ئابووری
نرخی نەوتی برێنت رۆژی پێنجشەممە دابەزی و ھەر بەرمیلێک بە ٦٧ دۆلار و ١٠ سەنت مامەڵەی پێوەکرا، ھەروەھا نەوتی تەکساسی ئەمریکاش بە ٦٤ دۆلار و ٧ سەنت مامەڵەی پێوەکرا.
دابەزینی نرخی نەوت لە کاتێکدایە کە بازرگانانی نەوت بە تووندی نیگەرانی تەشەنەکردنی خێرای ڤایرۆسی کۆرۆنا لە جۆری دێلتان، بووەتە ھۆکاری ئەوەی وڵاتانی جیھان رێوشوێنەکانی ھاتووچۆ دووبارە تووند بکەن و ئەوەش کاریگەری لەسەر کەمکردنەوەی خواست بۆ نەوتی خاو داناوە.
بەرزبوونەوەی قەبارەی بەنزینی کۆگاکراو لە ئەمریکاش یەکێکی دیکە لەو ھۆکارانە بووە کە نرخی نەوتی لە رۆژی پێجشەممە دابەزاندووە و کارگێڕیی زانیاری وزەی ئەمریکا رایگەیاندووە، قەبارەی بەنزینی کۆگاکراو لە ئەمریکا ھەفتەی رابردوو ٦٩٦ ھەزار بەرمیل زیادیکردووە .
رێکخراوی ئۆپیک ئاشکرایکردوە، قەبارەی بەرھەمھێنانی نەوتی ئێران لە مانگی تەمموزی ئەمساڵدا گەیشتووەتە دوو ملیۆن و ٤٨٥ ھەزار بەرمیل لە رۆژێکدا و بەراورد بەھەمان مانگی ساڵی رابردوو لەسەدا ٢٨ زیادیکردووە.
رێکخراوی وڵاتانی ھەناردەکاری نەوت کە بە ئۆپیک ناسراوە، لە نوێترین راپۆرتیدا ئاماری بەرھەمھێنانی نەوتی ئێرانی بڵاوکردووەتەوەو تێیدا ھاتووە، لە چارەکی یەکەمی ساڵی ٢٠٢١دا ئێران رۆژانە دوو ملیۆن و ٢١٤ ھەزار بەرمیلی بەرھەمھێناوە، ھەروەھا توانیویەتی لە چارەکی دووەمدا بۆ دوو ملیۆن و ٤٤٣ ھەزار بەرمیلی رۆژانە بەرزبکاتەوە.
ئامارەکان ئەوەشیان خستووەتەڕوو، بەھۆی سەپاندنی گەمارۆکانی ئەمریکاوە ھەناردەی نەوتی ئێران دابەزیووە، بەڵام توانیویەتی قۆناغ بەقۆناغ قەرەبووی ئەو دابەزینە بکات و ئاستی ھەناردەکردنی بەرز بکاتەوە.
پێشتریش بێژەن زەنگەن وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاندبوو، ھەرچەندە بەھۆی گەمارۆ توندەکانی ئەمریکا و کەرتی پیشەسازی نەوت زیانێکی زۆری بەرکەوتووە، بەڵام بەردەوام بووە لە کارەکانی و پارێزگاری لە ئاستی بەرھەمھێنان و ھەناردەکردنی نەوت کردووە.
بە کاریگەری بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنای دەلتا لە زۆرێک لە وڵاتانی جیھان و گرتنەوەبەری رێکارەکانی خۆپارێزی، ئەمڕۆ لەگەڵ کردنەوەی بازاڕەکاندا، نرخی نەوت بە رێژەی ١٪ دابەزی و ھەر بەرمیلێک نەوتی برێنت بە ٦٩ دۆلار و ٤٨ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، نرخی نەوتی ئەمریکیش بە رێژەی لە سەدا ١٦.١٪ دابەزیوە و ھەر بەمیلێک بە ٦٧ دۆلار و ٨٣ سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت.
بە وتەی چاودێران، زیادبونی ئامارەکانی کۆرۆنا لە زۆرێک لە وڵاتانی جیھان بەگشتی و لە چین بە تایبەتی کە خاوەنی دوەم گەورەترین ئابوری جیھانە، ھۆکارە بۆ دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھاندا.
بەوتەی فارس عیسا، بڕیارە ٢٥-٠٨-٢٠٢١ پارەکە لەڕێگەی بانکەکانەوە لە بەغدادەوە بگاتە ھەرێمی کوردستان.
جێی ئاماژەیە، ١٥ی حوزەیران وەزارەتی دارایی عیراق ڕایگەیاند، مانگانە ٢٠٠ ملیار دینار بۆ ھەرێمی کوردستان بنێرێت، ئەویش دوای وردبینیکردن لە داھاتە نانەوتییەکانی ھەرێمی کوردستان .
ھەرێمی کوردستان رۆژانە پێویستی بە ٧ ملیۆن لیتر بەنزینە، لەو بڕە تەنیا نزیکەی ١ ملیۆن لیتر بەرھەمی ناوخۆییە و ئەوی دیکەی ھاوردە دەکرێت، لە ئێستا داھاوردەکردن کەمبووەتەوە و ئەوەش بووەتە ھۆی گرانبوونی نرخی بەنزین لە ھەرێم .
سەرچاوەکە رایگەیاندووە" لەماوە ئەمساڵ زیاتر لە ١٢٠ ھەزار کرێکار بەھۆی لەدەستدانی کارەکانیان لوبنانیان جێھێشتووە، دەشلێت" کۆچبەران لەو وڵاتە لە دۆخی مەترسیداردا ژیان دەگوزەرێنن و پێویستیان بە ھاوکاری مرۆیی بە پەلە ھەیە.
لەمیانی کردنەوەی یەکەمین پێشانگای پیشەسازیی و وەبەرھێنانی نیشتیمانی لە سلێمانی عەلی عوسمان بریکاری وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی ھەرێم بۆ کاروباری پێشەسازی بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند ، وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی ھاوکاری ھەموو کارگەکان دەکات بەوانەشی لەکارکەوتون دووبارە دەست بەکاربکەنەوە بەمەبەستی زیاتر کردنی بەرھەمی خۆمالی تا ئاستی ھەناردەکردن.
راشیگەیاند، لە ھەمواری یاسای پیشەسازیدا برگەیەک زیاد دەکەن بۆئەوەی کارگەی بینایش بتوانێ کاری بەرھەمھێنانی لە کوردستان بکات و بەڵێنی بەخاوەن کارگەکاندا کە ھەموو پشتیوانی و ھاوکاریەکی خاوەن کارگەکان دەکەن بۆئەوەی چیتر کەلوپەلی دەرەوە بەکارنەھێنن و پشت بەکەلوپەلی ناوخۆ ببەستن .
داھاتی دەروازە سنوورییەکانی عێراق لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵدا ٦٠٠ ملیار دینار بووە
دەستەی دەروازە سنوورییەکانی عیراق داھاتی دوو ساڵی رابردووی دەروازەکانی ئاشکرادەکات و تەئکید دەکاتەوە، کە سەرەڕای بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆناو رێوشوێنەکانی خۆپارێزی و داخستنی سنوورەکان داھاتەکانیان زیادیکردووە.
عومەر وائلی سەرۆکی دەستەی دەروازە سنوورییەکانی عیراق لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، داھاتی باج و گومرگی ساڵی ٢٠١٩ ترلیۆنێک و ١٢٢ ملیار دینار بووە، بەڵام لە ساڵی ٢٠٢٠ دا سەرەڕای بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆنا و داخستنی سنوورەکان و پەککەوتنی جوڵەی بارزگانی داھاتەکان ترلیۆنێک و ١٩٤ ملیار دینار بووە، واتە ٧١ ملیار دینار زیادیکردووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لەنیوەی یەکەمی ساڵی ٢٠٢١دا داھاتی دەروازە سنوورییەکانی عیراق زیاتر لە ٦٠٠ ملیار دینار بووەو بەرارود بە ھەمان ماوەی ساڵی رابردوو ٩٥ ملیار دینار زیادیکردووە.
"بەھمەن شێخ قادر" راشیگەیاند لە ئێستادا مەترسی نەمانی سووتمەنیان نییە لە سلێمانی بەلڕم ئەوە ماوەی دوو مانگە خاوەن بەنزینخانە و بازرگانان باجەکەی دەدەن و چیتر ناتوانن بەردەوام بن.
لە ماوەی ڕابردوودا نرخی بەنزین لە ھەرێمی کوردستان، بە شێوەیەکی بەرچاو ڕووی لە بەرزبوونەوە کرد.
بە پێی ڕاپۆرتی فەرمانگەی زانیارییەکانی وزەی ئەمریکا، لە ھەفتەی ڕابردوودا ھەناردەی نەوتی عێراق بۆ ئەمریکا ٨٢ ھەزار بەرمیل بووە، ئەمە لە کاتێکدا ھەفتەیەک پێشتر ئەم بڕە ١٤٥ ھەزار بەرمیل بووە، بەو پێیەش ھەناردەی نەوتی عێراق بۆ ئەمریکا ٦٣ ھەزار بەرمیل کەمیکردووە.
لە ڕاپۆرتەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، ئەمریکا لە ھەفتەی ڕابردوودا پێنج ملیۆن و ٥٨٨ ھەزار بەرمیل نەوتی لە دەرەوەوە ھاوردە کردووە و زۆرترینی لە کەنەداوەوە بووە کە سێ ملیۆن و ٢٢٨ ھەزار بەرمیل بووە.
کۆمپانیای ھواوی کە لە ساڵی ٢٠١٩وە لە لیستی ڕەشی کۆمپانیا ئەمریکییەکاندایە، ڕایگەیاند ٤٩ ملیار و ٦٠٠ ملیۆن دۆلار داھاتیان ھەبووە لە نیوەی یەکەمی ئەمساڵ و قەبارەی داھاتەکانی کۆمپانیاکە لەو ماوەیەدا بەراورد بە نیوەی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٠ بە ڕێژەی ٣٠٪ دابەزیوە.
"ئێریک شۆ" بەڕێوەبەرێکی گەورەی کۆمپانیای ھواوی کە بە سەرۆکی کاتی کۆمپانیاکە ھەژمار دەکرێت ڕایگەیاندووە کە پلانی پێنج ساڵی داھاتووی کۆمپانیاکەیانی داناوە و ئامانجیانە بەرگەی ھەلومەرجی تووند بگرن و زیندوو بمێننەوە.
لە ٢٠١٩دا بەھۆی تێکچوونی پەیوەندییەکانی نێوان چین و ئەمریکا لە بواری بازرگانیدا، ئیدارەی دۆناڵد تڕەمپ، کۆمپانیای ھواوی خستە ژێر تووندترین گوشار و ئەوەش زیانی گەورەی لەو کۆمپانیایە داوە.
تورکیا یەکێکە لەوڵاتە گەشتیارییەکانی جیھان و ساڵانە نزیکەی ٣٥ ملیار دۆلار داھاتی لە کەرتی گەشتیاری دەستکەوێت، بەڵام ساڵی رابردوو بەھۆی کۆرۆناوە داھاتی ئەو کەرتە بۆ ١٢ ملیار دۆلار دابەزی ، ئەمساڵیش سووتانی دارستانەکانی ھێندەی تر کەرتی گەشتیاری تورکیای دووچاری قەیران کردەوە و لەم وەرزی گەشتیاریەدا دووبارە دەرگای لەسەر گەشتیاران داخستەوە.
بەکر باکدەمیرلی وەزیری کشتوکاڵ و دارستانی تورکیا ئاماژەی بە زیانەکانی سووتانی دارستانەکان داوە کە تا ئێستا زیاتر لە ٤٢ ناوچەی نیشتەجێبون و گەشتیاری گرتووەتەوە و بە تەواوەتی چۆڵکراون و زیاتر لە ١٠ ملیار دۆلار زیانی ماددی بە ماڵ و موڵکی ئەو ناوچانە گەیاندووە و کەرتی گەشتیاری بەتەواوەتی وەستاوە.
بەوتەی شارەزایانیش، زیانی ئەو ئاگرە لەزیانەکانی کۆرۆنا زۆر زیاترەو ئەو کەرتەی ڕووبەڕووی ھەرەسھێنان کردووەتەوە و سووتانی دارستانەکان ٥٠ بۆ ٧٥ ساڵ کەرتی گەشتوگوزار دەباتەوە دواوە.
شرۆڤەکاران لە ANZ لە یاداشتنامەیەکدا پێشبینی دەکەن، سەرھەڵدانەوەی کۆرۆنا کاریگەری گەورەی لەسەر خواستی نەوت لە لایەن ئەمەریکا و چینەوە دروستبکات ، بە تایبەت دوای ئەوەی جۆری کۆرۆنای گۆڕاوی دەلتا لە کۆی ٣٢ شاری چین لە ١٤ شار بڵاوبووەتەوە .
خالید بەتال وەزیری پلاندانانی عێراق لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند، ئێستا کە نرخی نەوت گەیشتووەتە نزیکەی ٧٥ دۆلار، دەبێت کورتھێنانە ٢٨ ترلیۆن دینارییەکەی بودجەی ئەمساڵی پێ پڕبکرێتەوە.
وتیشی، ئەگەر نرخی نەوت بگاتە ١٢٠ دۆلاریش نابێت ھەڵەی حکومەتەکانی پێشوو دووبارە بکرێتەوە و دەبێت ئەو پارەیە خەرج نەکرێت و پێویستە ھەڵبگیرێت بۆ دوو ساڵی تر کە ڕەنگە تەنگەژەی ئابووری ڕوو لە عێراق بکاتەوە.
بەتال باسی لەوەشکردووە، نابێت بوترێت بۆچی نرخی نەوت بەرزبووەتەوە و پارەکەی دیار نییە، چونکە پارەی نەوت دوو مانگ دواتر بە دەستی عێراق دەگات، بۆیە کاتێک نرخی نەوت بەرزدەبێتەوە دوای دوو مانگ ئەنجامەکەی دەردەکەوێت.