ئابووری
نرخی نەوتی عیراق بەردەوامە لە دابەزین و خراپترین ئاستی هەفتانەی لە بازاڕی جیهانیدا تۆماركرد.
بەهۆی بڕیارەكەی ئۆپێك پڵەس و ئەو باجە نوێیانەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بەسەر وڵاتاندا سەپاندی، نرخی نەوتی خاوی بەسرە بۆ خوار 67 دۆلار دابەزی، نرخی نەوتی خاوی برێنتیش بە 66 دۆلار و 11 سەنت بۆ هەر بەرمیلێك مامەڵەی پێوە كرا، نرخی نەوتی خاوی رۆژئاوای تەكساسیش بۆ هەر بەرمیلێك بە 62 دۆلار و 17 سەنت تۆمار كرا.
ئەوەش لە كاتێكدایە نرخی نەوت لە ماوەی 3 رۆژی رابردوودا بەرێژەی 11% دابەزیووە و هەشت دۆلاری بۆ هەر بەرمیلێك لەدەستداوە.
نرخی نەوت لە پرۆژە یاسای بودجەی 2025ی عیراقیشدا بە 70 دۆلار دیاریكراوە، شارەزایانیش پێیانوایە ئەگەر نرخی نەوت بەو شێوەیە بەردەوام بێت لە دابەزین و نەگەڕێتەوە بۆ سەرو 70 دۆلار، دەبێت پێداچوونەوە بە نرخ و بڕی بەرهەمهێنانی نەوت و خشتەی خەرجی و داهاتەكان بە ئاراستەی كەمكردنەوە بكرێت.
كۆمپانیای دانەغازی ئیماراتی رایگەیاند، بەرهەمهێنانی رۆژانەی غازی سروشتی لە كیڵگەی كۆرمۆر بۆ زیاتر لە 500 ملیۆن پێ سێجا بەرزبووەتەوە .
كۆمپانیای داناغازی ئیماراتی لەگەڵ هاوبەشەكەی كرێسێنت پترۆلیۆم راگەیەنراوێكی هاوبەشیان بڵاوكردەوە كە تێیدا ئاماژە بۆ ئەوە كراوە، بەرهەمی رۆژانەی كێڵگەی كۆرمۆر لە سەرەتای مانگی ئازاری ئەمساڵەوە گەیشتووەتە 525 ملیۆن پێ سێجا ستانداردی غازی سروشتی، كە هاوتای 500 بەرمیل نەوتی خاوە.
باسی لەوەشکردووە، بەراورد بە ساڵی 2017 بەرێژەی 75% بەرهەمهێنانی غاز شل رۆژانە زیادیكردووە. وتیشی، رۆژانە 10 هەزار و 70 تۆن غازی شل "ئێڵ پی جی" بەرهەمدەهێن، ئەوەشیان بە دەستكەوتێكی گرنگ وەسف کردووە و جەختی لەوەکردووەتەوە، لە هەوڵەكانیان بەردەوام دەبن بۆ بەرزتركردنەوەی ئەو ئاستە .
هەر بەپێی راگەیەنراوەكەی دانە غاز، كێڵگەی غازی كۆرمۆر رۆژانە 75% پێداویستی بەرهەمهێنانی كارەبا لە هەرێمی كوردستان پڕدەكاتەوە، بەمەش زیاتر لە شەش ملیۆن عێراقی لە هەرێم و پارێزگاكانی دیكەی عێراق سوودمەند دەبن.
ئاماژەیان بەوەشكردووە، داهاتی وەبەرهێنانەكانیان لە هەرێمی كوردستان گەیشتووەتە سێ ملیار و 500 ملیۆن دۆلاری ئەمریكی، ئەوەش یارمەتیدەر بووە لە رەخساندنی 20 هەزار هەلی كار لە هەرێم بەشێوەی راستەوخۆ و ناراستەخۆ.
"رۆژێكی تەواو بەبێ بازاڕكردن"، دروشمێك كە دەسەڵاتەكەی ئەردۆغانی هێناوەتە لەرزین، دوای دوو هەفتە لە دەستگیركردنی ئیمام ئۆغڵۆ، توركیا ئارامی لەدەستداوە.
ناڕەزاییەكان لەناوخۆی توركیا سەردەكێشن بۆ ئیفلیجكردنی كەرتی ئابوری، حكومەتیش جەهەپە تۆمەتبار دەكات بە تێكدانی ئابوری سەربەخۆ و تیرۆری بازاڕ.
دوای دوو هەفتە لە دەستگیركردنی ئەكرەم ئیمامئۆغڵو سەرۆكی گەورە شارەوانی ئیستەنبوڵ، جەهەپە بەردەوامە لە نیشاندانی ناڕەزایی و رێكخستنی گردبونەوە جەماوەرییەكان لە ئەنكەرە و شارەكانی تری توركیا، جەهەپە لە نوێترین هەڵوێستیدا داوای بایكۆتی ئەو كاڵا و خزمەتگوزارییانە دەكات كە پێدەچێت پەیوەندییان بە حكومەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیاوە هەبێت.
بانگەوازەكەی پارتە ئۆپۆزسیۆنەكەی توركیا بۆ ئەوەبوو، كە بایكۆتی بازاڕكردن بكرێت بە دروشمی رۆژێكی تەواو بەبێ بازاڕكردن.
ئەو دروشمە بۆ دەسەڵاتەكەی ئەردۆغان هێندەی تیرۆر مەترسی خستووەتە دڵی حكومەتەكەیەوە، بەهۆی ئەوەی چەند ساڵێكە هەڵاوسان و لەدەستدانی بەهای دراوەكەی، بەرۆكی گرتووە و ئابوریەكەی لەرزۆك كردووە.
بانگەوازەكەی جەهەپە پێشوازییەكی گەورەی لێكراو هەڵمەتی داخستنی دوكان و بازاڕەكانی بەدوای خۆیدا هێنا، وەك هاوسۆزییەك دژ بە دەستگیركردنی ئیمامئۆغڵو.
هەرزوو حكومەتی توركیاش داواكارییەكەی جەهەپەی بۆ بایكۆتی بازاڕ ئیدانە كرد و بە هەوڵێك بۆ تێكدانی ئابوری وەسفی كرد.
هاوکات عومەر پۆڵات وەزیری بازرگانی توركیاش رایگەیاند، داواكردنی بایكۆت مەترسی لەسەر سەقامگیری ئابوری دروستدەكات، لەگەڵ ئەوەشدا چەند وەزیر و كەسایەتییەكی ناودار كە پشتیوانی حكومەتی توركیا دەكەن، بە دروشمی "بایكۆت نییە، بەڵكو زیانێكی نیشتمانییە" بە هاشتاگ لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەڵمەتێكیان لە دژی هەنگاوەكەی جەهەپە دەستپێكرد.
رەمەزان بینگۆڵ سەرۆكی كۆمەڵەی چێشتخانە و گەشتوگوزاری توركیاش رایگەیاند، داوای بایكۆت رەنگە براندە ناوخۆییەكان و بزنسە بچوكەكانی توركیا بكەوێتە رەوشێكی سەختەوە و بەتوندی دەكرێنە ئامانج.
داواكاری گشتی توركیاش دەستی بە لێكۆڵینەوە لەو كەسانە كردووە، كە بانگەوازی بایكۆتیان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان دەستپێكردووە و بە پێشێلكردنی یاساكانی وڵات و و هاندان بۆ دوژمنایەتی وەسفیكردووە.
عومەر یەرلیكا وەزیری ناوخۆی توركیاش وتی، بانگەوازەكەی جەهەپە بۆ تێكدانی سەربەخۆیی ئابوریی توركیایە، تیرۆركردن و كوشتنی ئابوریی نیشتمانییە، بچووكردنەوە و كەمكردنەوەی نانی خەڵكییە، هەوڵی كودەتایەكە بۆ سەر ئابوری.
وتیشی، ناتوانرێت بە هەڕەشە و پەنچە راوەشاندن و بانگەوازی شەقام و بایكۆت وا لە توركیا بكرێت بچەمێتەوە و مل كەچ بكات.
دەستەی خاڵە سنورییەكانی عیراق رایدەگەیەنێت، داهاتی خاڵە سنورییەكان لە ماوەی دوو مانگدا 400 ملیار دیناری تێپەڕاندووە.
عومەر وائیلی سەرۆكی دەستەی خاڵە سنورییەكانی عیراق رایگەیاند، دەستەكە توانیویەتی سەرجەم خاڵە سنورییە وشكانی و ئاوی و ئاسمانییەكان بەیەكەوە ببەستێتەوە بە یەك ناوەندەوە.
دەشڵێت، بەو شێوەیە دەتوانرێت زۆر بە ئاسانی چاودێری خاڵە سنورییەكان بكرێت و ئەنجامی پشكنینی كاڵاكانیش وردبینی بۆ دەكرێتەوە.
وتیشی، ئاماری مانگی یەك و دووی ئەمساڵ دەریدەخات داهاتی خاڵە سنورییەكان 400 ملیار دیناری تێپەڕانردووە و هەوڵی زیادكردنی داهاتیش دەدەن لە چوارچێوەی پلانێكی ستراتیژیدا.
لە پشووی رۆژانی نەورۆزدا ژمارەیەكی زۆری گەشتیار رویان لە رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران كردوە و لێپرسراوێكیش دەڵێت، تەنها لە مەرزی باشماخەوە زیاتر لە 20 هەزار گەشتیار چوونەتە پارێزگای سنە.
مەنسور مێهرزاد بەڕێوەبەری گەشتیاریی و كاری دەستیی پارێزگای سنە رایگەیاند، تەنها لە پشوەكانی نەورۆز و لە ماوەی 12 رۆژدا، 22 هەزار و 486 كەس لە هەرێمی كوردستان و شارەكانی عیراقەوە لە رێگەی مەرزی باشماخەوە رویان لە رۆژهەڵاتی كوردستان و شارەكانی ئێران كردوە.
بە وتەی مێهرزاد هاتنی گەشتیاران لە رێگەی مەرزی باشماخەوە بە رێژەی 38% بەراورد بە ساڵی رابردوو زیادیكردوە و ئەوەش ئاماژەیەكە بۆئەوەی لە ئەمساڵدا ژمارەی گەشتیاران بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان و شارەكانی ئێران بەشێوەیەكی بەرچاو بەرز دەبێتەوە.
لیستی دابەشکردنی موچەی مانگی سێ بڵاوکرایەوە و لە ماوەی سێ رۆژدا سەرجەم وەزارەتەکان موچەی مانگی سێ وەردەگرن.
کەمێک پێش ئێستا وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان لیستی دابەشکردنی موچەی مانگی سێی بڵاوکردەوە و لە رۆژانی 27 و 28 و 29ــی 3، سەرجەم وەزارەتەکان موچەکانیان وەردەگرن.
وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێم رایگەیاند کە سبەینێ دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی سێ دەکرێت.
لە راگەیەندراوێکدا وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان رایگەیاند، بڕی 954 ملیار و 880 ملیۆن و 467 هەزار و 779 دینار وەک تەموویلی موچەی مانگی ئازاری موچەخۆران و فەرمانبەران و خانەنشینانی هەرێمی کوردستان، لەلایەن وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵەوە خرایە سەر هەژماری بانکی وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان لە لقی هەولێری بانکی ناوەندی عیراق.
کوردسات نیوز پێشتر رایگەیاندبوو کە پارەی موچەی مانگی سێ بۆ هەرێم نێردراوە، هەروەها وەزارەتی داراییش رایگەیاندووە کە سبەینێ دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی سێ دەکرێت.
لیوا ئەحمەد لەتیف وتەبێژی هێزەکانی 70 بە کوردسات نیوزی راگەیاند: کێشەی موچەیی هێزەکانی پێشمەرگەی 70 چارەسەر کراوە و ئەو کورتهێنانەی هەبوو لە موچەی هێزەکانی 70 پڕکراوەتەوەو بەبێ هیچ گرفتێک ئەمڕۆ موچەیی هێزەکانیان دابەشکراوە.
نوێدەکرێتەوە...
وەزارەتی دارایی عیراق رەتیكردەوە لیستی موچەی مانگی سێی موچەخۆرانی هەرێمی پێگەیشتبێت و دەڵێت، نە لیستی موچە، نە وەفدی هەرێمیان نەبینیوە.
دوێنێ وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم رایگەیاند، ئێوارەی سێشەممە لیستی موچەی مانگی سێی فەرمانبەران و موچەخۆرانی هەرێم لە رێگەی تیمی تەكنیكی وەزارەتی دارایی هەرێم ڕەوانەی وەزارەتی دارایی عیراق كراوە. بەڵام دوای نیوەڕۆی ئەمڕۆ سەرچاوەیەك لە وەزارەتی دارایی عیراق بە كوردسات نیوزی راگەیاند، تا ئێستا لیستی موچەی مانگی سێی موچەخۆرانی هەرێم نەگەیشتۆتە دەستیان، هەربۆیە وردبینكردنی لیستەكە دەستیپێنەكردوە و هەر كات لیستەكەیان پێبگات وردبینی تێدا دەكەن.
سەرچاوەكە وتیشی، هاوشێوەی فەرمانگەكانی تری عیراق نابێت هیچ گۆڕانكارییەك لە لیستی موچەی مانگی سێی موچە خۆرانی هەرێمدا هەبێت و دەبێت هاوشێوەی لیستی موچەی مانگی دوو بێت. ئەگەر هەر جیاوازییەكیش هەبێت لەلایەن وەزارەتی دارایی عیراقەوە رەتدەكرێتەوە و وردبینیكردن تیایدا دوادەكەوێت.
وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێم زیاتر لە 48 ملیار دیناری داهاتی نا نەوتی خستەسەر هەژماری وەزارەتی دارایی عیراق.
وەزارەتی دارایی هەرێم لە راگەیەندراوێكدا بڵاویكردەوە، بەشی گەنجینەی فیدراڵی لە داهاتی نانەوتی هەرێمی كوردستان بۆ مانگی شوباتی 2025 كە بڕەكەی 48 ملیار و 722 ملیۆن و 239 هەزار دینارە، بەشێوەی كاش خرایە سەر هەژماری بانكی وەزارەتی دارایی عیراق لە لقی هەولێری بانكی ناوەندیی.
بەپێی یاسای بودجەی عیراق، هەرێمی كوردستان مانگانە موچەی موچەخۆران لە وەزارەتی دارایی عێراق وەردەگرێت و لە بەرانبەردا مانگانە لە 50%ـی داهاتی نانەوتی رادەستی بەغداد دەكات.
دوای تێپەڕینی زیاتر لە یەک مانگ بەسەر دابەشکردنی موچەی مانگی یەکی موچەخۆران، رۆژی 13ی ئەم مانگە دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی دوو کرا.
ئەمڕۆ دووشەممە، 17ی مانگ، 22 دەستە و وەزارەت موچەی مانگی دوو وەردەگرن.
ئەو شوێنانەی ئەمڕۆ موچە وەردەگرن ئەمانەن:
کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوان، پەروەردە، دارایی و ئابووری، دەستەی دەستپاکی، دەستەی وەبەرهێنان، دەستەی ژینگە، دەزگای مین، ناوچەکانی دەرەوەی هەرێم، کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن، دیوانی چاودێری دارایی، مافی مرۆڤ، ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن، تەندروستی، ناوخۆ، داد، ئەنجومەنی دادوەری، پلاندانان، بازرگانی و پیشەسازی، سامانە سروشتیەکان، گواستنەوە و گەیاندن، کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، شارەوانی و گەشتوگوزار
رۆژی 13ی ئەم مانگە دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی دوو کرا و بەپێی خشتەی موچەی مانگی 3، لەماوەی پێنج رۆژدا موچەی سەرجەم دەستە و وەزارەتەکان دابەشدەکرێت.
12ی ئەم مانگە، دوای ئەوەی بەغداد پارەی موچەی مانگی دووی خستە سەر هەژماریی بانکی وەزارەتی دارایی هەرێم، خشتەی موچە راگەیەنرا.
لەلایەکی دیکەوە حکومەتی هەرێم رایگەیاند، هەوڵدەدەن بەر لە جەژن موچەی مانگی سێ'ش دابەش بکەن.
رۆژی 4ی مانگی رابردوو، موچەی مانگی 1ی موچەخۆرانی هەرێم دابەشکرا، لەکاتێکدا موچەخۆران دەبوو موچەی مانگی 12ی ساڵی رابردوو وەربگرن، لەئێستاشدا چارەنووسی موچەی مانگی 12 یەکلا نەکراوەتەوە.
دوای تێپەڕینی زیاتر لە یەک مانگ بەسەر دابەشکردنی موچەی مانگی یەکی موچەخۆران، ئەمڕۆ دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی دوو دەکرێت.
ئەمڕۆ پێنجشەممە، 13ی 3، دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی دووی موچەخۆرانی هەرێم دەکرێت و یەکەم شوێنیش موچەی 'خانەنشینان، خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان، زیندانییە سیاسییەکان و بەرکەوتووانی چەکی کیمیایی' دابەشدەکرێت.
بەپێی خشتەی موچەی مانگی 3، لەماوەی پێنج رۆژدا موچەی سەرجەم دەستە و وەزارەتەکان دابەشدەکرێت.
دوێنێ چوارشەممە، دوای ئەوەی بەغداد پارەی موچەی مانگی دووی خستە سەر هەژماریی بانکی وەزارەتی دارایی هەرێم، خشتەی موچە راگەیەنرا.
لەلایەکی دیکەوە حکومەتی هەرێم رایگەیاند، هەوڵدەدەن بەر لە جەژن موچەی مانگی سێ'ش دابەش بکەن.
رۆژی 4ی مانگی رابردوو، موچەی مانگی 1ی موچەخۆرانی هەرێم دابەشکرا، لەکاتێکدا موچەخۆران دەبوو موچەی مانگی 12ی ساڵی رابردوو وەربگرن، لەئێستاشدا چارەنووسی موچەی مانگی 12 یەکلا نەکراوەتەوە.
وەزارەتی دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان لیستی موچەی مانگی دووی 2025ـی بڵاوکردەوە.
بەپێی ئەو لیستەی وەزارەتی دارایی هەرێم بڵاویکردوەتەوە، سبەینێ پێنجشەممە دابەشکردنی موچەی مانگی شوبات فەرمانبەرانی هەرێم دەست پێدەکات و رۆژی سێشەممەی هەفتەی داهاتوو کۆتایی بە دابەشکردنی موچە دێت.
جێگەی ئاماژەیە، لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیران کە ئەمڕۆ بەڕێوەچوو، جەخت لەوەکراوەتەوە لیستی موچەی مانگی سێ بە زووترین کات ئامادە بکرێت و رەوانەی بەغداد بکرێت، بۆ ئەوەی پێش جەنگی رەمەزان فەرمانبەران موچەیەکی دیکە وەربگرن.
ئەندامێکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایدەگەیەنێت، "باڵێۆزی ژاپۆن پرۆژەیەک بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی مۆزەخانەی سلێمانی بەبڕی زیاتر لە یەک ملیار دینار خەرج دەکات و لەم مانگەوە دەستپێدەکات".
د. بڕیار رەشید ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە هەژماری تایبەتی خۆی رایگەیاندووە: دوای هەوڵەکانمان لەماوەکانی رابردوو بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی و کەموکوڕی بەشێک لەدامەزراوەکانی سلێمانی لە رێگەی ڕێکخراوە نێودەوڵەتی و ناوەندە جیهانیەکان، بەڵێمان لە باڵێۆزی ژاپۆن وەرگرت بۆ ئەنجامدانی پرۆژەیەک بۆ پڕکردنەوەی پێداویستی مۆزەخانەی سلێمانی بەبڕی زیاتر لە یەک ملیار دینار".
ئاماژەی بەوەشداوە، "رۆژی سێ شەممە 4ی 3 ی 2025 بۆ هەمان بەمەبەست سەردانی باڵیۆزخانەی ژاپۆنمان کرد لە بەغداد و لەگەڵ کێنجی یۆکۆتا کاربەرێکەری باڵیۆزخانەی ژاپۆن و هیدێکی ئۆکادا سکرتێری سیاسی کۆبووینەوە و گفتوگۆی جێبەجێکردنی ئەو پرۆژەیەمانکرد، دوای واژۆکردنی لەیەک تێگەشتنێک لە نێوان باڵیۆزخانە و وەزارەتی دەروەی عیراق، بریار وایە پڕۆژەکــە لەم مانگەدا بە پاڵپشتی رێکخراوی JICA لە مۆزەخانەی سلێمانی دەستپێدەکات و رۆڵی گەورەی دەبێت لە پاراستنی موڵکی کلتووری و دەوڵەمەنکردنی مۆزەخانەی سلێمانی لەکەلوپەلی مێژووی و بەرەوپێشبردنی کەرتی گەشتیاری لە سلێمانی و هەرێمی کوردستان".
وەزیری نەوتی عیراق رایگەیاند، بەمزووانە هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگەی بۆریەوە بۆ بەندەری جەیهانی توركیا دەستپێدەكاتەوە.
وەزارەتی نەوتی عیراق بڵاویكردەوە، حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت سەرپەرشتی كۆبونەوەیەكی هاوبەشی عیراق – توركیای كردووە بۆ تاوتوێكردنی دۆسیەی ئاو و نەوت.
لە كۆبوونەوەكەدا وەزیری نەوت جەختی لە چارەسەركردنی دۆسیەی ئاو كردووەتەوە كە خزمەت بە بەرژەوەندییەكانی عیراق بكات و پشكەكەی بەشێوەیەكی دادپەروەرانە بەدەستبێت.
وتوشیەتی، هەناردەكردنەوەی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگەی بۆرییەوە بۆ بەندەری جەیهانی توركیا بەم نزیكانە دەستپێدەكاتەوە.
وەزارەتی نەوت راشیگەیاندوە، لە كۆبونەوەكەدا گفتوگۆ كراوە لەسەر كارنامەی لیژنە لاوەكیەكان لە بوارەكانی ئاو و وزە و پەروەردە و دەروازە سنورییەكان و ئاڵوگۆڕی بازرگانی.
سەرچاوەیەك لە وەزارەتی دارایی عیراق رایگەیاند ، وردبینی لە لیستی موچەی مانگی شوباتی موچەخۆرانی هەرێم تەواو بووە .
ئەو سەرچاوەیە بە كوردسات نیوزی راگەیاند ، وەزارەتی دارایی كاری وردبینیكردنی لیستی موچەی مانگی شوباتی فەرمانبەرانی هەرێمی تەواو كردوە و تەنها نوسراوێك ماوە تا بدرێتە تەیف سامی وەزیری دارایی عیراق بۆ ئەوەی ئیمزای بكات و بیداتە بەشی ژمێریاری تا پارەكە خەرج بكرێت.
رۆژی 26 ی شوبات ، وەزارەتی دارایی هەرێم رایگەیاند ، لە رێگەی تیمی تەكنیكی وەزارەتەكەوە لیستی موچەی مانگی شوبات رەوانەی بەغداد كراوە.