لە 10 پارێزگا بەشێوەیەکی بەرچاو زیاد بکات.
بەرپرسانی وڵاتەکەش داوا لە هاوڵاتیان دەکەن، بۆ کاری زۆر پێویست نەبێت لە ماڵ نەچنە دەرەوە.
توركیا هێرشەكانی بۆسەر كۆبانێ چڕتر كردوەتەوە و هەسەدەش رایگەیاند، تەنها لە 24 سەعاتی رابردوودا دەوروبەری بەنداوی تشرین 140 جار تۆپباران كراوە.
هێزەكانی سوریای دیموكراتی-هەسەدە بڵاویكردەوە، فڕۆكە جەنگییەكان و فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی توركیا هێرشەكانیان دژی كۆبانێ لە رۆژئاوای كوردستان زیاتر كردووە، هاوكات چەكدارانی سوری هاوپەیمانی توركیاش 10 گوندی نزیك پردی قەرەقۆزاق و بەنداوی تشرین تۆپباران كردووە.
هەسەدە ئاماژەی بەوەشكردووە، تەنیا لە 24 سەعاتدا گوندەكانی ئەلتینا، جەدە، بیر حەسەن، خەسەق و دیكان و ئەلسانا و گرێ سێڤێ لە لایەن توركیا و چەكدارانی هاوپەیمانییەوە 140 جار بە تۆپ و هاوەن و كراونەتە ئامانج.
هاوكات فڕۆكە جەنگییەكانی توركیا شارۆچكەی شێخلەر-یان لە رۆژئاوای كۆبانێیان بۆردومان كرد.
ئەمڕۆ دادگای فیدڕاڵی عیراق لەبارەی سکاڵاکەی سەرۆک کۆمار تایبەت بە موچەی موچەخۆرانی هەرێم کۆدەبێتەوە، کە دوو رۆژ بەر لە ئێستا تۆماری کردبوو.
بڕیارە ئەمڕۆ چوارشەممە، دادگای فیدڕاڵی عیراق لەبارەی سکاڵایەکی د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق کۆببێتەوە، کە دوو رۆژ بەر لە ئێستا لەبارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمەوە، لەسەر سەرۆک وەزیران و سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و وەزیری دارایی عیراق تۆماری کردبوو.
سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار لەبارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراقە بە خەرجكردنی موچە کە لە چوار خاڵ پێكهاتووە، کە داوایکردووە، فەرمانێكی وەلائی خێرا دەربکرێت بۆ پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراق بە خەرجكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم.
هاوکات، پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراق بە خەرجكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بە شێوەیەكی بەردەوام و بەبێ وەستان، هەروەها جێبەجێكردنی بەبانكیكردنی موچە بەپێی رێنماییەكانی بەبانكیكردن، بە جۆرێک هاوشێوەی ئەو رێكارانە بێت كە حكومەتی عیراق دەیگرێتە بەر.
کەشناسیی هەرێم رایگەیاند، شەپۆلێکی دیکەی بەفر و باران هەرێم دەگرێتەوە و لە ناوەندی هەردوو پارێزگای سلێمانی و دهۆک بەفر دەبارێت.
کەشناسیی هەرێم رایگەیاندووە، ئەمڕۆ چوارشەممە، ئاسمان ساماڵ و پەڵەهەور دەبێت و لە کاتەکانى ئێوارەدا دەگۆڕێت بۆ نیمچەهەور، پلەکانی گەرماش کەمێک بەرز دەبنەوە بەراورد بە تۆمارکراوەکانی دوێنێ .
ئاماژە بەوەشکراوە، سبەی پێنجشەممە، ئاسمان بەگشتى نیمچەهەور دەبێت و لە کاتەکانى دواى نیوەڕۆوە دەگۆڕێت بۆ هەورى تەواو.
ئەوەش هاتووە، لە ئەنجامى هاتنی شەپۆلێکى بەفر و باران بۆ ناوچەکە، بارانبارین بەشێوەى نمەبارانی پچڕپچڕ دەست پێ دەکات و لە کاتەکانى ئێوارەدا کاریگەرى ئەم شەپۆلە زیاد دەکات و بارانى مامناوەند دەبارێت، بەفر لە ناوچە شاخاوییە بەرزەکان و سنوورییەکان دەبارێت و ئەو ناوچانەى بەرزاییان لە هەزار مەتر زیاتر بێت ئەگەرى بەفربارینی هەیە.
کەشناسی دەشڵێت، لە سەنتەرى پارێزگاى سلێمانى و سەنتەرى پارێزگاى دهۆک ئەگەرى بەفربارین هەیە بە تێکەڵی لەگەڵ باراندا و بە گشتی لە سبەینێوە پلەکانی گەرما نزم دەبنەوە.
بەپێی پێشبینییەکانی کەشناسی، ئەمڕۆ و سبەی خێرایی با زیاد دەکات.
بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی :
هەولێر: 15 پلەى سیلیزى
سلێمانی: 12پلەى سیلیزى
دهۆک: 12 پلەى سیلیزى
کەرکوک: 16 پلەى سیلیزى
زاخۆ: 12 پلەى سیلیزى
هەڵەبجە: 13 پلەى سیلیزى
حاجی ئۆمەران: 0 پلەى سیلیزى
سۆران: 11 پلەى سیلیزى
گەرمیان: 20 پلەى سیلیز
ئەمریكا داواكارییەكی ئیسرائیل بۆ دواخستنی وادەی كشانەوەی سوپای ئیسرائیل لە باشوری لوبنان رەتدەكاتەوە .
لێپرسراوێكی ئەمریكی بە رۆژنامەی "تایمز ئۆف ئیسرائیل"ی راگەیاندووە، واشنتن بریاری داوە پابەند بێت بەو وادەیەی بۆ كشانەوەی كۆتایی سوپای ئیسرائیل لە باشوری دانراوە كە 18ی شوباتە و داواكارییەكەی ئیسرایلی بۆ درێژكردنەوەی وادەكە رەتكردووەتەوە.
هەروەها ئاشكرایكردووە، مۆرگان ئۆرتاگۆس نێردەی ئەرمریكا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەراست سەردانی لوبنان و ئیسرائیلیشی كردووە بۆ ئاگاداربوون لە رەوشی ئاگربەستی راگرتنی جەنگ لە باشوری لوبنان و دوپاتیشیكردووەتەوە كە 18ی شوبات وادەیەكی جێگیركراوە بۆ كشانەوەی تەواوی هێزەكانی سوپای ئیسرائیل لە لوبنان .
دەزگای شەهیدانی عیراق دۆزینەوەی گۆڕێكی بەكۆمەڵی سەردەمی ڕژێمی بەعسی لە ئەنبار راگەیاند.
دەزگای شەهیدانی عیراق لە راگەیەنراوێكدا رایگەیاند، بە هاوكاری دەزگای ئاسایشی نیشتمانی عیراق و بە ئامادەبوون و بەپێی دانپێدانانی سەعدون سەبری قاعیسی تۆمەتبار بە كوشتنی محمد باقر سەدر، گۆرێكی بەكۆمەڵ لە ئەنبار دۆزرایەوە.
هاوكات، زەرغام كامیل سەرۆكی تیمی نیشتمانی بۆ گۆڕە بە كۆمەڵەكان، روونیكردەوە كە پشكنینی تەكنیكی سەرەتایی لەسەر گۆڕە بەكۆمەڵەكە ئەنجامدراوە كە لەلایەن رژێمی بەعسەوە كوژراون، ئەوەش لە دوای دانپێدانانەکەی تۆمەتبار، سەعدون سەبری قایسی.
هەر بەپێی راگەیەنراوەكە، ئەو تەرمانەی كە دۆزراونەتەوە، ژن و پیاو بوون، بەرلەوەی بخرێنە گۆڕەوە لە هەمان شوێن لەسێدارە دراون،
ئاماژە بەوەشکراوە، بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان، رۆژانە 20 بۆ 25 كەسیان لەوێدا كوژراوە و تاوەکو ئێستا تەرمی پێنجیان بەتەواوەتی دوزراوەتەوە.
سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاند، ئەگەر تاوەکو رۆژی شەممە دیلەکانی وڵاتەکەی ئازاد نەکرێن، ئەوا ئاگربەست لەگەڵ غەززە رادەگرن.
بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاندووە، "ئەگەر تاوەکو رۆژی شەممە دیلەکان ئازاد نەکرێن، ئەوا رێککەوتنی ئاگربەست لە غەززە کۆتایی پێ دێت و هێرشەکان بە چڕی دەست پێ دەکەنەوە و هەتا لەناوبردنی حەماس بەردەوام دەبێت".
ئاماژەی بەوەشکردووە، حەماس پابەندی بەڵێنەکانی رێککەوتنی نێوانیان نەبووە و هەر بۆیە دانوستانەکانی پەیوەندیدار بە قۆناغی دووەمی رێککەوتنەکە هەڵدەپەسێردرێت. وتیشی، پێشوازی لە پلانی سەرۆکی ئەمریکا دەکەن بۆ داهاتووی غەززە.
پێشتریش لە راگەیاندراوێکدا دەسەڵاتدارانی ئیسرائیل ئەوەیان خستبووە روو، دانوستانەکانی قۆناغی دووەمی رێککەوتنی نێوان وڵاتەکەیان و بزووتنەوەی حەماس، تا ئەو کاتەی کە ٩ دیلی دەست حەماس ئازاد نەکرێن، دەست پێ ناکات.
ئەوەش لە کاتێکدایە، عیزەدین قەسام وتەبێژی لیواکانی باڵی سەربازیی بزوتنەوەی حەماس لە کەرتی غەززە رایگەیاند، خولێکی دیکەی ئاڵوگۆڕی دیلەکان لە چوارچێوەی رێککەوتنی نێوان بزووتنەوەکەیان و ئیسرائیل کە بڕیارە هەفتەی داهاتوو جێبەجێ بکرێت، بەهۆی پابەند نەبوونی ئیسرائیل بە ڕێککەوتنەکەوە، دوادەخرێت.
دوێنێش دۆناڵد تڕەمپی سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، تاوەکو رۆژی شەممە چاوەڕوانی حەماس دەکات بۆ ئازادکردنی دیلەکان، دوای ئەو وادەیە دەرگای دۆزەخ دەکرێتەوە.
بەهۆی جیاوازی لۆگۆکەی لە دەرەوە و ناوەوە، هاتوچۆی هەولێر پێدانی تابلۆ بە جۆرە ئۆتۆمبێلێکی چینی راگرت و دەڵێت: پێویستە کێشەکە بەڕێوەبەرایەتی گومرگ یەکلایی بکاتەوە.
بەڕێوەبەرایەتی هاتوچۆی هەولێر لە راگەیەنراوێکدا ئاگاداری هاووڵاتیانی شاری هەولێر دەکاتەوە، لەئێستا جۆرە ئۆتۆمبێلێک لە بازاڕەکان کرین و فرۆشتنی پێوە دەکرێت، "کە لە رووکاری دەرەوەیدا لۆگۆی ئۆتۆمبێلی (MG) پێوەیە، بەڵام لەناوەوەی ئۆتۆمبێلەکە لۆگۆی (ROE WE) لەسەر سوکانەکەی هەیە".
ئاماژەی بەوەشکرد، ئەو جۆرە ئۆتۆمبێلە لە ئێستادا تۆمار ناکرێت و ژمارە و تابلۆی پێنادرێت، تا ئەو کاتەی کێشەکەی لە بەڕێوەبەرایەتی گومرگ یەکلایی دەکرێتەوە.
هاوکات هاتوچۆی هەولێر داوا لە هاووڵاتیانیش دەکات مامەڵەی تۆمارکردنی ئەم جۆرە ئۆتۆمبێلە نەهێنن بۆ بەڕێوەبەرایەتییەکەیان.
دۆناڵد ترەمپ و شای ئوردن لە كۆشكی سپی كۆبوونەوە، ترەمپ سووربونی خۆی لەسەر راگواستنی دانیشتوانی غەززە و كۆنترۆڵكردنیی شارەكە لەلایەن ئەمریكاوە دووپاتكردەوە.
دۆناڵد ترەمپ دوای كۆبوونەوەی لەگەڵ شا عەبدوڵای دووەم شای ئوردن لە كۆشكی سپی، بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، فەلەستینییەكان جگە لە غەززە دەتوانن لە شوێنێكی تر بە ئارامی بژین و جەختیكردەوە، پرۆسەی لكاندنی كەناری رۆژئاوا بە ئیسرائیلەوە سەركەوتوو دەبێت.
ترەمپ ئاماژەی بەوەشكرد، ئەمریكا دەست بەسەر كەرتی غەززەدا دەگرێت و دەیكات بە مرواری، وتیشی، گواستنەوەی دوو ملیۆن دانیشتوی كەرتی غەززە ئەركێكی قورس نییە و لە ئوردن و میسر زەوییان بۆ تەرخان دەكەن.
لای خۆیەوە شای ئوردن وتی، باشترین بڕیار بۆ وڵاتەكەی دەدات لەبارەی داهاتووی غەززەو ئاشكرایكرد، وڵاتانی عەرەبی دێنە ئەمریكا بۆ وەڵامدانەوەی پێشنیارەكەی ترەمپ سەبارەت بە غەززە.
قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆک وەزیرانی هەرێم لە ئیمارات، لە میانەی لوتکەی جیهانیی حکومەتەکان، لەگەڵ سەعید محەمەد ئەلتایەر، سەرۆکی کۆمپانیای نەوتی نیشتمانی ئیمارات(ENOC)و وەفدێکی یاوەری، لەبارەی ئەزموونی سەرکەوتووی ئەو وڵاتە لە کەرتەکانی نەوت و گازدا کۆبووەوە و دەرفەتەكانی گواستنەوەیان بۆ كوردستان تاوتوێكرد.
هەر لەو لوتكەیەدا قوباد تاڵەبانی لەگەڵ مەتەر ئەلتایەر، سەرۆکی ئەنجوومەنی بەڕێوەبردنی دەستەی رێگاوبان و گواستنەوەی دوبەی (RTA)، لە بارەی پرۆژەكانی رێگاوبان و چۆنێتیی سوودوەرگرتن لە ئەزموونی ئیمارات، لە بواری گواستنەوەی گشتی (پاس و ترام) و سوودوەرگرتن لە شارەزایانی وڵاتەكەیان گفتوگۆیان كرد.
حەماس وەڵامی هەڕەشەكانی ترەمپ دەداتەوە سەبارەت بەغەززەو دەڵێت، هیچ بەهایەكیان نییە، لەلایەكی ترەوە خۆی بۆ سیناریۆی دەستپێكردنەوەی شەڕ ئامادە دەكات.
سامی حەمدان، وتەبێژی حەماس رایگەیاند، رێزگرتن لە رێككەوتنی ئاگربەستی نێوان بزوتنەوەكە و ئیسرائیل تاكە رێگەیە بۆ گەڕانەوەی بارمتەكان، ئەوەش لە وەڵامی هۆشدارییەكەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكا بۆ فەلەستینییەكان بوو كە رایگەیاندبوو دەروازەكانی دۆزەخ دەكاتەوە ئەگەر تا شەممەی داهاتوو هەموو بارمتە ئیسرائیلییەكان ئازاد نەكرێن.
زوهری ئاماژەی بەوەشكرد، زمانی هەڕەشە هیچ بەهایەكی نییە و بابەتە زیاتر ئاڵۆزتر دەكات.
رۆژی دوو شەممە حەماس بڕیاریدا ئازادكردنی بارمتەكانی ئیسرایلی دواخست بۆ كاتێكی نادیار و ئیسرائیلیشی تۆمەتبار كرد بە پێشێلكردنی مەرجەكانی رێككەوتنەكە، ئەوەش لەكاتێكدایە سەرچاوەكانی حەماس پشتڕاستیانكردۆتەوە، خۆیان بۆ ئەگەری سیناریۆی دەستپێكردنەوەی شەڕ ئامادە دەكەن، بەوتەی خۆشیان ئیسرائیل خیانەتی لێكردوون.
بەڕێوەبەری جێبەجێكاری دەستپێشخەری ئاسایشی وزەی ئەوروپا دەڵێت، چارەسەركردنی كێشەی تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان هەنگاوێكی گرنگە، بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم لە رێگەی توركیاوە.
ئەلبێریك مۆنگرینیەر، بەڕێوەبەری جێبەجێكاری دەستپێشخەری ئاسایشی وزەی ئەوروپا رایگەیاند، ئەو رێككەوتنانەی لەنێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی عیراق كراوە لەبارەی تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان هەنگاوێكی گرنگە، بەڵام پێویستە هەردوو حكومەت لەسەر دامەزراندنی لیژنەیەكی راوێژكارێكی سەربەخۆ رێكبكەون بۆ هەڵسەنگاندنی ئەو تێچووەی بۆ بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم تەرخانكراوە.
ئەوەشی خستەڕوو، رەنگە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم هاوكاربێت بۆ بەرەوپێشبردن و باشتركردنی پەیوەندییەكانی نێوان عیراق و توركیا، كە پێشتر بەهۆی رووداوەكانی سوریاوە سست ببوو.
مۆنگرینیەر ئاماژەی بەوەشدا، پێدەچێت دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم، كاریگەری نەرێنی لەسەر رێكخراوی ئۆپیك دروستبكات، هاوكات، چاوەڕوان دەكرێت پابەندبوونی عیراق بە كەمكردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت سەختتر بكات.
دادگای فیدراڵی عیراق ئەو تانانەی رەتكردەوە كە لە سێ یاسا مشتومڕهەڵگرەكەی ئەنجومەنی نوێنەران درابوون، هاوكات لە كۆی چوار سكاڵای تایبەت بە هەرێمی كوردستانیش، سێ سكاڵایانی رەتكردەوە
پەیامنێری كوردسات نیوز رایگەیاند، دادگای فیدراڵی بڕیاریدا ئەو سكاڵا و تانانە رەتبكاتەوە كە لەلایەن 10 ئەندامی ئەنجومەن نوێنەران تۆماركرابوون و تیایدا تانەیان دابوو لە یاساكانی لێبوردنی گشتی و باری كەسێتی و گەڕاندنەوەی ماڵ و موڵك و زەوی و زار بۆ خاوەنەكانیان، هاوكات بڕیاریشدا بە راگرتنی فەرمانە وەلائییەكەی خۆی و جێبەجێكردنی سێ یاساكە كە پێشتر بەهۆی ئەو سكاڵایەوە راگیرابوون.
لە بەشێكی تری دانیشتنەكەدا، سێ سكاڵا كە پەیوەدنییان بە هەرێمەوە هەبوو رەتكراونەتەوە، كە تایبەت بوون بە رێنماییەكانی پێبژاردنی هاتووچۆ و رسوماتی مەرجی توندوتۆڵی، كە لەسەر سەرۆكی حكومەتی هەرێم و وەزیری ناوخۆ تۆماركراوبوون و تیایدا داواكرابوو سەرپشككردنی وەزیری ناوخۆ بە زیادكردن یان كەمكردنەوەی رسومات و پێبژاردنی هاتووچۆ بە نادەستوریی بناسێنرێت، لەگەڵ سكاڵای تایبەت بە هەڵوەشاندنەوەی وەزارەتەكانی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراون و ئەوقاف و كاروباری ئایینی هەرێم.
هەروەها، دادگای فیدڕاڵی تاوتوێكرنی سكاڵای تایبەت بە لابردنی مەرجەكانی فرەژنی و یاسای باری كەسێتی كە لە پەرلەمانی كوردستان هەمواركراوەتەوە دواخست بۆ 25 ی مانگی داهاتوو.