هەواڵەکان
کەمێک پێش ئێستا دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق دەستیپێکرد و بڕگەی یەکەم دەنگدانبو لەسەر پڕۆژەیاسای بەپارێزگابونی هەڵەبجە، بەڵام لایەنە شیعەکان داوادەکەن تەلەعفەریش بکرێتە پارێزگا.
سروە محەمەد ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە فراکسیۆنی یەکێتی رایگەیاند، تەنها دەنگدانی گشتی ماوە و تا ئێستا رێژەی یاسایی نەشکێندراوە و گرژی دروست بووە".
د. لەتیف ڕەشید، سەرۆک کۆماری عیراق، ئەمڕۆ دووشەممە لە کۆشکی سەلام لە بەغداد پێشوازی لە بەڕێز حەمید ئەلغزی، ئەمینداری گشتی ئەنجوومەنی وەزیران کرد.
لە میانی دیدارەکەدا، هەردوو لا بارودۆخی سیاسی، ئابووری و خزمەتگوزاریی گشتیی وڵاتیان تاوتوێ کرد.
سەرۆک کۆمار جەختی کردەوە لەسەر گرنگی چالاککردنی کاری هاوبەش لە نێوان سێ دامەزراوەی سەرەکی حکومەتدا بۆ پاڵپشتی و جێبەجێکردنی دەستپێشخەرییەکان، بە ئامانجی باشترکردنی ئاستی خزمەتگوزارییەکان و پێشکەشکردنیان بە هاووڵاتیان. هەروەها باسی لە گرنگی بوژاندنەوەی کاری دەزگا و دامەزراوەکانی دەوڵەت کرد بۆ خزمەتکردنی هەموو هاووڵاتیان و هێنانەدی ئومێدیان بۆ ژیانێکی شکۆمەندانە.
لە لایەکی دیکەوە، ئەمینداری گشتی ئەنجوومەنی وەزیران سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ ڕێنماییە بەنرخەکانی سەرۆک کۆمار دەربڕی و دڵنیای کردەوە لە بەردەوامبوونی هەوڵەکانی بۆ جێبەجێکردنی ئەرکە نیشتمانییەکانی.
دانیشتنی ئەمڕۆی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق بە ئامادەبوونی ژمارەیەک لە پەرلەمانتاران دەستیپێکرد و بڕگەی یەکەمی دانیشتنەکە تایبەتە بە پرسی بە پارێزگابوونی هەڵەبجە.
د. بڕیار ڕەشید، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق بە کوردسات نیوزی رایگەیاند: "دانیشتنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق دەستیپێکرد و بڕگەی یەکەم دەنگدانە بە پڕۆژەیاسای بەپارێزگابونی هەڵەبجە".
ئاماژەی بەوەشکرد: "لۆبییەکی زۆرمان کردووە، بەو ئومێدەی ئەمڕۆ بە زۆرینەی دەنگ، بەپارێزگابونی هەڵەبجە پەسەند بکرێت".
شایانی باسە پرسی بە پارێزگابونی هەڵەبجە یەکێکە لە داواکاریە سەرەکییەکانی هەرێمی کوردستان لە بەغداد کە چەندین ساڵە چاوەڕوانی یەکلاییکردنەوەیە.
لە دوابەدوای تەواوبوونی کۆنفڕانسە ناوچەییەکانی یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان و کۆکردنەوەی راو بۆچونی هەڤاڵانی یەکێتی، د. یوسف گۆران سکرتێری لیژنەی باڵای دووەمین دیداری یەکێتی رایگەیاند، دووەمین دیداری یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان لە رۆژی 23ـی نیسانی 2025 بە ئامادەبونی بافڵ جەلال تاڵەبانی سەرۆکی یەکێتی لە شاری سلێمانی ئەنجام دەدرێت.
بەپێی لێدوانی د. یوسف گۆران، کۆنفڕانسەکان لە نۆ ناوچەی جیاوازی کوردستان بەڕێوەچون و زیاتر لە 12هەزار هەڤاڵی یەکێتی تێیدا بەشداریان کردووە، دوای دەیان سەعات گفتوگۆی ورد، لیژنەی باڵای دیدار بە سەرۆکایەتی قوباد تاڵەبانی بڕیاری دا دیداری دووەمی یەکێتی وەک گەورەترین روداوی حیزبی و سیاسی لە کوردستان و عیراق بە ئامادەبونی میوانێکی زۆر و کەسایەتی کوردستانی و عیراقی بەڕێوە بچێت.
شایەنی باسە، ئەم دیدارە بڕیارە لە شاری سلێمانی ئەنجام بدرێت و بافڵ جەلال تاڵەبانی سەرۆکی یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان سەرپەرشتی دەکات.
زێلێنسکی سەرۆکی ئۆکراین بانگهێشتی دۆناڵد ترەمپی کرد بۆ وڵاتەکەی پێش هەر ئەنجامدانی رێککەوتنێک لەگەڵ روسیا بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕەکە.
زێلێنسکی لە چاوپێکەوتنێکدا لە بەرنامەی ٦٠ خولەکی کەناڵی سی بی ئێس وتی: "تکایە، پێش هەر جۆرە بڕیارێک، هەر جۆرە دانوستانێک، وەرن بۆ بینینی خەڵک، مەدەنی، جەنگاوەر، نەخۆشخانە، کڵێسا، منداڵان کە لەناوچوون یان مردوون".
ئەم چاوپێکەوتنە پێش هێرشە مووشەکییە وێرانکەرەکەی رۆژی یەکشەممەی روسیابو بۆ سەر شاری سومی ئۆکراین، کە بووە هۆی کوژرانی 34 کەس - لەنێویاندا دوو منداڵ - و برینداربوونی 117ـی دیکە.
ترەمپ هێرشەکەی بە "شتێکی ترسناک" وەسف کرد لە کاتێکدا فریدریش مێرز، راوێژکاری ئەڵمانیا روسیای بە ئەنجامدانی تاوانی جەنگ تۆمەتبار کرد.
لە ساڵیادی تاوانی ئەنفالدا، سەرۆك كۆماری عیراق داوا دەكات كۆمەڵی نێودەوڵەتی تاوانەكە بە جینۆساید بناسێنێت.
د.لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراق پەیامێكی بۆ یادی 37 ساڵەی ئەنفال بڵاوكردەوە و رایگەیاند، لە ساڵیادی تاوانە دڕندانەكەی ئەنفال كە رژێمی پێشوو لە دژی گەلی كورد ئەنجامیدا و بووە هۆی شەهیدبوونی زیاتر لە 180 هەزار منداڵ و گەنج و بەساڵاچوو، دووپاتی دەكەنەوە كە ئەو تاوانە بە جینۆساید دادەنرێت.
سەرۆك كۆمار دەڵێت، خوێنی شەهیدان پایە بنەڕەتییەكانی سیستمی دیموكراسییە، داواشی لە ئەنجومەنی نوێنەران كردوە یاسایەك بۆ قەرەبووكردنەوەی كەسوكاری ئەنفالكراوان دەربكات، جەختیشی كردووەتەوە لەسەر پێویستی ناساندنی تاوانی ئەنفال وەك تاوانێكی نێودەوڵەتی جینۆساید و داوایكردوە نوێنەرایەتی هەمیشەیی عیراق لە نەتەوە یەكگرتووەكان هەوڵی پێویست بدات بۆئەوەی ئەو تاوانە لەلایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە وەك تاوانێكی نێودەوڵەتی جینۆساید بناسرێت.
لەو پەیامەدا سەرۆك كۆمار دەڵێت، هەموو عیراقییەكان و بەتایبەتیش گەلی كورد بە دەست تاوانەكانی رژێمی دیكتاتۆرییەوە ناڵاندویانە، داواشی لە هەموو عیراقییەكان كردوە یەكگرتوو بن و پابەندبن بە سیستمی دیموكراسییەوە، كە گرەنتی ئاشتی و دادپەروەری و پێكەوەژیان لە نێوان هەموو پێكهاتەكانی كۆمەڵگەی عێراقدا دەكات.
بڵاوکراوەی لۆ پوینتی فەرەنسی بڵاویکردەوە، دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە ژنێکی ئێرانیان بەتۆمەتی "ستایشکردنی تیرۆر" دەستگیرکردوە.
ئەو ژنە، ناوی "مەهدیە ئەسفەندیار"ە و تەمەنی 39ساڵە، پیشەی وەرگێڕە و لە 1ـی ئاداری 2024ەوە دەستگیرکراوە.
بەپێی میدیاکانی فەڕەنسا، ئەو ژنە تۆمەتبارە بەوەی کە پەیامی پشتیوانی لە هێرشەکەی حەماس لە 7ـی ئۆکتۆبەر و وێنەی ئەوانی لە کەناڵێکی تێلێگرام بڵاوکردووەتەوە.
بەپێی زانیارییەکانی داواکاری گشتی پاریس، ئەم پەیامە وەک "هاندانی تیرۆر" و "سووکایەتیکردن بە کۆمەڵگەی جولەکە" دادەنرێت.
ماوەی رابردو، ئیسماعیل باقایی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی کۆماری ئیسلامی ئێران ئاماژەی بە دەستگیرکردنی هاوڵاتییەکی ژنی وڵاتەکەی لە فەڕەنسا کرد و داوای لە حکومەتی ئەو وڵاتە کرد، هۆکاری دەستبەسەرکردنی ناوبراو رون بکاتەوە و دەستڕاگەیشتن بە خزمەتگوزارییە کونسوڵگەرییەکانی بۆ دابین بکات.
ناوبراو وتی: وەزارەتی دەرەوەی کۆماری ئیسلامی لە رێگەی باڵوێزخانەی فەڕەنسا لە تاران و باڵوێزخانەی ئێران لە پاریس بەدواداچوونی پێویست سەبارەت بە چارەنووسی ئەم هاووڵاتیە ئەنجام دەدات.
لە 7ـی تشرینی یەکەمی 2023 ئەندامانی حەماس هێرشیان کردە سەر باشوری ئیسرائیل و نزیکەی هەزار و 200کەسیان کوشت و زیاتر لە 250 کەسیشیان بە بارمتە گرت. لە بەرامبەر ئەم لەشکرکێشییەدا، ئیسرائیل ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی بەرفراوانی لە کەرتی غەززە دەستپێکرد، کە بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی تەندروستی حەماس، تا ئێستا زیاتر لە 50 هەزار کوژراو و 116 هەزار برینداری لێکەوتووەتەوە.
بەپێی بڕیارێکی نوێی وەزارەتی گەشتوگوزاری سعودیە سەرجەم دامەزراوە میواندارییەکانی شاری مەککە ئاگادارکراونەتەوە کە، رێگە ۆێنەدراوە شوێنی مانەوە بۆ زیارەتکارانی بێمۆڵەتی حەج یان ئەوانەی تەنها مۆڵەتی کارکردن و ئیقامەیان هەیە، دابین بکەن.
بەپێی ڕاگەیەندراوێک کە لەلایەن وەزارەتی گەشتوگوزاری سعودیەوە بڵاوکرایەوە، ئەم قەدەغەکردنە لە 29ـی نیسانی 2025ـەوە دەست پێدەکات و تا کۆتایی وەرزی حەجی ئەمساڵ بەردەوام دەبێت.
وەزارەتەکە رونی کردووەتەوە، کە ئەم هەنگاوە هاوکاتە لەگەڵ ئەو رێکار و رێنماییانەی کە وەزارەتی ناوخۆی سعودیە دەریکردووە بە مەبەستی پاراستنی سەلامەتیی حاجیان و دڵنیابون لەوەی کە بتوانن حەج بە ئاسایش و ئاسانکاری و ئارامیی ئەنجام بدەن.
هەروەها لە بڕیارەکەدا هاتووە کە رێگە نادرێت ئەو کەسانەی ڤیزای هەمەجۆریان هەیە، بچنە ناو شاری مەککەوە، تەنها ئەوانە نەبێت کە ڤیزای تایبەت بە حەجیان هەیە. ئەم ڕێکارەش لە سێشەممە 29ـی چواری 2025ـەوە جێبەجێ دەکرێت.
بەپێی راگەیەندراوەکە، ئەم بڕیارانە بەشێکن لە پابەندبونی وەزارەت بۆ دەستەبەرکردنی سەلامەتی و ئاسایشی حاجیان و هەماهەنگی لەگەڵ دەزگاکانی دیکەی حکومەتی سعودیە بۆ ئامادەکاری وەرزی حەجی ساڵی 1446ـی کۆچی.
وەزارەتی گەشتوگوزاری سعودیە جەختی کردوەتەوە کە هەموو دامەزراوەیەکی میوانداری لە شاری مەککە دەبێت پابەندی ئەم رێکارانە بن و هاوکاریی لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان بکەن بۆ دڵنیابوون لە سەلامەتی و ئاسایشی میوانانی ماڵی خودا، هەروەها هۆشداری داوە کە سەرپێچیکردنی ئەم ڕێنماییانە دەبێتە هۆی بەرەوڕووبوونەوەی سزای یاسایی.
شایەنی باسە، نزیکەی 2 ملیۆن کەس لە سەرتاسەری جیهانەوە بۆ ئەنجامدانی فەریزەی حەج ڕوو لە مەککە دەکەن و ئەم هەنگاوەی وەزارەتی گەشتوگوزار بۆ رێگریکردنە لەو سەردانیکەرانەی کە ساڵانە لە رێگەی حەجی بازرگانیەوە سەردانی مەککە دەکەن.
دەقی پەیامەکەی قوباد تاڵەبانی:
نیشتمانی ئێمە بە درێژایی مێژوو گەلێک زام و ئازاری بینیوە، هەر رۆژەی لەلایەکەوە زامار بووە، بەڵام هیچ زام و برینێکیان وەک برینی ئەنفال قوڵ و بە ئازار نەبووە. ئەم برینەش ساڕێژ نابێت تا ئەو کاتەی کورد دڵنیا دەبێت کە هەرگیز جارێکی دیکە کۆمەڵکوژ ناکرێتەوە، ساڕێژ نابێت تا ئەو کاتەی روفاتی دواین ئەنفالکراو بە زێدەکەی شاد دەبێتەوە.
دەقی پەیامەکەی سەرۆکی یەکێتی:
ئەمڕۆ بە دڵێکی پڕ خەمەوە یادی 37 ساڵەی کارەساتی ئەنفال دەکەینەوە کە یەکێکە لە سامناکترین و دڕندانەترین مەرامەکانی رژێمی پێشووی عیراق بۆ سڕینەوەی گەلی کورد.
ئەمڕۆ 14ـی 4، 37 ساڵ بەسەر خاپورکردنی لادێکان، پەلکێشکردنی ژمارەیەکی زۆری خەڵک بەرەو مەرگێکی بێ بەزەییانە، کۆمەڵکوژی و تاوان، لە کوردستاندا، تێدەپەڕێت.
تاوانی ئەنفال، تاوانی جینۆسایدکردنی نەتەوەیەک بوو کە 197 رۆژی خایاند و تیایدا 182 هەزار کەس بە پیر و گەنج و ژن و منداڵەوە، بە زیندووی نێژران.
"ئەنفال" ناوی هەشتەم سوورەتی قورئانە و لەلایەن سەدام حسێنی دیكتاتۆری عیراقەوە، دەكرێتە ناونیشانی هەڵمەتێك بۆ جینۆساید و پاكتاوكردنی كوردی باشور. لەم پرۆسەیەدا كە لە ناوەڕاستی هەشتاكانی سەدەی رابردوو دەستی پێ كرد و لە ساڵی 1988 گەیشتە لوتكەی تاوان، نزیكەی 182 هەزار كەس بێ سەروشوێن كران. بەگوێرەی چالاكانی دۆسیەی ئەنفال كە لە چەند ساڵی رابردودا كاریان لەسەر ئەو تاوانە گەورەیە كردوە، تا ئێستا دۆسیەكە ناتەواوە و وەك پێویست لەلایەن عیراق و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی كاری لەسەر نەكراوە.
بە گوێرەی راپۆڕتى رێکخراوى چاودێرى مافى مرۆڤ هەشت قۆناغەکەی ئەنفال بەم جۆرە بوون:
21ى شوباتى 1988 تاوەکو 18ی ئازارى 1988: قۆناغى یەکەمى هەڵمەتى ئەنفال لە دۆڵى جافایەتى دەستى پێکرد.
14ى ئازارى 1988 تاوەکو 22ی ئازارى 1988: قۆناغى دووەمى هەڵمەتى ئەنفال لە ناوچەى قەرەداغ دەستى پێکرد.
31ی ئازارى 1988 تاوەکو 14ی نیسانى 1988: قۆناغى سێ یەمى هەڵمەتى ئەنفاڵ دەستى پێکرد لە ناوچەى گەرمیان.
18ی نیسانی 1988 تاوەکو 20ی نیسانی 1988: قۆناغى چوارەمى هەڵمەتى ئەنفال لە ناوچەى عەسکەر و گۆپتەپە و شوان و قەڵا و سواکە و دەشتى کۆیە دەستى پێکرد.
24ی ئایارى 1988 تاوەکو 31ی ئابى 1988: قۆناغەکانى پێنجەم و شەشەم و حەوتەمى هەڵمەتەکانى ئەنفال لە قەزاکانى شەقڵاوە و رەواندز دەستى پێکرد.
25ی ئابى 1988 تاوەکو 6ی ئەیلولى 1988: قۆناغى هەشتەمى هەڵمەتى ئەنفال لە ناوچەکانى بادینان دەستى پێکرد.
پڕۆسەی ئەندفال لە رۆژی 23ی شوبات تاوەکو 6ى ئەیلولی 1988 بەردەوامبوو، لە کۆمەڵگاى کوردىدا وشەى ئەنفال ماناى هەموو ئەو تاوان و جینۆساید و کۆمەڵکوژیە دەگرێتەوە بەدرێژاى مێژوو بەرامبەر بە گەلى کورد ئەنجام دراوە.
سەرچاوەیەك لە ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق رایگەیاند، رۆژی چوارشەممە سودانی دێتە سلێمانی و لەگەڵ بافڵ جەلال تاڵەبانی كۆدەبێتەوە.
سەرچاوەیەك لە ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق بە كوردسات نیوزی رایگەیاند، وابڕیارە rۆژی چوارشەممە محەمەد شیاع سودانی سەرۆكوەزیرانی عێراق سەردانی سلێمانی بكات و لە سەردانەكەیدا لەگەڵ بافل جەلال تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی كۆببێتەوە.
دەشڵێت، لە سەردانەكەیدا كۆمەڵێك دیدار و كۆبوونەوە ئەنجام دەدات، كە تایبەتن بە بارودۆخی ناوخۆی عیراق و هەڵبژاردنەكانی عیراق و رەوشی ناوچەكە و جیهان.
بەڕێوەبەری هاتوچۆی راپەڕین بە کوردسات نیوزی راگەیاند، دەنگۆی ئەوە بڵاوبووەتەوە نزیکەی 750 ملیۆن دیناری بەڕێوەبەرایەتییەکە دیار نەمابێت. دەشڵێت، "لیژنەی لێکۆڵینەوەمان پێکهێناوە".
حەسەن کەلکانی بەڕێوەبەری هاتوچۆی راپەڕین بە کوردسات نیوزی راگەیاند، ئەوەی باس لە دیارنەمانی 750 ملیۆن دیناری بەڕێوەبەرایەتییەکە دەکات تەنها دەنگۆیە، لە ئێستادا لیژنەیەک پێکهێنراوە بۆ لێکۆڵینەوە لە راستی و دروستی ئەو هەواڵە.
وتیشی، گومان دەکرێت کارمەندێکی بەڕێوەبەرایەتییەکە پارەکەی بردبێت، بەڵام ئەوە تەنها دەنگۆیە و لیژنەکە سەرقاڵی لێکۆڵینەوە و وردبینین بۆ خستنەرووی راستی بابەتەکە.
کەشناسیی هەرێم پێشبینییەکانی کەشوهەوای ئەمڕۆ و سبەینێی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، شەپۆلێکی دیکەی بارانبارین و هەورەبروسکە روو لە هەرێم دەکات و پلەکانی گەرما نزم دەبنەوە.
کەشناسیی هەرێم رایگەیاند، ئەمڕۆ یەکشەممە، ناوچەکەمان بە گشتى نیمچەهەور دەبێت لەگەڵ ئەگەرى نمەباران لەسەر بەشێک لە ناوچە شاخاوییە سنورییەکانى سنورى پارێزگاى هەولێر و دهۆک.
ئاماژەی بەوەشکردووە، سبەینێ دووشەممە، ئاسمانى هەرێم نیمچەهەور و هەندێک کات هەورى تەواو دەبێت، هەروەها ناو بەناو نمەباران دەبێت لە ناوچە جیاجیاکانى سنورى پارێزگاى دهۆک و سلێمانى و ناوچە شاخاوییەکانی هەولێر، هاوکات، لەکاتی بارانباریندا هەورەتریشقەی لەگەڵدا دەبێت.
ئەوەش هاتووە، پاشان لە شەوی دووشەممەدا شەپۆلێکی بارانبارین هەرێم دەگرێتەوە.
کەشناسی ئەوەشی خستووەتە روو، سبەینێ پلەکانی گەرما لە سنوری هەولێر و دهۆک نزم دەبنەوە، بەڵام لە سنوری سلێمانی و کەرکوک بەرز دەبنەوە. هەروەها سبەینێ دووشەممە، خێرایی با بۆ سەروو 35 کیلۆمەتر لە سەعاتێکدا چالاک دەبێت.
بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی
هەولێر : 20 پلەى سیلیزى
سلێمانى: 23 پلەى سیلیزى
دهۆک : 19 پلەى سیلیزى
زاخۆ : 18 پلەى سیلیزى
هەڵەبجە :24 پلەى سیلیزى
کەرکوک: 26 پلەى سیلیزى
سۆران : 18 پلەى سیلیزى
حاجی ئۆمەران: 15 پلەى سیلیزى
گەرمیان : 28 پلەى سیلیزى
سەرۆكی بەرەی توركمانی عیراق دەست لەكاركیشانەوەی لە پۆستی سەرۆكایەتیی بەرەی توركمانی راگەیاند.
حەسەن تۆران سەرۆكی بەرەی توركمانی عیراق راگەیەنراوێكی بڵاوكردەوە و تیایدا هاتووە، دەستلەكاركێشانەوەی خۆی لە سەرۆكایەتیی بەرەی توركمانی عیراقی پێشكەش كردووە .
تۆران دەشڵێت، هاوكاری ئەو كەسە دەبێت كە جێگەی دەگرێتەوە.
وتیشی، بەڵێن بە هەموو رۆلەكانی توركمان دەدات، كە دەبێتە بەرگریكاری دۆزی توركمان و سوور دەبێت لەسەر یەكپارچەیی وڵات و پابەندیش دەبێت بە بنەماكانی بەرەی توركمانی عیراقی.